zwangerschap Met sertraline is ruime ervaring tijdens de zwangerschap (meer dan 7000 zwangerschappen).

Transcriptie

1 Kinderwens, en : sertraline 2386 t/m 2389 MAO-remmer = monoamineoxidaseremmer; NICU = Neonatale Intensive Care Unit; OR = Odds Ratio; PPHN = persisterende pulmonale hypertensie bij de neonaat; RVOTO = right ventricular outflow tract obstructive defects; SSRI = serotonineheropnameremmer; TCA = tricyclisch antidepressivum; TGA = Therapeutic Goods Administration; TIS = Terotologie Informatie Centrum. Bron Effect Opmerkingen ref. 1 Lareb TIS. Geneesmiddelen bij Zwangerschap en Borstvoeding. atologie/naslagwerk- GZB.aspx. Geraadpleegd Met sertraline is ruime ervaring tijdens de (meer dan 7000 pen). Er zijn veel studies verschenen over het gebruik van SSRI s tijdens de. De uitkomsten van de verschillende publicaties zijn niet eenduidig. Het merendeel van de studies ziet geen duidelijke effecten; als een SSRI geassocieerd wordt met een afwijking is het absolute risico klein. In een klein aantal studies is een hoger risico op hartafwijkingen of een specifieke groep hartafwijkingen gevonden, zoals RVOTO-defecten bij paroxetine. Daarnaast zijn er in studies ook incidenteel hartafwijkingen, met name septumdefecten bij fluoxetine, sertraline en citalopram gevonden.. Incidenteel is er melding gemaakt van andere afwijkingen. Er zijn geen aanwijzingen dat SSRI s bij gebruik in de een sterk verhoogd risico op aangeboren afwijkingen in het algemeen of specifieke afwijkingen geven. Een licht verhoogd risico op specifieke hartafwijkingen bij paroxetine of op specifieke afwijkingen bij SSRI s is niet helemaal uit te sluiten. Als er al een associatie bestaat zijn de absolute risico s gering, omdat de prevalentie van de afwijkingen laag is. Bij langdurig gebruik van SSRI s tot aan de partus kunnen ontwenningsverschijnselen bij de neonaat optreden (o.a. prikkelbaarheid, tremoren, hypertonie, onregelmatige ademhaling, slecht drinken en hard huilen). Deze treden meestal op in de eerste dagen na de geboorte, zijn van voorbijgaande aard en dosisafhankelijk. In een aantal publicaties is het optreden van PPHN geassocieerd met het gebruik van SSRI s aan het einde van de. Andere studies hebben dit effect niet bevestigd. Een uitspraak over een causaal verband is op dit moment niet mogelijk. Er bestaat, voor zover bekend, geen verschil in risico tussen de verschillende SSRI s. In enkele case-reports zijn neonatale bloedingen of hematomen na het gebruik van SSRI s door de moeder gemeld. kinderwens (vrouw) Indien voor de een SSRI gebruikt wordt, moet een afweging gemaakt worden of de medicatie gecontinueerd moet worden. Van belang is de indicatie en ernst van de klachten, respons op huidige medicatie en de eventuele wens om te geven. Indien medicatie noodzakelijk is, kan de bestaande therapie voortgezet worden of kan overwogen worden om de medicatie om te zetten naar een middel waarmee meer ervaring is opgedaan tijdens de. Omzetten op een ander antidepressivum dient voor de conceptie plaats te vinden. Op grond van bestaande ervaring gaat de voorkeur uit naar een TCA of een SSRI. Als tijdens de een SSRI gestart dient te worden, gaat de voorkeur uit naar middelen met de meeste ervaring: fluoxetine, sertraline en citalopram. Paroxetine kan overwogen worden indien gestart wordt na het 1 e trimester. Eerdere positieve ervaring met een SSRI of de wens om te geven, kan de keuze mede bepalen. Abrupt stoppen of omzetten tijdens de wordt afgeraden in verband met het risico op terugkeer van de depressie. Sertraline handhaven tijdens de. Gebruik van antidepressiva hoeft geen reden te zijn om het geven van te stoppen. Er zijn voldoende middelen die kunnen 1

