economie CSE GL en TL

Transcriptie

1 Examen VMBO-GL en TL 2012 tijdvak 2 dinsdag 19 juni uur economie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 43 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 57 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. GT-0233-a-12-2-o

2 Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Het is niet alles goud Bij de beantwoording van de vragen 1 tot en met 5 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 1 in de bijlage. In de zomer van 2010 staat de goudprijs op recordhoogte. Dat brengt in Australië heuse goudzoekers op de been. Niet langer met goudzeef en schep, maar met een hightech metaaldetector. Gebruik informatiebron 1. 1p 1 De prijs van goud is de laatste jaren flink gestegen. Hoe hoog is de procentuele stijging van de goudprijs tussen en ? Schrijf je berekening op. Op de televisie was een documentaire te zien over goudzoekers in Australië. De Nederlandse vrienden Alex, Gerard en Tim (alle drie MBO-student) hebben die documentaire gezien en zijn helemaal enthousiast. De hele maand juli gaan ze goud zoeken in Australië. 1p 2 Welke van de volgende factoren zou kunnen zorgen voor een stijging van de goudprijs? A afnemende vraag van beleggers naar goud B de modewereld voorspelt lichte kleuren voor het komende winterseizoen C de toenemende welvaart D ontdekking van een grote goudader in Midden-Afrika 1p 3 Het feit dat zo veel mensen goud vinden, heeft invloed op de goudprijs. Wat is die invloed op de goudprijs? A De goudprijs zal dalen, want de vraag naar goud neemt af. B De goudprijs zal dalen, want het aanbod van goud neemt toe. C De goudprijs zal stijgen, want de vraag naar goud neemt toe. D De goudprijs zal stijgen, want het aanbod van goud neemt af. GT-0233-a-12-2-o 2 lees verder

3 Na ruim vier weken in de Outback (het binnenland) van Australië hebben de drie vrienden diverse goudklompjes gevonden met een totaal gewicht van 62,2 gram. De schoolvakantie zit er bijna op en ze moeten weer terug naar Nederland. 1p 4 Terug in Nederland houden de jongens de koers van het goud in de gaten. In de krant staat dat de hoogte van de rente van invloed is op de goudprijs. Zo zal een lage rente leiden tot een stijgende goudprijs. Hieronder staan drie verschijnselen: 1 opbrengst van de spaarrekening is laag; 2 spaarders zoeken een alternatief voor hun spaargeld; 3 vraag naar goud stijgt. Zet de verschijnselen in een logische volgorde. A lage rente goudprijs stijgt B lage rente goudprijs stijgt C lage rente goudprijs stijgt D lage rente goudprijs stijgt E lage rente goudprijs stijgt F lage rente goudprijs stijgt 2p 5 Gerard heeft het meeste verstand van economie. Zijn vrienden willen graag een advies van Gerard: nu het goud verkopen of wachten met de verkoop van het goud. Gerard gaat een mail aan Alex en Tim sturen waarin hij zijn advies zet. Zijn mail begint als volgt: Jullie hebben mij gevraagd een mail te sturen en jullie een advies te geven: nu het goud verkopen of nog wachten met de verkoop van het goud. Ik zal mijn advies op twee aspecten baseren: de inflatie en het risico. Noteer op je antwoordblad de nummers 1 en 2 en schrijf vervolgens de juiste woorden op die Gerard volgens jou zou moeten invullen, zodat er een economisch juiste redenering komt te staan. Kies uit de woorden die tussen haakjes staan. Doe het zo: 1 = 2 = Gerard schrijft: Als de goudprijs procentueel meer stijgt dan de inflatie is mijn advies het goud te verkopen. De (1) (koopkracht/waarde) van het verkochte goud is dan immers toegenomen. Door de verkoop van het goud loop je dan niet meer het risico van een (2) (daling/stijging) van de goudprijs. GT-0233-a-12-2-o 3 lees verder

