1Managen van. veiligheid 1.1. Maatschappelijke ontwikkelingen en veiligheid

Transcriptie

1 1 1Managen van veiligheid Hoe verbeteren wij de patiëntveiligheid? is een onderwerp dat de afgelopen vijf jaar bovenaan de agenda stond bij menig ziekenhuis. Centraal stond niet de technische verbetering van de operaties en de zorg, maar de verbetering van de processen om de patiënt heen. Door veranderingen in de organisatie van de zorg, nieuwe financieringsmethoden en de ontwikkeling van technologie binnen en buiten de operatiekamer ontstaan door de hele zorgketen steeds nieuwe risico s. In menig ziekenhuis is hard gewerkt aan het invoeren van veiligheidsmanagementsystemen, zoals ook de industrie deze kent, om de risico s voor de patiënt in kaart te brengen en maatregelen te ontwikkelen. Ook zijn er procedures gekomen waarbij specialisten elkaar op hun functioneren kunnen aanspreken. Veiligheid is echter nooit af. Veiligheidsmanagementsystemen invoeren is een belangrijke stap. Maar zeker zo belangrijk is dat verpleging en medici zich steeds bewust blijven van de risico s die de patiënt omringen en van het feit dat deze constant veranderen. 1.1 Maatschappelijke ontwikkelingen en veiligheid Iedereen werkzaam in de zorg wil altijd de best mogelijke zorg leveren en veilig werken. Niemand wil schade toebrengen aan patiënten. Maatschappelijke ontwikkelingen, de invoering van een nieuw zorgstelsel, nieuwe financieringsvormen en nieuwe 1 M a n a g e n v a n v e I l I g h e I d _BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

2 technologie scheppen nieuwe kansen, maar ook nieuwe risico s, aldus Pieter Vierhout. Na als chirurg in Enschede te hebben gewerkt, is hij de laatste tien jaar op bestuurlijk niveau actief geweest bij initiatieven op het terrein van veiligheid in de zorg. Hij was voorzitter van de Orde van Medische Specialisten van 2004 tot 2008 en daarna voorzitter van de Regieraad Kwaliteit van Zorg (nu overgegaan in het Kwaliteitsinstituut i.o.) en lid van de Raad van Advies van de Nederlandse Zorg Autoriteit (NZa). Andere risico s vereisen een ander type veiligheidsaanpak. Daarom is veiligheid nooit af. Omstandigheden veranderen continu en risico s veranderen mee. Het zorgproces is de afgelopen jaren onoverzichtelijker geworden. Langzaam maar zeker is de afgelopen jaren de hoofdzuster verdwenen uit de ziekenhuizen. Zij was de hele week aanwezig en kende al het personeel en alle patiënten. Als arts kon je altijd bij haar terecht voor informatie over iedereen. Parallel aan het verdwijnen van de hoofdzuster steeg het aantal operaties, mogelijk geworden door technische ontwikkelingen. En in de zorg zijn steeds meer mensen komen werken als gevolg van werktijdverkorting en de toename van parttime werken. In de operatiekamers werd het door werktijdverkorting noodzakelijk gedurende het weekend drie dienstploegen te hebben in plaats van twee. Ook verblijven de mensen veel korter in het ziekenhuis. Iemand die het totale overzicht heeft en een aanspreekpunt is, is dan des te belangrijker. Alleen is die er niet meer. Onze houding ten opzichte van discipline is eveneens veranderd. Op het gebied van hygiëne zijn mensen gemakkelijker geworden, losser. Ziekenhuizen en zorginstellingen staan midden in de maatschappij en ook daar werden mensen minder zorgvuldig met hygiëne. Vierhout: Sommigen vonden dat zij met gewone schoenen ook wel in de operatiekamer konden komen. Kregen de patiënten dan toch te kampen met infecties, nou ja, dan was er de antibiotica die het wel zou oplossen. Ondertussen weten we dat er grenzen zijn aan wat antibiotica kan reparen. Deze maatschappelijke organisatorische veranderingen hebben nieuwe risico s gecreëerd. Wil je deze ondervangen, dan zijn er 14 V e i l i g h e i d v o o r p a t i ë n t e n s p e c i a l i s t 14264_BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

