werknota renovatieadvies

Transcriptie

1 werknota renovatieadvies INHOUD 1 OPZET EN DOELSTELLING SAMENSTELLING WERKGROEP DOELGROEP/GEBRUIKERS Renovatieadvies EPC AANPAK CONTEXTUELE AANNAMES INHOUD RENOVATIEADVIES Concept Look-and-feel van het advies Geautomatiseerde opmaak van het advies Op maat van het gebouw Op maat van de gebruiker Onderdeel van de woningpas Verschillende scenario s Overzicht inhoudstafel Bespreking inhoud renovatieadvies Administratieve gegevens Inleiding en meerwaarde Huidige energieprestatie Overzicht Totaalrenovatie versus stapsgewijze renovatie Detailbespreking van de verschillende stappen Renovatiewaardigheid Hernieuwbare energie Vrije opmerkingen Toelichting renovatieadvies Meer informatie en volgende stappen Disclaimer Beschouwde maatregelen Volgorde van de maatregelen

2 7 INHOUD EPC Concept Overzicht inhoudstafel Bespreking inhoud EPC EPC als basis + overzicht ingrepen Renovatiewaardigheid Meer informatie Disclaimer Beschouwde maatregelen Volgorde van de maatregelen TOEPASSINGSGEBIED Appartementen Erfgoed PROCEDURE VERANTWOORDELIJKHEDEN AANDACHTSPUNTEN BIJ UITWERKING HERBRUIKBAARHEID VAN GEGEVENS KOSTPRIJS EPC+ EN RENOVATIEADVIES PLAN VAN AANPAK VERVOLGTRAJECT Service design Competentieprofiel Aanpak voor appartementen Verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid Bijkomend inhoudelijk onderzoek Impact aspect renovatiewaardigheid op kostprijs voor gebruiker Inventaris van alle mogelijke maatregelen Impact op het comfort Kostendatabase Impact op de vastgoedwaarde Uitschrijven teksten Methodiek Tools en databank Praktische uitwerking erkenningsregeling Uitwerking regelgevend kader Toezicht en kwaliteitscontrole ////// pagina 2 van 41 werknota renovatieadvies

3 14.11 Impact op EPC en EPB Flankerende maatregelen Communicatie PLANNING ////// werknota renovatieadvies pagina 3 van 41

4 Renovatieadvies: Uw huis klaar voor de toekomst 1 OPZET EN DOELSTELLING Om de renovatiegraad van het Vlaamse woningpatrimonium te verhogen, werkt het VEA samen met heel wat stakeholders een Renovatiepact uit. Het Renovatiepact moet leiden tot een grondige verbetering van de energieprestatie van het Vlaamse woningpatrimonium. Om deze doelstelling te behalen, zijn in het Renovatiepact 10 hefboomacties bepaald. Eén van deze hefboomacties is het renovatieadvies. Het renovatieadvies heeft als doel om de woningeigenaar inzicht te geven in het traject van zijn woning tot aan de langetermijndoelstelling. De uitwerking van het renovatieadvies is opgedeeld in drie deeltaken. Deeltaak 1 omvat de uitwerking van een algemeen renovatieadvies. Binnen deeltaak 1 wordt ook bekeken welke aspecten op vlak van woningkwaliteit worden geïntegreerd in het advies. Deeltaak 2 omvat de uitwerking van een afwegingskader sloop versus renovatie dat wordt opgenomen in het renovatieadvies. Deeltaak 3 omvat het uitwerken van een competentieprofiel van de renovatieadviseur. De voorliggende nota heeft betrekking op de uitwerking van deeltaak 1. Met het algemeen renovatieadvies wordt beoogd een stappenplan aan te bieden dat de woningeigenaars helpt een doordachte, toekomstgerichte planning op te maken van hun renovatiewerken. Bij de uitwerking wordt vertrokken van het basisconcept dat in de eerste fase van het Renovatiepact als volgt is beschreven: Het renovatieadvies beschrijft de stappen die moeten worden gezet om de huidige energieprestatie van de woning te brengen tot op het niveau van de langetermijndoelstelling. Het bevat tevens aanbevelingen voor diverse andere voorname aandachtspunten die met een grondige verbouwing gepaard gaan (luchtdichtheid, ventilatie,.). ////// pagina 4 van 41 werknota renovatieadvies

