Leskist 8.3 Anne Frank

Transcriptie

1 Leskist 8.3 Anne Frank Groep 8 Schatgraven

2

3 Algemene handleiding thema Anne Frank. In alle leskisten die de methode omvat, wordt nadrukkelijk aandacht besteed aan de woordenschat en aan begrijpend lezen. Van de leerkrachten die met de methode aan de slag gaan, wordt verwacht dat ze kennis hebben van de onderstaande punten en die ook toepassen in de lessen. Uitbreiding van de woordenschat van kinderen gebeurt niet door incidentele lessen, maar gaat de hele dag door. Ook tijdens andere lessen is het raadzaam en nuttig de woorden die aangeboden worden door de methode, te herhalen en in een andere context terug te laten komen (zie 1). Daarnaast is het belangrijk dat de genoemde strategieën van begrijpend lezen (zie 2) tot de bagage van de leerkracht behoren. Niet bij iedere les staan de strategieën expliciet benoemd; het behoort tot het vakmanschap van de leerkracht om ze toe te passen en ze ook de kinderen eigen te laten maken. In de derde plaats is het model Directe Instructie (zie 3) een uiterst effectief handvat om de les vorm te geven. De lessen zijn zo opgebouwd dat het model toepasbaar is. 1. Woordenschat / viertakt De leskist bevat een viertal teksten. Rondom iedere tekst worden drie lessen gegeven. Een eerste les, waarin een ervaringscontext wordt aangebracht; een tweede les waarin de tekst wordt behandeld en een derde les waarin het geleerde wordt toegepast. Bij iedere tekst is een woordenlijst samengesteld, met woorden die gedurende de drie lessen voortdurend de aandacht van de leerkracht en de leerlingen vragen. Het didactische model dat ten grondslag ligt aan de methode Schatgraven is de viertakt. De viertakt bestaat uit vier fasen: 1. Voorbewerken. In deze fase wordt de voorkennis geactiveerd en worden de leerlingen betrokken gemaakt op het onderwerp. 2. Uitleggen. De betekenis van de woorden wordt verduidelijkt waarbij aandacht is voor de context waarin het woord aan de orde is. 3. Consolideren. De woorden moeten ook worden ingeoefend om ze te kunnen onthouden. 4. Controleren. Ten slotte controleren we of de kinderen de woorden ook daadwerkelijk passief en actief kunnen gebruiken. In de lesbeschrijvingen kunt u deze vier fasen steeds terugvinden. 2. Strategieën Begrijpend lezen Onderstaande strategieën zijn het advies van de stichting Taalpilots. Het zijn tien algemene regels die bijna op bijna iedere tekst van toepassing zijn. Tussen haakjes staan de kerndoelen, waaronder deze strategieën vallen. Het is aan de leerkracht om gedurende de lessenserie van twaalf lessen deze strategieën aan de orde te laten komen. 1. Leesdoel bepalen: Waarom ga ik deze tekst lezen? (4.1.5) 2. Voorspellen: Waar zou de tekst over gaan? (4.1.5) 3. Gebruik maken van voorkennis over het onderwerp: Wat weet ik hier al van? (4.1.5) 4. Jezelf vragen stellen tijdens het lezen: Begrijp ik het nog? Wat kan ik doen als ik het niet begrijp? (4.1.5) 5. Visualiseren van de tekst: voorstellingen maken bij de tekst en schema s of woordwebben maken. (6.1.1) 6. Samenvatten van de tekst: Waar gaat de tekst over? Wat is het belangrijkste thema? Wat is de hoofdgedachte? (6.1.1) 7. Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik wilde weten? (7.1.1) 8. Als ik de informatie uit de tekst vergelijk met andere bronnen, klopt het dan? (7.1.2) 9. Is de informatie in de tekst betrouwbaar? (7.2.1) 10. Wat vind ik van de tekst? Wat weet ik nog niet? (7.2.2) 3

4 3. Model directie instructie Fase 1 Terugblik Voorkennis ophalen Voorkennis indien nodig onderwijzen Leerlingen motiveren voor de komende les. Fase 2 Presentatie Vertel het doel van de les. Soms is een lesoverzicht ook heel nuttig. Leg de lesstof uit. Stel in deze fase geen vragen, maar leg uit, doe voor en denk hardop, gebruik voorbeelden, schema s, enz. Gebruik kleine stapjes en houd het kort. Leg een verband met de voorkennis. Anticipeer op moeilijkheden. Controleer d.m.v. korte opdrachten of de leerlingen de uitleg begrepen hebben. Fase 3 Begeleide inoefening De leerlingen oefenen onder begeleiding. Gebruik afwisselende werkvormen. Zorg voor hoge succesfactor. Fase 4 Zelfstandige verwerking Gebruik dezelfde stof als tijdens de inoefening. Laat leerlingen elkaar eventueel helpen. Geef snelle feedback. Fase 5 Terugkoppeling Ga samen met de kinderen na wat zij deze les geleerd hebben. 4. Overige In deze handleiding wordt regelmatig verwezen naar bijlagen. De bijlagen zijn te vinden op teamdocumenten/schatgraven/naam thema. In de digitale versie van de handleiding staan ook de links naar Teleblik e.d. De werkbladen zijn rechtstreeks vanuit de bijlagen te kopiëren. Tevens is het mogelijk om per thema een werkboekje te maken. De leskist heeft ook een eigen toetsprogramma. Voor kinderen die moeilijk leren is er een eenvoudige toets. Bij de toetsen is vaak een lesstofoverzicht te vinden. De kinderen kunnen deze stof thuis leren. De makers van de methode wensen de kinderen en leerkrachten een leerzame tijd toe met deze leskist. Expertgroep Team School met de Bijbel Bleskensgraaf Pictogrammen In deze handleiding wordt een aantal pictogrammen gebruikt. De doelen van een hoofdstuk/les Benodigde materialen Geschatte tijd Instructie leerkracht Tips/aanvullingen Werk-/kopieërblad Leestekst Bijlage 4

5 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Anne Frank, haar dagboek 7 Les 1.1 Context aanbrengen 12 Les 1.2 Tekst behandelen 16 Les 1.3 Tekst verwerken 21 Hoofdstuk 2 Jodenvervolging en concentratiekampen 27 Les 2.1 Context aanbrengen 32 Les 2.2 Tekst behandelen 34 Les 2.3 Tekst verwerken 39 Hoofdstuk 3 Racisme 53 Les 3.1 Context aanbrengen 57 Les 3.2 Tekst behandelen 62 Les 3.3 Tekst verwerken 67 Hoofdstuk 4 Het Achterhuis 71 Les 4.1 Context aanbrengen 75 Les 4.2 Tekst behandelen 77 Les 4.3 Tekst verwerken 81 Hoofdstuk 5 Toetsing 87 Leerblad Toets A 88 Leerblad Toets B 90 Toets A 92 Toets B 94 Antwoorden Toets A 96 Antwoorden Toets B 97 5