3 nieuwe procedures nodig om de patiëntveiligheid te blijven bewaken. 1.2 Financiële vergoeding en veiligheid De verschillende vormen van financiering waarmee de zorg de afgelopen decennia te maken kreeg, bevorderden evenmin altijd de patiëntveiligheid. Al was dat niet altijd op het eerste gezicht te zien. Vierhout noemt als voorbeeld de wachtlijsten. Eind jaren negentig was de wachttijd voor een staaroperatie soms vijf jaar. Iemand ziet slecht en dan stijgt de kans om ergens over te struikelen en daarbij een heup of iets anders te breken. Brak je je heup in Amsterdam, dan had je dubbel pech, aldus Vierhout. Ook voor gebroken heupen was daar een wachtlijst. In de jaren negentig werkte ik als chirurg in Enschede. Regelmatig werd er midden in de nacht een patiënt, veelal op leeftijd, binnengebracht met een ambulance vanuit de hoofdstad. Het heen en weer gereis kwam de patiënt niet ten goede en creëert risico s op complicaties. De geringe bereidheid bij zorgverzekeraars om te investeren in innovatieve technologie vergrootte in een aantal situaties eveneens de kans op onbedoelde schade bij patiënten. In Nederland werd bijvoorbeeld vrij laat de kijkoperatie voor de buik geïntroduceerd. Bij deze methode is de kans op complicaties na de ingreep veel kleiner. Vierhout: De traditionele operatie was als verrichting goedkoper. Binnen drie kwartier was er een snee in de buik gemaakt en bijvoorbeeld de galblaas verwijderd. Dat werd vergoed, evenals de langere herstelperiode. Apparatuur voor een kijkoperatie en de langere operatietijd werden niet vergoed, hoewel de patiënt sneller en met minder complicaties herstelde. Overigens brengt nieuwe apparatuur weer haar eigen veiligheidsrisico s met zich mee. Niet alleen in gebruik, maar ook op het gebied van onderhoud. Dat bleek in 2006 in het Twenteborgziekenhuis te Almelo. Daar vloog de anesthesieapparatuur in brand, met als gevolg dat een patiënt op de operatietafel overleed. Het ziekenhuis had het onderhoud uitbesteed aan de fabrikant van de apparatuur, maar die had het onderhoud verwaarloosd, met rampzalige gevolgen. 1 M a n a g e n v a n v e i l i g h e i d _BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

4 Geen vergoeding voor bewegingssimulatie bij heupoperaties Tien jaar geleden had nog niemand ervan gehoord: heup-impingement of femoroacetabulair impingement (FAI), aldus dr.ir. Peter Krekel. Hij is directeur van Clinical Graphics en houdt zich met drie collega s al drie jaar met dit onderwerp bezig. Heup-impingement ontstaat doordat vanwege een afwijkende vorm van het gewricht de heupkop niet goed past in de kom van het bekken; dit veroorzaakt pijn en bewegingsbeperking. Het vermoeden is dat deze afwijkende vorm ontstaat door overbelasting, zoals actief sporten of professioneel dansen. Krekel: Uit onderzoek van het Erasmus Medisch Centrum blijkt dat er een verband bestaat tussen heup-impingement en de ontwikkeling van gewrichtsslijtage (artrose). Is een gewricht versleten, dan is de enige optie een invasieve heupvervangingsoperatie, waarbij de heup wordt vervangen door een metalen prothese. Heup-impingement treft vooral jonge mensen, die daardoor minder goed kunnen bewegen en gedurende hun leven meerdere malen geopereerd moeten worden vanwege de beperkte levensduur van de prothese. Bewegingssimulatie Maar er is een alternatief: een kijkoperatie waarbij het extra bot dat voor botsingen zorgt, wordt weggehaald, zodat een heupvervanging niet nodig is. Toch zijn van de honderd patiënten er 32 ontevreden over het resultaat. Diagnose is lastig via een CT-scan. Er kunnen vormafwijkingen zijn van de heupkop, maar eigenlijk komen de klachten ergens anders vandaan, bijvoorbeeld van een abces. Er wordt dan ten onrechte geopereerd. Maar ook al klopt de diagnose, dan nog is het moeilijk vast te stellen welk deel van het bot moet worden verwijderd voor het herstellen van de bewegingsvrijheid. Krekel: Geregeld wordt tijdens operaties te veel of juist te weinig bot weggehaald, waardoor patiënten klachten houden en de gewrichtsslijtage doorgaat. Uiteindelijk moet dan de heup alsnog worden vervangen. Tijdens zijn studie technische informatica aan de TU Delft raakte Krekel geïnteresseerd in dit vraagstuk. Dit resulteerde in het bewegingssimulatiemodel, dat werd ondergebracht bij Clinical Graphics, een spinoff van de TU Delft en het Leids Universitair Medisch Centrum. 16 V e i l i g h e i d v o o r p a t i ë n t e n s p e c i a l i s t 14264_BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

