Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing. Inleiding

Transcriptie

1 Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing Inleiding Met dit programma bundelen 17 cliënten- en familieorganisaties in de GGZ hun krachten om vraagsturing en zelfmanagement te brengen op het niveau zoals de organisaties dat zouden willen zien. Als onderdeel hiervan willen de organisaties via dit deelproject werken aan nieuwe zorgconcepten die de kwaliteit en implementatie van vraagsturing kunnen bevorderen. Daarmee zetten ze een nieuwe stap in het eerder ingezette tweesporenbeleid: 1. Het vooral eenzijdig formuleren van kwaliteitscriteria: ingegeven door het feit dat de huidige vormen van behandeling, begeleiding en ondersteuning vaak niet aansluiten bij de vraag/wens van mensen met een psychische beperking. De op deze wijze ingezette kwaliteitsaanpak had wel de gewenste richting, maar leidde in de praktijk nog niet tot de vraagsturing op het niveau dat zorgvragers willen zien: terwijl de ene organisatie nog moet ploeteren voor een fatsoenlijke behandelrichtlijn, zit de andere weliswaar met zorgverzekeraars aan tafel om samen prestatie-indicatoren te ontwikkelen maar loopt hij vast bij de verwezenlijking in de praktijk. 2. Het stimuleren van good practice d.m.v. een sterrensysteem: Ypsilon kende reeds 2 jaar een aandoeningspecifieke publieksster toe aan de GGZ-instelling die door familieleden het hoogste werd gewaardeerd op het gebied van familiebeleid. Het LPGGz toetste het familiebeleid van zorgaanbieders daarnaast op een viertal criteria en kende op basis hiervan (GGz-brede) beleidssterren toe. Eind 2012 staat nog een tweede toetsing op het LPGGz-programma waarmee instellingen ervaringssterren kunnen verdienen. Van de sterren gaat zeker een stimulerend effect uit, maar het bereik ervan is nog te klein om ertoe te leiden dat de vraagsturing op het niveau is dat zorgvragers willen zien. In dit project willen we vraag en aanbod op exact dezelfde lijn brengen. Vraagsturing wordt hier niet opgevat als wij vragen u draait, maar als een proces van co-creatie waarbij cliënten/familieorganisaties meedenken over de vormgeving van het zorgaanbod, waardoor de expertise van de professionele behandelaren/zorgverleners en de ervaringsdeskundige cliënten en familieleden samensmelten. Door deze interactie worden de cliënt en zijn familie meer als onderdeel van het proces gezien, mogelijk gemaakt door een concept van vraaggerichtheid dat er nu niet is. Door visies te delen, strategieën af te stemmen en voort te bouwen op elkaars succes, willen de samenwerkende cliënten/familieorganisaties een doorbraak forceren. Algemeen doel Meewerken aan en participeren in de ontwikkeling (niet de levering) van nieuwe zorgconcepten waarin vraagsturing een kritische succesfactor is voor zorgaanbieders die zich willen onderscheiden. Door het entameren van concrete samenwerking met enkele vooruitstrevende zorginstellingen en de zorgverzekeraars willen de organisaties de kwaliteit van zorg verhogen door vraagsturing, vanuit het belang van de derde partij. Specifieke doelen Binnen dit deelproject richten de samenwerkende organisaties zich op: - het formuleren van visie en positief geformuleerde kwaliteitscriteria voor GGz-hulpverlening/ ondersteuning (al dan niet in combinatie met wonen), die als uitgangspunt dienen voor vraagsturing (we noemen die bouwstenen ); - verzamelen en ontsluiten van ervaringskennis van familie en cliënten rond sleutelscènes (bijv. eerste opname, crisis, ontslag na opname, etc.), ook als bouwstenen voor het creëren van vraagsturing; - meedenken over nieuwe zorgconcepten door te participeren bij de ontwikkeling daarvan bij enkele GGz-instellingen; - aanscherpen van reeds ontwikkelde systemen van kwaliteitssterren (GGZ-breed en eventueel aandoeningspecifiek) aan de hand van de nieuwe zorgconcepten; - ontwikkelen van onderscheidende kwaliteitscriteria die betrokken worden bij de zorg-inkoop van zorgverzekeraars, die zicht geven op en een stimulans geven aan vraaggerichte zorg; - ervaring opdoen als cliënten/familieorganisaties met het afdwingen van vraagsturing Werken aan vraagsturing Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing definitieve versie 1

