Jaarverslag 2013 Centrale Bank van Suriname

Transcriptie

1 Jaarverslag 2013 Centrale Bank van Suriname

2 Centrale Bank van Suriname Jaarverslag 2013

3 BESTUUR, RAAD VAN COMMISSARISSEN EN AFDELINGSHOOFDEN IN 2013 President De heer Gillmore A. Hoefdraad Directeur I. Geduld-Nijman Regeringscommissaris W. Duiker Raad van Commissarissen L. Pinas-Halfhide M. Tuur R. Soentik C. Linger-van der Ziel Q. Kromosoeto-Hidalgo S. Burleson Directoraat Bankbedrijf en Bancaire Zaken F. Ligeon (Coördinator) Algemene Zaken M. Satimin Binnenland F. Ligeon Beveiliging D. Calor Procurement S. Moetoer (wnd.) Internationale Betrekkingen M. Soekhnandan Directoraat Toezicht Kredietwezen I. Geduld-Nijman (Directeur) Secretariaat van de President J. Pahlad-Abdul Accounting H. Panka Kassierderij K. Soemodipoero Protocol & Traffic N. Pieters (wnd.) Internal Audit H. Karijooetomo Directoraat Monetaire Zaken & Economische Aangelegenheden J. ten Berge (Coördinator) Goudlaboratorium R. Gallant (wnd.) Buitenland I. Soehawan Financiële Markten R. Fränkel Archief M. Dors Voorlichting & Public Relations K. Wong A Tsoi (wnd.) Juridische Zaken A Limon-Sof Human Resource Management M. Elstak Toezicht Banken I. Geduld-Nijman (wnd.) Agenda U. Rijkaard-Roseval Trainingsinstituut en Studiecentrum M. Brunings-Stolz Budget & Control K. Makandra Research R. Adhin Toezicht Pensioenfondsen F. Konigferander Huishoudelijke Dienst H. Brown Informatie en Communicatie Technologie R. Wong A Foe Statistieken S. Jahangir-Abdoelrahman Bibliotheek P. Peroti Toezicht Spaarinstellingen A. Choennie Technische Dienst C. Esseboom (wnd.) Toezicht Verzekeringsmaatschappijen P. Pocorni

4 INHOUD HOOFDSTUK I INTERNATIONALE EN REGIONALE ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN EN BETREKKINGEN I.1 Algemeen 1 I.2 Productie 1 I. 3 Prijspeil en handel 1 I.3.1 Prijspeil 1 I.3.2 Handel 2 I.4 Internationale fi nanciële instellingen 2 I.4.1 Inter-American Development Bank (IADB) Islamic Development Bank (IsDB) 3 I.5 Overige regionale en internationale betrekkingen 4 I.5.1 World Trade Organization (WTO) 4 I.5.2 UNASUR 4 I.5.3 Mercosur Caribbean Community (CARICOM) 5 I.6 Economische ontwikkelingen binnen de CARICOM 5 HOOFDSTUK II DE NATIONALE ECONOMISCHE ONTWIKKELING II.1 Algemeen 6 II.2 Productie 6 II.2.1 Sectorale bijdrage aan het BBP 7 II.3 Confrontatie van middelen en bestedingen 10 HOOFDSTUK III DE MONETAIRE ONTWIKKELING III.1 Algemeen 13 III.2 De ontwikkeling van de liquiditeitenmassa 13 III.3 Kredietverlening der overige depositonemende instellingen 14 III.4 Financiële soliditeit 17 HOOFDSTUK IV DE ONTWIKKELING VAN STAATSFINANCIËN IV.1 Algemeen 18 IV.2 Ontvangsten en uitgaven 18 IV.3 Financiering 19 IV.4 De staatsschuld 19

5 HOOFDSTUK V DE ONTWIKKELING VAN DE BETALINGSBALANS V.I Algemeen 21 V.2 Lopende rekening 21 V.2.1 Handelsverkeer 22 V.2.2 Dienstenverkeer 22 V.2.3 Primaire inkomens 22 V.2.4 Inkomensoverdrachten 22 V.3 Financiële rekening 22 V.4 Goud- en deviezenvoorraad 23 V.5 Wisselkoersontwikkeling 23 HOOFDSTUK VI HET BEDRIJFSECONOMISCH TOEZICHT VI.1 Algemeen 24 VI.2 Primaire Banken 25 VI.2.1 Algemeen 25 VI.2.2 Financiële gegevens 25 VI.3 Verzekeringsmaatschappijen 26 VI.3.1 Algemeen 26 VI.3.2 Financiele gegevens 27 VI Levensverzekeringsmaatschappijen 27 VI Schadeverzekeringsmaatschappijen 28 VI Uitvaartverzekeringsmaatschappijen 29 VI.4 Pensioenfondsen 29 VI.4.1 Algemeen 29 VI.4.2 Financiële gegevens 29 VI.5 Voorzieningsfondsen 30 VI.6 Kredietcoöperaties 30 VI.6.1 Algemeen 30 VI.6.2 Financiële gegevens 30 VI.6.3 Rapportage 31 HOOFDSTUK VII BEDRIJF VAN DE BANK VII.1 Ontwikkeling posten op de bankbalans 32 VII.2 Kosten 32 VII.3 Baten 33 VII.4 Winstontwikkeling 33 VII.5 Chartaal betalingsverkeer 33 VII.5.1 De geldcirculatie 33

6 VII.6 Kasbeweging 34 VII.6.1 Kasontvangsten en Kasuitgaven 35 VII.7 Vervalsingen 36 VII.8 Naverwisseling 36 VII.9 Goudcertifi caten 36 VII.10 Verrekende cheques en giro s in VII.11 Herdenkingsmunten 37 VII.12 Ontwikkeling van de goudproductie en goudexport 37 VII.13 Numismatisch Museum 38 JAARREKENING Publicatieverslag 2013 Balans per 31 december Resultatenrekening over Toelichting - Grondslagen voor balanswaardering en resultaatbepaling 43 - Toelichting op de balans per 31 december Toelichting op de resultatenrekening over Overige gegevens - Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 61 - Vaststelling jaarrekening 63 - Statutaire winstverdeling 63 - Vaststelling jaarrekening voorgaand boekjaar 63 - Vaststelling jaarrekening 2013 en winstverdeling boekjaar Management en Toezichthoudend Orgaan van de Bank 64 BIJLAGEN 66

7 TABELLEN HOOFDSTUK I I.1 Groei van de wereldproductie 2 I.2 Infl atie 2 I.3 Ontwikkeling van de wereldhandel 3 HOOFDSTUK II II.1 Bruto Toegevoegde Waarde tegen basisprijzen per bedrijfstak in 2007 prijzen 6 II.2 Bauxiet- en aluinaardeproductie 7 II.3 Exportvolume en -waarde van aluinaarde 7 II.4 Goudproductie grootschalige en kleinschalige goudmijnbouw 8 II.5 Ruwe aardolie- en raffi naderijproductie 9 II.6a Padieproductie, rijstexportvolume en -exportwaarde 10 II.6b Bananenproductie, exportvolume en -exportwaarde 10 II.7 Aantal aangekomen toeristen in Suriname 11 II.8 Confrontatie van middelen en bestedingen 11 II.9 Consumentenprijsindex en infl atiecijfers 12 HOOFDSTUK III III.1 Ontwikkeling van de geldaggregaten 14 III.2 Kredieten, Reserve Base en Rente van Algemene Banken 15 III.3 Financiële dollariseringsgraad 17 III.4 Financiële soliditeit van de algemene banken in procenten 17 HOOFDSTUK IV IV.1 Staatsfi nancien op kasbasis 18 IV.2 Staatsuitgaven naar categorie 19 IV.3 De Staatsschuld naar Crediteuren 20