5 Uitgangspunt voor de bewegingssimulatie is een database waarin de bewegingen van een normale heup zitten. Bij de patiënt wordt een CT-scan van de heup gemaakt. Met onze software zetten wij de foto om in bewegend beeld. Artsen kunnen deze vergelijken met een normaal bewegende heup en zo vaststellen of er sprake is van een impingementprobleem, waar het zich bevindt en hoeveel bot er weggehaald moet worden om het te verhelpen. Philips Innovation Award In 2011 won Clinical Graphics de Philips Innovation Award. Een nog grotere beloning is volgens Krekel het toegenomen aantal tevreden patiënten en chirurgen. Het bedrijf werkt nauw samen met de Reinier de Graaf Groep (RDGG) in Delft. Zoals orthopedisch chirurg, dr. Rolf Bloem. Hij heeft bij zo n 80 patiënten het simulatiemodel gebruikt. Mijn ervaring is dat ik nu een betere diagnose kan stellen. Bij een bewegend beeld is het beter te zien wat er aan de hand is met de heup dan op een foto. Dit ziekenhuis behandelt momenteel zo n honderd patiënten per jaar, doorverwezen uit heel het land. Krekel: Was drie jaar geleden nog 18 procent van de patiënten ontevreden over het operatieresultaat, nu is dat nog slechts 6 procent. Dat is een forse verbetering en hiermee hebben wij een jaarlijkse besparing van euro aan extra operaties voor de zorgverzekeraar gerealiseerd. Vergoeding Het ziekenhuis is zelfs zo tevreden dat ze zelf de simulaties betalen, omdat de zorgverzekeraars hieraan niet willen bijdragen. Nederlandse 1 M a n a g e n v a n v e i l i g h e i d _BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

6 ziekenhuizen zijn daardoor iets terughoudend in het samenwerken met Clinical Graphics. Krekel: De privéklinieken in Engeland hebben wel veel belangstelling. Je kunt veel betere resultaten leveren als chirurg en tegelijkertijd kosten besparen. Clinical Graphics ontwikkelt ook simulatiemodellen voor heupvervangende operaties en gebroken schouders en hopelijk worden deze binnenkort wel vergoed. Bij gebroken schouders is de visuele ondersteuning van belang. Hoe beter je de breuk driedimensionaal in beeld brengt, des te gerichter je kunt opereren. Alleen kost het ons nu nog wel de nodige tijd om het beeld te bewerken Onbedoelde schade in de gezondheidszorg In 2007 verscheen een alarmerend rapport: Onbedoelde schade in Nederlandse ziekenhuizen. Hieruit bleek dat per jaar 5,7 procent van de ziekenhuispatiënten ( patiënten) te maken krijgt met onbedoelde schade, mede veroorzaakt door het (niet) handelen van een zorgverlener of een zorgsysteem. Bij 2,3 procent ( patiënten) van alle opnames is sprake van potentieel vermijdbare schade. De schatting is dat in 2004 hierdoor patiënten voortijdig zijn overleden. Vierhout wil daar wel een kanttekening bij maken. Nederland heeft een goede gezondheidszorg: breed toegankelijk en met een hoge kwaliteit van zorg. Wel moet je er altijd naar blijven streven om het nog beter te maken. Dit rapport was eigenlijk het sluitstuk van diverse initiatieven om kritischer naar de patiëntveiligheid te kijken. In 2000 waren de specialisten al begonnen om richtlijnen voor medisch specialismen te ontwikkelen, om zo (nog) veiliger te kunnen werken. Vierhout: We hebben in 2000 met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport afgesproken dat elke wetenschappelijke vereniging van een erkend medisch specialisme onderzoek doet naar wat wel en niet werkt. Vervolgens heeft de vereniging richtlijnen opgesteld die de veiligheid vergroten. Dit heeft geleid tot ruim 140 richtlijnen. Hierin wordt veel aandacht besteed aan 18 V e i l i g h e i d v o o r p a t i ë n t e n s p e c i a l i s t 14264_BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

