De hulpverleningsnood bij dove en slechthorende jongeren met psychosociale problemen

Transcriptie

1 De hulpverleningsnood bij dove en slechthorende jongeren met psychosociale problemen Campus St.-Jorisstraat Auteur: Sara Van Leuven Begeleider: S. Van De Voorde Bachelorproef voorgedragen tot het behalen van het diploma Bachelor in de Toegepaste Psychologie Academiejaar Sara Van Leuven Bachelorproef TP

2 Sara Van Leuven Bachelorproef TP

3 De hulpverleningsnood bij dove en slechthorende jongeren met psychosociale problemen Campus St.-Jorisstraat Auteur: Sara Van Leuven Begeleider: S. Van De Voorde Bachelorproef voorgedragen tot het behalen van het diploma Bachelor in de Toegepaste Psychologie Academiejaar Sara Van Leuven Bachelorproef TP

4 DANKWOORD Graag wil ik enkele mensen bedanken die mij geholpen en geïnspireerd hebben bij het schrijven van deze Bachelorproef. Dat ik dit proces voltooid heb zonder al te veel kleerscheuren is niet enkel mijn eigen verdienste Eerst en vooral wil ik mijn Bachelorproefbegeleidster Séverine Van de Voorde bedanken, die mij met raad en daad gesteund heeft. Vele keren had ik het gevoel ontmoedigd te zijn en vroeg ik me af waar ik aan begonnen was. Iedere keer werd ik weer gemotiveerd dankzij haar peptalk waarvan het enthousiasme aanstekelijk was. Daarnaast wil ik ook mijn stagementor Jan Magry bedanken voor zijn kritische bedenkingen betreffende deze Bachelorproef. Zo mocht ik de cliënten van de Thuisbegeleidingsdienst contacteren voor een deelname aan het onderzoek en gebruik maken van de bibliotheek, wat ik heel erg apprecieerde. Graag wil ik ook mijn GON-begeleidster Véronique De Craecker bedanken voor haar talloze verbeteringen van mijn taal. Tenslotte mag mijn familie zeker niet vergeten worden. Zonder haar zou het mij nooit gelukt zijn om het einde van de Bachelor in Toegepaste Psychologie te halen! Mama en papa: bedankt voor alle kansen die ik gekregen heb en vooral voor jullie geduld, steun en een luisterend oor voor mijn frustraties. Tevens wil ik mijn broer, zus, schoonbroer en schoonzus graag bedanken. Zij hielpen mij zo vaak als zij konden: de ene met zijn grafisch talent, de andere met haar taalknobbel, de anderen via een kritische kijk, hun aanmoedigingen, Als laatste wil ik Sammy bedanken voor zijn geduld. Het was niet gemakkelijk, maar zoals jullie zien: die drie jaren zijn alweer voorbij gevlogen! Yes, Deaf can. Sara Van Leuven Sara Van Leuven Bachelorproef TP

5 INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL ABSTRACT INLEIDING Algemene situering Auditieve beperking Definitie Prevalentie Oorzaken Bijkomende kenmerken Taalontwikkeling- en communicatieproblemen Psychosociale problemen Dovencultuur Dovengemeenschappen Doof en doof Subgroepen De Vlaamse Gebarentaal Gebarensystemen Het Verenigingsleven van Doven Hulpverlening bij doven met psychosociale problemen Struikelblokken en aandachtspunten Struikelblokken Vier aandachtspunten Specifieke hulpverleningsdiensten in Vlaanderen Eerstelijnsdiensten Tweedelijnsdiensten Derdelijnsdiensten Verenigingen en organisaties Onderzoeksvragen METHODE Deelnemers Meetinstrumenten Procedure Sara Van Leuven Bachelorproef TP

6 3.4 Analyse RESULTATEN Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag DISCUSSIE Sterktes en beperkingen van het onderzoek Implicaties voor de praktijk Implicaties voor verder onderzoek Algemene conclusie REFERENTIELIJST BIJLAGEN Bijlage 1: Beroepsproduct Bijlage 2: Verwijzerslijst: Psychologische hulp aan Doven en slechthorenden Bijlage 3: Zelfontworpen enquête Bijlage 4: Begeleidende brief voor de deelnemers Bijlage 5: Informatiebrief voor de deelnemers Bijlage 6: Informed consent voor de deelnemers Sara Van Leuven Bachelorproef TP

7 1 ABSTRACT Deze Bachelorproef onderzoekt het psychosociaal functioneren van dove en slechthorende 18- tot 26-jarigen uit of rond Oost-Vlaanderen. Er wordt een overzicht gemaakt van de meest voorkomende psychosociale klachten bij deze doelgroep. Het peilt ook naar hun ervaringen omtrent het krijgen van hulp en welke nood en behoeften zij hebben aan hulpverlening. Er wordt gebruik gemaakt van een survey. De 18- tot 26-jarigen met een auditieve beperking wordt gevraagd om een psychologische test, namelijk Symptom Checklist (SCL-90) en een (zelfontworpen) enquête, individueel in te vullen. Er zijn 30 respondenten. De doelgroep wordt opgesplitst in twee subgroepen. De eerste subgroep bestaat uit Dove/slechthorende Kinderen van Dove Ouders (DKDO). De tweede subgroep bestaat uit Dove/slechthorende Kinderen van Horende Ouders (DKHO). Het geheel van de groep respondenten bestaat uit 15 vrouwen en 15 mannen met auditieve beperkingen tussen 18 en 26 jaar. Uit het onderzoek blijkt dat de jongvolwassenen met een auditieve beperking vaak meer hostiliteits-, sensitiviteits- en insufficiëntieklachten hebben dan de horende populatie. Verder hebben de DKHO significant meer psychosociale klachten dan de DKDO. Bovendien toont het onderzoek de noden, meningen en visies van de dove en slechthorende jongvolwassenen over de (verkregen) hulpverlening aan. Hieruit blijkt dat er beperkte informatie is over de bestaande initiatieven en diensten die zich specialiseren in het helpen van doven en slechthorenden. Verder komen knelpunten ook naar voren zoals de misverstanden in de communicatie, het onbegrip, de beperkte kennis van de Dovencultuur, Sara Van Leuven Bachelorproef TP