8 HOOFDSTUK V V.1 Betalingsbalans HOOFDSTUK VI VI.1 Instellingen onder toezicht van het Directoraat Toezicht Kredietwezen 24 VI.2 Overzicht van kredietcoöperaties die aan de rapportageverplichting voldoen 31 HOOFDSTUK VII VII.1 Omvang van de bankbiljettencirculatie per jaarultimo 33 VII.2 Samenstelling van de bankbiljettencirculatie per kwartaalultimo 34 VII.3 Samenstelling van de bankbiljettencirculatie naar coupure per kwartaalultimo 34 VII.4 De Kasbeweging bij de Centrale Bank van Suriname 34 VII.5 Kasontvangsten 35 VII.6 Kasuitgaven 35 VII.7 Valse bankbiljetten onderschept bij de banken en bij de Centrale Bank van Suriname 36 VII.8 Naverwisseling van de SF-biljetten 36 VII.9 Aantal verrekende cheques en giro s 36 VII.10 Verkochte herdenkingsmunten en gedenkpenningen 37 VII.11 Wederinkoop goudcertifi caten 37 VII.12 Waarde goudcertifi caten per jaarultimo 37 VII.13 Goudexporten van de kleine goudmijnbouw en betaalde royalty s 38 VII.14 Bezoekersaantal Numismatisch Museum 2002 t/m VII. 15 Overzicht verkochte Briljant Uncirculated (BU) coins 38

9 GRAFIEKEN HOOFDSTUK III III.1 Exportproducten Suriname 13 III.2 Sectorale kredietverlening in 16 III.3 Sectorale kredietverlening in USD 16 III.4 Sectorale kredietverlening in euro 16 HOOFDSTUK V V.1 Exportproducten Suriname 22 V.2 Internationale reserve en importdekking 23 V.3 Omzet US$ valutamarkt 23 V.4 Omzet euro valutamarkt 23 HOOFDSTUK VI VI.1 Primaire banken; Solvabiliteitstoetsing 25 VI.2 Primaire banken; Liquiditeitsverhouding 25 VI.3 Primaire banken; Ontwikkeling van de rentemarge, totale baten, overige lasten en brutoresultaat 26 VI.4 Primaire banken; Toevertrouwde middelen versus kredietverlening 26 VI.5 Totale baten ten opzichte van totale lasten levensverzekeringsmaatschappijen 27 VI.6 Winst na belasting der levensverzekeringsmaatschappijen 28 VI.7 Totale baten ten opzichte van lasten der schadeverzekeringsmaatschappijen 28 VI.8 Winst na belasting der schadeverzekeringsmaatschappijen 28 VI.9 Inkomsten pensioenfondsen 29 VI.10 Premie-inkomsten en beleggingsinkomsten ten opzichte van de uitkeringen pensioenfondsen 30 VI.11 Kredietcooperaties: Balans totaal 31 VI.12 Kredietcooperaties: Nettoresultaat 31

10 HOOFDSTUK I INTERNATIONALE EN REGIONALE ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN EN BETREKKINGEN 1 I.1 Algemeen In 2013 noteerde de groei van de wereldeconomie 3,0%, tegenover 3,2% in Deze groeivertraging was het resultaat van productievermindering in zowel de ontwikkelde- als de opkomende en ontwikkelingseconomieën. Het internationale handelsvolume nam echter licht toe, waarbij de exporten van zowel de ontwikkelde landen als de opkomende en ontwikkelingseconomieën groeiden. De infl atie in de ontwikkelde landen handhaafde zich op het zeer laag niveau van de achterliggende jaren, terwijl die in de opkomende en ontwikkelingseconomieën onder het niveau van 6% van de drie voorgaande jaren daalde. De opkomende en ontwikkelingslanden noteerden met 4,7% een betere groei dan de ontwikkelde landen. Weliswaar nam ten opzichte van 2012 de groei af, en wel met 0,3 procentpunten. Een belangrijke verklaring is de veranderende groeidynamiek van de Chinese economie met onder andere als resultaat haar verminderde vraag naar grondstoffen. Te samen met de economische malaise in de ontwikkelde landen, zorgde dit voor een zekere negatieve spillover op de groei van de andere opkomende economieën en ontwikkelingslanden. I. 3 Prijspeil en handel I.3.1 Prijspeil I.2 Productie De groeivertraging in de ontwikkelde economieën kwam vooral tot stand vanwege een sterke groeiterugval in de VSA en een negatieve groei in het Eurogebied (zie tabel l.1). In de VS nam de groei sterk af van 2,8% naar 1,9%, voornamelijk het gevolg van het dempende effect van de fi scale consolidatiemaatregelen op de economische bedrijvigheid. Het Eurogebied bleef in de greep van de bezuinigingsmaatregelen op het vlak van de overheidsfi nanciën die de economieën zwaar troffen. Bij publicatie van het verslag waren er wel al tekenen van een licht herstel. In Japan resulteerden monetaire- en fi scale stimuleringsmaatregelen, in combinatie met een sterk gestegen consumptieve vraag, in een verdere opleving van de economie groei. In zowel de ontwikkelde landen als de opkomende en ontwikkelingseconomieën was de infl atie in 2013 lager dan in 2012 (zie tabel l.2). Inflatie in de ontwikkelde economieën noteerde 1,4%; een daling van 0,6 procentpunten. In Japan daarentegen stegen de consumentprijzen voor het eerst in lange tijd, wat zou kunnen duiden op het einde van de periode van defl atie. De gemiddelde infl atie in de opkomende en ontwikkelingseconomieën bedroeg 5,8% (een afname met 0,2 procentpunten in vergelijking met 2012). Onderling was de spreiding echter groot: zo ervoer China een infl atie van 2,6% en India 9,5%. Prijzen van grondstoffen namen gedurende het verslagjaar verder af als gevolg van de output gap in de ontwikkelde landen en de verminderde vraag naar grondstoffen uit vooral China. 1 De data met betrekking tot de internationale economische ontwikkelingen zijn gehaald uit World Economic Outlook (WEO) April 2014 van het Internationaal Monetair Fonds. Centrale Bank van Suriname // Jaarverslag