6 6

7 1. Anne Frank, haar dagboek 7

8 Verantwoording hoofdstuk 1 Anne Frank, haar dagboek De essentie Te behandelen woorden Anne Frank, haar dagboek en onderduiken. Themawoorden Andere woorden Uitdrukkingen Adolf Hitler De nazi De capitulatie Het dagboek Onderduiken De onderduiker Het Achterhuis Emigreren De crisis De zondebok De zwager Heimwee Het gerucht Humoristisch De roman Beschouwen als Een nieuw bestaan opbouwen Van onschatbare waarde zijn 8

9 Woordenschatdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel De kinderen leren de woorden van de woordenlijst en kunnen de woorden in de context van Anne Frank begrijpen De kinderen kunnen de woorden van de woordenlijst begrijpen, maar ook toepassen De kinderen kunnen nieuw geleerde woorden onthouden, ophalen uit het geheugen en actief toepassen bij het maken en geven van een presentatie. Begrijpend leesdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel Leerlingen kunnen een fragment uit de tekst samenvatten in een hoofdgedachte De kinderen leren informatie te achterhalen die nodig is om zelf informatie door te kunnen geven aan hun klasgenoten. Taaldoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel De kinderen maken kennis met het dagboek van Anne Frank. Ze weten wat een dagboek is. Ze leven zich in in de situatie van de schrijfster Leerlingen herkennen de humoristische ondertoon bij het lezen van het dagboekfragment De kinderen kunnen duidelijk verstaanbaar hun werk presenteren aan de groep. Zaakvakdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel /53.9 De kinderen weten wie Anne Frank was, wat ze globaal heeft meegemaakt en waarom ze zo beroemd geworden is. De kinderen weten wat een dagboek is, wat dit voor Anne Frank heeft betekend en waarom dit dagboek zo beroemd geworden is. De kinderen weten wat onderduiken betekent en vooral waarom mensen in WO II moesten onderduiken /53.9 De kinderen weten wie Anne Frank was, wat ze globaal heeft meegemaakt en waarom ze zo beroemd geworden is. De kinderen weten wat een dagboek is, wat dit voor Anne Frank heeft betekend en waarom dit dagboek zo beroemd geworden is. De kinderen weten wat onderduiken betekent en vooral waarom mensen in WO II moesten onderduiken /53.9 De kinderen weten wie Anne Frank was. Ze hebben een beeld van haar leven en de omstandigheden waaronder ze moest leven. H.1 Anne Frank, haar dagboek 9

10 Anne Frank Tekst 1 Woordenlijst A3 Themawoorden Adolf Hitler De nazi De capitulatie Het dagboek Onderduiken De onderduiker Het Achterhuis Andere woorden Emigreren De crisis De zondebok De zwager Heimwee Het gerucht Humoristisch De roman Beschouwen als Uitdrukkingen Een nieuw bestaan opbouwen Van onschatbare waarde zijn

11 Anne Frank Tekst 1 Woordenlijst Themawoorden Adolf Hitler De nazi De capitulatie Het dagboek Onderduiken De onderduiker Het Achterhuis Andere woorden Emigreren De crisis De zondebok De zwager Heimwee Het gerucht Humoristisch De roman Beschouwen als Uitdrukkingen Een nieuw bestaan opbouwen Van onschatbare waarde zijn 11

12 Les 1.1 Context aanbrengen Anne Frank, haar dagboek Lestijd 40 minuten Woordenschatdoelen: De leerlingen begrijpen de woorden van de woordenlijst. Taaldoelen De kinderen maken kennis met het dagboek van Anne Frank. Ze weten wat een dagboek is. Ze leven zich in in de situatie van de schrijfster. Zaakvakdoelen - De kinderen weten wie Anne Frank was, wat ze globaal heeft meegemaakt en waarom ze zo beroemd geworden is. - De kinderen weten wat een dagboek is, wat dit voor Anne Frank heeft betekend en waarom dit dagboek zo beroemd geworden is. - De kinderen weten wat onderduiken betekent en vooral waarom mensen in WO II moesten onderduiken. Materialen A. Het achterhuis, dagboekbrieven van Anne Frank 21 aug B. PowerPoint Anne Frank C. Werkblad Woorden aanvinken D. Filmpje Voor 5 min Lees een dagboekfragment voor, zonder de kinderen van tevoren te vertellen uit welk boek het komt. Geef de opdracht om te raden uit welk boek het afkomstig is. A Tijdens 30 min B, C Laat de PowerPoint over Anne Frank zien. Vertel hierbij over de aanleiding van de emigratie van de familie Frank naar Amsterdam. Plaats het thema hiermee in een historisch kader. Geef de kinderen door middel van de PowerPoint gelegenheid om zich in te leven in de situatie waarin de familie Frank was beland. Geef de opdracht om de woordenlijst paraat te houden en de woorden die worden genoemd aan te vinken. Bewerk de woorden door middel van deze activiteit voor. Na 5 min Laat het filmpje over het dagboek van Anne Frank zien en praat vervolgens met de leerlingen over de volgende stelling: Het bijhouden van een dagboek is een goede manier om alle verschrikkelijke dingen die er gebeuren te verwerken. D Tips/aanvullingen 12

13 Anne Frank les 1.1 A. Dagboekfragment 8 juli

14

15 Anne Frank les 1.1 C. Werkblad Woorden aanvinken Hoor je één van deze woorden? Kruis dan het hokje aan. Adolf Hitler Nazi capitulatie dagboek onderduiken onderduikers Achterhuis emigreren crisis zondebok zwager heimwee geruchten humoristisch roman een nieuw bestaan opbouwen van onschatbare waarde zijn beschouwen als 15

16 Les 1.2 Tekst behandelen Anne Frank, haar dagboek Lestijd 45 minuten Woordenschatdoelen Leerlingen begrijpen de woorden van de woordenlijst binnen de context van de tekst. Begrijpend leesdoelen Leerlingen kunnen een fragment uit de tekst samenvatten in een hoofdgedachte. Taaldoelen Leerlingen herkennen de humoristische ondertoon bij het lezen van het dagboekfragment. Zaakvakdoelen - De kinderen weten wie Anne Frank was, wat ze globaal heeft meegemaakt en waarom ze zo beroemd geworden is. - De kinderen weten wat een dagboek is, wat dit voor Anne Frank heeft betekend en waarom dit dagboek zo beroemd geworden is. - De kinderen weten wat onderduiken betekent en vooral waarom mensen in WO II moesten onderduiken. Materialen A. B. Tekst 1 Anne Frank haar dagboek C. Werkblad 1.2 D. Dagboekfragment 29 september

17 Voor 5 min Laat het filmpje van Anne Frank zien en vraag de kinderen om de woorden van de woordenlijst bij te houden. Welke woorden komen wel voor in het filmpje en welke niet? A Tijdens 30 min B, C Geef opdracht om de tekst zelfstandig te lezen en hierbij de woorden van de woordenlijst met kleur te onderstrepen. Vraag aan de leerlingen wie de onderstreepte woorden kan uitleggen. Geef opdracht om de tekst hardop te lezen. Geef hierbij leesbeurten en wees alert op de intonatie waarmee gelezen wordt. Laat vervolgens per tweetal de hoofdgedachte van ieder fragment formuleren. Laat de kinderen hierbij minimaal twee woorden van de woordenlijst gebruiken. Geef opdracht de hoofdgedachte te presenteren. Na 5 min Leest het fragment van 29 september 1942 voor. Vraag vooraf om goed op te letten waarom juist dit stukje is gekozen (i.v.m. de humoristische ondertoon van het fragment). D Tips/aanvullingen H.1 Anne Frank, haar dagboek 17