7 het terugdringen van fouten, het vergroten van de transparantie en het opstellen van een complicatieregistratie. Eén keer in de paar jaar bekijken de wetenschappelijke verenigingen waar aanpassingen nodig zijn. 1.4 Hulp vanuit de industrie Toch vond de Orde van Medisch Specialisten deze richtlijnen niet voldoende. Een specialist kan perfect werk afleveren, maar als er iets verkeerd gaat op de verpleegafdeling, loopt de patiënt alsnog onbedoelde schade op. Om adviezen te krijgen voor het verbeteren van deze ketenveiligheid, werd besloten te rade te gaan bij de industrie. De toenmalige topmannen (CEO s) van vier grote Nederlandse bedrijven werden als gezanten gevraagd onderzoek te doen naar de mogelijke verbeteringen in de Nederlandse zorgpraktijk. Dit waren Peter Bakker van TNT, Johan van der Werf van Aegon, Rein Willems van Shell Nederland en Ad Scheepbouwer van KPN. Ieder bekeek een aspect in de zorg, Bakker bijvoorbeeld de logistiek en Scheepbouwer de ICT. Willems hield zich bezig met de veiligheid. Hem hiervoor te vragen was een bewuste keuze, aldus Vierhout. In de (petro)chemische industrie, waarin Shell Nederland actief is, gelden zeer strikte veiligheidsregels. Ik was onder de indruk van de protocollen en regels daar, waarover geen enkele discussie is. Die zijn gewoon een gegeven voor alle betrokkenen. De medische praktijk is natuurlijk wel anders dan een chemische fabriek, maar bepaalde disciplines en formats kunnen we in de medische zorg zeker overnemen. De conclusie van het rapport van deze CEO s Hier werk je veilig, of je werkt hier niet was in 2004 dat in de zorg gewerkt moet worden aan een veiligheidsmanagementsysteem. Met als onderdelen: risico-inventarisatie, systemen voor veilig melden, analyseren van incidenten en het managen van verbeteringsmaatregelen. Vierhout: Deze aanpak heeft de industrie veel veiliger gemaakt en daarom kozen wij er ook voor in de gezondheidszorg. De sector werd pas definitief over de streep gehaald met het eerder genoemde rapport Onbedoelde schade in Nederlandse ziekenhuizen. Het onderzoek was een initiatief van de Orde van Medisch Specialisten en werd uitgevoerd door het Nivel (Neder- 1 M a n a g e n v a n v e i l i g h e i d _BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

