Cultuursensitieve professionals in zorg en welzijn. Een wereld van verschil overbruggen

Transcriptie

1 Cultuursensitieve professionals in zorg en welzijn Een wereld van verschil overbruggen

2 Colofon Auteurs: Drs. Maria van Erp Dr. Martha van Biene Mld Dr. Meike Heessels Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief Kenniscentrum HAN SOCIAAL Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Eindredactie: Daniëlle Damoiseaux MSc Jidske Kohlmann MSc Fotografie en illustraties: Goedele Monnens, internet (Stockx) en digitaal fotoarchief Dichterbij. Wegens privacyoverwegingen zijn de namen van de mensen gefingeerd. Informatie die naar persoonlijke situaties te herleiden is en namen van instellingen zijn weggelaten. De mensen op de foto s zijn niet dezelfde personen als de personen uit de verhalen. Betrokkenen gaven toestemming om de verhalen op te nemen in deze e-learning module.

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Werkwijze 7 Intercultureel sensitief handelen Competentie interculturele sensitiviteit Dialogisch werken Welzijn Nieuwe Stijl Verhalen zijn leidend 15 Verhalen De schuldenproblematiek van Seif Samih wordt achtervolgd door PTSS Khaled zoekt bescherming en opvang De gemakkelijk beïnvloedbare Jetro Ayse en haar ouders met een verstandelijke beperking De gesloten leefwereld van Berat Jahan doet gewoon een beetje vreemd Suraya is bang om teruggestuurd te worden Mama en papa werken en ik lees de brieven voor Diversiteit en de presentiebenadering 59 Interactieve werkvormen Dialoogsessie Reflector Competentie Interculturele Sensitiviteit Leren participeren Support Circles Reflector TOPOI - Presentie van interculturele sensitiviteit Reflector levenskwaliteit in cultureel perspectief Reflector Essentie van Presentie Kantelbox Interculturele diagnostiek 95 in zorg en welzijn Inhoudsopgave 3

4 Kennisbronnen Leerarrangement Competentie Interculturele Sensitiviteit Leren en werken in een samenkomst van culturen Verschil tussen dialoog en discussie Dialogisch werken en vragen stellen Verhalen zijn leidend Bakens Welzijn Nieuwe Stijl Welzijn Nieuwe Stijl en participatie Ervaren van steun in netwerken Dialoog volgens TOPOI Meetinstrumenten en migranten Cultural formulation of diagnosis, werkmodel voor transculturele diagnostiek Het culturele interview - Nederlandse versie De acht levensdomeinen De presentietheorie Grenservaringen uitwisselen 127 Literatuur 129 Literatuurlijst 131 Afbeeldingen 136 Bijlage 137 Aanvullende online informatie per verhaal 139 in zorg en welzijn Inhoudsopgave 4

5 Voorwoord Welke vragen en behoeften hebben cliënten met een psychische en/of sociale problematiek die een allochtone achtergrond hebben? Welke kansen, mogelijkheden en tegenslagen ervaren zij in het dagelijks leven? Welke competenties hebben professionals nodig om hen adequaat ondersteuning te kunnen bieden? Hoe ontwikkelen zorg- en dienstverleners interculturele sensitiviteit? Is het nodig om daar speciaal aandacht aan te besteden? Deze e-learning module, verder te noemen werkboek, is een resultaat van het innovatieprogramma Dunya. Dit programma beoogt interculturele dienstverlening tot stand te brengen vanuit het perspectief van allochtone cliënten en hun sociale netwerken. Kenmerkend voor Dunya is aansluiten bij de leefwereld van de allochtone zorgvrager met oog en oor voor behoeften, vragen, wensen en eigen inzet op alle levensgebieden. Het innovatieprogramma is uitgevoerd in de periode en werd mede mogelijk gemaakt met subsidie van ministerie van VWS, Provincie Gelderland en cofinanciering van Gemeente Nijmegen en Gemeente Arnhem. Deelnemers aan het programma in Nijmegen zijn allereerst kwetsbare allochtone inwoners en hun vertegenwoordigers, Sociaal Wijkteam Lindenholt Nijmegen, Het Inter-Lokaal, Dichterbij (initiatiefnemer), RIBW Nijmegen en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Kennisverbreding vindt plaats in samenwerking met Sociaal Wijkteam Lindenholt Nijmegen, Zorgbelang Gelderland, Adviescommissie Allochtonen (ACA) van de gemeente Nijmegen, Nijmegen in dialoog, Stichting MAAT, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en de regionale werkgeversvereniging zorg en welzijn Salus Gelria (ontwikkeling van een experimentele opleiding werken met eigen ervaring ). De organisaties met hun professionals hebben tijd vrij gemaakt voor het optekenen van verhalen. Er hebben binnen het innovatieprogramma tal van activiteiten plaatsgevonden met cliënten met een allochtone achtergrond die een psychische en/of sociale problematiek hebben en van daaruit zijn de verhalen van professionals verzameld. In dit werkboek zijn die verhalen opgetekend. Er zijn narratieve onderzoeken uitgevoerd waarin we cliënten én professionals interviewden, vanuit die verhalen gingen we opzoek naar vraagpatronen. Professionals geven ons inzicht over hoe de culturele achtergrond en levensgeschiedenis de kwetsbaarheid van allochtone cliënten beïnvloedt. Uit de onderzoeken bleek dat deze cliënten veel problemen ondervinden in hun dagelijkse leven. in zorg en welzijn 1BVoorwoord 5