18 Anne Frank Tekst 1 Het dagboek. Anne Frank wordt geboren op 12 juni 1929 in de Duitse stad Frankfurt am Main. Ze is de tweede dochter in het gezin van Otto en Edith Frank. Haar zus Margot is drie jaar ouder dan Anne. Belangrijk om te weten is dat de familie Frank Joods is. Nederland capituleert Op 10 mei 1940 valt het Duitse leger Nederland binnen. Vijf dagen na de Duitse inval tekent de Nederlandse generaal Winkelman de capitulatie: Nederland geeft zich over en Duitsland is de baas over Nederland. Na mei 1940 lijkt het lange tijd alsof er niets aan de hand is. Anne en Margot gaan gewoon naar school. In de zomer van 1941 heeft Anne vakantie en gaat ze een paar weken naar Beekbergen. In september van dat jaar gaat ze een paar dagen met haar vader naar een hotel bij Arnhem. Op 12 juni 1929 wordt Anne Frank geboren Als Adolf Hitler met zijn nazipartij in 1933 in Duitsland aan de macht komt, voelt de familie Frank zich niet meer veilig en besluiten ze te emigreren. Waarom wilde de familie Frank weg? zal je je wellicht afvragen. Het kwam omdat de nazi s (de aanhangers van Hitler) de Joden haatten en hen ervan beschuldigden de oorzaak te zijn van de grote economische crisis waarin Duitsland op dat moment in verkeerde. De Joden waren de zondebok in de ogen van de Nazi s. Een nieuw bestaan in Nederland In de zomer van 1933 krijgt Otto Frank via zijn zwager Erich Elias een aanbod om in Amsterdam een bedrijf te beginnen. Otto en Edith Frank aarzelen niet en gaan meteen weg uit Duitsland. In Amsterdam begint Otto Frank een handel in Opekta, een middel waarmee je zelf jam kunt maken. Otto moet hard werken om een nieuw bestaan op te bouwen, terwijl Annes moeder heimwee heeft naar Duitsland. Anne en haar zus Margot voelen zich echter al snel thuis in Nederland. De familie Frank vindt een huis aan het Merwedeplein in Amsterdam-Zuid. In die buurt komen steeds meer Joden wonen. Veel van hen zijn net als de familie Frank gevlucht uit Duitsland, waar het steeds gevaarlijker wordt. Zonder dat ze het beseft is dat de laatste keer dat ze weggaat uit Amsterdam, want de nazi s verbieden steeds meer dingen voor de Joden. Wil je een voorbeeld? De Joden mogen niet meer met de tram reizen, ze mogen alleen nog maar op bepaalde tijden boodschappen doen en ze mogen niet meer op bezoek bij niet-joodse vrienden, familie en kennissen. Overal hangen bordjes waarop staat: voor Joden verboden. Voor Joden Verboden Na de zomervakantie van 1941 moeten Joodse leerlingen naar aparte scholen. Anne moet afscheid nemen van haar niet-joodse vriendinnetjes. Vanaf mei 1942 moeten alle Joden die ouder zijn dan 6 jaar, een ster op de kleren dragen, een davidsster. Otto en Edith maken zich grote zorgen. Ze weten nog hoe bedreigend het voor hen in Duitsland was voordat ze besloten te emigreren. Er zijn geruchten dat alle Joden naar Duitsland moeten gaan om daar te werken 18

19 voor de nazi s. Ze laten echter niets merken aan Anne en Margot. Het dagboek Op 12 juni 1942 wordt Anne dertien jaar oud. Voor haar verjaardag krijgt ze een dagboek, dat zij zelf een paar dagen daarvoor heeft uitgezocht in een boekwinkel. Dit dagboek wordt al snel van onschatbare waarde voor Anne. Onderduiken Op 5 juli 1942 krijgt Margot een brief. Ze moet zich melden om in Duitsland te gaan werken voor de nazi s. Haar ouders laten haar echter niet gaan. Meteen de dag daarna duiken ze onder. De schuilplaats is in het kantoor van Otto Frank aan de Amsterdamse Prinsengracht. Een gedeelte van het kantoor, het achterhuis, staat leeg en is ingericht met meubels. Later komen er nog vier onderduikers bij. Tijdens de jaren dat Anne ondergedoken zit, besluit ze haar dagboek als vriendin te beschouwen. Ze noemt haar dagboek Kitty. Ze mist in het Achterhuis een echte vriendin. In haar dagboek schrijft Anne Frank lange brieven aan Kitty. Tijdens de onderduikperiode wordt haar dagboek steeds belangrijker. Daarin kan ze haar hart luchten. Op 16 maart 1944 schrijft ze: Het fijnste van alles vind ik nog dat ik dat wat ik denk en voel tenminste nog op kan schrijven, anders zou ik compleet stikken. Ruim twee jaar zit de familie Frank ondergedoken in het Achterhuis. Tijdens deze jaren houdt Anne in het Achterhuis niet alleen een dagboek bij, ze schrijft ook korte verhalen en verzamelt mooie zinnen van andere schrijvers in een schrift. Anne wil graag dat haar dagboek na de oorlog als roman wordt uitgegeven. Ze begint daarom met herschrijven. Ergens in haar dagboek schrijft ze: Ik weet dat ik kan schrijven. Een paar verhaaltjes zijn goed, m n Achterhuisbeschrijvingen humoristisch, veel uit mijn dagboek spreekt, maar... of ik werkelijk talent heb, dat staat nog te bezien. Anne wordt opgepakt Maar Anne krijgt het herschrijven van haar verhalen niet af. Voordat ze klaar is, wordt ze ontdekt en gearresteerd. Op 4 augustus 1944 stopt er ineens een auto voor de deur van het bedrijfspand. Onder leiding van een Duitse agent gaan drie Nederlandse politieagenten het pand binnen. Ze gaan naar de schuilplaats. De onderduikers zijn verraden! Anne krijgt niet eens de tijd om haar dagboek mee te nemen. Het dagboek blijft achter in het Achterhuis. Wie hen verraden heeft, is nog steeds niet duidelijk. Kitty, het dagboek van Anne Frank 19

20 Anne Frank les 1.2 C. Werkblad Anne Frank en haar dagboek Nog even de woordenlijst: Themawoorden: Adolf Hitler De nazi De capitulatie Het dagboek Onderduiken De onderduiker Het Achterhuis Andere woorden: Emigreren De crisis De zondebok De zwager Heimwee Het gerucht Humoristisch De roman Beschouwen als Uitdrukkingen: Een nieuw bestaan opbouwen Van onschatbare waarde zijn Wat moet je doen? Schrijf eerst de titel op van het fragment waar jij een hoofdgedachte over opschrijft. Lees het stukje nog een keer voor jezelf. Welke thema woorden kun jij gebruiken bij het schrijven van jouw hoofdgedachte? Schrijf de hoofdgedachte op en probeer in ieder geval twee woorden van de woordenlijst te gebruiken. De titel van mijn stukje is: De hoofdgedachte van dit stukje is: 20