8 2 INLEIDING 2.1 Algemene situering Het eerste doel van deze Bachelorproef is het psychosociaal functioneren nagaan bij 18- tot 26- jarigen (uit de regio Oost-Vlaanderen) die een auditieve beperking hebben. Er wordt nagegaan welke eventuele psychosociale klachten het meest voorkomen bij deze jongvolwassenen. Daarnaast wordt er nagegaan of er verschillen zijn in het psychosociaal functioneren tussen twee subgroepen, namelijk de DKDO en DKHO. Op het internet of via wetenschappelijke databanken is er niet veel te vinden over de (meest) voorkomende psychosociale klachten bij hen noch op welke wijze deze het best geholpen en/of aangepakt kunnen worden in Vlaanderen. Dit is tegelijk maatschappelijk en praktisch relevant. De verschillende hulpverleningsdiensten in (Oost-)Vlaanderen kunnen gebruik maken van deze onderzoeksgegevens om na te gaan wat de noden en behoeften zijn van de jongvolwassenen met auditieve beperkingen zodat deze optimaal geholpen kunnen worden. Een tweede doel is nagaan welke vormen van hulpverlening deze jongvolwassenen met een auditieve beperking al geraadpleegd of bezocht hebben in het kader van eventuele psychosociale klachten. Ten slotte wordt in kaart gebracht wat de noden en visies van de doelgroep over hulpverlening(sdiensten) in Vlaanderen zijn. Deze hulpverlening kan bijvoorbeeld bestaan uit online hulpverlening (via chat, hulp, forum op het internet, ), face-to-face hulpverlening (huisarts, psycholoog, familie, vrienden, school, zelfhulpgroep, Dovenvereniging, Fevlado, ) et cetera. Er is geen duidelijke vraag van de leden uit de Dovengemeenschap en Thuisbegeleidingsdienst Sint-Lievenspoort vzw uit (Oost-)Vlaanderen naar aangepaste hulp zoals een hulpverlener die rekening houdt met de auditieve beperking, beschikbaarheid van de tolk voor gesprekken of therapieën, kennis van de Dovencultuur,... (persoonlijke communicatie, 21 november 2013). Een vraag is tevens of ze óók werkelijk problemen ervaren? Door het uitvoeren van dit Bachelorproefonderzoek kan er wat meer inzicht geboden worden over de mensen met een auditieve beperking die psychosociale klachten ervaren en hoe zij geholpen worden en via welke hulpmiddelen. Aan de hand van de onderzoeksresultaten hoop ik een beeld te schetsen van wat de nood is van de mensen met een Sara Van Leuven Bachelorproef TP

9 auditieve beperking bij het verkrijgen van hulp of een behandeling. Ieder individu, ongeacht zijn beperking, heeft recht op volwaardige informatie en hulp. Het is relevant om juiste, adequate hulp, begeleiding of behandeling aan te bieden aan deze jongvolwassenen of om hen er van op de hoogte te brengen dat deze bestaat. Op basis hiervan kan de behandeling of begeleiding van deze doelgroep op termijn ook verder geoptimaliseerd worden. Persoonlijk is dit onderzoek ook voor mij relevant. Dankzij dit onderzoek krijgen hulpverleners een genuanceerd beeld van de dove en slechthorende jongvolwassenen met hun psychosociale klachten en de opvolging hiervan. Zo weet men tegelijk ook waar anderen (met al dan niet een auditieve beperking) en ikzelf later als (toegepaste) psychologe staan tegenover cliënten of patiënten met een auditieve beperking Sara Van Leuven Bachelorproef TP

10 2.2 Auditieve beperking DEFINITIE De auditieve beperking betreft een beperking van het gehoor en kent twee hoofdcategorieën, namelijk doofheid en slechthorendheid. Een persoon is doof wanneer men door middel van zijn/haar gehoor niet in staat is om gesproken taal te verstaan met of zonder hulpmiddelen (bv. hoorapparaat of cochleair implantaat). Een persoon is slechthorend als men (met of zonder gebruik van hulpmiddelen) in staat is om weliswaar vertraagd en bemoeilijkt gesproken taal kan verstaan door middel van zijn/haar gehoor (Tijsseling, 2006). Het bepalen van de graad van gehoorverlies gebeurt op basis van de geluidssterkte en de geluidsfrequentie. De geluidssterkte of intensiteit wordt bepaald door de amplitude van de geluidsgolf (Loots & Desloovere, 2001). Dit wordt uitgedrukt in decibels (db). Dit is de druk die de geluidsgolven uitoefenen op de oppervlakten waarmee ze in aanraking komen. Hoe hoger de db, hoe sterker het geluid. De volgende voorbeelden zijn ter illustratie van de geluidssterkten (Vander Beken, 2005). Met 0 db komt dit neer op een normale gehoordrempel. 30 db komt overeen met het geluid van fluisteren. Als men een draaiende auto op één meter afstand hoort, komt dit overeen met 80 à 90 db. Een proefdraaiend vliegtuig, is 120 db. Tenslotte is 130 à 140 db de uiteindelijke pijngrens. De lage en hoge geluidstonen (geluidsfrequentie) worden uitgedrukt in Hertz (Hz). Hz verwijst naar het aantal geluidstrillingen per seconde (van Sprang, 2011). De graad van het gehoorverlies kan volgens de wetenschappelijke beroepsvereniging van audiologen van het Bureau International d Audiophonologie (BIAP) als volgt worden ingedeeld (Vander Beken, 2005): - Normaal horend: minder dan of gelijk aan 20 db verlies. - Licht slechthorend: gemiddeld verlies tussen 21 en 40 db. - Matig slechthorend: gemiddeld verlies tussen 41 en 70 db. o Eerste graad: tussen 41 en 55 db o Tweede graad: tussen 56 en 70 db - Zwaar slechthorend: gemiddeld verlies tussen 71 en 90 db. o Eerste graad: tussen 71 en 80 db o Tweede graad: tussen 81 en 90 db Sara Van Leuven Bachelorproef TP

11 - Doof: gemiddeld verlies tussen 91 en 119 db. o Eerste graad: tussen 91 en 100 db o Tweede graad: tussen 101 en 110 db o Derde graad: tussen 111 en 119 db - Anacousie of totale doofheid: gemiddeld verlies 120 db of meer. Behalve de gradatie in de mate van doofheid en slechthorendheid, is er ook een onderscheid in het moment wanneer gehoorverlies optreedt: prelinguale en postlinguale doofheid. Dit is gebaseerd op de oorsprong van de doofheid. Cruciaal hierbij is de leeftijd waarop de doofheid is opgetreden: gebeurde dit voor of nadat de taal verworven werd? Een duidelijke leeftijdsgrens is hier echter moeilijker te bepalen (Vander Beken, 2005). Een prelinguale gehoorstoornis is aanwezig voordat de gesproken taal is verworven. Dat wil zeggen dat men doof is geworden nog voor de ontwikkeling van gesproken taal op gang is gekomen. Gemiddeld betekent dit voor de leeftijd van drie jaar (Schein, zoals geciteerd in Vander Beken, 2005). Een gehoorstoornis die optreedt na verwerving van de gesproken taal, noemen we postlinguaal (Vander Beken, 2005). Daarnaast kunnen we nog een onderscheid maken tussen een aangeboren (doofgeboren) en een verworven (doofgeworden) gehoorstoornis. Doofgeworden is in de praktijk een groot verschil met doofgeboren. Een doofgeworden persoon weet wat het is om te kunnen horen, ervaart het gehoorverlies vaak als een gemis en zal zich moeilijker identificeren met een Dove identiteit. Tevens is voor deze persoon de eerste verworven taal vaak het Nederlands. Dit is een groot verschil met doofgeborenen die enkel kunnen refereren naar hun doof-zijn (Fevlado, 2011). Fevlado is de Federatie van Vlaamse Dovenorganisaties die Doven en slechthorenden, doofblinden en gebarentaalgebruikers in het bijzonder, uit Vlaanderen vertegenwoordigt. Tot slot kan een gehoorstoornis ingedeeld worden volgens de aard van het gehoorverlies. Er wordt daarbij een onderscheid gemaakt tussen een transmissie- of geleidingsstoornis en een neurosensoriële of perceptiestoornis (Loots & Desloovere, 2001). Indien beide samen voorkomen, dan spreken we van een gemengd gehoorverlies. Een geleidingsstoornis en een perceptiestoornis verschillen naargelang de plaats van de stoornis in het gehoororgaan (de oorschelp, gehoorgang, middenoor, trommelvlies et cetera) (Loots & Desloovere, 2001). Een geleidingsstoornis (slechthorendheid) is een stoornis in de overdracht van het geluid ter hoogte van het middenoor of uitzonderlijk ter hoogte van de uitwendige gehoorgang. Dit heeft Sara Van Leuven Bachelorproef TP