6 Dit werkboek nodigt professionals uit tot het ervaren van interculturele sensitiviteit en helpt om samen met de allochtone cliënt zichtbare en achterliggende behoeften en problemen te bespreken, en verborgen leed naar boven te halen. Hoe professionals deze cultuursensitieve benadering invullen en cliënten ondersteuning bieden bij de oplossing van problemen wordt duidelijk in de tien verhalen. Met de verhalen en dialoogvragen, de reflectieve instrumenten en de kennisbronnen kunnen de professionals het persoonlijke handelingsrepertoire verbreden. Vanuit wederkerig leren, waarin de vraag van de cliënt bepalend is voor de competenties die de professional inzet, wordt aangesloten bij behoeftegestuurde dienstverlening. Niet alleen de vraag staat centraal, maar vooral ook de behoefte en hoe daar in wordt voorzien. Het werkboek sluit dan ook nauw aan bij de uitgangspunten van Wmo Welzijn Nieuwe Stijl met aandacht voor de culturele aspecten van de wet. Specifiek is er aandacht voor het meedoen, meedenken, meewerken en meebeslissen van cliënten. Met de opgetekende verhalen hebben we niet de pretentie een schets te bieden van het leven van alle allochtonen in een kwetsbare positie in Nederland. Wel is het een aanzet om de schat aan informatie die deze kleurrijke verhalen van professionals opleveren te gebruiken voor interculturele competentie-ontwikkeling. Vanuit de verhalen hebben we toegankelijke lesstof gemaakt die kan bijdragen aan intercultureel vakmanschap. Voorop staat de verbetering van de kwaliteit van bestaan van de allochtone cliënt. We schotelen je in dit werkboek geen standaard rijtjes met competenties voor. Competentieontwikkeling vindt zijn weg door met elkaar en de cliënten in gesprek te zijn over hoe je als professional denkt en doet. We verbinden theorie en praktijk zodanig dat er leerruimte ontstaat om een sensitieve presente beroepshouding te ontwikkelen die bijdraagt aan de ondersteuning van kwetsbare burgers met een allochtone achtergrond. Deze ondersteuning is gericht op tal van levensdomeinen en sluit aan op de belevingswereld en de eigen kracht van de cliënt en zijn directe naasten. Daar waar je in de tekst leest student kun je ook lezen professional. Het werkboek maakt onderdeel uit van de Opleidingsmodule Intercultureel Vakmanschap en Wmo Welzijn Nieuwe Stijl waarin twee modulen worden aangeboden (Interculturele Sensitiviteit en Interreligieuze Sensitiviteit). We bedanken de studenten en de deelnemende organisaties met hun professionals voor hun bijdragen en we zijn erkentelijk voor de openheid waarmee ze hun professionele aanpak op papier aan ons toevertrouwden. Voor de ontwikkeling van dit werkboek gaat onze speciale dank uit naar Belgin Keles en Amadou Sow, werkzaam bij Dichterbij en de professionals die deelnamen aan het actieleerprogramma diagnostiek onder leiding van facilitator Erik Jansen, associate lector bij de HAN. Zo ook danken we de programmaleiding Jan Joore en Sandra Franken, die het belang onderkennen om de opgedane kennis en kunde te standaardiseren in een werkboek, zodat het werkveld en het onderwijs er zelfstandig mee aan de slag kunnen. Dit werkboek is dan ook de uitkomst van ieders inspanning. Wij wensen u veel leerplezier! Drs. Maria van Erp Dr. Martha van Biene Mld in zorg en welzijn 1BVoorwoord 6