5 Het renovatieadvies moet de woningeigenaar toelaten te beslissen om de renovatie onmiddellijk volledig uit te voeren of fasegewijs. Het renovatieadvies moet dan ook een onderbouwde inschatting van de investeringskosten omvatten. Het EPC moet worden uitgebreid met het renovatieadvies. De koper of verhuurder moet gesensibiliseerd worden over de energetische waarde van het pand, door middel van een advies over het energetisch renovatiepad. Met dit advies moet de koper van de woning zich een heel duidelijk beeld kunnen vormen wat er in het pand moet gebeuren voor een diepgaande energetische renovatie. Naast dit advies is dus ook doelgroepgerichte concrete informatie over het renovatietraject nodig. Het renovatieadvies omvat ook een kostprijsraming van de voorziene maatregelen. Het fasegewijze renovatieadvies vermijdt ongewenste lock-in effecten. De gefaseerde aanpak houdt rekening met de specifieke situatie van de woningeigenaar (leeftijd, gezinssituatie, spreiding in de tijd, geplande renovatiewerken,.). Toekomstige gebruikers worden voldoende betrokken bij de concrete uitwerking van het renovatieadvies zodat een instrument wordt ontwikkeld dat een antwoord biedt op een reële nood. 2 SAMENSTELLING WERKGROEP De leden van de werkgroep zijn opgenomen in Tabel 1. De Gezinsbond was uitgenodigd voor de werkgroep maar heeft niet deelgenomen. 3 DOELGROEP/GEBRUIKERS ////// Organisatie Afgevaardigde(n) provinciale Ine Schils steunpunten duurzaam bouwen UVS Dominique Krickovic CIB Pieter Decelle Bouwunie Mieke Bonnarens Wonen Vlaanderen Luc Bollaert OVED Christophe Debrabander Patrick Van Immerseel WTCB Jeroen Vrijders Leiedal Nele Vandaele Bram Lattré Stad Gent Indra Van Sande NAV Angeliques Verspeurt VCB Liesbeth Lemmens VEA Jens Franken Ann Collys Tabel 1: samenstelling werkgroep Er zijn twee verschillende grote doelgroepen, de eigenaars en de potentiële kopers en huurders, die het meeste baat hebben bij een renovatieadvies. De noden van beide doelgroepen zijn verschillend. Daarom is in de werkgroep beslist om twee verschillende instrumenten te ontwikkelen werknota renovatieadvies pagina 5 van 41

6 Door twee verschillende instrumenten te ontwikkelen, kan elk instrument maximaal worden afgestemd op zijn eigen doelgroep. Op deze manier bevatten de instrumenten geen overbodige informatie die bestemd is voor de andere doelgroep. Overbodige informatie zorgt voor een onnodige bijkomende kost bij het opmaken van het advies en maakt het advies minder overzichtelijk en aantrekkelijk. 3.1 Renovatieadvies Het renovatieadvies is bedoeld voor de doelgroep van woningeigenaars. Het is de woningeigenaar die zal beslissen of zijn woning gerenoveerd wordt en hoe diepgaand de renovatie zal zijn. De hoofdfocus ligt op de woningeigenaar met renovatieplannen, maar in tweede instantie is het renovatieadvies ook bedoeld voor eigenaars zonder plannen. Het renovatieadvies informeert de eigenaars immers om bij hun renovatie de juiste toekomstgerichte keuzes te maken, maar het renovatieadvies werkt ook sensibiliserend en kan mensen aansporen om over te gaan tot een renovatie. 3.2 EPC+ De tweede belangrijke doelgroep zijn kandidaat-kopers en kandidaat-huurders van woningen. Het is belangrijk dat kandidaat-kopers en kandidaat-huurders voor de woning waar ze interesse in hebben, worden geïnformeerd over het renovatiepad richting de langetermijndoelstelling. Voor deze doelgroep bestaat reeds het EPC. Het huidige EPC wordt uitgebreid met informatie over het renovatiepad richting de langetermijndoelstelling. Om duidelijk het onderscheid te maken met het renovatieadvies, is voor dit instrument de werknaam EPC+ gekozen. 4 AANPAK De werkgroep wenst een instrument te ontwikkelen dat aansluit bij de noden en de wensen van de gebruiker. Het renovatieadvies zal de grootste impact hebben wanneer het maximaal op maat van de gebruiker wordt afgestemd. Met de gebruiker wordt hier de klant bedoeld die het advies ontvangt. Om een maximale afstemming met de gebruiker te bekomen, heeft de werkgroep beslist om eerst te kijken naar wie de gebruikers zijn en wat voor informatie zij willen ontvangen via het renovatieadvies. Vanuit deze aanpak volgt de opsplitsing in twee instrumenten, met name het renovatieadvies en het EPC+ (zie ook hoofdstuk 3). Voor elk instrument wordt eerst de inhoud vastgelegd, waarbij ook aandacht geschonken wordt aan de begrijpbaarheid en de motivatiekracht van het advies dat de gebruiker ontvangt. De werkgroep van het Renovatiepact heeft voor beide instrumenten een eerste inhoudstafel opgemaakt, gebaseerd op gelijkaardige binnen- en buitenlandse projecten. De werkgroep werd gevraagd om zich maximaal te verplaatsen in de huid van de gebruiker. De inhoudstafels staat beschreven in hoofdstuk 6 en hoofdstuk 7 van deze nota. Om af te toetsen of de huidige inhoudstafels wel degelijk overeenstemmen met de noden van de gebruiker, zullen de inhoudstafels in samenwerking met Informatie Vlaanderen verder worden gefinaliseerd via een traject van service design 1. De eerste stappen in dit traject zijn reeds gezet. Het vervolg van het traject staat beschreven in hoofdstuk Service design is een methode of aanpak om de kwaliteit van een dienstverlening te verbeteren. Tijdens het traject wordt de werkelijke gebruiker zelf betrokken in de ontwikkeling en wordt er ook gebruik gemaakt van visualisaties. Ideeën worden op die manier snel concreet gemaakt door middel van foto s, tekeningen en maquettes en altijd afgetoetst met de gebruikers. ////// pagina 6 van 41 werknota renovatieadvies