21 Les 1.3 Tekst verwerken Anne Frank, haar dagboek Lestijd 45 minuten Woordenschatdoelen De kinderen begrijpen de woorden van de woordenlijst en passen ze toe bij de opdracht. Taaldoelen De kinderen kunnen duidelijk verstaanbaar hun werk presenteren aan de groep. Zaakvakdoelen De kinderen weten wie Anne Frank was. Ze hebben een beeld van haar leven en de omstandigheden waaronder ze moest leven. Materialen A. Kaartjes met woorden B. Opdrachtkaarten (3x) C. A3-papier voor tijdbalk D. Werkblad voor het schrijven van de brief Voor 10 min Laat de kinderen een kaartje trekken en het woord dat op het kaartje staat uitbeelden. De groep raadt welk woord er is getrokken. A Tijdens 30 min B, C, D Leg de opdrachten waartussen de kinderen mogen kiezen uit: Maak een tijdbalk van 1929 tot 1945 (zie opdracht kaart). Schrijf een brief aan Anne (zie opdrachtkaart). Speel een toneelstuk waarin je uitlegt wat er gebeurde op 8 juli Geef bij elke opdracht aan dat er zo veel mogelijk woorden wan de woordenlijst moeten worden gebruikt en dat daar tijdens de presentaties op zal worden gelet. Na 15 min Geeft opdracht om te presenteren wat is voorbereid. - Tips/aanvullingen Dvd Anne Frank: laat kinderen tijdens het kijken van de dvd vragen maken en organiseer met deze vragen een quiz. H.1 Anne Frank, haar dagboek 21

22 Anne Frank les 1.3 A. Kaartjes met woorden Emigreren De zondebok Heimwee Vluchten De crisis De capitulatie De zwager Het gerucht Het dagboek Onderduiken Humoristisch Het Achterhuis Hoe uitbeelden? Het is de bedoeling dat de leerlingen de moeilijke woorden uitbeelden zonder auditieve hints te geven: laat ze maar raden. Degene die het goede antwoord geeft,moet ook kort in eigen woorden uitleggen wat het woord betekent. Je kunt als leerkracht ook een beloningsysteem koppelen aan dit spel: wie het meeste woorden geraden heeft, die 22

23 Anne Frank les 1.3 B. Opdrachtkaarten Opdrachtkaart brief Schrijf een brief aan Anne Frank: neem de volgende situatie in gedachten. Anne zit inmiddels 1,5 jaar ondergedoken in het Achterhuis. Het is winter aan het worden, buiten schaatsen de kinderen op de grachten. Soms sneeuwt het en houden de kinderen sneeuwballengevechten. Maar Anne niet. Anne moet zich met de andere onderduikers de hele dag stilhouden, want beneden en in het voorhuis werken werknemers van Opekta die niet mogen weten dat er onderduikers in het achterhuis verstopt zitten. Dat is natuurlijk erg moeilijk voor Anne, ze verveelt zich soms best wel. Ze schrijft heel vaak in haar dagboek. Ze heeft haar dagboek zelfs een naam gegeven, Kitty. Eigenlijk zou ze ook graag een penvriendin willen hebben. Stel je nu eens voor dat je zou leven in de tijd van Anne en dat je haar via via zou kennen. Zij heeft jou een brief geschreven waarin ze zich voorstelt, iets vertelt over haar angst om verraden te worden en jou een aantal vragen stelt. Hieronder staat een fragment (een deel) uit de brief: 23

24 Waar moet je allemaal aan denken? Je kunt je wel voorstellen dat ze veel dingen wil weten over wat er buiten allemaal gebeurt. Waarom worden Joden eigenlijk lastig gevallen, wat gebeurt er met hen, zijn er nog andere mensen/ volken die vervolgd worden en hoe denk jij dat de oorlog verder gaat lopen? Laat ook aan Anne merken dat je met haar meeleeft en dat je wel snapt hoe moeilijk het voor haar is. Waar moet je verder nog op letten? Vertel aan het begin van de brief wie jij bent. Leg aan Anne uit wat er allemaal gebeurt met de Nazi s. Laat merken dat je met Anne meeleeft. Zorg ervoor dat je goede zinnen schrijft. Begin de zinnen met een hoofdletter en eindig met een punt, uitroepteken of vraagteken. Let ook op de spelling. Het moet een goedlopende zin zijn. Anne is kritisch! Het is de bedoeling dat je minimaal acht van de woorden onderaan de opdracht gebruikt in jouw brief. Adolf Hitler Emigreren Nazi Crisis Zondebok Zwager Een nieuwe bestaan opbouwen Heimwee Capitulatie Geruchten Dagboek Onderduiken Onderduiker Achterhuis Humoristisch Van onschatbare waarde zijn Beschouwen als Roman 24

25 Opdrachtkaart tijdbalk Wat heb je nodig? A3-papier Stiften/kleurpotloden/pen/potlood/liniaal De leestekst voor de informatie Internet voor de plaatjes Wat moet je doen? Teken op je blad een tijdbalk van 1929 tot Bedenk vooraf hoe jouw balk eruit komt te zien. Is het een lijn of is het een balk met vakjes? Vertel een paar belangrijke gebeurtenissen uit het leven van Anne en illustreer dit met plaatjes. Wees alert op je spelling. Zorg ervoor dat je aan de klas uit kunt leggen wat er op je tijdbalk staat. 25

26 Opdrachtkaart toneelstuk Wat moet je doen? Lees eerst met elkaar het dagboekstukje van 8 juli Praat er met elkaar over, zodat je goed weet wat er toen is gebeurd. Denk met elkaar na over hoe je het stukje kunt spelen in een toneelstuk. Verwerk in het toneelstuk minstens vier woorden van de woordenlijst. Denk even na welke spullen je nog nodig hebt. Overleg met de juf of je die mag pakken. Adolf Hitler Emigreren Nazi Crisis Zondebok Zwager Een nieuw bestaan opbouwen Heimwee Capitulatie Dagboek Onderduiken Onderduiker Achterhuis Humoristisch Van onschatbare waarde zijn Beschouwen als Roman Geruchten 26

27 2. Jodenvervolging en concentratiekampen 27

28 Verantwoording hoofdstuk 2 Jodenvervolging en concentratiekampen De essentie Te behandelen woorden De gruwelen van concentratiekampen komen aan de orde, waarbij uitgelegd wordt wat Untermenschen en Ubermenschen zijn. Themawoorden Andere woorden Uitdrukkingen De nationaal socialist De economische crisis Beterschap beloven De nazi Het mensenras Übermenschen Het kenmerk Untermenschen Minderwaardig De ariër Uitroeien Discriminatie De registratieplicht Racisme Het tussenstation De razzia De uitputting Het werkkamp De holocaust Het concentratiekamp Het vernietigingskamp 28