7 Werkwijze Met deze lesstof maken studenten kennis met het nut en de noodzaak van het ontwikkelen van interculturele sensitiviteit. We onderscheiden: Intercultureel sensitief handelen Verhalen met dialoogvragen Interactieve werkvormen Kennisbronnen Het lesmateriaal gaat uit van een participatieve aanpak en zelfsturend leren. Dit wil zeggen dat jullie een leergroep samenstellen van bij voorkeur vijf personen (minimaal drie, maximaal vijf). Een van de groepsleden is de leercoach en coacht de dialoogsessie ofwel het leerproces. Samen bepalen jullie welk leerarrangement wordt gevolgd in de les, cursus of training. In Kennisbron 1 Leerarrangement kun je lezen wat een leerarrangement is en hoe je dit samenstelt. We verwijzen in de teksten steeds naar kennisbronnen die relevante informatie bevatten over thematieken die in dit werkboek aan de orde komen. De dialoog is in dit werkboek de hefboom voor ontwikkeling van interculturele sensitiviteit. Het gaat er in deze werkwijze om dat je elkaar toelaat en openstaat voor de dialoog, daarin liggen de kansen besloten om nieuwe ervaringen en kennis op te doen (Van Biene, 2005: 88-89). Bij de dialoog gaat het er niet om wie gelijk heeft (discussie), maar vooral om luisteren naar elkaar en begrijpen van elkaar. Niet je functie, maar je inbreng telt. Zie Kennisbron 4 Verschil tussen dialoog en discussie. Afbeelding 2 in zorg en welzijn 2BWerkwijze 7

8 Het lesmateriaal is uitgewerkt aan de hand van tien verhalen van professionals die met cliënten werken met een allochtone achtergrond die een psychische en/of sociale problematiek hebben. De verhalen zijn verrijkt met dialoogvragen, waarmee in groepsverband geleerd wordt dialogisch te werken. Professionals leren open vragen stellen en doorvragen. Zij ontwikkelen sensitiviteit aan de hand van dialogische gesprekken over elkaars werkervaringen en zij identificeren gebeurtenissen uit de levens van cliënten en arrangeren de juiste ondersteuning. Professionals reflecteren individueel en gezamenlijk op de eigen houdingsaspecten. We geven een toelichting op intercultureel sensitief handelen. Er zijn 10 verhalen met dialoogvragen, welke vragen zijn gesteld vanuit de theorie van TOPOI en Bakens Welzijn Nieuwe Stijl. Zie Kennisbron 10 Dialoog volgens TOPOI en Kennisbron 7 Bakens Welzijn Nieuwe Stijl. De verhalen van professionals vormen het vertrekpunt voor het dialogisch werken. De interactieve werkvormen bieden handvatten om direct aan de slag te gaan. De kennisbronnen bevatten theoretische achtergrondinformatie en zijn aanvullend op het lesmateriaal. in zorg en welzijn 2BWerkwijze 8

9 Intercultureel sensitief handelen Niet oordelen maar vragen stellen, niet invullen maar aanvullen waar nodig, niet vanuit je referentiekader denken en doen maar je verplaatsen in de ander zowel in gedachten als gedrag, dit alles tezamen biedt kans dat je de competentie interculturele sensitiviteit eigen maakt.