7 In een volgende fase worden de competentieprofielen van de energiedeskundige voor het EPC+ en de renovatieadviseur vastgelegd op basis van de inhoudstafels. Gelijktijdig met de uitwerking van de competentieprofielen moet worden gekeken naar de verdere ontwikkeling en implementatie van het renovatieadvies (procedures en wetgeving, rekenmethodiek en softwaretools, communicatie, aanvullende flankerende maatregelen, handhaving ). De nodige aanpassingen aan de bestaande kaders van EPC en EPB moeten geïnventariseerd en uitgewerkt worden. Een plan van aanpak voor dit vervolgtraject is beschreven in hoofdstuk 14. Met de uitwerking van het kader en het competentieprofiel zal pas gestart worden zodra de inhoud is vastgelegd. Deze aanpak zorgt ervoor dat inhoud van het renovatieadvies en het EPC+ afgestemd is op de wensen van de klant die het advies ontvangt, en niet beperkt wordt door randvoorwaarden op vlak van bijvoorbeeld software of de competenties van de persoon die het advies opmaakt. 5 CONTEXTUELE AANNAMES De werkgroep heeft het voorliggend voorstel uitgewerkt op basis van enkele voorafgaandelijke aannames over de context waarin het EPC+ en het renovatieadvies worden opgemaakt. De werkgroep heeft aangenomen dat het EPC+ de vervanger wordt van het huidige EPC. De verplichtingen tot opmaak van een EPC worden met andere woorden vervangen door verplichtingen tot opmaak van een EPC+. Voor het renovatieadvies is de werkgroep uitgegaan van een verplichting tot opmaak van een renovatieadvies voor werken met een stedenbouwkundige vergunning en/of melding. Bij dergelijke werken gelden meestal reeds EPB-eisen met een verplichte EPB-aangifte. De EPB-eisen en het renovatieadvies kunnen worden gecombineerd in één verplichting. Aan de invoering van deze verplichting kan een proefperiode voorafgaan waarin het kader van het renovatieadvies beschikbaar is, maar niet verplicht. Op termijn is het mogelijk om de opmaak van het renovatieadvies verplicht te maken voor slecht presterende woningen (bijvoorbeeld bij een EPC(+) score). Daarnaast veronderstelt de werkgroep dat er geen verplichting geldt tot uitvoering van de werken die opgenomen zijn in het renovatieadvies. Het voorstel van de verplichtingen is uitgewerkt in werf 7 van het renovatiepact. Het VEA heeft tussentijds nagegaan dat de bovenvermelde aannames in lijn lagen met de visie van werf 7. De werkgroep neemt aan dat er flankerende maatregelen worden uitgewerkt als aanvulling op de verplichting. De flankerende maatregelen vergroten de impact van het renovatieadvies door, los van eventuele verplichtingen, mensen te stimuleren om het renovatieadvies te laten opmaken en de voorgestelde maatregelen uit te voeren. Als stimulans zijn er tal van mogelijkheden. Een voor de hand liggende stimulans is financiële ondersteuning. Financiële stimuli zijn mogelijk onder verschillende vormen, zoals voordelige leningen of subsidies. Het renovatieadvies kan indirect financieel gestimuleerd worden door het renovatieadvies op te nemen als criterium voor het toekennen van bestaande subsidies/energieleningen. Er zijn ook alternatieven voor financiële stimuli, zoals bijvoorbeeld inspelen op het imago. Inspelen op imago kan door het toekennen van een vorm van erkenning (bv. een certificaat) wanneer de langetermijndoelstelling is bereikt. Over de exacte invulling van de flankerende maatregelen zijn geen veronderstellingen gemaakt. Tot slot neemt de werkgroep aan dat de invoering van het renovatieadvies en het EPC+ gepaard gaat met een uitgebreide en doordachte communicatiestrategie. Dit is noodzakelijk om voldoende draagvlak te creëren bij het publiek. ////// werknota renovatieadvies pagina 7 van 41