29 Woordenschatdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel De kinderen begrijpen de woorden van de woordenlijst De leerlingen begrijpen de woorden die in de tekst voorkomen De kinderen passen de woorden toe in eigengemaakte teksten. Begrijpend leesdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel De kinderen voorspellen welke informatie er in de tekst te vinden is. De kinderen kunnen na het lezen van de tekst w-vragen en h-vragen bedenken over de tekst. De kinderen kunnen na het lezen van de tekst w- en h- vragen beantwoorden De kinderen kunnen zelf informatie halen uit gegeven teksten en die verwerken in een presentatie. Taaldoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel , 1.2 De leerlingen luisteren naar een dagboekstuk van Anne Frank. De kinderen kunnen aantekeningen maken bij een PowerPointpresentatie De kinderen kunnen een correcte vraag formuleren. 3 5, 6, 8 5.1, 6.1, 8.1 De kinderen kunnen een gedicht (rondeel) schrijven waarin emotie onder woorden wordt gebracht. De kinderen lezen een artikel en bereiden aan de hand van dit artikel een presentatie voor. De kinderen kunnen een tekst in de ik-vorm schrijven. Zaakvakdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel /53.9 De kinderen weten wat concentratiekampen zijn en ze beleven iets van de verschrikkingen van zo n kamp /53.9 De kinderen weten wat het gevolg was van de economische crisis in Duitsland. De kinderen weten dat Hitler de leider was van de Nationaal Socialistische Partij. Ze weten wat zij wilden bereiken. De kinderen weten dat de nazi s racistische gedachten hadden. De kinderen kunnen iets vertellen over de Holocaust en over de concentratiekampen /53.9 De kinderen weten hoe de situatie in kamp Westerbork was. H.2 Jodenvervolging en concentratiekampen 29

30 Anne Frank Tekst 2 Woordenlijst A3 Themawoorden De nationaal socialist De nazi Übermenschen Untermenschen De ariër Discriminatie Racisme De razzia Het werkkamp De holocaust Het concentratiekamp Het vernietigingskamp Andere woorden De economische crisis Het mensenras Het kenmerk Minderwaardig Uitroeien De registratieplicht Het tussenstation De uitputting Uitdrukkingen Beterschap beloven

31 Anne Frank Tekst 2 Woordenlijst Themawoorden De nationaal socialist De nazi Übermenschen Untermenschen De ariër Discriminatie Racisme De razzia Het werkkamp De holocaust Het concentratiekamp Het vernietigingskamp Andere woorden De economische crisis Het mensenras Het kenmerk Minderwaardig Uitroeien De registratieplicht Het tussenstation De uitputting Uitdrukkingen Beterschap beloven 31

32 Les 2.1 Context aanbrengen Jodenvervolging en concentratiekampen Lestijd 40 minuten Woordenschatdoelen De kinderen begrijpen de woorden van de woordenlijst. Taaldoelen De leerlingen luisteren naar een dagboekstuk van Anne Frank. De kinderen kunnen aantekeningen maken bij een PowerPointpresentatie. Zaakvakdoelen De kinderen weten wat concentratiekampen zijn en ze beleven iets van de verschrikkingen van zo n kamp. Materialen A. Dagboekfragment zaterdag 20 juni 1942 B. PowerPoint bij tekst 2 les 1 C. Werkblad Aantekeningen maken D. Woordenlijst (groot) E. Voor 15 min Leest het dagboekfragment voor. Vervolgens maakt ze met de leerlingen een woordveld rondom de woorden Jodenvervolging en concentratiekampen. A Tijdens 20 min B, C, D Laat de PowerPointpresentatie zien en geef informatie. Zorg ervoor dat de woorden van de woordenlijst aan de orde komen. Geef aan de kinderen opdracht om tijdens de PowerPointpresentatie aantekeningen te maken van de belangrijkste dingen. Wees er alert op dat de woorden van de woordenlijst al aan de orde komen binnen de context. Op die manier is er sprake van voorbewerken. Vraag ten slotte naar de gemaakte aantekeningen en kijk in hoeverre er al woorden van de woordenlijst zijn toegepast. Na 5 min Laat het filmpje zien en geeft de opdracht om te onthouden wat het meest indruk op hen maakt. E Tips/aanvullingen 32

33 Anne Frank les 2.1 C. Werkblad Mijn aantekeningen Onderwerp: Woordenlijst: De nationaal socialist Racisme De economische crisis Het tussenstation De nazi De razzia Het mensenras De uitputting Übermenschen Het werkkamp Het kenmerk Untermenschen De holocaust Minderwaardig Beterschap beloven De ariër Het concentratiekamp Uitroeien Discriminatie Het vernietigingskampv De registratieplicht Deze dingen wil ik graag onthouden: 33

34 Les 2.2 Tekst behandelen Joden vervolging en concentratiekampen Lestijd 45 minuten Woordenschatdoelen De leerlingen begrijpen de woorden die in de tekst voorkomen. Begrijpend leesdoelen De kinderen voorspellen welke informatie er in de tekst te vinden is. De kinderen kunnen na het lezen van de tekst w-en h-vragen bedenken over de tekst. De kinderen kunnen na het lezen van de tekst w en h vragen beantwoorden. Taaldoelen De kinderen kunnen een correcte vraag formuleren. Zaakvakdoelen De kinderen weten wat het gevolg was van de economische crisis in Duitsland. De kinderen weten dat Hitler de leider was van de Nationaal Socialistische partij. Ze weten wat zij wilden bereiken. De kinderen weten dat de nazi s racistische gedachten hadden. De kinderen kunnen iets vertellen over de Holocaust en over de concentratiekampen. Materialen A. Flipchart Husselwoorden B. Tekst Jodenvervolging en concentratiekampen C. Kaartjes met w-vragen (zie bijlage) 34

35 Voor 5 min Legt de bedoeling van de opdracht uit. Laat steeds een husselwoord van de woordenlijst zien. De kinderen raden welk woord het is en leggen uit wat de betekenis van het woord is. A Tijdens 30 min B, C Vraagt de leerlingen de tekst globaal te bekijken en vervolgens vraagt ze te voorspellen wat ze zullen lezen in de tekst. Leest vervolgens met de leerlingen de tekst en vraagt of er nog onduidelijkheden zijn. Geef de opdracht om op ieder kaartje een vraag te schrijven, waarvan het antwoord in de tekst terug te vinden is. Na 10 min C Verdeel de groep in groepjes van ongeveer zes personen. Leg uit dat de leerlingen een spel gaan doen. Het doel van de opdracht is om van iedere vraag een kaartje in bezit te krijgen. Wie heeft als eerste zes kaartjes? Spelregels: Je vraagt aan een van de groepsgenoten om jou een vraag te stellen. Je zegt erbij met welk woord de vraag moet beginnen. Je geeft antwoord op de vraag. Is het antwoord goed, dan mag jij het kaartje hebben. Is het niet goed, dan blijft het kaartje bij de eigenaar. Daarna is de volgende leerling aan de beurt. Tips/aanvullingen H.2 Jodenvervolging en concentratiekampen 35