4 Action Bij de beantwoording van de vragen 6 tot en met 12 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. Het aantal winkels van Action groeide de afgelopen twee jaar van 200 naar 250. Het bedrijf verkoopt voornamelijk Aziatische producten tegen bodemprijzen. Frisdrank uit Taiwan, serviesgoed uit China en speelgoed uit Hongkong, het is allemaal te koop bij Action. bron: Volkskrant 1 december p 6 De winkelketen Action begint dus een grote speler te worden in Nederland. Mensen komen naar Action, omdat ze daar lekker kunnen shoppen voor weinig geld. Naast een permanent assortiment is er ook een steeds wisselend assortiment. Het werken met een steeds wisselend assortiment, zodat klanten niet weten wat ze aan zullen treffen, is een voorbeeld van een marketingstrategie. Leg uit dat een wisselend assortiment klanten naar de winkel kan lokken. 1p 7 Veel consumenten zijn van mening dat de producten bij Action goedkoop zijn. In de praktijk blijkt het assortiment maar voor een derde deel uit vaste artikelen te bestaan, de rest wisselt om de zoveel tijd. Naast het lokken van klanten heeft Action een andere reden om met een steeds wisselend assortiment te werken. Noem een andere reden voor Action om met een steeds wisselend assortiment te werken. 1p 8 Het assortiment speelt dus een belangrijke rol in de marketingstrategie van Action. Tot welk onderdeel van de marketing behoort het assortiment? A plaatsbeleid B prijsbeleid C productbeleid D promotiebeleid 2p 9 Jolanda en Wendy, beiden 16 jaar oud, zijn vriendinnen. Zij zijn op weg naar de Actionwinkel waar Wendy werkt. Jolanda zegt: Gisteren heb ik nog een pennenetui bij jullie gekocht en moest 1,35 (inclusief 0,22 btw) afrekenen bij de kassa. Hoe kan Action hier ooit winst op maken? Nou, zegt Wendy, goedkoop inkopen. De inkoopprijs bedraagt 80% van de verkoopprijs exclusief btw. Hoeveel bedraagt de brutowinst in euro s op een pennenetui? Schrijf je berekening op. GT-0233-a-12-2-o 4 lees verder

5 1p 10 Wendy zegt: Ook de personeelskosten bij Action zijn laag in vergelijking met andere winkelketens. Ik verdien net iets meer dan het minimumloon en moet er hard voor werken. Onze arbeidsproductiviteit is heel hoog. Dat is gunstig voor een lage kostprijs. Leg uit waarom een hoge arbeidsproductiviteit zorgt voor een lage kostprijs per product. 1p 11 Om uiteindelijk toch een flinke winst te maken, is het nodig dat Action een grote afzet heeft. Wat wordt er bedoeld met afzet? A het aantal producten dat ingekocht wordt B het aantal producten dat verkocht wordt C het aantal verkochte producten maal de kostprijs van het product D het aantal verkochte producten maal de verkoopprijs van het product 1p 12 Volgens Jolanda zou Action er verstandig aan doen ook wat duurdere producten te verkopen met een betere kwaliteit. Ik denk dat er dan meer klanten komen, zegt ze. Geef een argument voor de mening van Jolanda. De grondstoffen worden schaars Bij de beantwoording van de vragen 13 tot en met 18 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. Sommige bijzondere metalen, zoals indium, neodymium en gallium zijn zo schaars aan het worden dat we de komende jaren voor vervelende keuzes komen te staan. Er wordt voorspeld dat onze samenleving binnen tien, twintig jaar aanloopt tegen grondstoffenschaarste. Niet omdat er niet voldoende van is (slechts een klein deel van de bestaande mineralen is ontgonnen), maar omdat steeds meer moeite en energie nodig zijn voor de winning. Het gaat hierbij om zogeheten schaarse aardmetalen, een groep van metalen die snel belangrijk is geworden voor allerlei hightechproducten, van mobiele telefoons tot zonnepanelen en accu s voor hybride auto s. De wereldwijde consumptie van deze metalen zal bij ongewijzigd beleid binnen enkele decennia tot grote tekorten kunnen leiden, met ernstige gevolgen. bron: de Gelderlander, 15 september p 13 Wanneer noemen we in de economie een goed schaars? GT-0233-a-12-2-o 5 lees verder

6 1p 14 In het begin van de jaren 90 begon China veel goedkoop geproduceerd neodymium op de markt te brengen. Doordat China dit deed, moesten veel Europese producenten van neodymium stoppen en sloten zij de mijnen. Hieronder staan vijf economische verschijnselen: 1 China bracht veel neodymium op de markt; 2 aanbod van metalen op de wereldmarkt steeg; 3 Europese mijnbouw van metalen werd onrendabel; 4 prijzen van metalen op de wereldmarkt daalden; 5 Europese mijnen sloten. De verschijnselen 1 en 5 staan al in de juiste volgorde. Zet de verschijnselen 2, 3 en 4 in een logische volgorde. A B C D E F In korte tijd steeg het marktvolume van tot ton neodymium per jaar. In 2006 kwam bijna de volledige wereldproductie van ton uit China. Maar China schroefde zijn export al enkele jaren geleden terug om zijn eigen industrie te bevoorraden. Dat dreef de prijs van neodymium op tot 60 dollar per kilogram in China kan daardoor gouden zaken doen. Volgens schattingen zal tegen 2014 de wereldwijde vraag naar Chinees neodymium ton per jaar bedragen. 1p 15 Hoeveel bedraagt de verwachte opbrengst in miljarden dollars voor China van het neodymium in 2014, als de prijs $ 60 per kg zal bedragen? Een ton is kg. A $ 0,012 miljard B $ 12 miljard C $ miljard D $ miljard 1p 16 China is verantwoordelijk voor 97% van de productie van bijzondere metalen. Maar China wil het liefst de metalen niet meer als grondstof exporteren, maar zelf de hightech producten ontwikkelen en produceren. Geef een reden waarom China hier de voorkeur aan geeft. GT-0233-a-12-2-o 6 lees verder