8 6 INHOUD RENOVATIEADVIES In dit hoofdstuk staat de inhoud, zijnde de output van het renovatieadvies beschreven. Met de output wordt het rapport/verslag bedoeld dat de woningeigenaar ontvangt. Met andere woorden: wat staat er op de vellen papier die de woningeigenaar in zijn handen krijgt. Deze inhoud is een voorstel opgesteld door de werkgroep. Dit voorstel is de basis voor het servicedesigntraject dat wordt opgestart in een volgende fase (zie hoofdstuk 14.1). 6.1 Concept Look-and-feel van het advies Het renovatieadvies dat de gebruiker ontvangt (dus de feitelijke afdruk van het rapport) moet zeer aantrekkelijk en begrijpbaar zijn voor de gebruiker. Op die manier spreekt het advies de gebruiker het meest aan en zal de gebruiker het snelst overtuigd zijn om actie te ondernemen. Het advies moet daarom zeer visueel en grafisch uitgewerkt worden. Als voorbeeld van een dergelijke grafische uitwerking is in Figuur 1 een extract uit het Sanierungsfahrplan van Baden-Württemberg weergegeven. Het sterke punt van dit voorbeeld is de vlotte leesbaarheid en de visuele aantrekkingskracht. Figuur 1: extract uit Sanierungsfahrplan BW; voorbeeld van een visuele aanpak ////// pagina 8 van 41 werknota renovatieadvies

9 Het renovatieadvies mag dus geen dik en technisch rapport worden. De verschillende soorten informatie worden weergegeven op een zodanige manier dat de meest belangrijke informatie ook het meest in het oog springt. Alle bijkomende informatie die nuttig kan zijn voor de gebruiker maar niet noodzakelijk is, wordt verwerkt in bijlagen of wordt verwerkt op een website waarnaar wordt doorverwezen. Een voorbeeld van dergelijke bijkomende informatie zijn meer uitgebreide technische beschrijvingen van de verschillende maatregelen. De gebruiker kan via een (nog uit te werken) website de technische beschrijvingen voor zijn maatregelen downloaden en gebruiken als (deel van het) bestek voor zijn werken. Het rapport wordt digitaal ter beschikking gesteld aan de gebruiker via de woningpas. De gebruiker ontvangt ook minstens één hard-copy van het advies. Het grafisch ontwerp van het renovatieadvies zal worden uitbesteed en afgetoetst met de gebruikers in het kader van het traject van service design (zie hoofdstuk 14.1) Geautomatiseerde opmaak van het advies Om de kosten te drukken, wordt een gebruiksvriendelijke tool ontwikkeld voor de adviseur. Om het werk van de adviseur te beperken, zal de tool op basis van de invoergegevens zelf standaard adviezen voorstellen en werken met zoveel mogelijk prefabtekstblokken. In de adviezen en de prefabtekstblokken worden, daar waar mogelijk, specifieke woningparameters verwerkt zodat het advies persoonlijker wordt. Dit personaliseren zorgt ervoor dat de gebruiker meer aangesproken wordt, omdat hij ziet dat het advies op maat van zijn woning is geschreven Op maat van het gebouw Het advies mag niet te algemeen zijn en moet toegespitst zijn op het gebouw in kwestie. Hiervoor moet de adviseur de mogelijkheid hebben om de automatisch gegenereerde adviezen bij te sturen. Indien een automatisch voorgestelde maatregel in praktijk niet wenselijk of niet mogelijk blijkt, dan wordt dit gemeld en wordt een alternatieve maatregel voorgesteld. De reden van de onhaalbaarheid wordt ook verduidelijkt (redenen zijn bijvoorbeeld technisch, functioneel of economisch onhaalbaar, beschermingen erfgoed... ). Naast de automatisch gegenereerde adviezen heeft de adviseur dus de mogelijkheid om zelf adviezen toe te voegen via vrije invoervelden Op maat van de gebruiker De gebruiker moet met het renovatieadvies aan de slag willen gaan. Hij zal dit niet doen indien hij het gevoel heeft dat het advies niet op zijn situatie van toepassing is. Daarom moet het advies afgestemd zijn op de persoonlijke situatie van de gebruiker. De adviseur heeft de mogelijkheid om rekening te houden met de persoonlijke financiële situatie en renovatiewensen van de eigenaar en praktische aspecten zoals een tijdelijke verhuis. Deze aspecten hebben een impact op de volgorde en planning van de verschillende stappen. Daarnaast heeft de adviseur de mogelijkheid om rekening te houden met het werkelijk energieverbruik, het leefpatroon en het gewenste comfortniveau van de gebruiker. Deze aspecten hebben een impact op de comfortvoordelen en de mogelijke maandelijkse financiële besparingen ten gevolge van de renovatiewerken. Onder het gewenste comfortniveau van de gebruiker vallen de gewenste instellingen van de temperatuur en verwarmde zones. Als bijvoorbeeld de gebruiker aangeeft dat alle ruimtes onder het dak slaapkamers zijn die niet worden verwarmd, dan leidt de maatregel van dakisolatie tot een kleinere maandelijkse financiële besparing maar tot een grotere comfortstijging. ////// werknota renovatieadvies pagina 9 van 41