2 De relatieve kinddosis is laag (<3%) voor sertraline. In het serum van de zuigeling is het in zeer lage concentraties aanwezig of niet aantoonbaar. Maximale sertralineconcentraties in de melk zijn na 7 tot 8 uur gevonden. Het toedientijdstip zou op deze gegevens kunnen worden aangepast. Er zijn geen nadelige effecten bij de zuigeling gemeld na gebruik van sertraline door de moeder. worden gebruikt. Indien een antidepressivum moet worden voorgeschreven aan een vrouw die geeft, hebben in de laagst effectieve dosering - tricyclische antidepressiva (met uitzondering van doxepine) en de SSRI s paroxetine en sertraline de voorkeur. ref. 2 Schaefer C et al. Drugs during pregnancy and lactation. Treatment options and risk assessment. Londen: Academic Press; p , 708-9, Antidepressiva gaan over het algemeen in kleine hoeveelheden over in de moedermelk. Bestaande ervaring laat meestal een relatieve kinddosis beneden 10% zien. Er is geen langetermijn-ervaring met het gebruik van antidepressiva in combinatie met. Bij zwangere vrouwen is mogelijk een hogere dosis sertraline nodig. Er zijn gegevens van enkele duizenden pen met blootstelling aan sertraline. Bij de meeste studies is geen toename gezien van belangrijke aangeboren afwijkingen na blootstelling in het eerste trimester. SSRI s passeren de placenta, maar er treedt geen cumulatie bij de foetus op. In één studie kwam bij SSRI-gebruik in het eerste trimester vaker navelbreuk voor. Dit effect was het sterkst bij paroxetine. Ook leek craniosynostose (gesloten fontanel) bij de foetus vaker op te treden. Er is mogelijk een verhoogd risico op een spontane abortus bij gebruik van antidepressiva door de moeder. Ook komt in sommige onderzoeken vroeggeboorte (en daardoor lager geboortegewicht) vaker voor bij gebruik van SSRI s tijdens de (laatste helft van de). Wellicht draagt ook de onderliggende depressie bij aan het optreden van spontane abortus en vroeggeboorte. Er is toenemend bewijs dat blootstelling aan SSRI s in de geassocieerd is met neonatale onttrekkingsverschijnselen. Deze zijn het meest gemeld voor paroxetine. Gegevens van een case-control studie laten een verband zien tussen gebruik van SSRI s laat in de en het optreden van persisterende pulmonaire hypertensie bij de pasgeborene. Er is mogelijk een verband tussen SSRI-gebruik en problemen bij de bloedstolling van de pasgeborene en tussen SSRI-gebruik en een lichte vertraging in motorische ontwikkeling. Sertraline gaat over in de moedermelk. Er zijn geen effecten waargenomen bij de zuigelingen van moeders die sertraline gebruikten. Bij SSRI s is de concentratie in de het Sertraline en citalopram lijken gemiddeld veiliger dan fluoxetine en paroxetine. Adequate behandeling van de depressie moet een belangrijk punt van overweging zijn, bij de afweging van de voordelen van behandeling voor de moeder tegen de nadelen voor de baby. Bij een zwangere die stabiel is op een 2 e keus antidepressivum moet de medicatie niet veranderd worden, wel wordt een gedetailleerde echografie aanbevolen en controle op scomplicaties zoals vertraagde groei en voortijdige weeën. Als SSRI s gebruikt zijn tot geboorte, neonaat minimaal 2 dagen observeren op ontwenningsverschijnselen en toegenomen kans op bloedingen. Om ontwenningsverschijnselen te voorkomen, kan het verminderen of stoppen van de medicatie enige dagen voor de geboorte overwogen worden; direct na geboorte herstarten met passende medicatie om terugval te voorkomen. Indien therapie met een SSRI nodig is, hebben de volgende middelen de voorkeur: sertraline, paroxetine, citalopram en fluvoxamine. Hierbij dient monotherapie nagestreefd te worden. Een SSRI innemen na de laatste s avonds. Als het kind bijwerkingen ondervindt, mogelijk als gevolg van SSRItherapie, dient contact te worden opgenomen met de kinderarts of een teratologie informatie centrum omtrent het meten van 2