36 Anne Frank Tekst 2 Jodenvervolging en concentratiekampen. Een economische crisis in Duitsland In de jaren na de Eerste Wereldoorlog (die duurde van 1914 tot en met 1918), was er een grote economische crisis in Duitsland. De problemen in het land waren groot: door de crisis konden de banken het geld dat de mensen op hun spaarrekening hadden staan, niet meer terugbetalen. Er was veel werkloosheid en daardoor veel armoede en honger. De Duitse bevolking was moedeloos en boos: hoe moest dit verder? Adolf Hitler de nieuwe leider In deze moeilijk jaren kwam Adolf Hitler als leider van de nationaalsocialisten aan de macht. Hij beloofde beterschap en wilde de Duitse bevolking weer trots maken op hun land. Je kent de term nazi s waarschijnlijk wel. Nazi komt van Nationalsozialist, het Duitse woord voor nationaal socialist. Hitler als de redder van Duitsland: hij zou Duitsland weer machtig maken Übermenschen en Untermenschen Onder leiding van Adolf Hitler, hadden de nazi s een verschil gemaakt tussen de (in hun ogen) beste mensenrassen (de Übermenschen) en de laagste rassen (de Untermenschen). Dit moet even uitgelegd worden: In de ogen van de nazi s kon je de hele mensheid (alle mensen die op aarde leven) verdelen in verschillende rassen: zo had je onder andere het Duitse, het Hollandse en Engelse mensenras. Ieder mensenras had volgens de nazi s zijn eigen kenmerken. Het beste mensenras waren de blonde Duitsers, ook wel Ariërs genoemd. De Ariërs waren de Übermenschen. Über betekent de beste en menschen betekent mensen, dus de blonde Duitsers waren de beste mensen, volgens de nazi s. De Joden waren de minst goede mensen, de Untermenschen. Unter kun je vertalen met de minste en menschen weer met mensen. Untermenschen waren dus de mensen die volgens de nazi s het minst waard waren. Als nu de Ariërs de Übermenschen waren, wie waren de Untermenschen dan precies? Volgens de nazi s waren onder andere de Joden, zigeuners, Slavische volkeren, Aziaten, homoseksuelen en mensen met een aangeboren handicap. De Joden waren het allerminste mensenras. Al de Untermenschen mensen waren volgens de nazi s zo weinig waard (minderwaardig) dat ze zo snel mogelijk uitgeroeid moesten worden. Ze vormden een gevaar voor de Übermenschen. Ook andere groepen hadden het zwaar, hierbij kun je onder andere denken aan Jehova s getuigen, katholieken, verzetsstrijders en politieke gevangenen. De Holocaust De vervolging van deze begon in het klein. Vooral de Joden werden geniepig tegengewerkt en gediscrimineerd: voor Joden verboden. Het begon met een registratieplicht voor alle Joden, maar langzamerhand worden de maatregelen ingrijpender. Denk bijvoorbeeld aan een verbod voor Joden om naar gewone (algemene) scholen te gaan, een verbod voor Joden om aan sport te doen, een verbod om in allerlei winkels, parken en zwembaden te komen. In 1942 vindt de eerste razzia plaats in Amsterdam en worden de eerste Joden naar speciale werkkampen in Nederland gebracht. Dit is het begin van de vernietiging van de Joden, ook wel de Holocaust genoemd. 36

37 Concentratiekampen In Nederland waren er vier kampen: Westerbork, Amersfoort, Vught en Ommen. Deze kampen waren slechts tussenstations, meestal werden de mensen in deze kampen na enkele dagen of weken doorgestuurd naar andere kampen, vooral in Duitsland en Polen. In het totaal waren er zeven vernietigingskampen waar tegenstanders en slachtoffers van de Nazi s werden omgebracht. In deze kampen moest vaak hard gewerkt worden. De meeste doden in de concentratiekampen vielen dan ook door de zware werkzaamheden, ziekten, te weinig eten en uitputting. Daarnaast zijn er ook vele honderdduizenden mensen omgebracht in de gaskamers. Als we alleen al naar de Joden in Nederland kijken, komen we tot de verschrikkelijke ontdekking dat er ruim 1.0 Nederlandse Joden in de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht. Wanneer we naar heel Europa kijken, zien we dat er ruim Joden zijn vermoord door de Nazi s. 37

38 Anne Frank les 2.2 C. Kaartjes met w-vragen Wie Wat Waarom Wanneer Waar Hoe 38

39 Les 2.3 Tekst verwerken Joden vervolging en concentratiekampen Lestijd 45 minuten Woordenschatdoelen De kinderen passen de woorden toe in eigengemaakte teksten. Begrijpend leesdoelen De kinderen kunnen zelf informatie halen uit gegeven teksten en die verwerken in een presentatie. Taaldoelen De kinderen kunnen een gedicht (rondeel) schrijven waarin emotie onder woorden wordt gebracht. De kinderen lezen een artikel en bereiden aan de hand van dit artikel een presentatie voor. De kinderen kunnen een tekst in de ik-vorm schrijven. Zaakvakdoelen De kinderen weten hoe de situatie in kamp Westerbork was. Materialen A. Verhaal Anne B. Instructie bij monument en rondeel C. Bijlage Kladblaadje maken rondeel D. Werkblad Gedicht E. Opdrachtkaart Antisemitisme nu F. Tekst Jodenvervolging nu G. Mini-dagboekje voor schrijven van een dagboekfragment Voor 5 min Lees verhaal voor en breng leerlingen op die manier in de sfeer van de les. Hoe was het om te leven in een concentratiekamp? A Tijdens 35 min B, C, D, E, F, G Geef uitleg over de drie keuze-opdrachten: 1. Maak een mini-dagboekje waarin je vertelt over het leven als Jood in het kamp Westerbork. 2. Maak een presentatie waarin je duidelijk maakt dat antisemitisme ook nu nog voorkomt. 3. Maak een rondeel en ontwerp een monument rond het thema Jodenvervolging. Gebruik bij alle opdrachten minimaal vier woorden van de woordenlijst. Na 5 min Laat van elke opdracht een leerling een presentatie geven. Controleer welke woorden de leerlingen toepassen. Tips/aanvullingen H.2 Jodenvervolging en concentratiekampen 39