12 als gevolg een verminderde mate van de geluidstrillingen met niet minder dan 60 db. Dit noemt men ook een lichte tot matige slechthorendheid (Loots & Desloovere, 2001). Een perceptiestoornis (slechthorendheid en doofheid) verwijst naar een gehoorverlies dat veroorzaakt wordt door een stoornis ter hoogte van het binnenoor of de gehoorzenuw, centrale gehoorbanen en hersenschors. Indien de stoornis zich bevindt ter hoogte van de cochlea, spreken we van een cochleaire of sensorische perceptiestoornis. Indien de stoornis zich bevindt tussen de gehoorzenuw en hersenschors, spreken we van een retrocochleair of neuraal perceptieverlies. In tegenstelling tot een geleidingsstoornis is hier niet alleen de intensiteit, maar ook de kwaliteit van de geluidswaarneming aangetast. Hier wordt dus vooral de hoge geluidsfrequentie aangetast. De geluiden worden hierdoor helemaal niet of vervormd waargenomen (Vander Beken, 2005) PREVALENTIE De prevalentie van de wereldbevolking met een gehoorverlies bedraagt volgens de studie van The World Health Organization (WHO, 2013) 5% (bestaande uit 360 miljoen mensen wereldwijd), waarvan 328 miljoen volwassenen en 32 miljoen kinderen met een gehoorverlies. Het gehoorverlies verwijst naar gehoorverlies dat groter is dan 40 db bij de volwassenen en een gehoorverlies dat groter is dan 30 db bij de kinderen. De meerderheid van deze mensen wonen in lage- en middeninkomenslanden. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende vormen van doof- en slechthorendheid. In 2003 werd door de Vrije Universiteit Brussel een studie gevoerd naar de prevalentie van gehoorproblemen in Vlaanderen (Fevlado, 2011). Daaruit bleken toen Vlamingen met een auditieve beperking te kampen. Hiervan zijn meer dan mensen slechthorend die wij auditief ernstig beperkt kunnen noemen (van Strang, 2011). Verder blijkt dat in de geïndustrialiseerde landen ongeveer 1 op 1000 personen geboren wordt met een auditieve beperking. Voor Vlaanderen betekent dit jaarlijks zestig baby s. Verder benadrukken we, aan de hand van de studie van Schein (zoals geciteerd in Vander Beken, 2005), dat 90% van de kinderen met een gehoorverlies behoort tot horende gezinnen (DKHO). Amper 10% van de kinderen met prelinguale doofheid heeft ook dove ouders (DKDO). Sara Van Leuven Bachelorproef TP

13 Uit het recentere onderzoek van drie sociologen van de Vlaamse Administratie Planning en Statistiek (APS) en de studiecel van het VAPH voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap (Verbelen, Samoy, & Van Geel, 2005) blijkt dat 5,1% van de 15- tot 64- jarigen met gezondheidsproblemen in België een auditieve beperking hebben (4,5% matig en 0,6% ernstig), wat overeenkomt met een absoluut aantal van ongeveer personen met ernstige auditieve beperkingen. Het cijfer van het onderzoek (Verbelen et al., 2005) ligt veel lager in vergelijking met de cijfers van de Vrije Universiteit Brussel. Op basis van de vraag of men het geluid van een televisie die op een redelijk volume staat, kan horen of enkel wanneer die nog harder gezet wordt, wordt het percentage gemaakt van de personen met ernstige auditieve beperkingen. Wel moet er rekening gehouden worden met het feit dat hier presbyacusis (ouderdomsdoofheid) ook een rol speelt. Bovendien telt België inwoners (The World Bank, 2013) OORZAKEN Doofheid kan optreden door verschillende oorzaken. Het menselijk oor bestaat uit verschillende onderdelen, die luchttrillingen omzetten in zenuwprikkels. Samen zorgen zij ervoor dat mensen kunnen horen. Indien één of meerdere van deze onderdelen niet (goed) functioneert, kan gehoorverlies optreden. Mogelijke oorzaken zijn bijvoorbeeld: erfelijkheid, schadelijke invloed tijdens de zwangerschap, virusinfecties (onder andere rodehond of mazelen), inname van giftige stoffen (zoals drugs), schadelijke invloed tijdens de bevalling (ernstig zuurstoftekort of tangverlossing), schadelijke invloed na de geboorte (voedseltekorten of hersenvliesontsteking), chirurgische ingrepen, gehoorschade door langdurige blootstelling aan lawaai en als laatste ten gevolge van een ongeval (van Strang, 2011). Sara Van Leuven Bachelorproef TP