3 ref. 3 TGA. Prescribing medicines in pregnancy. An Australian categorisation of risk of drug use in pregnancy. docs/html/medpreg.ht m. Geraadpleegd ref. 4 Commentaren Medicatiebewaking 2012/2013. Houten: Health Base; p ref. 5 NVOG. SSRI-gebruik in de en tijdens de lactatie hoogst tot 8 uur na inname door de moeder. Langetermijneffecten van antidepressiva gebruikt tijdens zijn nauwelijks bestudeerd. SSRI s zijn in beperkte mate toegepast tijdens de zonder dat een toename van aangeboren afwijkingen is gemeld. Gebruik van SSRI s in het derde trimester kan onttrekkingsverschijnselen veroorzaken bij de pasgeborene. Recent is beschreven dat SSRI s DNA-schade kunnen veroorzaken in zaadcellen en oligozoöspermie. De schade blijkt reversibel na het staken van de medicatie. Indirect kunnen antidepressiva de vruchtbaarheid verminderen door erectiele en ejaculatoire disfunctie en afname van libido. Er zijn geringe aanwijzingen dat gebruik van sertraline geassocieerd is met de volgende afwijkingen: omphalocèle (OR = 5-8), anusatresie (OR = 4), ledemaatsafwijkingen (OR = 4) en anencefalie (OR = 3-5). Er zijn aanwijzingen dat sertraline een associatie heeft met cardiovasculaire afwijkingen, voornamelijk septumdefecten. Er zijn geen aanwijzingen voor een verband tussen SSRI-gebruik en het optreden van spontane miskramen, vaginale kunstverlossingen, sectio caesarea en fluxus postpartum. De absolute risico s op ernstig aangeboren afwijkingen bij gebruik van SSRI s is zeer laag. Ernstige of complexe hartafwijkingen lijken niet geassocieerd te zijn met SSRI-gebruik. Een verband met het optreden van septumdefecten werd beschreven bij vrijwel alle SSRI s (OR = 2-3,5), wel vaker bij sertraline en citalopram, minder vaak bij paroxetine (alleen atriumseptumdefecten) en vooralsnog niet bij fluoxetine en fluvoxamine. Het onderzoek is echter beperkt. Gebruik van SSRI s tijdens de is geassocieerd met dysmaturiteit, PPHN en symptomen van matige neonatale adaptatie. Adaptatiestoornissen komen bij 25-30% van de kinderen voor. Symptomen zijn ademhalingsproblemen, tremoren, hypotonie, gastro-intestinale stoornissen, hoog huilen en slaapstoornissen optreden. De stoornissen ontwikkelen zich meestal binnen de eerste 2 dagen na de geboorte en zijn meestal binnen 14 dagen bloedspiegels bij de baby, deels of geheel overstappen op flesvoeding of veranderen van de medicatie. Zoals bij alle psychofarmaca is er onvoldoende ervaring met voortdurende behandeling van moeders met borstgevoede baby s met het oog op langetermijneffecten. Categorie C: Geneesmiddelen waarvan bekend is of waarvan op basis van hun farmacologische effecten wordt aangenomen dat zij schadelijke effecten veroorzaken bij de foetus of neonaat zonder misvormingen te veroorzaken. kinderwens (vrouw) Er bestaat er geen duidelijke voorkeur voor een bepaalde SSRI. Indien de patiënt goed ingesteld is op een bepaalde SSRI, dan deze handhaven. Doel is om de SSRI in een zo laag mogelijk effectieve dosis te geven. Indien voor paroxetine wordt gekozen, zo mogelijk, niet hoger doseren dan 20 mg/dag. Er zijn geen redenen om tijdens de op basis het risico op aangeboren afwijkingen het gebruik van SSRI s te staken of alsnog van middel te veranderen. Als er een keuzemogelijkheid bestaat, bij voorkeur geen paroxetine tijdens kinderwens of in het eerste trimester. Ook hebben escitalopram en fluvoxamine geen voorkeur, vanwege de relatieve onbekendheid van de effecten. Vanwege het risico op PPHN wordt aangeraden poliklinisch te bevallen en de pasgeborene nog 12 uur onder klinisch toezicht te houden, indien in het derde trimester een SSRI is gebruikt. Op basis van gemeten 3

4 ref. 6 Ter Horst PGJ et al. Antidepressiva tijdens en. Tijdschr psychiatr 2009;5: postpartum zonder specifieke interventies verdwenen. Bij gebruik van SSRI s in het derde trimester bestaat er een 1,6 tot 4 maal hogere kans op opname van de pasgeborene op een NICU vanwege adaptatiestoornissen. In de grootste studie naar PPHN is een verhoogd risico van 2,1 maal gevonden. Bij gebruik van SSRI s tijdens de zijn de effecten bij de pasgeborene op lange termijn onvoldoende onderzocht. Bij kinderen ouder dan 2 jaar is geen verschil aangetoond in het risico op gedragsproblematiek of cognitieve ontwikkelingsstoornissen (IQ) tussen kinderen die prenataal blootgesteld zijn aan SSRI s en kinderen die niet aan SSRI s zijn blootgesteld. De relatieve dosis