2 - doen realiseren van nieuw zorgaanbod volgens de ontwikkelde zorgconcepten. In dit project zetten we in op het vergroten van de invloed van cliënten/familieorganisaties op het concrete zorgaanbod in de vorm van zorgvernieuwing en innovatie bij GGz-instellingen die daarvoor open staan. De voorbeelden die hieruit naar voren komen worden breed bekend gemaakt teneinde andere zorgaanbieders te stimuleren hun voorbeeld te volgen. Doelgroepen In dit deelproject richten we ons op de volgende doelgroepen, die we onderscheiden in profijtgroepen (voor wie doen we het en wie hebben dus direct of indirect voordeel bij het welslagen van dit project) en strategische doelgroepen (waar en via wie willen we verandering realiseren): Profijtgroepen: - Cliënten en familieleden die direct of indirect profiteren van de nieuwe zorgconcepten; - Cliënten van zorgaanbieders met deze nieuwe concepten die betrokken worden bij de evaluatie van de mate van vraagsturing en vraaggerichtheid; - Leden en belangstellenden van de samenwerkende cliënten/familieorganisaties, die zich bewust worden van nieuwe vormen van vraagsturing en vraaggerichtheid en wat deze hun kunnen bieden. Strategische doelgroepen: - GGz-instellingen die meedoen met de ontwikkeling van een nieuw zorgconcept; - Zorgverzekeraars die we informerend zullen betrekken bij de proeftuinen. Beoogde resultaten Het project beoogt een aantal doorbraken te forceren waarmee vraagsturing in de GGz-hulpverlening op een concrete manier handen en voeten krijgt. Hiervoor worden in dit project de volgende producten en methoden ontwikkeld die worden ingezet in de belangenbehartiging: - een visie op goede zorg, in de vorm van bouwstenen die antwoord geven op de vraag waar moet goede zorg aan voldoen? en die gebaseerd zijn op kwaliteitscriteria vanuit cliënt- en familieperspectief en sleutelscènes enerzijds en bestaande richtlijnen voor beroepsgroepen anderzijds; - vraagsturing aanvullend uitwerken aan de hand van de methode sleutelscènes (Ed van Hoorn) en de resultaten daarvan systematisch vastleggen; - minimaal vier proeftuinen van vraagsturing, waarbij samenwerking met een zorgaanbieder gestart wordt om een concreet zorgaanbod te ontwikkelen. Om ervoor te zorgen dat de wensen leidend zijn en niet de bestaande situatie, gebeurt dit steeds van scratch af aan. De proeftuinen moeten enerzijds een zorgaanbod opleveren waar patiëntenorganisaties blij van worden en anderzijds de toets der kritiek doorstaan middels het meten van cliëntervaringen op basis van de in het project ontwikkelde bouwstenen en kwaliteitscriteria; - werkendeweg een methode van participeren beschrijven van de experimentele ontwikkeling van het zorgaanbod, waarin de verantwoordelijkheden van partijen (zorgaanbieder, zorgverzekeraar, cliëntorganisaties) zijn verhelderd én de keuzes die in dergelijke trajecten moeten worden gemaakt; - een verbeterd systeem van kwaliteitssterren (GGZ-breed, waar nodig aangevuld met aandoeningspecifieke) die een stevige basis vormt voor een keurmerk; - vraaggestuurde zorgconcepten die zijn gerealiseerd of waar naar daadwerkelijke realisering wordt toegewerkt. Plan van aanpak Voor de uitvoering van het project maken we onderscheid tussen activiteiten die gemeenschappelijk worden uitgevoerd en activiteiten per organisatie. Voor een visueel overzicht van de planning verwijzen we naar de bijlage Werken aan vraagsturing - Planning per kwartaal. Voor de gemeenschappelijke activiteiten wordt een projectgroep ingesteld, die geleid wordt door de projectleider. Deze projectgroep is verantwoordelijk voor de voorbereiding en coördinatie van de volgende activiteiten: Werken aan vraagsturing Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing definitieve versie 2