40 Anne Frank les 2.3 A. Verhaal Anne De lange trein De Engelsen staan bij de Nederlandse grens... Zou het waar zijn? Anne kan het niet geloven. Iedereen in Westerbork heeft het erover. Ook in de strafbarak wordt er fluisterend over gesproken. Hier zitten gevangenen die zich in het kamp misdragen zouden hebben. Ook de betrapte Joodse onderduikers worden in de S-barak gestopt. Het is er propvol. De bedden zijn vies en het werk is zwaar. Op 8 augustus 1944 zijn vader en moeder Frank er met hun twee dochters ondergebracht. Vier Amsterdamse onderduikers zijn strafgevangenen geworden. Als zij in één dag van Amsterdam naar het kamp op de heide kunnen reizen, dan moet het voor de bevrijders toch een fluitje van een cent zijn om binnen een week de moffen uit Westerbork te verjagen? Maar vandaag vertrekt er een trein. Elke treindag is een rotdag. Straks komen de barakleiders met hun lijsten. Die lezen de namen op. Wie erop voorkomt moet zijn boeltje pakken en gaat de trein in. Bevrijders en Auschwitz: hoop en wanhoop op één dag. Het is vroeg in de morgen als ze naast elkaar staan: vader, moeder, Margot en Anne. Abrams Judith... Naam na naam klinkt door de barak. En dan haar vonnis: Frank Anne... Voor hun viertjes is Westerbork voorbij. De bevrijding is opeens niet belangrijk meer. Op transport. Waarheen? Auschwitz? Over dit kamp gaan de meest vreselijke verhalen. In de barak wordt gehuild, geschreeuwd, gevloekt. Anderen zijn doodstil, alsof de boodschap niet tot hen wil doordringen. Dan is er chaos. Oud en jong zoeken hun spullen bij elkaar. Buiten staan de mannen van de joodse ordedienst. Hun namen zijn niet opgeroepen... De reizigers worden afgemarcheerd. Anne houdt de hand van haar vader vast. Daar is het brede modderperron. De Boulevard des Misères noemen de kampbewoners het. Samen lopen ze nu op de Laan van de Ellende. Zou de Almachtige er ook staan? SS-Obersturmführer Albert Konrad Gemmeker is de hoogste baas. Hij woont in een houten villa aan de rand van het kamp. Meestal komt hij eerst opdagen als de trein zich in beweging heeft gezet. Dan controleert Koning Konrad of de leden van de ordedienst precies hebben gedaan wat hij wil. Zonder al te veel tumult moeten zij de slachtoffers in de wagons zien te krijgen. Hoeft hij de trein alleen maar na te kijken. Ook nu laat hij zich niet zien, de ploert! Ze moeten opschieten. Ze lopen de ene volle wagon na de andere voorbij. Dan zijn ze er. Anne kijkt naar binnen. De deuren staan half open. Een grauwe wagon vol mensen. Stro op de grond. Vader helpt haar bij het instappen. 40

41 Er is weinig ruimte. Wel zeventig reizigers zitten, liggen of staan. In de hoek een oude emmer. Hij is al half vol. De stank vult de wagen. Bovenin hangt een blikje met een brandend kaarsje erin. Vader Frank gaat zitten. Anne vlijt zich tegen hem aan. Ze voelt hoe moe ze is. Ze doet haar ogen dicht en hoort hoe de trein op stoom wordt gebracht. De locomotief puft en steunt. De deuren worden dichtgeschoven. Met een klap valt de grendel in het slot. Zurück! De ordemannen hebben hun werk erop zitten. De wagon trilt. De beestentrein vol mensen verdwijnt piepend en knarsend naar het oosten. 41

42 Anne Frank les 2.3 B. Instructie bij monument en rondeel Teken een monument en schrijf hierbij een rondeel. Wat heb je nodig? werkblad potloden en kleurpotloden kladblaadje pen Wat moet je doen? Denk nog een na over de concentratiekampen waarover we hebben gelezen. Lees eventueel tekst 2 nog een keer door. Bedenk een toepasselijk monument dat ons herinnert aan de kampen. Denk goed na waar je op je blad dit monument gaat tekenen. Teken dit monument op het werkblad. Doe dit met kleurpotlood. Bedenk welke woorden van de woordenlijst je kunt gebruiken in je rondeel. Schrijf een rondeel wat van toepassing is op het monument, gebruik hierbij minimaal vier woorden van de woordenlijst. Wat is een rondeel? Een rondeel is een gedicht dat bestaat uit acht regels. Regel 1 is precies hetzelfde als regel 4 en 7. Regel 2 is precies hetzelfde als regel 8. Het is dus niet zo n moeilijk gedicht. Hoe maak je een rondeel? Schrijf eerst regel 1, 4 en 7. Dat is de zin die je steeds herhaalt. Dan worden regel 2 en 8 ingevuld. Let er op dat regel 8 meteen de laatste regel van het gedicht is! Die moet wel pakkend zijn. Voorbeeld van een rondeel: O, was ik toch maar onze kat De hele dag lekker kunnen slapen Nooit hoeven werken voor je eten O, was ik toch maar onze kat Nooit in lange rijen voor de kassa En nooit hoeven opruimen O, als ik toch onze kat was. De hele dag lekker kunnen slapen! 42

43 Anne Frank les 2.3 C. Kladblaadje maken rondeel Mijn gedachten bij het onderwerp: Oefenzinnen voor regel 1, 4 en 7: Oefenzinnen voor regel 2 en 8 Mijn rondeel

44 Anne Frank les 2.3 D. Werkblad gedicht 44

45 Anne Frank les 2.3 E. Opdrachtkaart antisemitisme nu Presentatie over Jodenvervolging in onze tijd Maak een groepje van twee of drie kinderen. Wat heb je nodig? tekst Antisemitisme neemt toe in Amsterdam woordenboek pen en papier eventueel computer met PowerPoint Wat moet je doen? Lees de tekst Antisemitisme neemt toe in Amsterdam Zoek de woorden die je niet begrijpt op in het woordenboek. Als er nog meer dingen zijn die je niet begrijpt, vraag je uitleg aan je juf of meester. Praat met elkaar over de tekst. Hoe merk je dat Jodenvervolging nog steeds voorkomt? Wat vind je van Jodenvervolging? Worden er ook andere groepen mensen gediscrimineerd? Wat wil je vertellen aan de klas? Schrijf de belangrijke punten alvast op. Is de volgorde logisch? Welke woorden van de woordenlijst gebruik je in je presentatie? Gebruik er minimaal vier. Bereid een presentatie voor. Kies een geschikte manier (spreekbeurt, PowerPoint, samenspraak.). Maak de presentatie Wie doet wat? Houd de presentatie voor de klas. 45