14 2.2.4 BIJKOMENDE KENMERKEN Mensen met een auditieve beperking ondervinden niet enkel hinder op het vlak van het gehoor. Wanneer het gehoorfunctioneren gedeeltelijk of volledig ontbreekt, heeft dit uiteraard een impact op een heel aantal andere domeinen van functioneren. Deze worden hieronder besproken. Taalontwikkeling- en communicatieproblemen Communicatie heeft vanzelfsprekend essentiële functies op verschillende gebieden in het algemene functioneren van de persoon, ongeacht de auditieve beperking. De taalverwerving en de communicatie met de omgeving vormen een kernpunt in de orthopedagogiek van kinderen met een auditieve beperking (Vander Beken, 2005). De communicatie is dan ook de belangrijkste hindernis waar mensen met een auditieve beperking dikwijls tegenaan lopen (Chong-hee Lieu, Robins-Sadler, & Fullerton, zoals geciteerd in van Bentum et al., 2009). In de eerste ontwikkelingsjaren van het kind staat de sociaal-emotionele waarde van communicatie vooral op de voorgrond (hechting en veiligheid). Hiermee bedoelen we dat binnen de intieme interactie tussen het kind en ouder in eerste instantie het tot stand komen van een adequate communicatie van belang is en pas in tweede instantie de verwerving van een bepaalde taal (Beck & de Jong, 1990). Een onvoldoende (aanbod van) adequaat evoluerende communicatie kan sneller aanleiding geven tot psychosociale moeilijkheden, gedrags- en cognitieve problemen of over het algemeen een bedreiging vormen voor een vlotte en evenwichtige algemene psychische ontwikkeling (Beck & de Jong, 1990). Aanbod van een vlotte, toegankelijke communicatie (bv. Vlaamse Gebarentaal) mag dus niet te lang uitgesteld worden (Beck & de Jong, 1990). Voor personen met auditieve beperkingen kunnen vele problemen ontstaan. Sommigen moeten voor de communicatie met een ander een beroep doen op het spraakafzien (liplezen), in combinatie met het gebruik van optimaal versterkte gehoorresten. Tegelijk moeten ze voldoende kennis hebben van de VGT om de boodschappen goed te begrijpen. Daardoor dreigen personen met een auditieve beperking bijvoorbeeld een beperkt inzicht in de actualiteit te hebben, wat eveneens een bijkomende beperking kan zijn in de emancipatie of maatschappelijke integratie. Voor bepaalde omstandigheden kan naar hulpmiddelen gezocht worden, zoals een hoorapparaat, een cochleair implantaat, spreek-, schrijf- of gebarentolken,... (Vander Beken, 2005). Sara Van Leuven Bachelorproef TP

15 Men kan het echter niet negeren dat de maatschappij voornamelijk een horende maatschappij is. De communicatie verloopt daarin voornamelijk door middel van gesproken talen, zowel in de mondelinge als in de geschreven modaliteiten, en volgens bepaalde sociale regels en gebruiken. Omdat personen met auditieve beperkingen hierin op verschillende manieren beperkt kunnen zijn, worden hun mogelijkheden voor maatschappelijke integratie dus eveneens bedreigd (Vander Beken, 2005). Dit leidt tot een sociaal isolement of uitsluiting van de maatschappij. Dit sociale isolement is jammer genoeg een vaak voorkomend fenomeen bij deze mensen. Bij de personen met een auditieve beperking met een rijk sociaal-maatschappelijk leven kunnen deze risico s beperkt en ondervangen worden, ook indien ze deelnemen aan de Dovencultuur. Hoe levendiger deze Dovencultuur en gemeenschappen, hoe groter het emanciperende effect dat er vanuit kan gaan. Dit laatste geldt trouwens zowel voor de leden als voor de gemeenschappen zelf (Vander Beken, 2005). Psychosociale problemen De psychosociale problemen omvatten verschillende soorten problemen die mogelijk met elkaar samenhangen. Ten eerste gaat het om de internaliserende problemen die te maken hebben met de gevoelens en gedachten (psychische of emotionele problemen). Enkele voorbeelden hiervan zijn angst, teruggetrokkenheid, depressieve gevoelens en psychosomatische klachten. Daarnaast zijn er externaliserende problemen zoals agressief gedrag, onrustig gedrag en delinquent gedrag (gedragsproblemen). Als laatste zijn er de problemen die te maken hebben met andere mensen of instanties en met het onderhouden van contact met anderen, sociale problemen (Zeijl et al., 2005). Sommige studies vinden geen verschil in psychosociaal welzijn tussen mensen met een auditieve beperking en horenden (Fellinger et al., 2012). Dit toont een geleidelijke evolutie aan, namelijk de vermindering van de psychosociale klachten. Zo heeft het gehoorverlies geen invloed op het ontwikkelen van de psychische klachten, maar de vermoeilijkte communicatie hiervan wel (Fellinger et al., 2012). Andere studies vinden dan wel weer dat het voorkomen van psychosociale problemen bij mensen met een auditieve beperking over het algemeen groter is dan bij horenden. Dit geldt in het bijzonder voor de mensen met postlinguale doofheid (Bridgman et al., 2000; Cornes, Rohan, Napier, & Rey, 2006; de Bruin, 1997; de Graaf & V. Bijl, 2002; Fellinger et al., 2005; Sara Van Leuven Bachelorproef TP

16 Fellinger et al., 2012; Hintermair, 2007; Kvam, Loeb, & Tambs, 2007; Toth, n.d.; V. Eldik, 1998). Mensen met postlinguale doofheid ervaren het gehoorverlies als een blijvend gemis (Luey et al., zoals geciteerd in de Graaf & V. Bijl, 2002). Dit verklaart hun hogere kans op depressieve klachten. Dit omdat ze ermee vertrouwd zijn om geluiden op te vangen en auditief waar te nemen. Ze zijn meer geneigd om hun auditieve beperking als een handicap en verlies te beschouwen (de Graaf & V. Bijl, 2002; Fellinger et al., 2012). Hieruit komen ook de communicatieproblemen en de moeilijke aanvaarding van hun eigen beperking naar voren (Fellinger et al., 2012). Er wordt verondersteld dat mensen met een auditieve beperking een drie tot vijf keer grotere kans hebben om te kampen met psychische klachten dan horenden (Veentjer & Govers, zoals geciteerd in de Graaf & V. Bijl, 2002). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat kinderen met prelinguale doofheid vaak een achterstand hebben in de taalverwerving, met als gevolg een gebrekkige communicatie via de gesproken taal. Dit kan resulteren in de belemmering van sociale en emotionele vaardigheden (Greenberg; Leigh, Corbett, Gutman, & Morere, zoals geciteerd in de Graaf & V. Bijl, 2002). We benadrukken dat 90% van de mensen met een gehoorverlies tot horende gezinnen behoort (Schein, zoals geciteerd in Vander Beken, 2005). Zo blijken deze mensen, die deel maken uit de horende gezinnen, een extra probleem te ervaren, vooral bij het creëren van een eigen identiteit. Mensen met een auditieve beperking hebben nood aan dove of slechthorende volwassen rolmodellen en identificatiefiguren om een eigen zelfbeeld te ontplooien en om te kiezen voor de Dovencultuur, voor de wereld van de horenden of voor beide (Vander Beken, 2005). Dit allemaal samen toont aan dat de vlotte, toegankelijke communicatie met de familie een belangrijke variabele is voor het bevorderen van het psychosociaal welzijn van dove en slechthorende kinderen. Indien de communicatie stroef verloopt met hun familie of vrienden, is er vier keer meer kans op het ontwikkelen van psychische stoornissen (Fellinger et al., 2012). De psychosociale problemen die het vaakst voorkomen bij mensen met een auditieve beperking zijn uiteenlopend. Volgens een onderzoek in de Verenigde Staten (Toth, n.d.) komt een laag zelfbeeld geregeld voor bij dove en slechthorende jongeren. Op dit gebied worden vaak moeilijkheden gesignaleerd. Dit komt door de zeer frequente confrontatie met het eigen Sara Van Leuven Bachelorproef TP