10 in zorg en welzijn 3BIntercultureel sensitief handelen 10

11 1.1 Competentie interculturele sensitiviteit Ontwikkeling van intercultureel inlevingsvermogen - wat een doorlopend proces van persoonlijke ontwikkeling is vormt de basis voor het goed kunnen uitvoeren van interculturele beroepstaken. Het actief werken aan intercultureel vakmanschap is niet meer voorbehouden aan hen die hier de voorkeur aan geven, maar is een noodzaak geworden voor alle zorg- en dienstverleners. De dynamische samenleving is immers rijk aan diversiteit en we zetten in Nederland hoog in op het vinden van geschikte vormen van ondersteuning en actieve participatie van cliënten met een allochtone achtergrond die een psychische en/of sociale problematiek hebben? In dit werkboek leggen we uit wat interculturele sensitiviteit betekent in de beroepspraktijk en hoe we deze kwetsbare cliënten vanuit eigen kracht ondersteunen in het leren meedenken en meedoen, meebeslissen en meewerken. Natuurlijk is het onmogelijk om interculturele sensitiviteit door middel van één werkboek aan te leren. We lichten hoogstens een tipje van de sluier op, waardoor gebruikers van het lesmateriaal meer grip krijgen op deze materie en zelf verder aan de slag kunnen. Het kan voor zorg- en dienstverleners in opleiding en voor hen die beroepsmatig werken met interculturele vraagstukken het begin van een bewustwording zijn. Het kan de start zijn van een brede dialoog binnen gemeenten, aanbieders en bijvoorbeeld sociale wijkteams als het gaat om kwetsbare migranten die ondersteuning nodig hebben om zich te kunnen handhaven in de Nederlandse samenleving (Heygele, 2009). Afbeelding 3 Door het werkboek heen verwijzen we naar werkwijzen en randvoorwaarden om Welzijn Nieuwe Stijl mogelijk te maken. De kern van de competentie interculturele sensitiviteit is inlevingsvermogen, reflecterend vermogen, zelfvertrouwen en proactiviteit. Een voorwaarde voor competent handelen is dat je over specifieke kennis en vaardigheden beschikt of weet hoe en waar je deze kennis kunt verwerven (Movisie, 2010; Nunez, et al.,2010). Zie Kennisbron 2 Competentie Interculturele Sensitiviteit. Via de verhalen van professionals die werken met allochtone cliënten die psychisch en sociaal kwetsbaar zijn, maak je kennis met andere culturen èn met het vanzelfsprekende van je eigen cultuur. In ons dagelijks handelen hebben we doorgaans de neiging om cultuurverschillen te minimaliseren (minimization) (Bennett & Bennett 1998). Dit betekent dat we ervan uit gaan dat onze eigen aannames ook voor personen met een andere culturele achtergrond geldig zijn. Hoewel uitgaan van gemeenschappelijke waarden effectief kan in zorg en welzijn 3BIntercultureel sensitief handelen 11