11 Tabel I.1 Groei van de wereldproductie 1) (in procenten) Omschrijving Wereld Ontwikkelde economieën waaronder: Verenigde Staten van Amerika Eurogebied Japan Opkomende economieën en ontwikkelingslanden waaronder: Brazilie Rusland India China Zuid-Afrika Bron: Internationaal Monetair Fonds 1) Reële BBP-groei Tabel I.2 Inflatie (in procenten) Omschrijving Wereld Ontwikkelde economieën waaronder: Verenigde Staten van Amerika Eurogebied Japan Opkomende economieën en ontwikkelingslanden waaronder: Brazilie Rusland India China Zuid-Afrika Bron: Internationaal Monetair Fonds I.3.2 Handel Het wereldhandelsvolume nam in 2013 toe met 3% (zie tabel l.3). De opkomende en ontwikkelingseconomieën waren de voornaamste aanjagers van die groei. Evenals in 2012 was er in 2013 ook sprake van prijsdalingen; deze keer betrof het alle categorieën van handelsproducten. De daling was het sterkst in de categorie niet-olie primaire producten alwaar zich een aanbodoverschot voordeed als gevolg van de toegenomen productie en een verminderde vraag uit de rest van de wereld. De prijsdaling heeft in 2013 geresulteerd in een verslechtering van de ruilvoet van de opkomende economieën en ontwikkelingslanden, terwijl die van de ontwikkelde landen een verbetering laat zien. I.4 Internationale financiële instellingen I.4.1 Inter-American Development Bank (IADB) Algemeen In het jaar 2013 heeft de IADB 168 projecten goedgekeurd ten behoeve van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied voor een totaal bedrag van US$ 2 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag 2013

12 Tabel I.3 Ontwikkeling van de wereldhandel (jaarlijkse procentuele mutatie) Omschrijving Handel in goederen Wereldhandel volume -10,6 12,5 6,0 2,8 3,0 prijsdeflator in US-dollars -10,6 5,8 11,3-1,8-0,8 Wereldhandelsprijzen in US-dollars industriële producten -6,4 2,4 6,7 0,2-1,1 olieproducten -36,3 27,9 31,6 1,0-0,9 niet-olie primaire producten -15,7 26,3 17,8-10,0-1,2 Wereldhandelsvolume Ontwikkelde economieën: Export -11,6 12,1 5,6 2,1 2,3 Import -12,1 11,5 4,7 1,1 1,4 Opkomende economieën en ontwikkelingslanden: Export -7,9 13,3 6,4 4,2 4,4 Import -8,3 14,8 8,6 5,8 5,6 Ruilvoetverhouding Ontwikkelde economieën 2,5-1,0-1,6-0,7 0,7 Opkomende economieën en ontwikkelingslanden -4,8 2,7 3,3 0,6-0,3 Bron: Internationaal Monetair Fonds 14 miljard. Dit is een vermeerdering van 22,8% ten opzichte van 2012, toen US$ 11,4 miljard aan projecten werd goedgekeurd (169 projecten). In het verslagjaar was ongeveer 36% van de fi nanciering bestemd voor institutionele versterking, 34% voor infrastructuur en milieu, 21% voor de sociale sector en 9% voor integratie en handel. Projecten in Suriname In het jaar 2013 zijn er vijf leningen goedgekeurd door de IADB met een totale waarde van US$ 175 miljoen. Hiervan is US$ 40 miljoen bestemd voor de energie sector en US$ 100 miljoen voor de financiële sector. Verder werd technische assistentie in de vorm van schenkingen verleend voor een bedrag van rond de US$ 6,4 miljoen. Van dit bedrag werd US$ 4,4 miljoen bestemd voor investeringen in de energie sector via het project Development of Renewable Energy, Energy Efficiency and Electrification. I.4.2 Islamic Development Bank (IsDB) In november 2013 is een Interim Member Country Partnership Strategy getekend tussen Suriname en de IsDB. Dit document wordt beschouwd als de eerste stap om de samenwerking in de hernieuwde relatie te intensiveren en aandacht te besteden aan prioriteitsgebieden zoals aangegeven door de regering. Na deze interim strategie, die voor een periode van twee jaren geldt, volgt een meeromvattende Member Country Partnership Strategy, die ook zal worden ondernomen in nauw overleg met de direct betrokkenen van het land. Binnen de Interim Strategy wordt bijzondere aandacht besteed aan twee projecten in de sociale sector nl: - het Health System Strengthening Project welke is begroot op US$ 96,5 miljoen waarvan een bedrag van US$ 60 miljoen beschikbaar zal worden gesteld door de IsDB en US$ 26,5 miljoen door het OPEC Fund for International Development (OFID). Het resterende bedrag van US$ 10 miljoen zal door de Surinaamse overheid worden gedragen. Dit project behelst onder andere de bouw van een modern nieuw ziekenhuis met een capaciteit van 150 bedden, renovatie en inrichting van enkele afdelingen van het Academisch Ziekenhuis en 5 poliklinieken ten behoeve van de Regionale Gezondheidsdienst, alsook institutionele versterking van het Ministerie van Volksgezondheid. - Reforming the Technical & Vocational Education and Training (TVET). In overleg met o.a. het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling is besloten om ten behoeve van de sub-sector beroepsonderwijs, een zogenoemde National Training Authority (NTA) op te zetten. Daarnaast zullen er zeven praktijkcentra op verschillende LBO scholen worden gerenoveerd en voorzien van de nodige apparatuur. De commissie belast met het opzetten van de NTA zal daarnaast ook institutionele versterking ontvangen. Dit project is begroot voor US$ 18,5 miljoen waarvan de IsDB US$ 15,8 miljoen fi nanciert. Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag

13 I.5 Overige regionale en internationale betrekkingen I.5.1 World Trade Organization (WTO) De WTO heeft in het verslagjaar haar periodieke evaluatie van het handelsbeleid gehouden middels het Trade Policy Review Mechanism (TPRM). Deze evaluatie welke sinds 2004 plaatsvindt, heeft onder andere als doelstelling de bevordering van transparantie van het handelsbeleid van de lidlanden van de WTO. Het Bali pakket is de eerste reeks van getroffen overeenkomsten sinds de oprichting van de WTO in Dit is een stap in de richting van de sluiting van de Doha-ronde van handelsbesprekingen 2, die in 2001 zijn begonnen. Het pakket bevat eveneens een toezegging om exportsubsidies in de landbouw te verminderen en op een laag niveau te houden alsook de vermindering van handelsbelemmeringen wanneer landbouwproducten worden geïmporteerd door middel van quota s. In december 2013 heeft Suriname geparticipeerd aan de 9th Ministerial Meeting welke in Bali werd gehouden. Tijdens deze ministeriële conferentie is er overeenstemming bereikt over een pakket aan maatregelen welke onder andere tot doel hebben: - de internationale handel beter te stroomlijnen; - ontwikkelingslanden in staat te stellen beter te zorgen voor voedselzekerheid; - op het gebied van handel een stimulans te geven aan de minst ontwikkelde landen (LDC s); - meer bij te dragen tot de algemene ontwikkeling van de LDC s. Uit de staatshoofden vergadering is de Verklaring van Paramaribo voortgevloeid, waarin de vooruitgang van de ontwikkelingen van het gemeenschappelijk beleid zijn weergegeven en de samenwerking tussen de lidlanden is vastgelegd om de asymmetrie weg te werken en sociale rechtvaardigheid te bewerkstelligen. Verder zijn tijdens deze vergadering enkele belangrijke onderwerpen op aan orde gekomen die het integratieproces bevorderen. Deze hielden onder meer in een Zuid-Amerikaanse defensie industrie, technologie voor bouwen van eigen vliegtuigen, het oprichten van een eigen instituut dat confl icten tussen de landen moet oplossen, de politieke agenda s van de lidlanden op elkaar afstemmen om gerichter standpunten in te nemen en eenheidswording te versnellen, versterking van het beheer van het Gemeenschappelijk Fonds, de oprichting van het Forum voor Burgerparticipatie, het belang van de voortgang van het Energie verdrag van Zuid-Amerika en de uitvoering van het Jeugdcongres van UNASUR door het gastland. Verder is de coördinatie tussen de Raad van Zuid-Amerikaanse Infrastructuur en Planning (COSIPLAN) 3 en de Raad van Economie en Financiën, bewerkstelligd. Hierdoor bestaat de mogelijkheid om infrastructurele projecten te fi nancieren in samenwerking met de regionale ontwikkelingsbanken. Ook is het verzoek voor samenwerkingsprojecten betreffende alfabetisering in Haïti, in overweging genomen. I.5.3 MERCOSUR I.5.2 UNASUR In augustus 2013, werd in Paramaribo de zevende reguliere bijeenkomst van de Raad van Staatshoofden en Regeringsleiders van UNA- SUR belegd, waarbij Suriname het Pro-Tempore Presidium over de periode , overnam van Peru. Onder het voorzitterschap van Peru zijn zestien besluiten en acht verklaringen goedgekeurd. Deze vergadering was de laatste en de belangrijkste van het jaar omdat hierbij de basis is gelegd voor de realisatie van UNASUR handelingen door het gastland Suriname. Suriname is op 11 juli 2013, in Montevideo, Uruguay, middels ondertekening van de Associatie Raamwerkovereenkomst tussen Suriname en MERCOSUR toegelaten als geassocieerd lid van MERCOSUR. Suriname en MERCOSUR zijn overeengekomen samen te werken op de gebieden Cultuur en Onderwijs, Wetenschap en Technologie, Handel en Investeringen en Landbouw. Voorts zal periodiek politiek overleg worden gepleegd met de lidlanden. 2 De onderhandelingen in het kader van de DOHA Development Agenda (DDA), zijn in 2001 van start zijn gegaan, maar nog niet afgerond. De voornaamste doelen van de DDA zijn hervorming van het internationaal handelssysteem middels lagere handelsbarrières, aangepaste handelsregels en bevordering van handelsvooruitzichten van ontwikkelingslanden. 3 Presidente del Consejo Suramericano de Infraestructura y Planeamiento (COSIPLAN) is een Instantie voor het coördineren van programma s en projecten om de integratie van de regionale infrastructuur in de lidstaten van UNASUR te bevorderen. Opgericht op 28 januari 2009 te Quito, Ecuador. 4 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag 2013

14 De overeenkomst voorziet voorts in de mogelijkheid voor uitbreiding van de gebieden van samenwerking, alsook in initiatieven ter ontwikkeling van de private sector en van de opbouw van de productiecapaciteit. I.5.4 Caribbean Community (CARICOM) CARICOM-Canada Trade and Development Agreement De onderhandelingen aangaande deze overeenkomst zijn in 2013 voortgezet en zoals elk jaar heeft de Offi ce of Trade Negotations (OTN) tussentijdse consultaties gehouden middels de Technical Working Groups (TWG) 4 ter voorbereiding van de meetings van de Technical Negotiation Group. De onderhandelingen van 2013 zijn gehouden met als streven de ondertekening van een vrijhandelsovereenkomst tussen CARICOM en Canada in CARIFORUM Financial Services Agreement (CFSA) De Ministers van Financiën hebben tijdens de 15th Meeting of CARICOM s Council for Finance and Planning (COFAP) in Trinidad and Tobago de concept CFSA goedgekeurd. De CFSA zal een regionaal kader voor toezicht en regulering zijn van fi nanciële entiteiten in de regio. In het verslagjaar waren de lidlanden nog niet overgegaan tot ondertekening van deze overeenkomst. Het standpunt van Suriname betreffende het plaatsen van reserveringen bij deze FSA is ongewijzigd gebleven. I.6 Economische ontwikkelingen binnen de CARICOM Volgens de Caribbean Centre for Money and Finance (CCMF) kan de gemiddelde economische groei in de Caricom landen in 2013 als matig worden gecategoriseerd. Er zijn echter grote verschillen in groei in de verschillende landen. Guyana en Suriname noteerden respectievelijk een groei van 5,5% en 4,5%, terwijl de economie van Trinidad en Tobago met 3,2% groeide. De overige Caribische landen met name Belize en Barbados vertoonden ook een positieve groei. De aanhoudende contractie in de toerisme sector in een aantal CARICOM landen werd veroorzaakt door externe effecten, terwijl in de andere landen een lage productie werd genoteerd in de landbouw, constructie, industrie en energie sector. Suriname en Guyana noteerden een sterke positieve groei mede als gevolg van de toename van de investeringen in de gezondheidssector, onderwijs en mijnbouwsector (Suriname) en toenemende productie in de mijnbouw en dienstensector (Guyana). In 2013 werd in de meeste CARICOM landen een daling van de infl atie genoteerd. In Jamaica nam de infl atie toe als gevolg van ongunstige weersomstandigheden die een opwaartse druk uitoefenden op de lokale en de internationale prijzen van voedsel. Suriname noteerde een uitermate lage infl atie. In 2013 bleef werkloosheid een zorgpunt in de CARICOM landen. In 2012 noteerden Barbados, Bahamas, Belize en Jamaica een werkloosheidpercentage van boven de 10%. Het beeld veranderde niet in 2013 aangezien de werkloosheid, evenals het voorgaand jaar, boven de 10 % bleef. Het werkloosheidspercentage van Barbados bedroeg 11,7 %, Bahamas 16,2 %, Belize 12,9 %, Jamaica 15 % en Suriname 8,6%. Een analyse van het schuldvraagstuk in enkele CARICOM landen wees uit dat het aandeel van de binnenlandse schuld in de totale schuld in 2013 toegenomen is in Suriname, Barbados en de Bahamas, terwijl in Jamaica en Trinidad & Tobago de totale schuld is gedaald. De totale schuld in relatie tot het BBP noteert voor Suriname zeer gunstig vergeleken de andere landen. 4 Voordat de TNG aan de onderhandelingstafel gaat houdt de OTN consultaties met de verschillende CARICOM lidlanden middels de Technical Working Groups (TWG) Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag

15 HOOFDSTUK II DE NATIONALE ECONOMISCHE ONTWIKKELING II.1 Algemeen De economische groei in 2013 bedraagt naar schatting 2,9% vanuit 3,0% in 2012 met als voornaamste drijvers de sectoren fi nanciële instellingen en handel. Mijnbouw, constructie en industrie deden het minder gunstig dan in het voorgaande jaar, waar grotendeels de daling van de wereldmarktprijzen voor mijnbouwproducten aan ten grondslag lag. De confrontatie van middelen en bestedingen toont een binnenlands spaartekort, aangezien de bestedingen het BBP overtroffen. Het saldo van de primaire en secundaire inkomensovermakingen met het buitenland daarbij meegerekend resulteerde uiteindelijk in een tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans. Het infl atiebeeld weerspiegelde deels de gedaalde internationale prijzen voor consumptiegoederen en brandstoffen. Daarnaast was het monetaire beleid gericht op het matigen van de kredietverlening, met als doel de toename van het geldaanbod langs dit kanaal te beperken. Genoemde factoren droegen bij aan een beheersbare infl atie; het jaareinde infl atiecijfer van 0,6% was het laagst in 24 jaar. II.2 Productie Ondanks de daling van de internationale prijs van goud, ons belangrijkste exportproduct, groeide de economie van Suriname in reële termen met 2,9% (Tabel II.1). De economische groei werd voornamelijk gedragen door de relatieve bijdragen van de sectoren fi nanciële instellingen (groeide met 17,5%), handel (groeide met 5,0%) en transport, opslag en communicatie. De sector industrie die het grootste aandeel heeft binnen het BBP vertoonde een bescheiden groei van 1,3%. Tabel II.1 Bruto Toegevoegde Waarde tegen basisprijzen per bedrijfstak in 2007 prijzen (in miljoenen ) * 2012* 2013* Landbouw, Veeteelt en Bosbouw Visserij Mijnbouw Industrie/Fabricage 1,830 2,050 2,207 1,908 1,933 Elektriciteit, Gas en Water Constructie Handel 1,588 1,659 1,708 1,793 1,883 Hotels en Restaurants Transport, Opslag en Communicatie Financiële instellingen Zakelijke Diensten Overheid (excl. Onderwijs en Gezondheidszorg) Onderwijs Gezondheidszorg Persoonlijke, Sociale- en Gemeenschapsdiensten Bruto Binnenlands Product tegen marktprijzen (2007 prijzen) 1 8,648 9,094 9,573 9,861 10,145 Groei in % Bruto Binnenlands Product tegen marktprijzen (lopend) 10,638 11,993 14,455 16,543 17,486 Bron: Algemeen Bureau voor de Statistiek 1 Formele sector en informele sector * Voorlopige cijfers 6 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag 2013

16 II.2.1 Sectorale bijdrage aan het BBP a. Mijnbouw De mijnbouwsector maakt eind 2013 een moeizame ontwikkeling door vanwege de scherpe daling van de internationale prijzen. Zowel de relatief zwakke groeicijfers in de wereldeconomie alsook de afnemende vraag vanuit de opkomende economieën zijn van invloed geweest op de daling van de wereldmarktprijzen. Met uitzondering van ruwe olie daalde het productievolume in alle andere subsectoren van de mijnbouw. Bauxiet Ondanks een gemiddelde stijging van de exportprijs, nam in het verslagjaar zowel de bauxiet- als de aluinaardeproductie af, en wel met 5,9% en 4,4% respectievelijk. Het exportvolume nam af met 4,7%. Te samen met de lichte toename in de prijs (met 0,8% tot US$ per metrieke ton) resulteerde dit in een daling van de exportwaarde, en wel met 3,9%. Tabel II.2 Bauxiet- en aluinaardeproductie Omschrijving Bauxiet (in dmt) 3,388,416 3,103,581 3,204,067 2,874,343 2,705,696 Aluinaarde (in mt) 1,718,269 1,486,449 1,421,465 1,202,806 1,149,392 Bron: Suralco De vooruitzichten voor de Surinaamse bauxietsector blijven somber. Nationaal heeft de sector te kampen met relatief hoge productiekosten voor aluinaarde. Internationaal wordt de industrie geteisterd door een aanbodsoverschot en geringe vraag. De geringe vraag kan worden toegeschreven aan het minder aantrekken van vooral de Chinese economie. Bovendien verhoogde de depreciatie van de Yuan, de Chinese munt, de kosten voor aluinaarde-importen voor de Chinese aluinaarde raffi naderijen. Goud In tegenstelling tot nog zeer gunstig condities in 2012 hebben in 2013 de dalende wereldmarktprijs en gestegen brandstofkosten door een toename van het brandstofverbruik gezorgd voor een lagere winstgevendheid binnen de goudsector. Tabel II.3 Exportvolume en -waarde van aluinaarde Jaar Volume Prijs Waarde in metrieke ton US$/metrieke ton in US$ , , , * , , Bron: Suralco * herziene cijfers van de prijs onzeker bleef. Het totale goud exportvolume nam met 3% af en de exportwaarde daalde met 18,5%, tot US$ 1,4 miljard. Als direct gevolg van de toegenomen kosten en de terugval in de exportwaarde, daalden de afdrachten aan de Staat in de vorm van belastingen, dividend en royalty s. De afname was voor bijna de helft; namelijk met 45,1%. De totale goudproductie bedroeg kg, en lag 0,9% lager dan de totale productie in 2012 (Tabel II.4). De daling van de totale goudproductie was overwegend te wijten aan de verminderde productie van RGM met 12,3%; de kleinschalige goudsector noteerde juist een toename van de productie met 5,5%. Vermeldenswaard is dat deze toename hoger was in de voorgaande periode. Mijnbouwers in de kleinschalige goudsector hebben, vanwege de aard van hun onderneming namelijk te maken met relatief lage exploitatiekosten. De marge tussen deze kosten en de marktprijs maakt dat zij beter bestand zijn tegen de negatieve effecten van een dalende prijs. Het verwerken van hard gesteente, langere afstanden tussen de mijn en fabriek en de sluiting van de fabriek voor een week in verband met ongepland onderhoud, leidde tot de terugval in de productie van Rosebel Gold Mines (RGM). Deze factoren in combinatie met hogere arbeidskosten, leidden tot een toename van de kosten per troy ounce. Een kostenreductieprogramma dat in het eerste kwartaal van 2013 werd geïnitieerd door de moedermaatschappij Iamgold, stelde RGM in staat de productiekosten toch nog onder de geschatte ondergrens van US$ 850 per troy ounce te houden. De geïdentifi ceerde gebieden waar de kostenbesparingen zijn doorgevoerd, betreffen operationele, exploratie-, en algemene en administratieve kosten. Een andere maatregel die medio 2013 door Iamgold is getroffen om de stijgende kosten c.q. uitgaven het hoofd te bieden, is het aanhouden van dividend uitkering aan de aandeelhouders. De sector heeft geleden onder de scherpe daling van de internationale goudprijs met gemiddeld 15% gedurende 2013, terwijl het vooruitzicht op herstel Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag

17 Tabel II.4 Goudproductie grootschalige en kleinschalige goudmijnbouw (volume in kg, waarde in 1000 US$) 2009* 2010* 2011* 2012* 2013 Productievolume GG Productievolume KG Totaal Aandeel GG in productie (in %) 42,6 40,5 38,6 36,3 32,2 Aandeel KG in productie (in %) 57,4 59,5 61,4 63,7 67,8 Importwaarde GG Exportvolume GG Exportvolume KG Totaal Exportwaarde GG Exportwaarde KG Totaal Jaarlijkse mutaties (%) Productievolume GG 24,6 0,7-2,0-1,0-12,3 Productievolume KG 1,4 9,8 6,0 9,1 5,5 Totaal 10,1 5,9 2,8 5,2-0,9 Exportvolume GG 17,8 0,8-2,8 4,8-17,4 Exportvolume KG 1,4 9,8 6,0 9,1 5,5 Totaal 7,8 5,9 2,4 7,4-3,0 Exportwaarde GG 33,7 26,4 23,2 11,2-30,5 Exportwaarde KG 13,9 38,3 35,8 15,5-11,0 Totaal 21,9 33,0 30,5 13,8-18,5 Internationale goudprijs in US$ per troy ounce en Rosebel Gold Mines GG = Grootschalige goudmijnbouw (Rosebel Gold Mines) KG = Kleinschalige goudmijnbouw (Surinaamse exporteurs) * Aangepaste cijfers Noot: Productie van kleinschalige goudmijnbouw is gebaseerd op een schatting Overige Ontwikkelingen Een overeenkomst tussen de Surinaamse Overheid en Rosebel Goldmines werd in april 2013 goedgekeurd door De Nationale Assemblee. Deze nieuwe overeenkomst verlengt de bepalingen van de bestaande overeenkomst met 15 jaar, tot 2042, en stelt RGM in de gelegenheid zachter gesteente te verwerken tegen een signifi cant lager energietarief. Suriname s deelname in de nieuwe mijn van RGM zal 30% bedragen hetgeen inhoudt dat 30% van de totale investering voor rekening is van Suriname. Hier tegenover staat ook dat 30% van het dividend Suriname toekomt. De overeenkomst tussen de regering van Suriname en Surgold N.V. werd twee maanden later ook goedgekeurd door het Parlement. Volgens deze overeenkomst verwerft Surgold N.V. de exploratierechten in het Merian-gebied in het oosten van Suriname voor de komende vijfentwintig jaar. De Surinaamse overheid zal voor 25% participeren in de nieuwe mijn. 8 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag 2013

18 In het kader van de ordening van de kleinschalige goudsector, is er een gebied ter grootte van hectaren ter beschikking gesteld aan goudzoekers die illegale activiteiten ontplooiden in de concessie van RGM. Met behulp van de Commissie die belast is met de ordening van deze sector, wordt bestudeerd of er goud voorkomt in het betreffende gebied. Op een later tijdstip zal er nog eens hectaren beschikbaar worden gesteld aan goudzoekers die in andere gebieden op informele basis actief zijn. Aardolie De ontwikkelingen binnen de aardoliesector waren in 2013 voor wat betreft de productie gunstig te noemen. De productie van ruwe olie daalde weliswaar licht met 0,7%, maar de raffi naderijproductie nam met 20,3% fors toe (Tabel II.5). Het exportvolume bleef desondanks gelijk. Echter daalden de exportopbrengsten tot een niveau van US$ 351 miljoen (2012: US$ 365 miljoen), hetgeen vooral kan worden toegeschreven aan de afname van de gemiddelde olie-exportprijs per barrel met 4,6% tot US$ 98,97. Vermeldenswaard is dat de afdrachten aan de Staat met 19,3% terugliepen tot een bedrag van US$ 284 miljoen. Ter verhoging van haar oliereserves werd het aantal exploratiebronnen in productie (onshore) uitgebreid met 75 in 2013 tot een totaal van bronnen. De toename van de bewezen reserves met 21,8 miljoen barrels naar een niveau van 92,5 miljoen barrels is het resultaat van voortdurende evaluatie, reservoirstudies en testprogramma s in bestaande productievelden. Staatsolie tekende met de Maleisische oliemaatschappij Petronas een productiedelingscontract voor offshore Blok 52. Petronas zal ruim US$ 25 miljoen investeren in de exploratie van dit Blok. Vermeldenswaard is dat ruim 75% van de bouwactiviteiten van het Staatsolie raffinaderij expansie project (REP) te Tout Lui Faut, is voltooid in het verslagjaar. De studies met betrekking tot het Tapa- Jay hydro-energie project werden in 2013 stopgezet. Op korte termijn zal de opwekcapaciteit van de Staatsolie Power Company Suriname (SPCS) worden uitgebreid van 28 naar 62 megawatt (MW). Deze uitbreiding is met een lening van US$ 74 miljoen bij de Zwitserse Bank Credit Suisse gefi nancierd en zal naar verwachting in de eerste helft van 2014 zijn voltooid. b. Agrarische sector In 2013 zijn de ontwikkelingen in de agrarische subsectoren rijst en bananen afwisselend geweest. De productie in de rijstsector maakte over het algemeen een positieve ontwikkeling mee, terwijl de ontwikkelingen binnen de bananensector als minder gunstig kunnen worden gekarakteriseerd. Rijst In 2013 nam de rijstexportwaarde toe, sterk onder invloed van een stijging van het exportvolume met liefst 32,1% (Tabel II.6a). De stijging kwam onder andere door groei van het marktaandeel in de regio, voornamelijk Jamaica. De rijstexportprijs daarentegen daalde met 2,6%, mede als gevolg van productieoverschotten in andere delen van de wereld. De padieproductie maakte in 2013 een positieve ontwikkeling door. De padieproductie steeg met 16,9%, als gevolg van zowel een uitbreiding van het beplantte areaal als een verhoging van de opbrengst effi ciëntie per hectare. Het beplantte areaal werd met liefst 13,4% uitgebreid, vooral het resultaat van inspanningen gestoken in waterbeheersing via waterschappen, investering in infrastructuur zoals dijken en lozingen, en het verstrekken van incentives aan rijstboeren. De opbrengst per hectare nam met 3,1% toe, hetgeen een verbetering Tabel II.5 Ruwe aardolie- en raffinaderijproductie Omschrijving * Ruwe aardolie (in mln bbls) 5,86 5,80 5,99 5,94 5,98 Raffinaderijproductie (in mln bbls) 2,7 2,7 2,6 2,3 2,8 Exportvolume^ (in mln bbls) 2,3 2,5 3,4 3,4 3,4 Exportwaarden (in mln US$) Bron: Staatsolie * voorlopige cijfers ^ uit eigen productie Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag

19 is ten opzichte van de stijging van 1,6% gedurende de afgelopen vijf jaar. Dit was toe te schrijven aan betere zaaizaadproductie-methoden en het trainen van rijstboeren. Bananen Zowel de bananenproductie als exporten vertoonden een afname in 2013 als gevolg van een scherpe daling in de internationale bananenprijs, veroorzaakt door het aanbodoverschot op de wereldmarkt (Tabel II.6b). De lokale bananenproductie en de exportwaarde daalden respectievelijk met 5,2% en 11,2%. De Europese Unie (EU) bereidde in het verslagjaar de toewijzing van circa 9 miljoen euro voor aan deze sector. Deze fondsen zullen worden aangewend ter verdere verbetering van de infrastructuur, transportsystemen en personeelstrainingen voor het opgang brengen van een duurzame bananenproductie. Vanwege de daling van internationale prijzen, maakte het bananenproductie bedrijf Stichting Behoud Bananensector Suriname (SBBS) grote verliezen. Daarom deed het bedrijf in het verslagjaar wederom het verzoek tot privatisering. Toerisme Het aantal aangekomen toeristen in het verslagjaar 2013 groeide met 3,8% ten opzichte van 2012 (Ta- bel II.7). Deze toename is voornamelijk toe te schrijven aan toeristen uit de buurlanden Guyana ( toeristen) en Frans-Guyana ( toeristen). De Carifesta festiviteiten in de maand augustus hebben mede gezorgd voor een toename van het aantal bezoekers uit het Caribisch gebied, vooral uit de Caricom lidstaten. Nederlandse toeristen, met binnengekomen in 2013, bleven de grootste groep. II.3 Confrontatie van middelen en bestedingen Het totaal aan middelen voor 2013 bedroeg 26,3 miljard en lag 5,4% hoger dan in 2012 (Tabel II.8). Het aandeel van het BBP tegen lopende marktprijzen in het totaal aan middelen was 17,5 miljard, terwijl de import van goederen en diensten 8,8 miljard bedroeg. De nominale groei in de beschikbare middelen is toe te schrijven aan de nominale groei van het BBP tegen marktprijzen met 5,7%. Het totaal aan bestedingen werd opgebouwd uit consumptie en investeringen (68,2%) en exporten (31,8%). In het verslagjaar stegen de bestedingen, hetgeen voornamelijk werd veroorzaakt door een stijging van de binnenlandse consumptie en inves- Tabel II.6a Padieproductie, rijstexportvolume en -exportwaarde Omschrijving Eenheid * 2013* Beplante padie-arealen ha Padieproductie ton Exporthoeveelheden rijst ton Exportwaarden rijst x Bron: Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij en Adron *) Schattingen van de Centrale Bank van Suriname en voorlopige cijfers Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij Tabel II.6b Bananenproductie, exportvolume en -exportwaarde Omschrijving Eenheid Beplante arealen ha Bananen productie ton Export volume bananen 1000 dozen Exportwaarden bananen x US$ Bron: Stichting Behoud Bananensector Suriname 10 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag 2013