van sertraline is 0,5-3%. Sertraline is niet detecteerbaar in het serum van de zuigeling. SSRI s worden in uitgescheiden. Vanwege de lipofiliteit van SSRI s bevat achtermelk hogere concentraties aan SSRI s dan voormelk. Er is zeer weinig onderzoek verricht naar de directe effecten op de pasgeborene. Tot op heden zijn geen ernstige negatieve effecten aangetoond. In 3 studies (n= 53) werden geen nadelige effecten gevonden. In casereports werden de meeste effecten gezien bij gebruik van fluoxetine en citalopram: kolieken, voedingsproblemen, slaapproblemen, veel huilen en prikkelbaarheid. Er zijn geen gegevens bekend over de lange termijn effecten (leeftijd kind >2 jaar) van SSRIbevattende op de motorische ontwikkeling, cognitie, gedrag en sociaal emotionele ontwikkeling van het kind. Het gebruik van antidepressiva tijdens de dient in zo laag mogelijk effectieve dosering te geschieden met het liefst zo min mogelijk comedicatie. Onder bepaalde omstandigheden kan het nodig zijn om de dosering van de medicatie te verhogen, vanwege het toegenomen metabolisme van sommige antidepressiva, om eenzelfde bloedspiegel te handhaven als voor de. Binnen de SSRI groep is dit aangetoond voor citalopram en sertraline. Het (plotseling) staken van de medicatie leidt tot ernstige onttrekkingsverschijnselen of terugkeer of verergering van de depressie. Sertraline gaat over in, echter bestaat er onzekerheid of er negatieve effecten optreden. Alle antidepressiva gaan in meer of mindere mate over in de moedermelk. Er zijn geen goede onderzoeken beschikbaar over serumconcentraties bij het kind en het metabolisme van de middelen verdienen paroxetine en sertraline de voorkeur. Fluoxetine en citalopram verdienen geen voorkeur om mee te beginnen tijdens de lactatie. Indien de behandeling met fluoxetine of citalopram reeds tijdens of voor de gestart is en effectief is, kan deze gecontinueerd worden, omdat tot op heden geen ernstige negatieve effecten bij de pasgeborene gevonden zijn. Er zijn onvoldoende gegevens om escitalopram of fluvoxamine tijdens lactatie aan te bevelen of te ontraden. Bij de beslissing over behandeling met een SSRI tijdens de lactatie dienen ziekte van het kind, prematuriteit, laag geboortegewicht en welke SSRI in welke dosering te worden meegewogen. Over het algemeen gelden TCA s en SSRI s als middelen van eerste keus. Binnen de SSRI s verdient fluoxetine de voorkeur, gevolgd door sertraline. Paroxetine is gecontraïndiceerd vanwege het risico op cardiale afwijkingen en mogelijk aanhoudende pulmonale hypertensie bij de foetus en vanwege het relatief hoge risico op onttrekkingsverschijnselen. Bij citalopram en sertraline is het raadzaam om tijdens de frequent de bloedspiegel te controleren. Citalopram en escitalopram worden sterk afgeraden bij wegens negatieve waargenomen effecten bij de zuigeling. 4

5 ref. 7 Verduijn MM et al. Antidepressiva tijdens en. GeBuP 2007;41: de langetermijneffecten bij zuigelingen als gevolg van maternaal antidepressiva gebruik tijdens de lacatatieperiode. Bij 265 pen (cohort en registratieonderzoeken) waarbij sertraline werd gebruikt, werd geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen en perinatale complicaties gezien. Er zijn onvoldoende gegevens om een goede risicoschatting te maken. Uit verscheidene onderzoeken kan worden opgemaakt dat SSRI s als groep geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen geven, maar wel een grotere kans op spontane abortus, persisterende pulmonale hypertensie bij de pasgeborene en mogelijk cystenieren. Andere onderzoeken concluderen dat SSRI s een verhoogde kans op neonatale onttrekkingsverschijnselen geven, dat deze van korte duur en zelden ernstig zijn. Mogelijke langetermijneffecten op cognitieve en motorische ontwikkeling bij baby s die tijdens de zijn blootgesteld aan SSRI s zijn onvoldoende bekend. Sertraline en zijn metaboliet N-desmethylsertraline zijn aangetoond in het serum van zuigelingen van moeders die sertraline gebruikten. Bij in