12 zijn, bestaat het gevaar van botsing van culturen en verslechtering van de onderlinge verhoudingen. Kenmerkend voor het leren in de botsing van culturen is de confrontatie tussen je eigen vanzelfsprekend geachte opvattingen en handelswijzen én die van de anderen die hun eigen opvattingen eveneens voor vanzelfsprekend houden (Bolhuis, 1995). De verhalen laten zien welke betekenis de culturele achtergrond kan hebben op het leven en de gebeurtenissen in het leven van allochtone cliënten en welke vragen en dilemma s dit oproept voor de professional. De cultuur in een organisatie, buurt of straat heeft een enorme invloed op het handelen en leren van mensen. Zoals Bolhuis (1995: 30-31) stelt: Het is volkomen duidelijk dat wie in een ander land gaat wonen mag verwachten veel nieuws te moeten leren in het nieuwe land. Het eerder geleerde, dat een onbewust karakter heeft gekregen, zal daarbij vaak in de weg zitten. De eerder verworven kennis, inzichten, vaardigheden en houdingen blijken niet meer vanzelfsprekend en effectief. Dat geldt zowel voor de cliënt als de professional. Problemen, vragen of verwachtingen worden over en weer door de andere (de botsende cultuur) niet begrepen, niet opgemerkt, anders opgevat, afgewezen of zelfs geminacht. Een dergelijke botsing kan diverse leerreacties tot gevolg hebben, afhankelijk van de posities en de belangen van beide botsende partijen. Bolhuis (1995: 137) spreekt over een oplopend proces van vier leerreacties om inzichten en gewoonten van andere culturen in te passen in eerder, via socialisatieprocessen, geleerde eigen culturele vanzelfsprekendheden: afwenden, gedeeltelijk leren hanteren, denkbeelden overnemen ten koste van eigen denkbeelden en wederzijdse denkbeelden overnemen. Zie Kennisbron 3 Leren en werken in een samenkomst van culturen. In dit werkboek gaan we uit van een praktijkgerichte benadering van interculturele sensitiviteit op basis van het werk van de Amerikaanse antropologen Janet M. Bennett en Milton J. Bennett (1998). Zij gaan uit van interculturele sensitiviteit als een dynamisch proces dat het volgende verloop heeft: 1) Ontkenning 2) Weerstand 3) Minimaliseren 4) Aanvaarding 5) Aanpassing 6) Wederzijdse integratie. De eerste drie fasen noemen we etnocentrisch. Dat betekent dat je jouw eigen cultuur beschouwt als middelpunt van de werkelijkheid (het kan niet want.). Je kijkt als het ware naar de wereld door de eigen culturele bril. De laatste drie zijn etnorelatief. Dat betekent dat je jouw eigen cultuur binnen de context van andere culturen kunt plaatsen (het kan wel als.). Zie Kennisbron 2 Competentie Interculturele Sensitiviteit. De dialoogvragen die we afgeleid hebben van de verhalen nodigen ons uit in te zien dat het allereerst gaat om elkaar leren verstaan. We leren of er sprake is van een gelijkwaardige relatie en een evenwichtige machtsverhouding tussen de allochtone cliënt, de professional en eventuele andere betrokkenen. We krijgen inzicht in de vraag of de allochtone cliënt er alleen voor staat of dat er mensen zijn die helpen (sociaal vangnet). De dialoogvragen bieden een handreiking om je in te leven in de situatie van de allochtone cliënt met een verstandelijke of psychische beperking en mee te denken hoe als sociale professional om te gaan met de problematische situatie. Met de dialoogvragen nemen we de beoogde sensitiviteit (inleving) onder de loep. in zorg en welzijn 3BIntercultureel sensitief handelen 12

13 1.2 Dialogisch werken Middels de dialogische werkvormen in dit werkboek kun je ervaren hoe cultuur ons denken, voelen en handelen bepaalt. De vraag is of wij in de zorg- en dienstverlening ons referentiekader kunnen loslaten. Stellen we de ander echt in de gelegenheid te participeren? Ofwel zijn we in staat om de dialoog te voeren en wel zodanig dat we niet invullen, maar aanvullen waar nodig? Vijf regels voor een goede dialoog Luister met respect Houd je oordeel in, waardeer de ander Vraag, vraag, vraag door Verwelkom ieder nieuw gezichtspunt Spreek met passie en spreek vanuit je persoonlijk gezichtspunt Daarnaast leer je als groep hoe een groepslid, de leercoach, het leerproces faciliteert en voorwaarden kan scheppen waaronder een dialoog plaatsvindt (in plaats van een discussie). We ervaren met het dialogisch werken hoe we het gedrag van anderen positief kunnen beïnvloeden. Zie Kennisbron 4 Verschil tussen dialoog en discussie en Kennisbron 5 Dialogisch werken en vragen stellen. We ervaren het verschil in het stellen van open en gesloten vragen. We leren de kunst verstaan van het stellen van vragen. We zien dat doorvragen betekenisvolle inhouden oplevert. We vatten participatie niet alleen op als ergens aan meedoen, maar we leren dat het gevoel van erbij horen (inclusie) er het meest toe doet. Belangrijke communicatie vaardigheden in de ondersteuning zijn het voeren van dialogische gesprekken die ons aanzetten tot doorvragen, het onderzoeken van de vraag achter de vraag en het ondersteunen bij het verhelpen van vraagverlegenheid. in zorg en welzijn 3BIntercultureel sensitief handelen 13