7 2p 17 De Chinese overheid heeft de afgelopen tijd door een handelsbeperking ingegrepen in de wereldmarkt voor bijzondere metalen. Voorbeelden van handelsbeperkingen zijn: contingentering exportverbod invoerrechten exportsubsidie. Noem de handelsbeperking die de Chinese overheid in deze markt zou kunnen opleggen en leg uit op welke wijze deze handelsbeperking invloed heeft op de prijzen van deze metalen op de wereldmarkt. 1p 18 Veel economen voorzien grote problemen door deze ontwikkeling. Het Westen wordt erg afhankelijk van China als het om deze bijzondere metalen gaat. Het opnieuw openen van de mijnen is geen optie: dat is veel te duur! Ze stellen dan ook beleid voor om minder afhankelijk van China te worden als het gaat om bijzondere metalen. Geef een voorbeeld van beleid waardoor wij minder afhankelijk van China worden als het gaat om de bijzondere metalen. Roken: duur en slecht Bij de beantwoording van de vragen 19 tot en met 24 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 2 in de bijlage. Philip en Morris, twee vrienden, praten over de accijns op tabak. Philip zegt dat de accijns op tabak weer hoger wordt. 1p 19 Het heffen van accijnzen levert de overheid veel inkomsten op. Welk ander doel heeft de overheid met het heffen van accijnzen? 2p 20 Morris zegt: En de overheid verhoogt niet alleen de accijns op sigaretten. Ook bij andere producten gaat de accijns omhoog. Noem, naast de categorie tabak (sigaretten en andere tabaksproducten), twee andere categorieën waarop accijns geheven wordt. 1p 21 Om het rookgedrag te beïnvloeden probeert de overheid de rokers alleen maar in de portemonnee te raken, terwijl er toch ook wel andere manieren zijn, zegt Morris. Noem een niet-financiële maatregel die de overheid heeft genomen om het rookgedrag te beïnvloeden. GT-0233-a-12-2-o 7 lees verder

8 Gebruik informatie bron 2. 1p 22 Philip heeft afgelopen week in de krant een grafiek gezien over de prijsopbouw van sigaretten. Het grootste deel van de prijs van een pakje sigaretten gaat naar de overheid. Hoeveel procent van de verkoopprijs van een pakje sigaretten komt bij de overheid terecht? Schrijf je berekening op. In 2011 heeft de overheid de accijns op sigaretten weer verhoogd. Fabrikanten rekenen deze verhoging meestal door aan de klanten. Dit doen zij op verschillende manieren. 1p 23 Vóór de laatste accijnsverhoging was de verkoopprijs van een pakje met 19 sigaretten van zowel merk P als merk M 4,80. Merk P heeft besloten de prijs met 0,70 te verhogen. Merk M heeft de prijs niet veranderd. Er zitten echter tegenwoordig maar 18 sigaretten in de pakjes van merk M. De beide vrienden zijn nu benieuwd welk merk het duurst is. Bij welk merk betaal je het meest per sigaret? Schrijf de berekening op. 1p 24 Philip en Morris discussiëren nog even door over wat de overheid nou het belangrijkst vindt: de volksgezondheid of de accijnsopbrengst. Philip: Roken is niet alleen duur, het is volgens de overheid nog slecht ook. Morris zegt: Als de overheid de accijns verhoogt, zullen volgens mij de kosten voor de volksgezondheid dalen. Geef een argument voor de uitspraak van Morris. GT-0233-a-12-2-o 8 lees verder