totaal ongeveer 140 borstvoedende moeders zijn geen klinische verschijnselen of bijwerkingen bij de pasgeborenen beschreven. Binnen de SSRI s worden fluvoxamine, paroxetine, sertraline en fluoxetine het veiligst geacht tijdens de lactatieperiode. Als een vrouw tijdens de een antidepressivum heeft gebruikt, wordt dit bij voorkeur gecontinueerd na de bevalling. Als tijdens de moet worden gestart met een SSRI, gaat de voorkeur uit naar sertraline. ref. 8 Waldinger M.D. Seksuele bijwerkingen van antidepressiva. NTvG 1999;143: Mogelijke langetermijneffecten op cognitieve en motorische ontwikkeling bij baby s die via de zijn blootgesteld aan SSRI s zijn onvoldoende bekend. kinderwens (vrouw/man) De SSRI s kunnen erectie- en libidostoornissen veroorzaken, maar geven vooral een vertraging van de zaadlozing bij de man en anorgasmie bij de vrouw. De seksuele bijwerkingen van SSRI s zijn dosisafhankelijk en lijken onderling wat betreft frequentie en ernst te verschillen. In een vergelijkend prospectief onderzoek met de SSRI s fluoxetine, paroxetine, fluvoxamine en sertraline waren de frequenties van anorgasmie en erectiestoornissen statistisch significant verhoogd bij de gebruikers van paroxetine (enige SSRI met anticholinerge eigenschappen) ten opzichte van de andere SSRI s. Vergelijkende placebogecontroleerde onderzoeken naar seksuele bijwerkingen waarbij equivalente doseringen zijn gebruikt, zijn vooralsnog niet voorhanden. In een placebogecontroleerd onderzoek onderzoek bij niet-depressieve mannen met ejaculatio praecox bleek dat paroxetine en fluoxetine de sterkste, sertraline een middelmatige, en fluvoxamine een minimale vertraging van de zaadlozing geven. kinderwens (vrouw/man) Serotonerg werkende antidepressiva (sommige TCA s, MAO-remmers, SSRI s) kunnen seksuele bijwerkingen geven, Weinig tot geen seksuele bijwerkingen geven de meer noradrenerg en dopaminerg werkende antidepressiva (sommige TCA s, bupropion), en antidepressiva met een postsynaptische receptorblokkerende werking (nefazodon en mirtazapine). Ook de MAO-A-remmer moclobemide lijkt weinig seksuele bijwerkingen te geven. 5

6 ref. 9 Safarinejad MR. Sperm DNA damage and semen quality impairment after treatment with selective serotonin reuptake inhibitors detected using semen analysis and sperm chromatin structure assay. J Urol 2008;180: ref. 10 SPC Zoloft Tot nu toe bestaan geen vergelijkende onderzoeken met SSRI s t.a.v. de seksuele bijwerkingen van citalopram. Het is echter bekend dat citalopram een vertraging van de zaadlozing en het orgasme kan geven. Hoewel priapisme een zeldzame bijwerking van SSRI s is, is het beschreven bij gebruik van fluoxetine, paroxetine en sertraline. In deze studie zijn semenparameters en het DNA ervan onderzocht van patiënten die SSRI s gebruiken. Semenmonsters van 74 vruchtbare, depressieve mannen behandeld met een SSRI, zoals citalopram, escitalopram, fluoxetine, paroxetine, of sertraline (met een behandelduur van 6 maanden of langer) en 44 gezonde, vruchtbare mannen (controlegroep) werden geanalyseerd. Patiënten die zijn behandeld met SSRI s hebben een verlaagd spermavolume, een verlaagde concentratie zaadcellen, verminderde motiliteit van de zaadcellen en meer DNA-schade van zaadcellen (allen significant), Er was geen verschil tussen de verschillende SSRI s. De kwaliteit van het sperma nam significant af met de duur van de therapie. De mate van DNA-schade nam toe met de therapieduur (niet significant). kinderwens vrouw Onderzoek met dieren heeft bewijs geleverd voor effecten op de voortplanting die waarschijnlijk toe te schrijven zijn aan toxiciteit voor de moeder veroorzaakt door de farmacodynamische werking van de stof en/of aan een directe farmacodynamische werking van de stof op de foetus Bijwerkingen die kunnen optreden zijn verminderd libido, borstpijn (frequentie 1-10%), vaginale bloedingen, seksuele disfunctie (frequentie 0,1-1%), menorragie, atrofische vulvovaginitis, genitale afscheiding, galactorroe (frequentie 