10 6.1.5 Onderdeel van de woningpas Het renovatieadvies wordt een onderdeel van de woningpas. Het renovatieadvies is een generieke objectieve weergave van de energetische toestand van de woning en het aangewezen renovatiepad richting de langetermijndoelstelling. Het renovatieadvies is een levend document dat de gebruiker op een eenvoudige manier up-to-date kan houden via de woningpas. De gebruiker heeft via de woningpas de mogelijkheid om aan te vinken welke stappen reeds uitgevoerd werden. Eventueel kan er via de woningpas ook een actualisatie van de subsidies en brandstofprijzen aan het renovatieadvies worden gekoppeld. De details van dit levend karakter worden in een latere fase uitgewerkt Verschillende scenario s De vereiste van objectiviteit die nodig is voor de woningpas staat haaks op de vereiste dat het renovatieadvies op maat van de gebruiker moet worden gemaakt. Het voorstel is om dit conflict tussen twee vereisten op te lossen door te werken met een output van verschillende scenario s. Hierbij worden drie scenario s naar voor geschoven. Het eerste scenario is het generiek, objectief advies dat het optimale pad richting langetermijndoelstelling weergeeft zonder rekening te houden met de huidige gebruiker. Het tweede scenario is het advies dat is toegespitst op de gebruiker. Een derde scenario geeft het pad weer dat verder gaat dan de langetermijndoelstelling. Het energieambitieniveau van de klant kan hierin verwerkt worden. 6.2 Overzicht inhoudstafel Hieronder volgt een overzicht van alle verschillende onderdelen die worden opgenomen in het renovatieadvies. De volgorde van de verschillende onderdelen is indicatief en niet finaal. De definitieve volgorde wordt sterk bepaald door het grafisch ontwerp van het advies. Het grafisch ontwerp zal worden uitbesteed en afgetoetst met de gebruikers in het kader van het traject van service design (zie hoofdstuk 14.1). Het is bijvoorbeeld mogelijk dat de administratieve gegevens allemaal samen worden weergegeven in het advies, maar het kan ook dat ze worden opgesplitst en verdeeld naargelang hun relevantie (bijvoorbeeld gegevens van het gebouw vooraan en gegevens van de adviseur achteraan). Inhoudstafel: Administratieve gegevens (zie 6.3.1) Inleiding en meerwaarde (zie 6.3.2) Huidige energieprestatie (zie 6.3.3) Overzicht (zie 6.3.4): o Omschrijving uit te voeren werken o Impact op de energieprestatie o Investeringskost o Impact op het comfort o Impact op de vastgoedwaarde o CO 2 -besparing Totaalrenovatie versus stapsgewijze renovatie (zie 6.3.5) Detailbespreking van de verschillende stappen (zie 6.3.6): o Opsomming van alle inbegrepen werken (ook de kleinere) o Energieprestatie o Investeringskost o Besparing o Aanbevolen uitvoeringstermijn of motivator ////// pagina 10 van 41 werknota renovatieadvies