20 teringen met 14,9% ten opzichte van het vorige jaar. In 2013 noteerde de economie een binnenlands spaartekort van 463 miljoen. De sterk toegenomen binnenlandse absorptie tezamen met de netto-uitstromen van inkomens naar het buitenland Tabel II.7 Aantal aangekomen toeristen in Suriname "Overnacht" toeristen "Eendaagse" toeristen Totaal Bron: Stichting Toerisme Suriname (STS) Tabel II.8 Confrontatie van middelen en bestedingen (in mln) Omschrijving * 2012* 2013* MIDDELEN Totale middelen BBP tegen lopende marktprijzen Import van goederen en diensten (fob) BESTEDINGEN Totale bestedingen Binnenlandse consumptie en investeringen Export van goederen en diensten (fob) Binnenlands spaaroverschot (+) of binnenlands spaartekort Primaire en secundaire inkomens uit het buitenland Nationaal spaaroverschot (+) of -tekort(-) = Overschot lopende rekening betalingsbalans (+) , Algemeen Bureau voor de Statistiek en Stichting Planbureau Suriname * Voorlopige cijfers van 180 miljoen, deden het nationaal spaartekort in het verslagjaar uitkomen op 643 miljoen, gelijk aan het tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans, ad 3,7% van het BBPmp. Prijsontwikkelingen De consumentenprijsinfl atie daalde naar een laag niveau in het verslagjaar (Tabel II.9). In 2013 werd de jaareinde infl atie vastgesteld op 0,6%, terwijl de gemiddelde infl atie werd vastgesteld op 1,9%. Dit resultaat werd mede bereikt door gunstige internationale prijzen (met name brandstofprijzen) en defl a- tie van enkele lokale goederencategorieën, alsook het monetaire stabilisatiebeleid van de Bank. De lage infl atie was voornamelijk toe te schrijven aan een defl atie binnen de categorie Voeding en Niet-Alcoholische Dranken (-1,1%) van de consumentenprijsindex. Deze werd veroorzaakt door een prijsdaling van 21% in de subcategorie Vruchten en Groenten. Ook de defl atie in de hoofdcategorie Transport (-3%) had invloed op de jaareinde infl a- tie. De defl atie in de laatstgenoemde categorie is consistent met de daling van internationale prijzen, vanwege de stabilisatie van de situatie op de internationale oliemarkt. Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag

21 Tabel II.9 Consumentenprijsindex- en inflatiecijfers (Basis april 2009-juni 2009) Totaalindex gemiddelde Totaalindex december Jaar CPI Infl./12 mnds gem. CPI Infl./I(t,t-12) ,3-0,1 102,5 1, ,3 6,9 113,1 10, ,5 17,7 130,4 15, ,9 5,0 136,1 4, ,5 1,9 136,9 0,6 Bron: Algemeen Bureau voor de Statistiek 12 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag 2013

22 HOOFDSTUK III DE MONETAIRE ONTWIKKELING III.1 Algemeen Het beleid van de Bank voor wat betreft het verstrekken van voorschotten aan de Staat is gevoerd binnen de beperking hierop aangegeven in de Bankwet van Ook trof de Bank maatregelen tegenover de hoge kredietgroei vanuit de commerciële banken, en voerde zij vreemde valuta interventies uit. Haar beleidsdoelen waren om bij te dragen aan prijs- en wisselkoersstabilisatie. In het verslagjaar verhoogde Standard & Poor s de kredietwaardigheid van Suriname van stabiel naar positief. De opwaardering vond plaats tegen de achtergrond van de op handen zijnde investeringen in de mijnbouw- en olie sector, de versterking van het overheidsfi nanciën management beleid (onder meer Free Balance) en het gevoerde monetaire stabilisatiebeleid. Allen droegen bij aan positieve vooruitzichten voor economische groei en inkomstenverhoging. III.2 De ontwikkeling van de liquiditeitenmassa Oorzaken en veranderingen in de liquiditeitenmassa in ruime zin Het monetair beleid werd in het verslag jaar aangescherpt ter waarborging van de monetaire stabiliteit. Tegen deze achtergrond heeft de Bank de kasreserveverplichting verhoogd van 25% naar 30% in september. De kasreserveverplichting voor deposito s in vreemde valuta werd twee keer verhoogd namelijk van 40% naar 45% in januari en in september naar 50%. De veranderingen in de liquiditeitenmassa in ruime zin (M2) worden veroorzaakt door fi nanciële transacties van de overheid, de private sector en het betalingsverkeer met het buitenland. De mate waarin deze grootheden invloed hebben uitgeoefend op M2 in 2013, is weergegeven in fi guur 1. In 2013 groeide de liquiditeitenmassa minder hard als het jaar ervoor. De binnenlandse factor had een toenemend effect op M2, welke gematigd werd door het betalingsverkeer met het buitenland. In het verslagjaar Grafiek III.1 Oorzaken van Veranderingen in de Liquiditeitenmassa in ruime zin (M2) (miljoenen Surinaamse dollars) Buitenland Overheid Private sector Overige Verandering M2 Centrale Bank van Suriname // Jaarverslag