9 Leasen of niet Bij de beantwoording van de vragen 25 tot en met 29 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. Gertjan werkt als werkvoorbereider bij een grote aannemer in de bouwwereld. Hij heeft van zijn werkgever een leaseauto tot zijn beschikking, omdat hij door heel Nederland verschillende bouwprojecten moet bezoeken. Ook heeft hij toestemming van zijn werkgever om onbeperkt privé te rijden met deze auto, zonder dat hij een eigen bijdrage hoeft te betalen. Gertjan moet van zijn werkgever aan het eind van het jaar kiezen tussen een leaseauto die op aardgas rijdt of zelf een auto kopen. In het laatste geval krijgt hij een financiële vergoeding van zijn werkgever. Hij gaat eens kijken wat het kost om een eigen auto te rijden. Autokosten per jaar Verzekering 800 Motorrijtuigenbelasting 560 Afschrijvingskosten Brandstof? Overige kosten Gertjan overlegt met zijn broer Henk. Hij moet eerst de brandstofkosten uitrekenen. Hij heeft de volgende gegevens verzameld: aantal gereden kilometers per jaar, de auto rijdt 1:15 en de diesel kost 1,20 per liter. 2p 25 Hoe hoog zijn de totale brandstofkosten per jaar voor Gertjan? Schrijf je berekening op. 2p 26 Henk vindt dat Gertjan een hoog bedrag heeft genomen aan afschrijvingskosten. Hij vraagt Gertjan hoe hij dat bedrag heeft bepaald. Ik kijk onder andere naar het aantal kilometers dat ik rijd, zegt Gertjan. Noem twee andere factoren die de hoogte van de afschrijvingskosten bepalen. 2p 27 Als Gertjan ervoor kiest zelf een auto te kopen, krijgt hij wél een vergoeding van zijn werkgever. De vergoeding is 0,19 per gereden zakelijke kilometer en de helft van de gereden kilometers zijn zakelijk. Bereken de totale autokosten per jaar na aftrek van de vergoeding van de werkgever van Gertjan. Als je het antwoord op vraag 25 niet hebt, ga dan uit van brandstofkosten. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-12-2-o 9 lees verder

10 Gertjan schrikt van het totaalbedrag van de kosten van autorijden. Hij had er nooit zo bij stil gestaan. Hij zoekt op internet informatie over het rijden met een leaseauto. Daar leest hij dat de overheid een leaseauto van de zaak als inkomsten ziet. Daarom wordt een percentage van de cataloguswaarde van de auto bij het inkomen van Gertjan opgeteld. Daardoor wordt zijn brutoloon hoger (de bijtelling). Daardoor moet hij meer belasting gaan betalen. 2p 28 Gertjan ziet dat de overheid het rijden in een leaseauto op aardgas stimuleert door de laagste bijtelling van 14% te nemen over de cataloguswaarde. Gertjan wil weten voor welk bedrag hij een auto op aardgas kan leasen. De bijtelling van 14% van deze auto valt volledig in het 42% tarief van de inkomstenbelasting. Gertjan wil maximaal extra belasting per jaar aan de auto kwijt zijn. Hieronder staan de door hem gekozen alternatieven. Cataloguswaarde Bijtelling 14% Inkomstenbelasting 42% Gertjan wil een zo hoog mogelijke cataloguswaarde. Welke zal hij kiezen? Schrijf je berekening op. 1p 29 Hoewel de leaseauto op aardgas een stuk goedkoper uitvalt dan een eigen auto kiest Gertjan voor een eigen auto. Geef een verklaring voor de keuze van Gertjan. GT-0233-a-12-2-o 10 lees verder

11 Domino day Bij de beantwoording van de vragen 30 tot en met 35 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 3 in de bijlage. Nederland leek tot voor kort economisch moeilijke tijden tegemoet te gaan. Na jaren van economische groei was er de laatste tijd van groei nauwelijks nog sprake. Het Centraal Plan Bureau verwachtte toen dat de overheid het volgende jaar een tekort zou hebben. Het kabinet wilde maatregelen nemen om een tekort te voorkomen. 1p 30 Het CPB verwachtte dat door minder economische groei (minder stijging van het nationaal inkomen) de overheid een tekort zou krijgen. Op basis waarvan kon het CPB dit verwachten? A Minder economische groei leidt tot hogere ambtenarensalarissen. B Minder economische groei leidt tot minder werkloosheid. C Minder economische groei leidt tot een geringere toename van de (sociale) uitkeringen. D Minder economische groei leidt tot een geringere toename van de belastingontvangsten. 1p 31 Door een tekort zal de schuld van de overheid groter worden. Hierdoor zullen de uitgaven van de overheid in de toekomst toenemen. Noem een voorbeeld van een uitgave van de overheid die zeker toe zal nemen als de overheidsschuld groter wordt. Volgens sommige economen was het onverstandig verregaande maatregelen te nemen om een begrotingstekort te voorkomen. Deze maatregelen zouden volgens hen een domino-effect hebben dat onder andere werkloosheid tot gevolg heeft. Dit is te zien in informatiebron 3. 1p 32 Als de overheid haar ontvangsten vergroot, kan het besteedbaar inkomen van de burgers dalen. Wanneer kan het besteedbaar inkomen van de burgers dalen als de overheid haar ontvangsten vergroot? A als de belastingen omhoog gaan B als de belastingen omlaag gaan C als de subsidies omhoog gaan D als de subsidies omlaag gaan E als de uitkeringen omhoog gaan F als de uitkeringen omlaag gaan GT-0233-a-12-2-o 11 lees verder