8 lands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg en EMGO+ (Instituut voor onderzoek naar gezondheid en zorg). De uitkomsten waren confronterend voor de Nederlandse zorg. Jaarlijks liepen zo n patiënten vermijdbare schade op. Schade die voor een groot deel was toe te schrijven aan misverstanden in de samenwerking, onvoldoende uitvoeren van dubbelchecks en het onvoldoende volgen van de protocollen. Duidelijk was dat er iets moest gebeuren en dat overtuigde de ziekenhuizen ervan om de middelen die ontwikkeld waren in de industrie te gaan toepassen in de zorg. Dit resulteerde in het VMS Veiligheidsprogramma. Hierin werkten de Vereniging van Ziekenhuizen (NvZ), de Nederlandse Federatie van Universitaire Centra (NFU), de Orde van Medisch Specialisten (OMS), de Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN) en het Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV) samen. Het VMS Veiligheidsprogramma stoelde op twee pijlers: een veiligheidsmanagementsysteem (zoals in de industrie) en tien praktische thema s waar op korte termijn reductie op vermijdbare schade mogelijk was (zie 1.6 voor een overzicht van de thema s). Van de tien thema s zijn er zes ook relevant voor kinderen. Deze thema s zijn specifiek voor kinderen verder uitgewerkt tot een elfde thema: Kinderen Het programma ondersteunde de Nederlandse ziekenhuizen door kennis en een samenwerkingsstructuur in netwerken aan te bieden. Vakinhoudelijke kennis wordt aangeboden via conferenties, trainingen en instrumenten door en voor ziekenhuizen. Doelstelling van het programma was dat de ziekenhuizen een 50 procent reductie van onbedoelde vermijdbare schade realiseerden en per 31 december 2012 geaccrediteerd waren of een gecertificeerd VMS hadden. 1.5 Veiligheidsmanagement in vogelvlucht Eén van de pijlers van het VMS Veiligheidsprogramma was het veiligheidsmanagementsysteem (VMS). In de industrie had het werken met VMS het werken voor medewerkers veiliger gemaakt. Doel van het VMS in de zorg was door veiliger werken onnodige patiëntschade te voorkomen. In hoofdstuk 3 gaan wij daar verder op in. 20 V e i l i g h e i d v o o r p a t i ë n t e n s p e c i a l i s t 14264_BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

9 Zorgprocessen binnen een ziekenhuis brengen om verschillende redenen vandaag de dag veel (levensbedreigende) risico s met zich mee: Het ziekenhuis is een complex bedrijf met veel verschillende zorgprocessen. Het werk blijft mensenwerk, en waar mensen werken worden fouten gemaakt. Iedere patiënt is uniek, vraagt zorg op maat; een gestandaardiseerde aanpak is niet altijd mogelijk. De werksituaties veranderen voortdurend door wisselende patiënten en zorgprofessionals. Het werk draait om mensenlevens, waarbij risico s levensbedreigend kunnen zijn. De kern van het VMS is het analyseren van het zorgproces met alle betrokken partijen en met andere afdelingen. Vervolgens worden de risico s geïnventariseerd en maatregelen ontwikkeld en vastgelegd om deze te beheersen. Het VMS geeft handvatten waarmee zorgprofessionals de risico s van hun eigen werksituaties kunnen signaleren, verbeteringen kunnen doorvoeren en beleid kunnen vastleggen, evalueren en aanpassen. Hierdoor groeit de bewustwording dat iedereen in de praktijk met bepaalde risico s werkt en dat er structureel aan gewerkt moet worden om deze te verminderen. Eén ding staat voor Vierhout vast: In de hele zorg staat veiligheid gelijk aan kwaliteit. Waar het kwaliteitsniveau hoog is, is ook het veiligheidsniveau hoog. En andersom: waar veilig wordt gewerkt, wordt kwalitatief goed werk geleverd. Kwaliteit bestaat voor Vierhout uit vijf elementen: 1 Verantwoord medisch handelen. 2 Goede bereikbaarheid van specialisten en medische staf. 3 Gebruik van state of the art technologie. 4 Aandacht voor de patiënt. 5 Iedereen voldoende opgeleid. Voor punt 2 maar vooral voor punt 4 is het VMS van groot belang, aldus Vierhout. Met aandacht voor de patiënt is veel schade te voorkomen. De gestandaardiseerde checks in het VMS helpen 1 M a n a g e n v a n v e i l i g h e i d _BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