17 onvermogen of het eigen falen (op het gebied van communicatie: taalverwerving, het spreken, ) en het frequent gebrek aan volwassen rolmodellen en identificatiefiguren (Beck & De Jong, 1990). Zij zien zichzelf als minderwaardig in vergelijking met de horenden. Door de auditieve beperking worden de toekomstverwachtingen en -mogelijkheden minder duidelijk en onzeker, wat een grote frustratie kan veroorzaken voor de persoon met een auditieve beperking (Watson, Henggeler, & Whelan, 1990). Daarnaast worden er ook geregeld communicatieproblemen, een moeilijk aanvaardingsproces van hun gehoorverlies (depressieve klachten) en sociale problemen (bv. bemoeilijkte maatschappelijke integratie) gesignaleerd volgens het onderzoek van de Graaf en V. Bijl (2002). Er worden hen uiteenlopende persoonlijkheidskenmerken of -karakteristieken toegeschreven. Zo worden zij als volgt benoemd: verlegen of teruggetrokken, wantrouwend, egocentrisch, neurotisch, agressief, achtergebleven in hun sociale en morele ontwikkeling (Montgomery, zoals geciteerd in V. Eldik, 1998), onvolwassen (Goldberg, et al.; Mcadow & Trybus; Myklcbust, zoals geciteerd in V. Eldik, 1998), impulsief (Chess & Femandez; Lesser & Easser, zoals geciteerd in V. Eldik, 1998) en een gebrek aan empathie hebbend (Bacham, Raphael, & Phelan; Feinstein & Lytle; Rainer, Altshuler, Kallmann, & Deming, zoals geciteerd in V. Eldik, 1998). De hierboven genoemde karakteristieken worden hoofdzakelijk veroorzaakt door de (verhoogde) stress omwille van de communicatieproblemen. Daarnaast is dit ook gerelateerd aan de omgang in het gezin die de mensen met een auditieve beperking dikwijls ervaren en de aanpassing aan de buitenwereld als lid van een minderheidsgroep (Feinstein & Lytle; Lebuffe; Meadow, zoals geciteerd in V. Eldik, 1998), met als gevolg hiervan een groot gebrek aan (levens)ervaringen (Adams & Monteiro; Remvig, zoals geciteerd in V. Eldik, 1998). Een persoon met een auditieve beperking is steeds in de minderheid in vergelijking met de horende maatschappij ( buitenwereld ). De persoon met een auditieve beperking kan zich snel geïsoleerd en mislukt voelen (Rainer, zoals geciteerd in V. Eldik, 1998). Daarnaast is de sociale isolatie of uitsluiting van personen met een auditieve beperking, vaak te wijten aan hun omgeving. Hun communicatietaal, de gebarentaal, is meestal anders dan de taal van hun familie, van het geboorteland en de maatschappij waarin zij leven (Toth, n.d.). Het gebruik van gebarentaal wordt al te vaak actief onderdrukt door de samenleving, ondanks Sara Van Leuven Bachelorproef TP

18 het feit dat gebarentaal de moedertaal van vele Doven is. Hierdoor wordt de maatschappelijke integratie eveneens bedreigd. Samenvattend kunnen we stellen dat de meest voorkomende psychosociale problemen bij zowel kinderen als volwassenen met een auditieve beperking bestaan uit sociale problemen (uitsluiting, isolement), een laag zelfbeeld en angst of depressie. Het is cruciaal dat deze psychosociale problemen bij mensen met een auditieve beperking vroegtijdig opgespoord en aangepakt worden (Hintermair, 2007). Opties en mogelijke problemen in de hulpverlening op dit vlak worden besproken in deel 2.4 Hulpverlening bij psychosociale problemen. 2.3 Dovencultuur De cultuur van de Dovengemeenschap is vergelijkbaar met andere minderheidsculturen in Vlaanderen, zoals de cultuur van Turkse of Marokkaanse gemeenschappen. Uit een studie van De Clerck (2012) kwam naar voren dat de ontwikkelingen van de Vlaamse Dovengemeenschap, zoals in de meeste Westerse landen, nauw verbonden zijn aan de evoluties in het Dovenonderwijs. De eerste Dovenscholen in Vlaanderen werden opgericht in de eerste helft van de 19 de eeuw. De dove kinderen kwamen hierdoor in contact met dove leeftijdsgenoten en gebarentaal. Dit zorgde voor het ontstaan van de ontwikkeling van de Vlaamse Dovengemeenschap in de tweede helft van de 19 de eeuw. Na hun afstuderen, konden de volwassenen met een auditieve beperking elkaar blijven ontmoeten in Dovenverenigingen (De Clerck, 2012). Deelname aan de Dovencultuur geeft de persoon met een auditieve beperking een manier om met zijn doofheid om te gaan en om zijn eigen identiteit te ontwikkelen (McCreary-Stefbnicki & Coeling, zoals geciteerd in van Bentum et al., 2009), stimuleert de intellectuele en morele ontwikkeling, en biedt een vorm van sociale zekerheid (De Clerck, 2012). Het is ook een sleutel tot de identiteitsontwikkeling (Magry, 1997) DOVENGEMEENSCHAPPEN Vander Beken (2005) verwijst naar het onderzoek over de Dovengemeenschap van Knoors (1992). De Dovengemeenschap omschrijft het intensieve contact dat groepen dove mensen - doorgaans binnen eenzelfde regio - met elkaar hebben in de vrije tijd, soms op het werk en Sara Van Leuven Bachelorproef TP

19 veelal ook in het verenigingsleven. Deze Dovengemeenschap ontwikkelt een eigen cultuur, waarin ten gevolge van de intensieve contacten groepsbepalende normen, waarden en ervaringen gedeeld worden (Knoors, 1992). Het gebruik van een gebarentaal voor de communicatie is een essentieel en kenmerkend onderdeel van de cultuur van Dovengemeenschappen. Deel uitmaken van de Dovengemeenschap zorgt voor een positieve eigenwaarde en sociale relaties die belangrijk zijn voor de jongvolwassenen en volwassenen met een auditieve beperking (Fellinger, Holzinger, & Pollard, 2012). Over het lidmaatschap van een Dovengemeenschap zijn er vaak discussies. Sommigen menen dat lidmaatschap van de Dovengemeenschap de maatschappelijke integratie in de horende wereld verhindert. Anderen echter gaan er van uit dat dit lidmaatschap beantwoordt aan een reële behoefte en daarom juist de maatschappelijke integratie indirect kan bevorderen (Vander Beken, 2005). Het lidmaatschap kan ook bestaan uit het lid zijn van een Dovenvereniging (Magry, 1997) DOOF EN DOOF In de jaren zeventig werd er onderscheid gemaakt tussen doof en Doof (Vermeerbergen et al., zoals geciteerd in De Clerck, 2012). Sociologisch deel uit maken van de Vlaamse Dovengemeenschap en functionerend in de Dovencultuur wordt in de literatuur aangeduid met hoofdletter D : Doof. Dit doet men wanneer men over een lid van een culturele etnolinguïstische minderheidsgroep schrijft. Audiologisch wordt het gewoon met kleine d geschreven: doof (Vander Beken, 2005). Wanneer men dit doet, spreekt men over een medische doofheid. Hierbij is sprake van een groter gehoorverlies dan 90 db. Integendeel zijn de mensen die deelnemen aan het leven in de Dovengemeenschap, niet altijd medisch doof maar ook cultureel doof. (De Clerck, 2012). In deze Bachelorproef zal de grote D gebruikt worden, wanneer specifiek geschreven wordt over de Doven die een lidmaatschap hebben bij de Dovengemeenschap. Sara Van Leuven Bachelorproef TP