23 bedroeg de liquiditeitscreatie ten behoeve van de overheid 538,3 miljoen en wegens de bancaire kredietverlening aan de particuliere sector 759,8 miljoen. Er was sprake van afvloei van liquiditeiten uit hoofde van het externe verkeer ter waarde van 504,8 miljoen. Dit wordt weerspiegeld in de afname van de goud- en deviezenreserves. Deze afname in de internationale reserves werd vooral veroorzaakt door verminderde deviezeninkomsten. Tabel III.1 presenteert de ontwikkeling van de geldaggregaten. M2 steeg in 2013 met 11,1%. Ten opzichte van de groei in 2012 is dit een groeivertraging van 10,1 procentpunt, veroorzaakt door een afname van de primaire liquiditeiten. III.3 Kredietverlening der overige depositonemende instellingen(odis) Tabel III.2 verschaft een overzicht van de kredietverlening en beleggingen, de reservebasis en de rentetarieven in zowel de nationale als in de vreemde valuta munteenheid van de overige deposito nemende instellingen. Om het hoofd te bieden aan de hoge kredietgroei, verhoogde de Bank in januari de verplichte kasreservepercentages voor derden-tegoeden aangehouden bij de banken (reserve basis) gedenomineerd in vreemde valuta en volgde in september met kasreserveverhogingen voor zowel de als de vreemde valuta reserve basis. Vooralsnog resulteerde dat in een vertraagde groei van de vreemde valuta kredietverlening gedurende het verslagjaar. De kredietverlening blijkt vertraagd te hebben gereageerd; de groei temporiseerde na het vierde kwartaal. Surinaamse dollar De kredieten en beleggingen in Surinaams courant stegen met ruim 24,5% ten opzichte van De groei van de kredietverlening is merkbaar in de dienstensector die met 38,6% steeg vergeleken met het vorig jaar, gevolgd door de handelssector met 23,6%. Voor wat betreft de allocatie van de kredietportefeuille, is de sector woningbouw met een 21,4% aandeel de grootse kredietontvanger, gevolgd door de handelssector met een gewicht van 18,4% ( zie grafi ek III.2). Het totaal aan toevertrouwde middelen vertoonde een toename van 15,7% tot 3.622,3, hetgeen aanzienlijk minder was dan in 2012 (groei van 27,2%). De depositorente nam toe met 0,2 procentpunt tot 7,2%. De kredietrente nam toe met 0,2 procentpunt, waardoor de rentemarge onveranderd bleef. De loan-to-deposit ratio steeg tot 93,1% in 2013 ( 2012; 86,5%). Tabel III.1 Ontwikkeling van de geldaggregaten (miljoenen Surinaamse dollars) Omschrijving Basisgeldhoeveelheid (in enge zin) 1) 1, , , , ,345.7 Chartaal geld Giraal geld 2, , , , ,582.6 Primaire liquiditeiten (M1) 2) 2, , , , ,466.5 Overige deposito's 3) 2, , , , ,519.4 Effecten, andere dan aandelen 4) Liquiditeitenmassa in ruime zin (M2) 5) 4, , , , ,028.1 % change Basisgeldhoeveelheid M M Quote: Geldmultiplicator M2 6) Mutatie (%) ) Omvat bankbiljetten in omloop en direct-opeisbare verplichtingen aan overige depositonemende instellingen. 2) Omvat chartaal geld en giraal geld in lokale en vreemde valuta. 3) Omvat spaar- en termijndeposito s in lokale en vreemde valuta. 4) Betreft de goudcertificaten. 5) Omvat primaire liquiditeiten, overige deposito s in lokale en vreemde valuta alsook effecten, andere dan aandelen. 6) De verhouding tussen liquiditeitenmassa in ruime zin en basisgeldhoeveelheid in enge zin. 14 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag 2013

24 US-dollar Per ultimo december 2013 hadden de overige depositonemende instellingen US$ 441,5 mln aan krediet uitstaan. De US-dollar kredietgroei daalde van 15,6% in 2012 naar 11,4% in De grootste kredietontvangers waren de sectoren handel met 17,1% en dienstverlening met 33,2%. De sectoren handel en dienstverlening blijven de grootste kredietnemers met een aandeel van 45,9% en 14,7% respectievelijk, gevolgd door de sector nijverheid met 10,0% van de totale krediet portefeuille (zie grafi ek III.3). De gemiddelde kredietrente nam toe met 0,1 procentpunt, terwijl de gemiddelde depositorente met 0,2 procentpunt steeg, hetgeen een verkleining van de rentemarge impliceert. De reserve basis nam toe met 18% tegenover 17% in De loan-to- deposit ratio nam af met 3,3 procentpunt ten opzichte van 2012, als gevolg van matiging van de groei van de kredietverlening en toename van de groei van de reserve basis. Euro De kredieten en beleggingen in euro noteerden een groei van 13,5% in 2013 tot een bedrag van 124,2 mln. De euro kredietgroei verminderde van 26,8% in 2012 naar 13,5% in De sector handel is voor 28% vertegenwoordigd in het totale krediet, de sector dienstverlening voor 23% en de categorie overige voor 19% (zie grafi ek III.4). De reservebasis nam toe met 8% tot 336,3 mln. De gemiddelde depositorente bleef daarbij op 0,7%. Tabel III.3 verschaft een overzicht van de dollariseringsgraad bij de ODIs. De dollarisatie graad nam af in het verslag jaar. Kredietdollarisering liep terug met 1,6 procentpunt tot 40,0% terwijl de fi nanciële dollarisering afnam met 0.4 procentpunt tot 48.0%. Deze ratio s worden volgens internationale normen als hoog aangemerkt. De depositodollarisering steeg met 0,4 procentpunt tot 52,8%. Er was een relatief sterkere toename van de vreemde valuta tegoeden van ingezetenen ten opzichte van de tegoeden. Bij deze laatste was een afname van lange-termijn termijndeposito s waarneembaar. De ontwikkeling van het gebruik van de vreemde valuta munteenheden ten opzichte van de eigen munteenheid in de Surinaamse economie blijven een zorgpunt voor de Bank en zij zal haar beleid waar nodig blijven aanpassen. Tabel III.2 Kredieten, Reserve Base en Rente van Algemene Banken (miljoenen Surinaamse dollars) Omschrijving In de -sfeer: Kredieten en beleggingen (mln ) 1653,8 2091,8 2327,1 2708,3 3371,6 % Verandering in krediet 19,2 26,5 11,2 16,4 24,5 Gewogen gemiddelde kredietrente (%) 11,6 11,8 11,8 11,8 12,0 Gewogen gemiddelde depositorente (%) 6,2 6,2 6,6 7,0 7,2 Rente marge 5,4 5,6 5,2 4,8 4,8 Reserve base (mln ) 1886,3 2270,8 2461,5 3130,5 3622,3 Krediet en deposito verhouding 87,7 92,1 94,5 86,5 93,1 In de USD-sfeer: Kredieten en beleggingen (mln USD) 301,7 315,4 342,8 396,3 441,5 % Verandering in krediet -1,3 4,5 8,7 15,6 11,4 Gewogen gemiddelde kredietrente (%) 9,5 9,3 9,5 9,6 9,7 Gewogen gemiddelde depositorente (%) 2,9 2,7 2,6 2,6 2,8 Rente marge 6,6 6,6 6,9 7,0 6,8 Reserve base (mln USD) 461,5 497,9 599,5 704,3 833,4 Krediet en deposito verhouding 65,4 63,3 57,2 56,3 53,0 In de EUR-sfeer: Kredieten en beleggingen (mln EUR) 75,7 73,7 86,3 109,4 124,2 % Verandering in krediet 6,2-2,6 17,1 26,8 13,5 Gewogen gemiddelde kredietrente (%) 10,3 9,7 9,8 9,6 10,6 Gewogen gemiddelde depositorente (%) 1,0 0,9 0,8 0,7 0,7 Rente marge 9,3 8,8 9,0 8,9 9,9 Reserve base (mln EUR) 234,9 277,5 298,5 310,1 336,3 Krediet en deposito verhouding 32,2 26,6 28,9 35,3 36,9 Centrale Bank van Suriname / Jaarverslag