14 1.3 Welzijn Nieuwe Stijl We maken allen onderdeel uit van een samenleving die een groot beroep doet op de eigen verantwoordelijkheid en participatie van alle burgers. Met name vanwege de verschuivende visie op de beroepshouding van het oplossen van problemen (sociale hangmat) naar eigen kracht eerst (sociale vangnet) maakt dat we de uitgangspunten van Welzijn Nieuwe Stijl kunnen leren begrijpen en toepassen. Zie Kennisbron 7 Bakens Welzijn Nieuwe Stijl en Kennisbron 8 Welzijn Nieuwe Stijl en participatie waarmee je al lerende inzicht verwerft in: verschillende vormen van ondersteuning vanuit burgerperspectief, steunsystemen vanuit een maatschappelijke perspectief en facilitering vanuit een organisatieperspectief. Welzijn Nieuwe Stijl beoogt een andere manier van werken met een andere rol voor de professional. We experimenteren met nieuwe rollen en werkwijzen waarin we uitdrukking geven aan de veranderende maatschappelijke participatie van allochtone burgers die psychisch of sociaal kwetsbaar zijn. In dit werkboek operationaliseren we de visie: dialoog is participatie. We denken hierbij aan: beter in meedoen, bevorderen van samenredzaamheid en samenwerkzaamheid, eigen kracht benutten, burgers helpen burgers, vraag- en behoefte gestuurd werken en voorkomen van vraagverlegenheid. Bakens Welzijn Nieuwe Stijl 1 Gericht op de vraag achter de vraag 2 Gebaseerd op de eigen kracht van de burger 3 Direct erop af4 Formeel en informeel in optimale verhouding 5 Doordachte balans van collectief en individueel 6 Integraal werken 7 Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht 8 Gebaseerd op ruimte voor de professional in zorg en welzijn 3BIntercultureel sensitief handelen 14

15 1.4 Verhalen zijn leidend In dit werkboek stellen we de praktijkverhalen van hulpverleners die met allochtone cliënten werken centraal. De ervaringen en belevingen van de vertellers zijn het vertrekpunt van leren en ontwikkelen van interculturele sensitiviteit. Aan de hand van de verhalen toetsen we onze competentieontwikkeling en we richten ons op: verkrijgen van invoelend en doortastend vermogen; ondersteunen en opbouwen (faciliteren) van sociale netwerken; overbrengen wat vereisten/verplichtingen zijn; aansluiten bij individuele behoeften en collectief aanbieden waar mogelijk; en het naar boven halen wat iemand kan/wil bijdragen. De verhalen leren ons welke betekenis cliënten geven aan gebeurtenissen uit het verleden en hoe zij betekenisvolle ervaringen inpassen in hier en nu. De verhalen maken ook de rol en de inspanningen van de professionals duidelijk die op zoek zijn naar de vraag achter de vraag en de inzet van adequate ondersteuning. Zie Kennisbron 6 Verhalen zijn leidend. Inviterende (uitnodigende) vragen van de professional brengen een dialoog op gang zo blijkt uit elk verhaal. De dialoogvragen waarmee elk verhaal afsluit bieden een ingang tot verdieping in interculturele aspecten en het vertellen van eigen ervaringen in de leergroep. Zie Kennisbron 5 Dialogisch werken en vragen stellen. We geven betekenis aan de dialoogvragen door onze eigen culturele basiswaarden en culturele programmering naar boven te halen (Nunez, et al. 2010). Verhalen vertellen en dialogisch werken liggen in elkaars verlengde en vormen het startpunt voor vraaggestuurd werken. Samen gaan we op zoek naar achterliggende vragen in de verhalen, naar de insteek die de cliënt en de professional kiezen om een positieve wending te geven aan de leefsituatie van de allochtone cliënt die zich in een kwetsbare positie bevindt, met inzet van direct betrokkenen uit het netwerk (naasten, familie, buren). We merken wellicht ten overvloede op dat de vraag achterhalen nog niets zegt of in de behoefte is voorzien. Vraagsturing en behoefsturing zijn dan ook twee verschillende zaken ofwel acties. Afbeelding 4 in zorg en welzijn 3BIntercultureel sensitief handelen 15

16 in zorg en welzijn 3BIntercultureel sensitief handelen 16

17 Verhalen De schuldenproblematiek van Seif Samih wordt achtervolgd door PTSS Khaled zoekt bescherming en opvang De gemakkelijk beïnvloedbare Jetro Ayse en haar ouders met een verstandelijke beperking De gesloten wereld van Berat Jahan doet gewoon een beetje vreemd Suraya is bang om teruggestuurd te worden Mama en papa werken en ik lees de brieven voor Diversiteit en de presentiebenadering Alle namen in deze verhalen zijn wegens privacyoverwegingen gefingeerd. In de verhalen komen allerlei verschillende culturen naar voren. We hebben niet de illusie dat we hiermee alle culturen behandelen. Ieder mens beleeft cultuur bovendien op zijn of haar eigen wijze. Moedig elkaar aan verhalen te verzamelen. Gebruik de kennisbronnen om samen tot verdieping te komen.