20 2.3.3 SUBGROEPEN Niet alle mensen met een auditieve beperking behoren tot de Dovengemeenschap. Binnen de groep van mensen met een auditieve beperking kunnen op dit vlak twee subgroepen onderscheiden worden (Vander Beken, 2005). Enerzijds is er een groep die als eerste taal het Nederlands heeft. Hun mondelinge communicatie wordt vaak ondersteund door spraakafzien (bv. liplezen) en lichaamstaal. Maatschappelijk refereert deze groep aan de grootste populatie van personen met een auditieve beperking in Vlaanderen (bijna personen). Bij het merendeel van deze mensen trad het gehoorverlies pas op latere leeftijd op (postlinguale doofheid). De VGT speelt dan ook geen (significante) rol in hun dagelijks leven (DAF, VGTC, & Fevlado, zoals geciteerd in De Clerck, 2012). Deze mensen participeren zoals iedereen in de horende maatschappij (Vander Beken, 2005). Hiermee wordt bedoeld dat de mensen met postlinguale doofheid zich sociocultureel blijven identificeren met de horende meerderheidscultuur. Anderzijds is er een groep wiens eerste taal de VGT is. Dit is niet noodzakelijk hun moedertaal aangezien 90% van hen horende (Nederlandstalige) ouders heeft, maar wel de taal waarin ze zich het gemakkelijkst kunnen uitdrukken (en die voor hen dus het belangrijkst is) en die ze het eerst spontaan verworven hebben. Het gaat hier om een 6000-tal personen die beschouwd kunnen worden als lid van de linguïstisch-culturele minderheidsgroep van Doven (Loots et al., zoals geciteerd in Stevens, Heeren, Vandenbossche, Hoebeke, & Caron, 2006). Sociologen spreken soms van etnolinguïstische minderheidsgroepen, omdat zich sterk vergelijkbare processen van cultuurvorming afspelen zoals bij werkelijke etnolinguïstische minderheidsgroepen in de maatschappij (De Clerck, 2012). Zij vormen met andere woorden de Dovengemeenschap in Vlaanderen, waarin de VGT een identificerende rol speelt. Hier gaat het om mensen met een prelinguale doofheid. Zij beschouwen hun doofheid niet als een handicap of gebrek maar als een deel van hun Dove identiteit (Van Herreweghe & Vermeerbergen, 1997). Deze twee groepen verschillen enorm van elkaar. Wel hebben ze één kenmerk gemeen: beide groepen zijn unicultureel gericht, ze oriënteren zich namelijk slechts in één cultuur (die van de horenden OF die van de Doven). Tot slot is er nog een groep die zowel contacten met horenden als met Doven heeft. Ze zijn dan op deze manier bicultureel gericht en bilinguaal (tweetalig) aangezien zij zowel de (gesproken) Nederlandse taal als de VGT beheersen Sara Van Leuven Bachelorproef TP

21 (Vander Beken, 2005) DE VLAAMSE GEBARENTAAL Het hanteren van Gebarentaal is typerend voor de Doven binnen de Dovengemeenschappen. Het zijn visueel-manuele talen: ze worden met handen geproduceerd en visueel waargenomen. Naast het gebruik van de handen kunnen ook niet-manuele elementen een grammaticale of lexicale rol spelen. Gebarentalen zijn talen op zich en staan los van de gesproken talen (Vander Beken, 2005). In Vlaanderen is er sprake van een cultureel erkende taal binnen de Dovengemeenschap, de VGT. De VGT is sinds 2006 erkend als eerste taal binnen de Vlaamse Dovengemeenschap door de Vlaamse Overheid, gestimuleerd door onderzoek naar de VGT en de emancipatiebeweging van de Vlaamse Dovengemeenschap (Stevens et al., 2006). De VGT is voor dove en slechthorende personen het communicatiemiddel bij uitstek (Stevens et al., 2006). Het gesproken Nederlands is voor vele Dove mensen de tweede taal. Heel wat Dove mensen kunnen zich minder goed uitdrukken in het (zowel gesproken als geschreven) Nederlands dan in de VGT (Loots et al., 2003). Volgens een eerste en niet representatieve studie zijn er 4500 dove en slechthorende gebarentaalgebruikers in Vlaanderen (Loots et al., zoals geciteerd in Fevlado, 2011). Gebarensystemen Naast de VGT, maken de mensen met een auditieve beperking ook gebruik van het gebarensysteem. Gebarensystemen zijn kunstmatige combinaties van gesproken taal en gebaren: gelijktijdig spreken en vrijwel elk woord ondersteunen met een gebaar of lichaamstaal. Dit gebeurt volgens de grammaticale regels van de gesproken taal en niet van de gebarentaal. De gebaren die in kunstmatige systemen worden gehanteerd, zijn doorgaans ontleend aan de gebarentaal van de regio. In Vlaanderen spreken we concreet van het Vlaamse Nederlands met Gebaren (NmG; Vander Beken, 2005). Gebarensystemen worden tegenwoordig heel weinig gebruikt omdat ze algemeen te traag zijn, te belastend voor het kortetermijngeheugen zijn, ze beschikken over een te beperkt lexicon en kunnen de grammaticale relaties in een taal onvoldoende weergeven (Knoors, 1993, zoals Sara Van Leuven Bachelorproef TP

22 geciteerd in Vander Beken, 2005). Zij voldoen niet aan de voorwaarden die aan talen worden gesteld om effectief te communiceren en informatie over te dragen HET VERENIGINGSLEVEN VAN DOVEN De meeste Dovenverenigingen spelen zich vooral af in de Dovengemeenschap. Het zijn socioculturele verenigingen waar de voertaal vaak VGT is. Men staat er open voor horenden die respect hebben voor de Dovencultuur en die in de Dovenclubs kennis willen maken met de gebarentaal en de Dovengemeenschap beter willen leren kennen. De Dovenvereniging is voor vele Doven zeer belangrijk: het is de plaats waar ze zich thuis voelen, waar ze kunnen ontspannen en kunnen communiceren met andere Doven (Van Herreweghe & Vermeerbergen, 1997). Het is ook een manier om de aspecten van de Dovencultuur door te geven aan de volgende generatie. Een groot deel van de activiteiten die in de Dovenverenigingen worden georganiseerd zijn bedoeld voor ontspanning en vrijetijdsbesteding. We denken aan uitstappen, kaartwedstrijden of gewoon gezellig samenzijn. Dovenverenigingen organiseren minstens één maal per maand een activiteit. Grotere verenigingen hebben meestal ook meerdere afdelingen, bijvoorbeeld een jeugdclub, damesclub, sportclub... In veel van deze verenigingen worden ook heel wat feesten en fuiven georganiseerd. De Doven voelen zich vaak geïsoleerd van hun familie omdat zij de enige gebarentaalgebruiker zijn en de rest van de familie horend is (Van Herreweghe & Vermeerbergen, 1997). Naast ontspanning wordt er ook heel wat belang gehecht aan vorming: Doven hebben immers vaak veel minder toegang tot allerlei informatie dan horenden. Er worden dan bijvoorbeeld lezingen en vormingen gegeven over financiële, medische en culturele onderwerpen, ook worden er wel eens uitstappen naar musea of tentoonstellingen georganiseerd. Dit alles gebeurt meestal in het bijzijn van een professionele tolk (Van Herreweghe & Vermeerbergen, 1997). Sara Van Leuven Bachelorproef TP