12 Gebruik informatiebron 3. 1p 33 Zullen de winsten van de bedrijven hoger of lager worden? Verklaar je antwoord. 1p 34 Hoe wordt de werkloosheid genoemd die een gevolg is van een tijdelijke afname van de bestedingen? A conjuncturele werkloosheid B frictiewerkloosheid C structurele werkloosheid D verborgen werkloosheid Gebruik informatiebron 3. 1p 35 Een econoom die de informatiebron bekijkt merkt op: Het eindigt hier niet. Een hogere werkloosheid is namelijk weer van invloed op de ontvangsten en uitgaven van de overheid. Leg uit op welke manier hogere werkloosheid oorzaak kan zijn van een toename van de overheidsuitgaven. Snuffelstage Bij de beantwoording van vraag 36 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. Zoals veel scholieren in 4 vmbo, moet Jennifer ook stage lopen. Ze heeft er voor gekozen om stage te lopen bij een krant, omdat ze graag journalist wil worden. Ze loopt een weekje mee met journalist Bert. Jennifer krijgt de opdracht om deze week een economisch artikel te schrijven over de arbeidsmarkt. Ze heeft een opzetje gemaakt, maar ze twijfelt over een aantal zaken. Gelukkig krijgt ze hulp van Bert. Jennifer vraagt hem om de juiste woorden in te vullen in het artikel dat zij heeft geschreven. 6p 36 Noteer op je antwoordblad de nummers 1 tot en met 15 en schrijf vervolgens de woorden op die Bert volgens jou zou moeten invullen, zodat er een economisch juist artikel komt te staan. Het artikel staat op de volgende bladzijde. Kies uit de woorden die tussen haakjes staan. Doe het zo: 1 = 2 = Enzovoort GT-0233-a-12-2-o 12 lees verder

13 Banengroei belangrijk voor de economie Den Haag 3 december 2007 In het tweede kwartaal van dit jaar waren er meer banen voor werknemers dan in hetzelfde kwartaal van vorig jaar. Dat is goed nieuws van het (1) (CBS/Nibud). Vrijwel alle bedrijfstakken droegen bij aan de groei. De helft van de toename vond plaats in de zakelijke dienstverlening, dus in de (2) (primaire sector/secundaire sector/tertiaire sector/quartaire sector). Door de weer goed lopende economie ontstaan extra banen die veel werkgevers eerst tijdelijk invullen. Werkgevers roepen voor tijdelijke invulling van banen met name de hulp in van de (3) (vakbonden/uitzendbureaus/europese Unie). Het is te hopen dat de banengroei de komende tijd redelijk bij te benen is. Als (4) (het aanbod van/de vraag naar) arbeid achterblijft bij (5) (het aanbod van/de vraag naar) arbeid, dan zouden we wel eens te maken kunnen krijgen met loonstijgingen met alle gevolgen van dien. Er is dan sprake van een (6) (krappe/ruime) arbeidsmarkt. Als de lonen stijgen en de arbeidsproductiviteit (7) (wel/niet/evenveel) meestijgt, dan zou dat kunnen betekenen dat de Nederlandse producten duurder worden. Hierdoor (8) (verbetert/verslechtert) de internationale concurrentiepositie van Nederland. Loonstijgingen kunnen ook tot gevolg hebben dat bedrijven overstappen naar een (9) (kapitaalintensievere/arbeidsintensievere) manier van produceren. Met het oog op de vergrijzing, die leidt tot een (10) (toename/afname) van de beroepsbevolking, is het van belang dat het aantal (11) (actieven/nietactieven) op peil blijft. Deze groep betaalt door afdracht van premies voor de (12) (werknemersverzekeringen/volksverzekeringen) het inkomen van de 65-plussers in Nederland (AOW). Wat kan de overheid doen om meer mensen aan het werk te krijgen? Ze zou in de inkomstenbelasting de arbeidskorting kunnen (13) (verhogen/verlagen) zodat het aantrekkelijker wordt om te gaan werken. De pensioengerechtigde leeftijd zou (14) (verhoogd/verlaagd) kunnen worden. Ook zou de overheid de regels voor het afgeven van een werkvergunning voor buitenlandse werknemers kunnen versoepelen. Door werkgeversorganisaties wordt zelfs gesproken over het (15) (verlengen/verkorten) van de werkweek. Kortom: het is noodzakelijk dat de deelname aan het arbeidsproces stijgt! GT-0233-a-12-2-o 13 lees verder