10 zorgverleners om die aandacht te blijven geven, hoe hectisch het ook is. Er is een soort standaard om op terug te vallen. Een onderdeel van het VMS is het melden van incidenten. De Isala Klinieken in Zwolle waren de eerste ziekenhuizen die startten met het project VIM: Veilig Incident Melden. Doel hiervan is gemaakte fouten te melden, zodat iedereen ervan kan leren. Vierhout: Leren van fouten vraagt om openheid, en openheid vraagt om veiligheid. In dit geval bestaat veiligheid eruit dat het mogelijk is gemaakte fouten te bespreken zonder dat je er direct op wordt afgerekend. Op zich is een initiatief als VIM minder revolutionair dan het op het eerste gezicht lijkt. In het ziekenhuis waar ik werkte, begonnen wij als specialisten iedere dag met overleg. We spraken dan de voorgaande dag en nacht door en dan kwamen missers en incidenten wel ter sprake. Het VIM is een meer geformaliseerde aanpak, zegt Vierhout. 1.6 Elf thema s Op basis van het rapport over onbedoelde schade in 2007 en ervaringen in het buitenland zijn tien inhoudelijke thema s vastgesteld. Criterium was dat hiermee veel winst te behalen moest zijn als het gaat om het terugdringen van de onbedoelde vermijdbare schade in ziekenhuizen. Van de tien thema s zijn er zes ook relevant voor kinderen. Deze thema s zijn specifiek voor de doelgroep kinderen verder uitgewerkt en samengevoegd tot het elfde thema: Veilige zorg voor zieke kinderen. 1 Postoperatieve wondinfecties (POWI) Postoperatieve wondinfecties (POWI s) zijn een van de meest voorkomende complicaties bij patiënten die een operatie hebben ondergaan in het ziekenhuis. 2 Sepsis Sepsis is de belangrijkste doodsoorzaak op de intensive care (ic). Jaarlijks overlijden in ons land naar schatting patiënten ten gevolge van sepsis. 22 V e i l i g h e i d v o o r p a t i ë n t e n s p e c i a l i s t 14264_BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

11 3 Vitaal bedreigde patiënt Voorafgaand aan een circulatiestilstand zijn afwijkingen te zien in bloeddruk, hartfrequentie, ademfrequentie en/of bewustzijnsverandering. Worden deze signalen niet opgemerkt, dan kan dit leiden tot ongeplande opname op de intensive care, verlengde opnameduur, reanimatie of zelfs overlijden. 4 Medicatieverificatie Fouten bij de medicatie vormen een van de grootste risico s voor patiënten bij opname in het ziekenhuis. Het is belangrijk dat bij opname bekend is wat voor medicijnen een patiënt gebruikt, en in welke hoeveelheid. 5 Kwetsbare ouderen Een ziekenhuisopname is voor kwetsbare oudere patiënten risicovol vanwege hun verhoogde kans op complicaties zoals infectie, ondervoeding, delirium of vallen. Een vroegtijdige en systematische identificatie van geriatrische problemen is een eerste noodzakelijke stap, gericht op het voorkomen van onbedoelde schade. 6 Acuut Coronair Syndroom Een hartinfarct (acuut coronair syndroom, ofwel ACS) is een gevaarlijke aandoening. De overlevingskans van een patiënt is afhankelijk van tijdige en juiste diagnose, behandeling en nazorg. De gehele zorgketen van huisarts, ambulance en ziekenhuis speelt daarbij een belangrijke rol. 7 Pijn Slecht behandelde acute pijn kan ernstige medische complicaties veroorzaken en de genezing vertragen. Vroege herkenning is belangrijk. Het gebrek aan regelmatige pijnmetingen is een van de belangrijkste redenen voor inadequate pijnbehandeling. 8 High Risk Medicatie Uit de Centrale Medicatiefouten Registratie (CMR) blijkt dat de meeste medicatiefouten optreden bij parenterale (geïnjecteerde) geneesmiddelen. Dit betreft deels voorschrijffouten, maar bijna de helft van de fouten wordt gemaakt tijdens het toedienen. 1 M a n a g e n v a n v e i l i g h e i d _BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