23 2.4 Hulpverlening bij doven met psychosociale problemen Mensen uit de brede populatie die psychosociale klachten vertonen (bijvoorbeeld depressie, angst, laag zelfbeeld, sociale problemen) komen vaak eerst bij de huisarts terecht. De huisarts kan de persoon in kwestie dan eventueel doorverwijzen naar de juiste hulpverlener in de dichtstbijzijnde regio. De hulpverleningsdiensten die psychische problemen behandelen zijn heel uiteenlopend: de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW), de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB), de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGGZ), zelfstandige hulpverleners (zoals psychologen, psychiaters of therapeuten), de Psychiatrische Afdeling in Algemene Ziekenhuizen (PAAZ), psychiatrische ziekenhuizen, psychiatrische dagcentra, therapeutische centra, centra voor psychiatrische revalidatie, Centra voor Ambulante Revalidatie voor kinderen en jongeren (CAR), telefonische hulpverlening, chathulpverlening, hulpverlening, zelfhulpgroepen, lotgenotencontact, (Vlaamse Verenigingen voor GGZ, n.d.). Een aantal onderzoeken tonen aan dat de tevredenheid over de gezondheidszorg bij de dove cliënten en patiënten verhoogt wanneer er een professionele tolk wordt ingezet bij de communicatie tussen de hulpverlener en de dove patiënt. De Doven geven de voorkeur aan de communicatie die in de gebarentaal verloopt wanneer men toenadering zoekt tot de GGZ. Dit om volwaardige en duidelijke informatie te verkrijgen zonder misverstanden en om het communicatieproces te vergemakkelijken (Flores, 2005; Gosselink & Frederiks, 2006; Smeijers et al., 2011; van Bentum et al., 2009). De tevredenheid verhoogt ook wanneer de hulpverleners zich bewust zijn van het belang van een goede communicatie (bv. beheersen van de gebarentaal) of kennis hebben wat de Dovencultuur betreft (European Society for Health Mental and Deafness, 2006). Bovendien toont het rapport over de GGZ bij de dove mensen (The Lancet, 2012) aan dat de prevalentie van depressie en angst bij dove mensen hoog is. Dit is ten dele te wijten aan de communicatiebarrière waarmee zij geconfronteerd worden in de GGZ. Depressie en angst worden ook in sterke mate veroorzaakt door het leven in een maatschappij die niet steeds toegankelijk is voor dove en slechthorende mensen. Door de communicatiebarrière die de dove patiënten ervaren met de hulpverleners, verhoogt hun stressfactor ook. In het onderzoek van Smeijers (zoals geciteerd in van Bentum et al., Sara Van Leuven Bachelorproef TP

24 2009) wordt beschreven dat de artsen de communicatie met de dove patiënt niet als problematisch ervaren, maar dat dit voor de dove patiënten wel het geval is. Kortom: voor de mensen met een auditieve beperking hangt de toegankelijkheid van de gezondheidszorg en -voorzieningen grotendeels samen met de mogelijkheid om deze zorg voor hen begrijpelijk te maken, door bijvoorbeeld gebruik te maken van een professionele tolk. Of beter nog door te zorgen dat de hulpverlener de gebarentaal beheerst (European Society for Mental Health and Deafness, 2006; Lloyd, zoals geciteerd in van Bentum et al., 2009). Mensen met een auditieve beperking kunnen vaak niet terecht in deze reguliere hulpverleningsdiensten. Een aantal redenen hiervoor worden in het volgende deeltje besproken (struikelblokken), samen met een aantal oplossingen voor deze problemen (aandachtspunten) STRUIKELBLOKKEN EN AANDACHTSPUNTEN Struikelblokken Uit onderzoek blijkt dat de vraag naar psychische hulp bij mensen met een auditieve beperking drie tot vier maal groter is dan bij horenden, maar dat zij nergens adequaat geholpen kunnen worden (de Bruin, 1997). Daarnaast is de drempel om psychische hulp te vragen voor de doven en slechthorenden vaak hoog (Veentjer & Govers, 1988, zoals geciteerd in de Graaf & V. Bijl, 2002). Wanneer ze toch hun weg vinden naar de GGZ blijven ze vaak achter met een gevoel van angst, wantrouwen en frustratie (Steinberg, Barnett, Meador, Wiggins, & Zazove, 2006). Verscheidene studies tonen verontrustende aanwijzingen dat de communicatie tussen de hulpverleners in de (geestelijke) gezondheidszorg en de dove cliënten slecht is (de Bruin, 1997; European Society for Mental Health and Deafness, 2006; Fellinger et al., 2012; Flores, 2005; Gosselink & Frederiks, 2009; Kvam, Loeb, & Tambs, 2007; Smeijers, Ens-Dokkum, van den Bogaerde, & Oudesluys-Murphy, 2011; The Lancet, 2012). Smeijers (2011) geeft aan, dat 39% van de werkrelaties tussen de hulpverlener en dove patiënt slecht is. Dit is vaak te wijten aan de communicatieproblemen. Deze communicatieproblemen zijn hoofdzakelijk een gevolg van een gebrek aan kennis over de Dovencultuur en het bewustzijn van het belang Sara Van Leuven Bachelorproef TP