11 o Verantwoording o Aandachtspunten o Niet energetische aspecten Renovatiewaardigheid (zie 6.3.7) Hernieuwbare energie (zie 6.3.8) Vrije opmerkingen (zie 6.3.9) Toelichting renovatieadvies (zie ) Meer informatie en volgende stappen (zie ) Disclaimer (zie ) 6.3 Bespreking inhoud renovatieadvies Administratieve gegevens In de administratieve gegevens zitten volgende zaken vervat: Dossiernummer Gegevens gebruiker o Naam + aanspreking (bijvoorbeeld: geachte heer Peeters, beste familie Dedecker). Gegevens gebouw o Adres o Foto Gegevens adviseur: o Naam en voornaam o Erkenningscode Softwareversie Conformiteitsverklaring van de adviseur: Ik verklaar dat alle gegevens op dit advies overeenstemmen met de door de Vlaamse overheid vastgelegde werkwijze. Datum opmaak advies Inleiding en meerwaarde In deze paragraaf wordt aan de gebruiker toegelicht wat de algemene voordelen zijn van een renovatie op vlak van comfort, waardevastheid, energiekostenbesparing en milieu en wat de voordelen zijn van een totaalvisie. Het is bedoeld als inleiding en opwarmer zodat de gebruiker meer openstaat voor zijn renovatieadvies. Er wordt voorgesteld om de teksten vanuit het Sanierungsfahrplan over te nemen en voor te leggen aan de gebruikers om te kijken waar bijsturing nodig is. Hieronder staat een ruwe vertaling van de teksten uit het Sanierungsfahrplan: ////// Minder verbruik, meer comfort: Energetisch renoveren betekent minder verwarmingskosten en meer comfort in uw huis. Koude vloeren, tocht en ander ongemak behoren in een gerenoveerd huis tot het verleden. Een energetische renovatie beschermt ook de bouwmaterialen en zorgt ervoor dat op de lange termijn de marktwaarde en de verhuurwaarde van uw woning verzekerd is. En: u levert een belangrijke bijdrage aan de bescherming van het klimaat en de instandhouding van de bronnen van natuurlijke rijkdommen. Uw huis energetisch renoveren is ook zinvol wanneer: - u uw woning toekomstgericht wil verbouwen voor comfort op uw oudere dagen werknota renovatieadvies pagina 11 van 41

12 - u in de zomer oververhitting van uw zolderruimtes wil voorkomen. - de ramen en deuren niet luchtdicht zijn - de binnenkant van uw buitenmuren in de winter koud zijn. - de verwarming niet alle kamers even snel en goed opgewarmd krijgt. - het tocht in de ruimtes. Een doordachte renovatie in plaats van "bricolage". Om het energieverbruik in uw gebouw efficiënt te reduceren, moeten verschillende componenten worden aangepakt: bijvoorbeeld ketels, buitenmuren, dak, kelderplafond en vensters. Als u dit werk niet in één keer kan aanpakken, kan u uw doel ook bereiken met een stapsgewijze renovatie. Bij de stapsgewijze aanpak moet echter bij elke stap al rekening worden gehouden met de toekomstige volgende stappen. Dit zal worden uitgelegd op de volgende pagina's. Dit renovatieplan toont u de weg naar een energie-efficiënt en duurzaam gebouw. Het duurt nog lang tot 2050, maar gebouwen en hun onderdelen hebben vaak een levensduur van 40 jaar en ouder: Met de renovatie van vandaag, bepalen we ons energieverbruik en comfort in de toekomst. Niettemin zullen isolatiematerialen en technieken verder ontwikkelen en de bijhorende kosten en subsidies zullen veranderen. Daarom moet u de uitvoering van toekomstige stappen wel afstemmen op de stand van de techniek van dat moment. Hoe energiezuinig kan uw woning worden? Als u louter de huidige minimumvoorschriften nastreeft, dan is de energetische kwaliteit van uw gebouw in een paar jaar voorbijgestreefd. Het loont dus om vooruit te denken. De federale regering schuift met de regeling "KfWEffizienzhäusern" voorbeeldige energienormen vooruit. Hoe beter u renoveert, hoe meer subsidie u ontvangt. Met dit renovatieplan stel ik als uw energieadviseur de meest optimale maatregelen op maat van uw woning voor. Daarom is uw bijdrage aan het klimaat zo belangrijk! De verwarming van de gebouwen is in Duitsland verantwoordelijk voor een groot deel van de broeikasgassen. Gas en olie zijn ook beperkte bestaande energiebronnen. De federale regering heeft daarom besloten dat de Duitse gebouwen in 2050 bijna koolstof-neutraal zijn. In Baden-Württemberg, heeft de deelstaat de doelstelling vastgelegd om tegen 2050 de uitstoot van broeikasgassen te verminderen met 90% ten opzichte van Huidige energieprestatie Het advies bevat een evaluatie van de energieprestatie van het gebouw in de huidige toestand. De energieprestatie krijgt een label en wordt weergegeven op een schaal. De uitwerking van het label en de schaal is voorzien in het traject van service design om na te gaan wat de gebruikers het meest aanspreekt. Voorbeelden van mogelijke schalen zijn de kleurenbalk op het huidige certificaat of een indeling analoog aan deze vanuit Ecodesign (AAA,AA,A,B,C,D,E, ) zoals ook overgenomen in het Sanierungsfahrplan. Op de schaal worden ook enkele referentiegebouwen weergegeven zoals bijvoorbeeld een gemiddelde Vlaamse woning en een BEN-woning. ////// pagina 12 van 41 werknota renovatieadvies