3 1. Opstellen bouwstenen voor kwaliteit De organisaties ontwikkelen in een aantal (5-8) gezamenlijke bijeenkomsten, met ondersteuning van PGOsupport en het LPGGz, een visie op goede kwaliteit van zorg (al dan niet in combinatie met wonen) in de GGz vanuit cliënt/familieperspectief. Alle aspecten van vraaggerichtheid en vraagsturing komen hierbij ook aan bod, zowel voor mensen met een kortdurende als voor mensen met een langdurige of repeterende vraag. De bouwstenen worden ontwikkeld langs drie lijnen, aan de hand van: bestaande notities over kwaliteit van de samenwerkende organisaties en het LPGGz, richtlijnen van beroepsgroepen, positieve ervaringen met innovatieve concepten uit de praktijk en eerder vastgestelde kwaliteitsaspecten (middels deskresearch); de kwaliteitsmatrix van het project Kwaliteit in Zicht, in te vullen na het verzamelen van ervaringskennis middels: o focusgroepsgesprekken binnen de afzonderlijke organisaties, o een gezamenlijke digitale cliëntenraadpleging, o sleutelscènes. De methode sleutelscènes dient als aanvulling om een aantal herkenbare sleutelmomenten verder uit diepen die bij cliënten in zorg regelmatig voorkomen. het systeem van kwaliteitssterren dat Ypsilon (aandoeningspecifiek) en het LPGGz (GGz-breed) de afgelopen jaren ontwikkelden. Resultaten: 1. Deze aanpak zal leiden tot een GGz-specifieke kwaliteitsmatrix voor zorg en ondersteuning bij psychische problematiek. Waar nodig wordt de kwaliteitsvisie vervolgens aandoeningspecifiek aangevuld door elke organisatie. Langs deze weg beschikken de samenwerkende organisaties aan het eind van 2013 over een eigen set kwaliteitscriteria. 2. De resultaten behaald met de methode Sleutelscènes zijn verhalende beschrijvingen van gewenste zorg en ervaringen daarmee in specifieke situaties. Deze beschrijvingen worden zodanig opgeslagen dat ze kunnen worden ingezet als ervaringskennis bij de proeftuinen. 3. Er is een aangescherpt systeem van kwaliteitssterren ontwikkeld, dat is afgeleid uit de beschreven bouwstenen 4. Voor het publiceren van de bouwstenen is een publiciteitsactie opgezet, gericht enerzijds op de GGz-instellingen en hulpverleners, anderzijds op de zorgverzekeraars. De bouwstenen worden ook publieksvriendelijk verwoord en gepubliceerd op de websites van de samenwerkende organisaties. 2. Proeftuinen van vraagsturing Voor het vergroten van vraagsturing zal in dit project een nieuwe strategie worden toegepast, gericht op co-creatie van nieuwe zorgconcepten. Inzet is het samen met verschillende zorgaanbieders ontwikkelen van nieuwe zorgconcepten, toegespitst op enkele groepen aandoeningen (bijv. psychosegevoeligheid, autismespectrum, angst/ depressie, verslaving, etc.). Voor deze zorgconcepten worden zorgaanbieders gezocht die ervoor voelen om dit met cliënten/naasten te ontwikkelen in co-creatie (zie de participatieladder hierna). De inzet is om met vier verschillende zorgaanbieders een proeftuin te starten met een looptijd van minimaal 2 jaar. Voor de co-creatie in de vorm van proeftuinen wordt per zorgaanbieder een werkgroep gevormd, waarin van onze kant een betaalde beroepskracht en enkele ervaringsdeskundigen zitting nemen en enkele betrokkenen van de zorgaanbieder. Ook wordt er een verbinding gelegd met de zorgverzekeraar die mede-belanghebbend is bij het zorgconcept dat wordt ontwikkeld om deze in vroegtijdig stadium te laten meekijken. Werken aan vraagsturing Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing definitieve versie 3

4 Co-creatie: de partners komen gezamenlijk een agenda overeen, zoeken samen naar oplossingen voor ervaren knelpunten; de zorgaanbieder verbindt zich aan deze oplossingen bij de uiteindelijke besluitvorming. De participant is samenwerkingspartner. Het proces in de proeftuinen wordt goed bijgehouden om ook na verloop van tijd het verloop in de vier proeftuinen te kunnen evalueren en na te gaan waar eventuele verschillen mee te maken hebben. De volgende stappen zullen per proeftuin worden gelopen: verkennen van overeenkomsten en verschillen tussen het huidige/reguliere zorgaanbod en de kwaliteitseisen van cliënten/familie, zoals in het eerste projectdeel is