46 Anne Frank Les 2.3 F. Tekst Jodenvervolging nu Antisemitisme neemt toe in Amsterdam In 29 is het aantal antisemitische incidenten in Amsterdam verdubbeld ten opzichte van het jaar daarvoor. De Joodse gemeenschap voelt zich in het nauw gedreven. Ber van Halem Op een avond tijdens het 7 dagen durende Joodse Loofhuttenfeest steekt Ber van Halem (22 jaar) een straat over in het welgestelde deel van Amsterdam Zuid. Hij hoort een groep jongens een Nederlands scheldwoord roepen (Kankerjood). Niet één keer, maar meerdere keren. Van Halem spreekt de jongens aan op hun gedrag en vervolgt zijn weg. Plotseling hoort hij het geluid van fietsen achter zich, hij draait zich om en daarna gaan de gebeurtenissen in een stroomversnelling: uit het niets voelt hij hoe iemand hem slaat, hij valt op de grond Ik werd geschopt in mijn maag en op mijn schouder, terwijl ik daar lag, aldus Van Halem. Van Halems mishandeling, die plaatsvond in oktober 28, blijft één van de meest beruchte uitingen van antisemitisme in Nederland van de afgelopen jaren. Het incident (de gebeurtenis) leidt tot publieke verontwaardiging toen de plaatselijke politie geen tijd bleek te hebben om Van Halems aangifte op te nemen. Pas dagen later wordt zijn verhaal aangehoord. De zaak is inmiddels gesloten en niet één dader werd gepakt. Antisemitische incidenten verdubbeld In 28 werden er veertien antisemitische incidenten in Amsterdam gemeld, waarmee het een relatief rustig jaar was in een stad die de thuishaven is van het grootste gedeelte van de Nederlandse Joden. Er wonen zo n 40.0 Joden in de hoofdstad van Nederland. In 29 blijkt het aantal incidenten te zijn gegroeid tot dertig. Wanneer we naar de cijfers kijken van heel Nederland, blijkt dat ook het totale aantal meldingen in Nederland verdubbeld is ten opzichte van 28. Israëls militaire offensief in de Gaza strook in januari van 29 is de drijvende kracht achter de flinke groei van het aantal incidenten. In die maand alleen al hadden we een hondertal meldingen, bijna hetzelfde aantal als in het hele jaar 28. Je merkt dat wanneer de media, bijvoorbeeld de kranten, het nieuws verspreiden dat Israël een oorlog is begonnen, het antisemitisme de kop nadrukkelijker opsteekt en er meer gevallen gemeld worden. De ervaring leert dat het vooral Marokkaanse jongeren zijn die de Joden beledigen en aanvallen. Hun redenering gaat ongeveer als volgt: Israëliërs zijn Joden, Palestijnen zijn Arabieren, dus wij Marokkaanse Arabieren in Nederland nemen het op tegen de Nederlandse Joden, zegt Menno ten Brink, een rabbijn van de liberaal Joodse gemeenschap in Amsterdam. Meer en meer onder vuur Op het moment dat Van Halem wordt geslagen, is het in Israël echter vrij rustig. Ze zagen mijn keppeltje en begonnen te vloeken op mij, vertelt hij. Van Halem draagt het traditionele hoofddeksel, voorgeschreven door het Joodse geloof, sinds hij zes was. Sindsdien ben ik regelmatig vervloekt. Toen ik acht jaar was raakte ik gewond omdat ik tegen een fiets werd geduwd. Mijn been moest gehecht worden, zei hij. Veel mensen zijn getuige geweest van de mishandeling en konden de politie goede beschrijvingen van de aanvallers geven. Van Halem was verrast toen de politie hem een brief stuurde, om hem te laten weten dat de daders nooit gevonden waren. Rabbi Ten Brink vraagt zich af of de politie echt zijn best heeft gedaan. Al deze getuigen en de politie kan de man niet vinden die dit gedaan heeft? vraag hij zich af. Een woordvoerder van de Amsterdamse politie verzekert dat ze alles gedaan hebben wat binnen hun mogelijkheden lag. We hebben agenten in burger het gebied voor dagen laten afbakenen, op zoek naar de jongens. Maar we konden niemand vinden, zei de woordvoerder. De zaak werd uiteindelijk gesloten in mei 29. Ten Brinks sceptische houding ten opzichte van de politie illustreert het gevoel van de Amsterdamse Joodse gemeenschap in het algemeen. Joden hier voelen zich meer en meer onder vuur genomen omdat zij worden blootgesteld aan een toenemend spervuur van scheldwoorden, haat-mails, rotjes in hun brievenbus, graffiti en soms fysieke mishandeling. Zij menen dat de overheid meer moet doen, door harder op te treden tegen de daders, maar ook door meer te investeren in hun veiligheid. Hitler is er één vergeten De liberale Joodse gemeenschap in Amsterdam bouwt aan een nieuwe synagoge. Veiligheid kost ons honderdduizenden euro s, zegt Ten Brink. In Antwerpen en Parijs worden synagogen aangevallen. 46

47 Hetzelfde kan hier gebeuren. Op de sabbat, de Joodse rustdag, bewaken beveiligers de synagogen. Angst heeft zich vastgezet, zei Max Engelander, voorzitter van het Joodse netwerk van de Amsterdamse politie, dat vorig jaar werd opgericht. Dat is waarom we niet lichtvaardig doen over antisemitisme en andere vormen van discriminatie, zei hij. Hoe groot is het antisemitisme echt in Amsterdam? Het is een ernstig probleem, maar het doet zich niet voor op dagelijkse basis, zegt Ten Brink. Rabbijn Raphaël Evers, rabbijn van de orthodoxe gemeenschap van Amsterdam, vindt dat het probleem ernstiger is. Ik ga niet veel naar buiten, maar als ik dat doe word ik bijna altijd beledigd in de trant van Hitler heeft er eentje laten ontkomen. Mijn moeder zegt dat het nu erger is dan het was voor de Tweede Wereldoorlog, zei hij. Bloeme Evers -Emden, een 83-jarige overlevende van de concentratiekampen, verloor het grootste deel van haar familie tijdens de Holocaust. In 1939 was ik 13. De NSB (de Nederlandse fascistische partij) verspreidde toen veel anti-joodse propaganda, maar ik kan me niet herinneren dat joden werden mishandeld zoals nu. Evers-Emden woont in het deel van Amsterdam dat de thuisbasis is van veel Marokkanen. Ik zag een jongen van ongeveer acht jaar oud, die iets riep over het doden van joden. Ik vroeg hem: Weet je wat je zegt? Hij zei: Ja, en herhaalde wat hij gezegd had. Van Halem weet niet zeker of antisemitisme in opkomst is. Het gaat op en neer, voornamelijk onder invloed van gebeurtenissen in Israël, zei hij. Hij en zijn vrienden voelen een drang om terug te slaan. Veel van mijn vrienden zijn opgeleid in het Israëlische leger. Ik heb jarenlang vechtsporten beoefend. Af en toe zeggen we: Kom op, we pakken ze terug. Maar uiteindelijk willen wij niet een militie vormen of zoiets. 47

48 Dagboek Anne Frank les 2.3 G. Mini-Dagboekje 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 3. Racisme 53

54 Verantwoording hoofdstuk 3 Racisme De essentie Te behandelen woorden Het begrip racisme staat centraal. Hierbij leren de leerlingen verschillende uitingen van racisme, ook vanuit de geschiedenis. Ze vormen zichzelf een mening rondom racisme. Themawoorden Andere woorden Uitdrukkingen Het racisme Het antisemitisme De antisemiet De Jodenvervolging De Holocaust Übermenschen Untermenschen De apartheid Multicultureel Minachting Vijandigheid Haat Waardevol Vervolgen Het dieptepunt De zondebok Verkroppen De slavernij Automatisch Minderwaardig Importeren Reserveren De moedertaal De religie De cultuur De nationaliteit Het thema Uit de hand lopen De kop opsteken Op grote schaal Woordenschatdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel De kinderen begrijpen de woorden van de woordenlijst De kinderen begrijpen de woorden van de tekst en kunnen de woorden ook zelf aan een ander uitleggen De kinderen gebruiken de woorden van de woordenlijst in eigen teksten. Begrijpend leesdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel De kinderen kunnen informatie opzoeken uit de tekst. 3 - Taaldoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel De kinderen kunnen gebruik maken van een woordenboek , 7.2 De kinderen geven in eigen woorden hun mening over racisme. 3 5, 8, 9 5.1, 8.2, 9.1 De kinderen schrijven elfjes. Zaakvakdoelen Les Nr. kerndoel Nr. indicator Lesdoel 1 52, 37 52/53.9 De kinderen weten wat racisme is en ze kennen de achtergrond , 37 52/ van de internationale dag tegen Racisme en Discriminatie. De kinderen kunnen uitleggen wat racisme is. Ze kennen verschillende vormen van racisme. 3 52, 37 52/ De kinderen kunnen het geleerde over racisme toepassen. 54