13 Figuur 2: extract uit Sanierungsfahrplan BW; voorbeeld van een schaal met referenties Het is de bedoeling dat de energieprestatie analoog is met de energieprestatie die wordt weergegeven op het EPC+. De energieprestatie wordt uitgedrukt in dezelfde eenheid en op dezelfde schaal als het EPC+. De getalwaarde van de energieprestatie (uitgedrukt in kwh/m²/jaar) is vanuit Europa verplicht voor het EPC en blijft behouden, maar wordt aangevuld met een label. Voor de bepaling van de energieprestatie wordt daarom voorgesteld om dezelfde methodiek te hanteren als voor EPC+. Verder onderzoek moet uitwijzen of de huidige EPC-rekenmethodiek hiervoor wordt overgenomen (mits wellicht enkele aanpassingen), dan wel dat er vertrokken wordt van een andere rekenmethodiek. Het is wenselijk dat de rekenmethodiek eerder een brug vormt tussen de methodiek voor nieuwe gebouwen (EPB) en bestaande gebouwen (EPC) dan dat er een derde losstaande methode ontstaat. De werkgroep stelt voor om analoog aan het huidige EPC en het Sanierungsfahrplan de totale energieprestatie op te splitsen in de prestatie van de gebouwschil (transmissie en luchtdichtheid) en van de verwarmingsinstallatie (incl. hulpenergie en energiedrager) Overzicht Het renovatieadvies stelt een reeks maatregelen voor die onderverdeeld worden in verschillende stappen. Opdat de gebruiker door het bos de bomen zou blijven zien, wordt voorgesteld om voorafgaand aan de detailbespreking van de verschillende stappen een overzicht op te nemen in het renovatieadvies. Het overzicht geeft de hoofdpunten weer voor elke stap afzonderlijk en voor het geheel van alle stappen. De punten die opgenomen worden in het overzicht zijn: ////// Omschrijving van de uit te voeren werken Impact van de werken op de energieprestatie Investeringskosten van de werken Impact op de comfortverbetering Impact op de vastgoedwaarde van het gebouw CO 2 -besparing werknota renovatieadvies pagina 13 van 41

14 Elke van deze punten wordt verder in dit hoofdstuk nader toegelicht. Afhankelijk van de input die de gebruikers geven tijdens het traject van service design, worden mogelijks punten in het overzicht geschrapt of toegevoegd (bijvoorbeeld ook opname van maandelijkse besparing of schrappen van CO 2 -besparing). De grafische vormgeving van het overzicht wordt uitgewerkt tijdens het grafisch ontwerp van het servicedesigntraject maar Tabel 2 geeft een eerste idee. ////// pagina 14 van 41 werknota renovatieadvies

15 Stap totaal maatregel Initiële Dak Muren en Ketel toestand vensters Hernieuwbare energie Volledige renovatie energielabel F C B A AAA AAA investering ( ) Comfort Waarde vastgoed CO 2 - besparing per jaar (km) + 0% + 5% + 10% +3% +3% + 1% + 22% Tabel 2: principeschets voor overzicht stappen Omschrijving van de uit te voeren werken Elke renovatiestap is een bundeling van meerdere maatregelen die best samen worden uitgevoerd. Bijvoorbeeld bij het isoleren van het dak, worden meteen ook wachtleidingen voor de zonneboiler en eventuele ventilatiekanalen in de dakstructuur voorzien om hier in een latere fase de zonneboiler en het mechanisch ventilatiesysteem op aan te sluiten. Van elke renovatiestap wordt in het overzicht enkel de omschrijving van de hoofdmaatregelen vermeld (bijvoorbeeld: stap 1: dakwerken, stap 2: muren en schrijnwerk, stap 3: ketel ). In dit overzicht van de renovatiestappen worden geen details opgenomen (zoals het voorzien van wachtleidingen). De details van de renovatiestappen worden verder besproken in de detailbespreking van de verschillende stappen (zie 6.3.6) Impact op de energieprestatie Van elke renovatiestap wordt de impact op de energieprestatie op een visuele manier weergegeven (door bijvoorbeeld de stap de overeenkomstige kleurschaal te geven). De impact op de energieprestatie van alle renovatiestappen samen, moet ook duidelijk zijn en moet weergegeven zijn op eenzelfde schaal als de initiële energieprestatie (zie 6.3.3). Hierbij wordt enkel de totaalprestatie beschouwd zonder een opsplitsing te maken in gebouwschil en verwarmingsinstallatie. De getalwaarde (in kwh/m²/jaar) wordt niet opgenomen in het overzicht Investeringskosten Het renovatieadvies moet de woningeigenaar toelaten om te beslissen om de renovatie onmiddellijk volledig uit te voeren of fasegewijs. Een inschatting van de totale investeringskosten is hiervoor een noodzakelijk gegeven. Het is niet mogelijk om de investeringskosten op voorhand volledig juist te voorspellen. Ondanks de onmogelijkheid om de investeringskosten exact te voorspellen, is het toch zinvol om de investeringskost op te nemen in het renovatieadvies. Om de gebruiker zo goed mogelijk te informeren, stelt de werkgroep volgende aanpak voor: ////// werknota renovatieadvies pagina 15 van 41