ontwikkeld. De overeenkomsten en verschillen worden besproken en bediscussieerd met het doel tot consensus te komen over een gemeenschappelijke visie voor iedere proeftuin. Vastleggen van de visie in een programma van eisen voor het zorgaanbod per proeftuin. Het kan gaan om een ambulant of een intramuraal aanbod/zorgarrangement, of een woonvormmet-zorg voor een specifieke cliëntgroep. Uitwerken en onderhandelen over vertaling van het programma van eisen naar een zorgconcept dat professioneel verantwoord is volgens de actuele stand van kennis en gefinancierd kan worden door zorgverzekeraar(s). De kwaliteitseisen van cliënt/familiezijde maken hier onderdeel van uit, evenals de bouwstenen in de vorm van sleutelscènes. Indien nodig werken we hierbij met consensusbijeenkomsten om op één lijn te komen met de zorgaanbieders. Invoeren zorgconcept bij de zorgaanbieder en monitoren van de voortgang, bespreken en oplossen van zich voordoende vragen/problemen, tussentijds evalueren en zo nodig bijstellen van de ontwikkeling. De verantwoordelijkheid voor de invoering en uitvoering van het zorgconcept ligt bij de zorgaanbieder; de overleggroep volgt de invoering en uitvoering op enige afstand en wordt betrokken bij evaluaties. Beschrijven en evalueren van de ontwikkeling, de eerste resultaten vanuit professionele én cliëntoptiek aan de hand van het programma van eisen en ervaringen van cliënten/naasten. Hiervoor wordt per proeftuin een spiegelbijeenkomst georganiseerd. Een spiegelbijeenkomst is een veelgebruikte kwaliteitsmethode waarbij de cliënten letterlijk en figuurlijk centraal staan. De vraag die beantwoord moet worden is of het zorgconcept voldoet aan de verwachtingen van de deelnemende partijen en met name of het tegemoet komt aan de vraag van de cliënt en effectief is voor het gewenste resultaat. Toekennen van sterren op basis van aangescherpte criteria waarmee naar cliënten en familie, maar ook naar collega-instellingen uiting wordt gegeven aan de gerealiseerde kwaliteit. Werken aan vraagsturing Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing definitieve versie 4

5 Resultaten: Met vier zorgaanbieders is een zorgconcept ontwikkeld in de vorm van co-creatie en geëvalueerd op basis van vooraf geformuleerde kwaliteitsvisies en een gezamenlijk overeengekomen programma van eisen. De gerealiseerde kwaliteit is gemeten en gewaardeerd via het aangescherpte systeem van kwaliteitssterren. 3. Beschrijven proces van co-creatie De procesgang voor de invoering van het zorgconcept én de resultaten worden beschreven en geëvalueerd om lessen te trekken uit de diverse stappen, de verhoudingen binnen de proeftuin en de rollen die ieder der partijen in vergelijkbare proeftuinen inneemt om tot succes te komen. Een externe deskundige zal hierin een ondersteunende rol vervullen om ieder van de partijen goed tot zijn recht te laten komen en het proces met een onafhankelijke blik te beschrijven en het resultaat daaraan te analyseren. Resultaat: Een rapportage van good practices van de co-creatie en het procesverloop. Zowel het resultaat als een succesvolle methode worden zichtbaar. Een analyse van de stappen en keuzes die gemaakt zijn of moeten worden. Aanbevelingen voor de praktijk in andere situaties komen hierbij naar voren. 4. Van proeftuinen naar implementatie De bevindingen uit de proeftuinen betreffen zowel nieuwe zorgconcepten op basis van co-creatie als een of meer effectieve strategieën om vraagsturing te bevorderen. In de implementatie wordt op de volgende wijze voorzien: - Presentatie bevindingen via websites, nieuwsbrieven en expertmeeting, - Inbreng in richtlijn- en zorgstandaardontwikkeling - Zo mogelijk inbreng in het kwaliteitshandboek van de betrokken zorgaanbieders en in het HKZ - Zorgaanbieders buiten de proeftuinen uitnodigen voor toetsing volgens het nieuwe, aangescherpte sterrensysteem, - Onderdeel van zorginkoopcriteria vanuit cliënten-/familieperspectief van zorgverzekeraars. Resultaat: Belangstelling van nieuwe zorgaanbieders om het succes van de nieuw ontwikkelde