25 van een goede communicatie bij (huis)artsen. Hierdoor worden de dove patiënten niet steeds optimaal geholpen en behandeld voor hun sociaal-emotionele klachten (de Bruin, 1997). Twee recentere studies (Fellinger et al., 2012; Gosselink & Frederiks, 2009) wijzen op de kwaliteit van (het recht op) communicatie bij de dove patiënten in de gezondheidszorg. De patiënten, als gevolg van hun auditieve beperking, zijn vaak niet in staat om zelfstandig te communiceren met hun hulpverleners. Zij communiceren via de gebarentaal, het spraakafzien, via het schrijven op papier of doen beroep op een familielid of tolk. Hierdoor lopen zij een groter risico op inadequate en kwalitatief slechte zorg. Daaruit blijkt dat er dikwijls sprake is van communicatieproblemen of misverstanden zoals foutieve vertalingen en interpretaties, het weglaten van belangrijke feiten, de bijwerkingen worden vaker niet genoemd of gevoelige onderwerpen worden vaker vermeden. De hulpverleners zijn minder in staat om een goede anamnese af te nemen bij de dove patiënten zonder hulp van een tolk. De hulpverleners zijn bijgevolg niet in staat om een beeld te vormen van de psychische toestand van de dove patiënten, wanneer zij niet zelf vloeiend de gebarentaal beheersen of kennis hebben van de Dovencultuur (European Society for Mental Health and Deafness, 2006). Daaruit wordt afgeleid dat er weinig aandacht wordt besteed aan de kwaliteit van de communicatie tussen de hulpverlener en een dove patiënt. Daarnaast is er sprake van een gebrek aan privacy en autonomie bij de mensen met een auditieve beperking die nood hebben aan een bepaald soort hulp, zoals bij het inschakelen van een tolk, familielid of vriend(in) (Fellinger et al., 2012). Het laten tolken van een familielid of vriend(in) van de dove patiënt is afgeraden omdat deze vaak niet op de hoogte zijn van het vakjargon in de gebarentaal en ze door hun relatie met de patiënt niet onpartijdig tolken (Chong-hee Lieu et al., zoals geciteerd in van Bentum et al., 2009). Vier aandachtspunten Er zijn vier aandachtaspecten voor de hulpverlening aan en behandeling van mensen met een auditieve beperking. Ten eerste het hebben van aandacht voor het belang van een goede communicatie. De gebarentaal is mogelijk het enige communicatiemiddel voor mensen met prelinguale doofheid, aangezien de (gesproken) taal niet op de normale wijze is verworven. Zij kunnen zich hierdoor dan ook beter uitdrukken in de gebarentaal dan in gesproken Nederlands (de Bruin, 1997; De Clerck, 2012). Sara Van Leuven Bachelorproef TP

26 Daarnaast is het ook belangrijk om aandacht te besteden aan de Dovencultuur. Deze heeft eigen sociale waarden en normen, een belangrijk voorbeeld hiervan is een Dovengemeenschap. Verder zal de dove patiënt of cliënt zich beter begrepen voelen door de hulpverlener wanneer deze vertrouwd of bekend blijkt te zijn met de Dovencultuur (de Bruin, 1997; Fellinger et al., 2012). De hulpverlener dient ook bewust te zijn van zijn houding ten opzichte van de dove cliënt (de Bruin, 1997). Uit de studie van de Bruin (1997) blijkt dat de houding van de hulpverlener ook bepalend is voor de efficiënte communicatie tussen de hulpverlener en een dove patiënt. De communicatie verloopt dan minder soepel en de hulpverlener stelt minder vragen of richt zich tot de tolk bijvoorbeeld. Soms kunnen de hulpverleners ook verkeerde verwachtingen hebben van de tolk (Fellinger et al., 2012; Gosselink & Frederiks, 2009; Steinberg et al., 2006). Of de hulpverleners kunnen juist een zorgbehoevende, betuttelende houding aannemen ten opzichte van de dove cliënt of patiënt. Als laatste belangrijke aandachtspunt is er de diagnostiek. Het stellen van een adequate diagnose bij mensen met prelinguale doofheid wordt op verschillende manieren bemoeilijkt door het moeizaam begrijpen van elkaar, zowel de hulpverlener als de dove cliënt of patiënt (de Bruin, 1997). Zowel in de communicatie tussen de cliënten met een auditieve beperking en hulpverlener als in het gebruik van testen, blijken taalgebruik en taalvaardigheid vaak een struikelblok te vormen (Crucke, 2001). In het onderzoek van Bulckaert en Eeckhout (zoals geciteerd in Crucke, 2001) wijst men op de ontoereikendheid van de diagnostische gegevens in verband met de auditieve beperking en de geestelijke gezondheidsproblematiek in Vlaanderen. Ze duiden op het risico van verkeerde diagnose en van het over het hoofd zien van essentiële elementen in de problematiek. Het inschakelen van de tolk of hulpverleners die zelf ook een auditieve beperking ervaren, betekent voor hen dan ook een waardevolle bijdrage tot de optimalisering van de communicatieondersteuning (Bulckaert & Eeckhout, zoals geciteerd in Crucke, 2001). Daarnaast tonen studies aan dat het cruciaal is om testinstrumenten of materiaal voor diagnostiek aan te passen aan de taal en noden van mensen met een auditieve beperking (de Bruin, 1997; Fellinger et al., 2012; Toth, n.d.;). Deze aanpassingen kunnen bijvoorbeeld faceto-face interviews zijn en het anders formuleren van de vragen in gemakkelijkere en kortere vragen. Sara Van Leuven Bachelorproef TP

27 Naast de reguliere hulpverleningsinstanties bestaan er ook een aantal diensten die zich speciaal richten op de doelgroep van mensen met een auditieve beperking. Deze worden hieronder in kaart gebracht SPECIFIEKE HULPVERLENINGSDIENSTEN IN VLAANDEREN Eerstelijnsdiensten Volgens Filip Verstraete (persoonlijke communicatie, 29 december 2013) bestaan er twee CAW s in Vlaanderen die toegankelijk zijn voor mensen met een auditieve beperking: de Visserij in Gent en het Noord-West-Vlaanderen in Oostende. In deze centra heeft de medewerker zelf een auditieve beperking of beschikt hij over een diploma van tolk VGT. Tweedelijnsdiensten Sinds 2014 is er sprake van een subsidiëringproject (persoonlijke communicatie, 20 januari 2014) in CGG De Drie Stromen te Wetteren. Daar zou An Vincken aan de slag zijn als een psychologe die zich ook richt tot een beperkt aantal dove en slechthorende jongeren en volwassenen. Derdelijnsdiensten Daarnaast is er een opnamedienst voor angst- en stemmingsstoornissen die toegankelijk is voor (jong-)volwassenen met een auditieve beperking in de campus Sint-Alfons. Deze dienst maakt deel uit van het psychiatrisch centrum Dr. Guislain in Gent. Men kan er begeleid en behandeld worden door een psycholoog, genaamd Luc Eeckhout, die de VGT goed beheerst en kennis heeft van de Dovencultuur betreft. Verenigingen en organisaties Er bestaan Thuisbegeleidingsdiensten voor kinderen, jongeren en volwassenen met een auditieve beperking en taal- en spraakproblemen in elke Vlaamse provincie (Sociale kaart, 2013). Deze diensten zijn preventief van aard. Men richt zich vooral tot het verstrekken van opvoedingsbijstand door ambulante en mobiele vroeg- en thuisbegeleiding te voorzien aan gezinnen met een doof of slechthorend kind of volwassene. Onder opvoedingsbijstand wordt verstaan: De begeleiding van een gezin met een gehandicapt kind of met een gehandicapte volwassene, gericht op het aanvaarden van de handicap, op het omgaan met en/of opvoeden Sara Van Leuven Bachelorproef TP