12 9 Verwisseling van patiënten Een aanzienlijk deel van de vermijdbare schade ontstaat door verwisseling van patiënten tijdens het operatieve proces. Daarbij kan het gaan om verwisseling van de patiënt, maar ook om verwisseling van de te opereren plaats of zijde. 10 Nierinsufficiëntie In Nederland worden naar schatting jaarlijks een half tot één miljoen onderzoeken verricht waarbij intravasculair (intraveneus of intra-arterieel) jodiumhoudende contrastmiddelen worden toegediend. Bij risicopatiënten kan contrastnefropathie ontstaan met een acute vermindering van de nierfunctie. Door herkenning van risicopatiënten en gerichte interventies kan contrastnefropathie worden voorkomen. 11 Kinderen (later bijgevoegd thema) Kinderen vormen in het ziekenhuis een bijzondere categorie kwetsbare patiënten. Voor kinderen zijn er bij een aantal thema s bijzondere risico s en aandachtspunten. Voor zes van de tien thema s hebben experts interventies ter verbetering van de zorg geformuleerd, gebaseerd op beschikbare literatuur, bestaande richtlijnen en bekende good practices. 1.7 Persoonlijk functioneren specialist Uit berichten in de media de laatste jaren blijkt dat de veiligheid ook bedreigd kan worden door het functioneren van specialisten zelf. Door ruzies in maatschappen, verslavingsproblematiek of depressies wordt net als bij andere mensen de kwaliteit van het werk van specialisten aangetast. In een medisch beroep kan minder functioneren echter grote gevolgen hebben, zoals onbedoelde schade bij patiënten. Specialisten merkten zelf dit probleem al eerder op. De commissie Individueel Functioneren Medisch Specialisten (IFMS) deed onderzoek hiernaar en kwam al in 2008 met een voorstel voor een systeem voor een verantwoorde evaluatie van het individueel professioneel functioneren van medisch specialisten. Het IFMS werd goed ontvangen en sinds 2008 werken de medische staven in ziekenhuizen aan de invoering ervan. Sinds V e i l i g h e i d v o o r p a t i ë n t e n s p e c i a l i s t 14264_BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

13 is een indicator-ifms opgenomen in de basisset prestatie-indicatoren van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De primaire doelstelling van het IFMS is continue verbetering van het professioneel handelen om de kwaliteit van patiëntenzorg te borgen en (waar mogelijk) verder te verbeteren. IFMS komt feitelijk op het volgende neer: Laat zien wat je doet. Vraag aan anderen hoe je het doet. Bespreek dit met een collega. Kom met een persoonlijk ontwikkelplan waarin je de gestelde veranderdoelen bij een volgend gesprek toetst. De commissie IFMS heeft twee methoden geselecteerd om het persoonlijk functioneren van medisch specialisten onder de loep te nemen. Dit zijn Appraisal & Assessment (A&A) en Multi Source Feedback (MSF). Bij MSF wordt aan ongeveer twintig collega s een enquête toegestuurd, waarin op basis van een numerieke schaalverdeling de competenties van de specialist kwantitatief gewaardeerd worden. Bij A&A wordt bij ongeveer zeven tot tien collega s kwalitatieve feedback gevraagd in de vorm van tips en behoudpunten. Multiscource Feedback Zelfevaluatie d.m.v. gestructureerde vragenlijst Portfolio Gestructureerde vragenlijst: 8 collega s 8 medewerkers 25 patiënten Appraisal & Assessment Zelfevaluatie met behulp van open vragen Portfolio Open vragen: 8-12 personen Gericht benaderen Na het doorlopen van een A&A- of MSF-traject vindt een evaluatiegesprek plaats. Dit is een intercollegiaal spiegelgesprek. Het wordt gevoerd met een (buitengewoon) lid van de eigen medische staf (gespreksleider), die niet afkomstig is uit de eigen maatschap. Alle gespreksleiders worden geschoold om deze gesprekken te kunnen voeren, afgestemd op de IFMS-methode die in het ziekenhuis wordt gebruikt. 1 M a n a g e n v a n v e i l i g h e i d _BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07

14 14264_BW_Veiligheid voor patient en specialist (specialistenserie).indd :07