14 Kan Nederland overleven zonder import? Bij de beantwoording van de vragen 37 tot en met 43 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 4 in de bijlage. De redactie van het radioprogramma Met de blik op morgen stelde zichzelf de vraag: kan Nederland overleven zonder buitenlandse handel? De grondstofprijzen stijgen; de Russische graanexport is stilgelegd! Kunnen we zelfvoorzienend zijn? De redactie heeft over deze vraag een programma gemaakt. 1p 37 De redactie van het radioprogramma stelde zichzelf de vraag of Nederland zelfvoorzienend kan zijn. Leg uit wat het betekent dat een land zelfvoorzienend is. 1p 38 Nederland is niet zelfvoorzienend. Nederland heeft een open economie. Wanneer heeft een land een open economie? A Als er in een land in verhouding veel import en veel export is. B Als er in een land in verhouding veel import en weinig export is. C Als er in een land in verhouding weinig import en veel export is. D Als er in een land in verhouding weinig import en weinig export is. Gebruik informatiebron 4. 1p 39 Uit de informatiebron blijkt dat wij ons in principe wel kunnen redden als het om eten en drinken gaat. Sommige fabrikanten zullen echter grote problemen krijgen als ze niet kunnen importeren. Leg uit waarom fabrikanten problemen kunnen krijgen als ze niet kunnen importeren. 1p 40 Pieter luistert naar het radioprogramma Met de blik op morgen. Hij is er al snel achter dat importeren voor Nederland bijna onmisbaar is. Maar ook exporteren is van heel groot belang voor Nederland. Leg uit dat, met name als er veel wordt geïmporteerd, het voor een land van groot belang is om ook veel te exporteren. 1p 41 In het jaar dat het radioprogramma Met de blik op morgen werd uitgezonden, golden voor Nederland de volgende gegevens: nationaal inkomen 577 miljard euro, exportwaarde 416 miljard euro. Bereken de exportwaarde in dat jaar in procenten van het nationaal inkomen. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-12-2-o 14 lees verder

15 1p 42 Van de export ging het grootste gedeelte naar landen binnen de EU. Geef een verklaring voor het feit dat van de Nederlandse export het grootste gedeelte naar landen binnen de EU gaat. 2p 43 In landen met relatief veel export ligt de arbeidsproductiviteit vaak hoger dan in landen met weinig export. Geef hiervoor een verklaring. Bronvermelding Een opsomming van de in dit examen gebruikte bronnen, zoals teksten en afbeeldingen, is te vinden in het bij dit examen behorende correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd. GT-0233-a-12-2-o 15 lees verder einde

16 Bijlage VMBO-GL en TL 2012 tijdvak 2 economie CSE GL en TL GT-0233-a-12-2-b

17 Het is niet alles goud Informatiebron 1 Goudprijs in dollars per troy ounce 1) 1400 dollars 1200 Ontwikkeling goudprijs in dollars bron: noot 1 Een troy ounce is een gewichtsmaat voor edelmetalen. (31,1 gram) Roken: duur en slecht Informatiebron 2 Prijsopbouw pakje sigaretten (19 stuks) 6,00 5,00 4,00 1,29 3,00 0,77 2,00 1,00 0,00 2,74 legenda: handel BTW accijns GT-0233-a-12-2-b 2 lees verder

18 Domino day Informatiebron 3 Overheidsmaatregelen om een tekort te voorkomen Belastingverhoging Besteedbaar inkomen burgers Overheidsmaat regelen om een tekort te voorkomen Minder subsidies wordt lager Winsten bedrijven worden hoger / lager Werkloosheid wordt hoger GT-0233-a-12-2-b 3 lees verder

19 Kan Nederland overleven zonder import? Informatiebron 4 Van welke producten zullen we niet tekort komen: Productgroep Handelsoverschot (mln euro s) Levende dieren, behalve vis en schaaldieren Groenten en wortels Ongelooide huiden en vellen Vlees en eetbare slachtafvallen Fruit, vers of gedroogd Margarine en spijsvetten Vlees van runderen Delen en onderdelen voor automobielen 991 Geprefabriceerde bouwwerken 923 Van welke producten zullen we tekort komen: Productgroep Handelstekort (mln euro s) Geraffineerde producten van aardolie Automobielen Reisartikelen, handtassen en dergelijke Halfgeleiders -854 Motorrijwielen, fietsen -654 Herenkleding van brei- of haakwerk -602 Schepen en boten -485 Geneesmiddelen -423 Luchtvaartuigen -391 Dames- en meisjeskleding van textiel -320 Glas -202 bron: Matthijs Bouwman GT-0233-a-12-2-b 4 lees verder einde

20 Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2012 tijdvak 2 economie CSE GL en TL Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 41 en 42 van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. Voorts heeft het College voor Examens (CvE) op grond van artikel 2 lid 2d van de Wet CvE de Regeling beoordelingsnormen en bijbehorende scores centraal examen vastgesteld. Voor de beoordeling zijn de volgende passages van de artikelen 36, 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit van belang: 1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door het College voor Examens. 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de gecommitteerde toekomen. 3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door het College voor Examens. GT-0233-a-12-2-c 1 lees verder