zorgconcepten te kopiëren en daarmee verdere verspreiding van daadwerkelijk vraaggestuurde zorg. Activiteiten per organisatie De samenwerkende cliënten/familieorganisaties werken gezamenlijk aan de ontwikkeling van de kwaliteitscriteria, die zo mogelijk per organisatie worden toegespitst op een (groep van) aandoening(en). De organisaties zorgen zelf voor: een of meer focusgroepen; het uitzetten van de digitale cliëntraadpleging bij hun achterban en analyseren daarvan; een inhoudelijke bijdrage aan de kwaliteitscriteria en/of kwaliteitsvisie aan de hand van de gezamenlijk opgestelde kwaliteitsmatrix. De organisaties kunnen deelnemen aan een of meer van de vier proeftuinen. Per proeftuin wordt een werkgroep geformeerd, waaraan per organisatie een beroepskracht en/of vertegenwoordiger(s) deelnemen. Inzet ervaringsdeskundigheid De cliënten/familieorganisaties hebben veel deskundigheid en ervaring in huis om mensen met een specifieke psychische kwetsbaarheid te ondersteunen en kennen de veel voorkomende vragen, problemen en klachten van hun leden. Deze ervaring zetten ze ook in dit project in bij de hierboven genoemde activiteiten. Bereik van het project Werken aan vraagsturing Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing definitieve versie 5

6 Vanaf het begin van het project nemen 17 GGz-cliënten/familieorganisaties hieraan deel en zij zetten alle hun communicatienetwerk in en werken daarbij ook samen met het LPGGz, dat een groot bereik heeft bij landelijke organisaties van verzekeraars, zorginstellingen, inspectie, etc. Wij verwachten van dit project daardoor een optimaal bereik in de GGz-sector en bij cliënten/families. We maken daarbij een onderscheid naar de mate waarin zij belang hebben bij de resultaten: - primair staat het belang van de doelgroep bij de totstandkoming van kwaliteitscriteria, - secundair het belang van de mensen die betrokken zijn bij de proeftuinen, de betrokken instelling, - tertiair van de mensen die op basis van de resultaten ook met vraagsturing aan de slag willen. Functies binnen het project Binnen het project zijn de volgende functies te onderscheiden: o projectleider uit één van de samenwerkende organisaties, o ervaringsdeskundige leden van de projectgroep, o medewerkers die de inbreng leveren bij de proeftuinen (een beroepskracht en enkele ervaringsdeskundigen; per proeftuin komt er 1 werkgroep) o communicatiemedewerker van het LPGGz die de communicatieactiviteiten binnen dit project voorbereidt en deels zelf uitvoert. o secretariële ondersteuning voor met name de organisatie van de focusgroepsgesprekken en verslaglegging daarvan, de digitale raadpleging. Borging en implementatie Het project heeft op verschillende manieren een blijvend effect: - De resultaten dragen bij aan het zelfvertrouwen en de kracht van de cliënten/familieorganisaties, omdat zij beschikken over een valide en betrouwbare set kwaliteitscriteria (aandoening- of themagericht) en een gemeenschappelijke kwaliteitsvisie; - De proeftuinen geven inzicht in de manier waarop het zorgaanbod is te sturen door zorgvragers. De wens en behoefte om meer inzichten vanuit cliënt/familieperspectief te realiseren in het zorgaanbod is groot. - Vanuit de proeftuinen is nieuw, blijvend zorgaanbod ontwikkeld dat voldoet aan het niveau van vraagsturing zoals cliënten- en familieorganisaties dat voor ogen staat - Het aangescherpte sterrensysteem maakt het voor cliënten en familie inzichtelijk waar de beste zorg te halen valt vanuit de optiek van de zorgvrager. Het biedt daarnaast instellingen de mogelijkheid tot benchmarking op geboden kwaliteit. - De betrokkenheid van zorgaanbieders en zorgverzekeraars bij de proeftuinen maakt het mogelijk het te committeren aan dergelijke processen, die in andere maatschappelijke sectoren al veel langer in zwang zijn (bijv. stadsvernieuwing, ict-projecten, etc.). Begroting Voor de begroting van het deelproject verwijzen we naar de bijlage begroting. Werken aan vraagsturing Deelproject Kwaliteit en implementatie van vraagsturing definitieve versie 6