0,01-0,1%), hyperprolacetinemie en menstruele onregelmatigheden (frequentie onbekend). Er zijn geen degelijke gecontroleerde studies bij zwangere vrouwen. Echter, een aanzienlijke hoeveelheid gegevens leverde geen bewijs voor inductie van aangeboren afwijkingen door sertraline. Er is gemeld dat gebruik van sertraline tijdens de bij enkele pasgeborenen van wie de moeders sertraline gebruikten, symptomen veroorzaakte die overeenkwamen met onttrekkingsverschijnselen. Dit verschijnsel is ook gezien bij andere SSRI antidepressiva. De volgende symptomen kunnen zich voordoen bij de pasgeborene na gebruik van sertraline door de moeder in de latere stadia van de : ademhalingsmoeilijkheden, cyanose, apneu, insulten, instabiele temperatuur, problemen bij het voeden, braken, hypoglykemie, hypertonie, hypotonie, hyperreflexie, tremor, niet stil kunnen zitten, geïrriteerdheid, lethargie, aanhoudend SSRI s kunnen oligospermie en DNA-schade in zaadcellen veroorzaken. Het is niet duidelijk of dit reversibel is na staken van de medicatie. Het gebruik van sertraline tijdens de wordt niet aangeraden, tenzij de klinische toestand van de vrouw zodanig is dat het voordeel van de behandeling naar verwachting opweegt tegen het potentiële risico. Pasgeborenen dienen geobserveerd te worden indien het gebruik van sertraline door de moeder voortduurt tot in de latere stadia van de, vooral in het derde trimester. Gebruik bij moeders die geven wordt niet aanbevolen tenzij, naar oordeel van de arts, het voordeel opweegt tegen het risico. 6

7 huilen, slaperigheid en problemen met slapen. Deze symptomen kunnen toe te schrijven zijn aan serotonerge effecten of aan onttrekkingsverschijnselen. In de meerderheid van de gevallen beginnen de complicaties onmiddellijk of snel (<24 uur) na de bevalling. Epidemiologische gegevens wijzen erop dat het gebruik van SSRIs tijdens de, vooral laat in de, het risico op PPHN kan verhogen. Het waargenomen risico was ongeveer 5 gevallen per 1000 pen. In de algemene populatie komen 1 tot 2 gevallen van PPHN per 1000 pen voor. Gepubliceerde gegevens over sertralinespiegels in moedermelk laten zien dat kleine hoeveelheden sertraline en de metaboliet N-desmethylsertraline uitgescheiden worden in de melk. In het algemeen werden in serum van zuigelingen verwaarloosbare tot ondetecteerbare spiegels gevonden, met als enige uitzondering een zuigeling met serumspiegels van ongeveer 50% van de spiegels bij de moeder (maar zonder een merkbaar effect op de gezondheid van het kind). Tot nu toe zijn er geen negatieve effecten gevonden op de gezondheid van zuigelingen die door moeders werden gezoogd die sertraline gebruikten, maar een risico kan niet uitgesloten worden. Gegevens uit dieronderzoek hebben geen effecten van sertraline aangetoond op de vruchtbaarheidsparameters Uit meldingen bij de mens is gebleken dat bij sommige SSRI s het effect op de kwaliteit van het sperma reversibel is. Er is tot nu toe geen effect op de vruchtbaarheid bij de mens waargenomen Bijwerkingen die kunnen optreden zijn: ejaculatiestroornis (frequentie 14%), verminderd libido, seksuele disfunctie, erectiele disfunctie, borstpijn (frequentie 1-10%), genitale afscheiding, priapisme, balanoposthitis, galactorroe, abnormaal sperma (frequentie 0,01-0,1%), gynaecomastie en hyperprolacetinemie (frequentie onbekend). Opmerkingen: Een onbehandelde depressie kan de gezondheid van de vrouw en het gezonde verloop van de schaden. Vroeggeboorte of een te laag geboortegewicht kunnen optreden. (TIS) Een kan een depressie verbeteren of verergeren. In de periode na de bevalling zijn vrouwen extra gevoelig voor psychische stoornissen. Een postpartumdepressie komt bij ongeveer 10-15% van de vrouwen voor. (TIS) Effect Actie Datum Beslissing KNMP Geneesmiddel Informatie Centrum 14 mei 2013 Kinderwens (vrouw)* ja ja Zwangerschap ja ja Borstvoeding ja ja Kinderwens (man)** ja ja * Kinderwens, gebruik van het middel door de vrouw **Kinderwens, gebruik van het middel door de man 7