21 De gecommitteerde voegt bij het gecorrigeerde werk een verklaring betreffende de verrichte correctie. Deze verklaring wordt mede ondertekend door het bevoegd gezag van de gecommitteerde. 4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het aantal scorepunten voor het centraal examen vast. 5 Indien de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator. Indien het geschil niet kan worden beslecht, wordt hiervan melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie kan een derde onafhankelijke gecommitteerde aanwijzen. De beoordeling van de derde gecommitteerde komt in de plaats van de eerdere beoordelingen. 2 Algemene regels Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen uit de regeling van het College voor Examens van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten, het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat. 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen aantal scorepunten toegekend; 3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel; 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; 3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord; GT-0233-a-12-2-c 2 lees verder

22 3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen; 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal scorepunten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan één antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan het College voor Examens. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 8 Scorepunten worden toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen. Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur. De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. NB Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht. Evenmin is er een standaardformulier voorgeschreven voor de vermelding van de scores van de kandidaten. Het vermelden van het schoolexamencijfer is toegestaan, maar niet verplicht. Binnen de ruimte die de regelgeving biedt, kunnen scholen afzonderlijk of in gezamenlijk overleg keuzes maken. 3 Vakspecifieke regels Voor dit examen kunnen maximaal 57 scorepunten worden behaald. Voor dit examen zijn de volgende vakspecifieke regels vastgesteld: Voor rekenfouten worden geen scorepunten afgetrokken. Wanneer echter de kandidaat bij een berekening kennelijk verzuimd heeft door schatting controle op het antwoord uit te oefenen, wordt voor deze fouten één scorepunt afgetrokken tot een maximum van twee scorepunten voor het geheel van de open vragen. GT-0233-a-12-2-c 3 lees verder

23 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. Het is niet alles goud 1 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: ($ $ 400) / $ 400 x 100% = 200% 2 C 3 B 4 A 5 maximumscore 2 1 = koopkracht 1 2 = daling 1 Action 6 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste uitleg: Consumenten weten dat Action steeds een nieuw assortiment heeft en worden nieuwsgierig. Dat kan een reden zijn om Action te bezoeken. Zo kan men proberen steeds een andere doelgroep te bereiken. 7 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste reden: (Werken met een vast assortiment betekent dat die goederen ingekocht moeten worden, ook als de prijs hoog is.) Door met een wisselend assortiment te werken, kunnen die goederen ingekocht worden die prijstechnisch interessant zijn. Men kan zich richten op seizoenproducten. Men hoeft weinig/geen voorraden aan te houden. 8 C GT-0233-a-12-2-c 4 lees verder

24 Vraag Antwoord Scores 9 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: verkoopprijs exclusief btw: 1,35-0,22 = 1,13 1 inkoopprijs: 80% van 1,13 = 0,90 brutowinst: 1,13-0,90 = 0, maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste uitleg: Door een hoge arbeidsproductiviteit zijn er in verhouding weinig werknemers nodig, waardoor de loonkosten per eenheid product laag zijn. 11 B 12 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist argument: Hierdoor zal er een andere doelgroep worden aangeboord, waardoor er meer klanten komen. De grondstoffen worden schaars 13 maximumscore 1 Voorbeelden van een juist antwoord: Een goed is schaars als er productiemiddelen nodig zijn om het te produceren. Als er te weinig van is om in de behoeften te voorzien. 14 B 15 B 16 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste reden zijn: Dit levert meer werk en dus werkgelegenheid in China op. Aan eindproducten valt meer te verdienen dan aan grondstoffen. 17 maximumscore 2 Voorbeeld van een juist antwoord: exportverbod 1 Voorbeeld van een juiste uitleg van de invloed: Deze handelsbeperking zorgt voor minder aanbod op de wereldmarkt bij gelijkblijvende (of zelfs stijgende) vraag. Hierdoor stijgen de prijzen 1 GT-0233-a-12-2-c 5 lees verder

25 Vraag Antwoord Scores 18 maximumscore 1 Voorbeelden van juist beleid: nieuwe ontwerpen met minder gebruik van deze metalen vervangen van deze metalen door andere grondstoffen recyclen van deze metalen minder consumeren Roken: duur en slecht 19 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: Het gebruik van de producten te verminderen. 20 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste categorieën: alcoholische dranken brandstoffen frisdrank per juist antwoord 1 21 maximumscore 1 Voorbeelden van juiste maatregelen: algeheel rookverbod in publieke ruimtes recht op rookvrije werkplek waarschuwingen op de verpakking verbod om aan minderjarigen rookwaar te verkopen verbod om reclame te maken voor rookwaar 22 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: accijns 2,74 btw 0,77 samen 3,51 3,51 / 4,80 100% = 73,1% 23 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: Merk P: 4,80 + 0,70 = 5,50 5,50 / 19 = 0,29 Merk M: 4,80 / 18 = 0,27 Merk P is het duurst per sigaret. GT-0233-a-12-2-c 6 lees verder