18 Afbeelding 5 in zorg en welzijn 4BVerhalen 18

19 2.1 De schuldenproblematiek van Seif Een ontmoeting met Seif Een man van Irakese afkomst, Seif geheten, heeft een grote huurschuld en zal over enkele dagen uit zijn flat worden gezet. Hij dreigt zichzelf en zijn woning in brand te steken als dat gebeurt. Veel mensen maken zich zorgen om Seif. De woningbouwvereniging, de gemeente, de wijkagent, de regionale instelling voor begeleiding bij wonen, dagbesteding en werk voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening en de schuldhulpverlening van de gemeente zijn allen bij de situatie betrokken. Een welzijnsinstelling biedt de cliënt hulp aan bij zijn administratie. Het lukt niet om in contact te komen met Seif. De woningbouwvereniging en de gemeente geven de opdracht om met de crisisdienst van de organisatie voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) een crisisplan op te stellen. Mocht deze man gevaarlijk worden voor zichzelf of zijn omgeving, dan kan middels de spoedprocedure inbewaringstelling (IBS) tot een gedwongen opname worden overgegaan. Ik neem me voor om de cliënt eerst te bellen. Hij neemt op en ik stel me voor. Ik heb uitgelegd dat er mensen zijn die zich zorgen om hem maken en dat ik gevraagd ben om te kijken wat ik voor hem kan doen. Seif is niet afhoudend en we maken een afspraak voor de volgende dag, zaterdag 13 augustus. Ik kom die zaterdag om 12 uur binnen. We raken aan de praat. De gordijnen zijn dicht en Seif geeft aan niet de straat op te gaan als het niet hoeft. Het is al lang geleden dat hij voor het laatst gelachen heeft. Hij vertelt veel te piekeren en zeer slecht te slapen. Al zijn spullen liggen verspreid in de woonkamer. Er brandt een kaarsje voor een foto van een vrouw. De vrouw op de foto blijkt zijn vriendin te zijn die vier jaar geleden is overleden. Sindsdien zijn problemen op verschillende levensdomeinen begonnen. Hij geeft aan dat enkel de kleren en foto s van zijn overleden vriendin voor hem nog waarde hebben. Hij heeft alles van haar bewaard. Seif komt al snel met zijn post aan. Hij begrijpt niet waarom hij steeds maar moet betalen. Hij heeft op afgelopen maand 5200 euro betaald voor de huur en deze maand nog eens 4000 euro. De kosten van de huur zijn 700 euro per maand. Hij krijgt een uitkering van 870 euro. Zorgtoeslag of huurtoeslag lijken niet te zijn aangevraagd. Zijn financiën zijn ook voor mij een onoverzichtelijke chaos. Om zijn schulden af te kunnen betalen leent hij geld van kennissen die daardoor inmiddels ook in de financiële problemen zijn gekomen. Als ik Seif vertel dat ik hem kom helpen bij de verhuizing en hem voorstel om bij de supermarkt alvast wat dozen te halen om spulletjes in te pakken, vertelt Seif dat het hem allemaal niet zoveel meer uitmaakt. Hij heeft gedachtes om zijn woning in de brand te steken met zichzelf erbij. Als de brand bij de voordeur begint, komt hij niet van de flat af en zal hij automatisch mee verbranden legt hij uit. Hij heeft er duidelijk over nagedacht. Ik geef aan dat hij me moet beloven dat niet te doen. Ik kan de ontruiming niet meer voorkomen, maar beloof hem dat het leven wel weer zonniger kan worden voor hem en dat ik denk dat hij met wat hulp veel van zijn problemen achter zich kan laten. Maar als hij domme dingen gaat doen, dan kan ik niets meer voor hem doen. Betrokkene belooft me dat hij niet aan zijn gedachtes toe zal geven. Op mijn beurt beloof ik dat ik dan mijn best voor hem ga doen. Ik realiseer me dat het belangrijk is om te werken volgens de principes van de presentietheorie. in zorg en welzijn 4BVerhalen 19

20 Seif komt nergens aan toe. Het ontbreekt hem aan energie om zijn spullen in te pakken. Ik bied aan om mee te gaan naar een afspraak bij de schuldhulpverlening. Dat wil hij graag. Seif heeft van het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) een voorbeeldformulier gekregen met uitleg hoe het statusformulier voor de uitkering ingevuld moet worden. Hij begrijpt het niet. Het Arabisch schrift kan hij wel lezen, maar hij heeft nooit Nederlandse taalles gehad en de taal op straat geleerd. Hij heeft dus nooit Nederlands leren lezen. Er zijn nogal wat hulpverleners betrokken bij deze man, maar niets lijkt van de grond te komen. Via vele telefoontjes probeer ik te achterhalen wat de verschillende instanties hebben afgesproken met de cliënt. Helaas kan ik geen concrete afspraken achterhalen, behalve dat de ontruiming door de woningbouwvereniging door gaat. Uiteindelijk heb ik Seif kunnen bewegen om zelf zijn flat te ontruimen. Dat scheelt kosten, want dan hoeft de deurwaarder dit niet te doen. Hij belt me regelmatig met vragen. Ik houd contact met de woningbouwvereniging en de wijkagent. Uiteindelijk trekt hij bij zijn jongere broer in. Hij schaamt zich hiervoor. Ik geef aan dat hij heel veel pech had gehad in zijn leven en dat hij heel veel heeft meegemaakt. Ik vind dat hij trots mag zijn dat hij zijn hoofd nog steeds boven water weet te houden en dat zeg ik hem. We maken een afspraak om de volgende dag bij de welzijnsinstelling een postadres te regelen. Zoals afgesproken ontmoeten we elkaar om uur. De volgende dag wacht Seif me al op bij de welzijnsinstelling om het contract te ondertekenen. We drinken een kop koffie op een terrasje en bespreken zijn situatie. Het zonnetje schijnt. Hij vertelt me dat dit de eerste keer sinds lange tijd is dat hij de warmte van de zon voelt. Hij lijkt opgelucht dat de problemen rondom de flat achter de rug zijn. Een crisisplan dat de verschillende instanties wensten, heb ik uiteindelijk niet gemaakt. Het leek me niet nodig en er was ook onvoldoende urgentie om indruk mee te maken bij de GGZ. Het valt op dat verschillende instanties erg blij zijn met mijn betrokkenheid. Ikzelf ben daarentegen niet blij met het feit dat de verantwoording voor eventuele ongelukken bij mij wordt neergelegd. Er is namelijk geen zorgcontract en feitelijk ga ik zonder indicatie of afspraken vooraf aan het werk. We spreken twee of drie keer per week af en ik blijf Seif trouw dezelfde aandacht geven als die hij in crisistijd van mij kreeg. Stilstand betekent bijna altijd achteruitgang, dus we blijven aan het werk. Wijzigingen worden doorgegeven aan de uitkeringsinstantie en de Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens (GBA). We nemen contact op met de schuldeisers in een poging de schulden te stabiliseren. De laatste meterstanden worden doorgegeven aan de nutsbedrijven en telefoon en aansluitingen voor internet worden stopgezet. We maken kennis met een bewindvoerder en ik heb een psychologisch onderzoek aangevraagd om te bekijken of betrokkene recht heeft op een indicatie vanuit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten(AWBZ). Ik probeer hem uitleg te geven over rouwprocessen en trauma s en hoe die ertoe kunnen leiden dat iemand geen plezier meer heeft in het leven en dus met de gordijnen dicht binnen blijft. Uiteindelijk wordt Seif opnieuw door de huisarts met depressieve klachten doorverwezen naar de GGZ voor diagnostiek en behandeling. Seif was daar eerder geweest, maar na de intake gestopt omdat hij het gevoel had uitgelachen te worden. Er werden zulke vreemde vragen aan hem gesteld. in zorg en welzijn 4BVerhalen 20