26 Vraag Antwoord Scores 24 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist argument: Door de verhoging van de accijns wordt roken duurder. Hierdoor zal de vraag naar sigaretten afnemen en wordt er minder gerookt. Daardoor ontstaat er minder schade voor de gezondheid en zullen de kosten voor de volksgezondheid dalen. Leasen of niet 25 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: / 15 = 2.666,67 liter ,67 1,20 = 3.200,00 1 Opmerking Afrondingsverschillen niet fout rekenen. 26 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste factoren: aanschafwaarde restwaarde levensduur per juiste factor 1 27 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: = vergoeding: 0, = totaal: = Opmerking Let op doorwerkfout uit vraag 25 of rekenen met de gegeven GT-0233-a-12-2-c 7 lees verder

27 Vraag Antwoord Scores 28 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: 1 Cataloguswaarde Bijtelling 14% Inkomstenbelasting 42% Gertjan zal kiezen voor een cataloguswaarde van maximumscore 1 Voorbeelden van juiste antwoorden: Gertjan is niet afhankelijk van zijn werkgever. De autokeuze is bij leasen waarschijnlijk beperkter dan bij een eigen auto. Domino day 30 D 31 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste uitgave: rente aflossing 32 A 33 maximumscore 1 De winsten zullen lager worden. Voorbeelden van een juiste verklaring: Bedrijven betalen meer belasting. Bedrijven ontvangen minder subsidies. Als het besteedbaar inkomen van de consumenten daalt, wordt er minder besteed en wordt de winst lager. Opmerking Wanneer de verklaring ontbreekt het scorepunt niet toekennen. 34 A 35 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste uitleg: De overheid zal meer geld moeten uitgeven aan uitkeringen. Maatregelen om werkloosheid te bestrijden kosten geld. GT-0233-a-12-2-c 8 lees verder

28 Vraag Antwoord Scores Snuffelstage 36 maximumscore 6 de juiste antwoorden zijn: 1 CBS 2 tertiaire sector 3 uitzendbureaus 4 het aanbod van 5 de vraag naar 6 krappe 7 niet 8 verslechtert 9 kapitaalintensievere 10 afname 11 actieven 12 volksverzekeringen 13 verhogen 14 verhoogd 15 verlengen indien 15 antwoorden juist 6 indien 14 of 13 antwoorden juist 5 indien 12 of 11 antwoorden juist 4 indien 10 of 9 antwoorden juist 3 indien 8 of 7 antwoorden juist 2 indien 6 of 5 antwoorden juist 1 indien 4 of minder antwoorden juist 0 Kan Nederland overleven zonder import? 37 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste uitleg: Dat een land zelfvoorzienend is, betekent dat het land met weinig tot geen import in alle levensbehoeften kan voorzien. 38 A 39 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste uitleg: Fabrikanten kunnen dan niet produceren. Zij hebben grondstoffen (bijvoorbeeld olie) nodig die geïmporteerd moeten worden. GT-0233-a-12-2-c 9 lees verder

29 Vraag Antwoord Scores 40 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste uitleg: Door te exporteren worden de vreemde valuta/het geld verdiend waarmee de import kan worden gefinancierd. 41 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: 416 mld / 577 mld 100% = 72,1% 42 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste verklaring: Nederland is een belangrijk doorvoerland door haar geografische ligging. In veel EU-landen wordt de euro als valuta gebruikt. Dan zijn er geen wisselkoersrisico s en/of -kosten. 43 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste verklaring: Voor een land dat gericht is op de export is de concurrentiepositie heel belangrijk. Dit prikkelt een land om tegen een zo laag mogelijke prijs te produceren 1 Dit houdt onder meer in: produceren met zo min mogelijk werknemers. Hierdoor stijgt de arbeidsproductiviteit 1 5 Inzenden scores Verwerk de scores van alle kandidaten per school in het programma WOLF. Zend de gegevens uiterlijk op 22 juni naar Cito. 6 Bronvermeldingen bron 1 bijlage, pag. 2 bron 2 Volkskrant, examen, pag.4 bron 3 de Gelderlander, examen, pag. 5 bron 4 blog Mathijs Bouman 2010, bijlage pag. 4 GT-0233-a-12-2-c 10 lees verder einde