16 De investeringskost wordt uitgedrukt in euro. De investeringskost wordt niet weergegeven als een getal, maar als een vork van kosten waarbinnen de schatting ligt. De vork geeft de gebruiker een idee van de kosten zonder dat hij gefixeerd is op één concreet getal. De vork sensibiliseert de gebruiker met andere woorden automatisch over de mogelijke afwijking van de schatting. De vork geeft niet de uiterste minima en maxima aan die in uitzonderlijke gevallen kunnen voorvallen. Het afdekken van deze uitzonderlijke gevallen zou leiden tot een veel te brede vork waardoor de schatting te vaag wordt. In het overzicht wordt de vork weergegeven voor de totaalkosten. Bij de detailbespreking (zie ) worden de kosten opgesplitst in de kosten voor de energiemaatregel op zich, de kosten voor de voorbereiding en afwerking en algemene kosten (bijvoorbeeld stellingwerk). De softwaretool zal zelf een suggestie doen voor de investeringskosten op basis van een prijzendatabank. De adviseur moet bevestigen dat hij akkoord gaat met de voorgestelde kostprijsvork. Hij kan hierbij ook de prijzen bijsturen. Dit kan nuttig zijn indien er al concrete offertes beschikbaar zijn of als de adviseur specifieke eigenschappen van de woning heeft vastgesteld die leiden tot een afwijking van de standaardvork (bijvoorbeeld onbereikbaarheid voor vrachtvervoer en kranen wegens ligging in een smalle steeg). Om de automatische schatting zo accuraat mogelijk te maken, stelt de werkgroep voor om rekening te houden met de omvang van de werken en regionale verschillen. Dit kan er bijvoorbeeld toe leiden dat de gemiddelde prijs per vierkante meter voor dakafwerking hoger is voor een klein dak dan voor een groot dak en dat de kosten in stedelijk gebied hoger liggen. Een beknopt vooronderzoek toont aan dat dit haalbaar is mits een pragmatische aanpak. Onder een pragmatische aanpak wordt verstaan dat de onderverdeling niet te groot wordt en dat conclusies van een onderzoek op een niet al te groot aantal offertes veralgemeend worden. Daarnaast moet er een plan van aanpak komen om de kosten up-to-date te houden. Op jaarbasis volstaat een eenvoudige indexering wellicht, maar over een periode van 5 à 10 jaar moeten de prijzen opnieuw geëvalueerd worden. Een interessante piste hiervoor is om de werkelijke kosten voor de maatregelen te capteren via de woningpas (na uitvoering van de werken). De rol van de woningpas hierin en het plan van aanpak worden in een latere fase uitgewerkt. Het is niet uit te sluiten dat de schatting afwijkt van de werkelijke offerteprijzen. De gebruiker wordt hier uitdrukkelijk op attent gemaakt. Er wordt daarom duidelijk verwezen naar de toelichting bij het renovatieadvies (zie ). In de toelichting is een paragraaf opgenomen waarin staat dat de investeringskosten een schatting zijn en dat elke renovatie uniek is, wat kan leiden tot onvoorziene meerkosten. Daarnaast bevat deze paragraaf van de toelichting meer informatie over de manier waarop de prijsgegevens zijn opgesteld: bijvoorbeeld gemiddelde kosten bij uitvoering met materialen van gemiddelde kwaliteit door een erkende aannemer. In de toelichting wordt een opmerking opgenomen die de gebruiker er op attent maakt dat de som van alle investeringskosten die vermeld staan op het advies, niet de totaalkost van het project is. Bepaalde kosten zoals vernieuwing van de keuken en dergelijke zijn niet in het advies opgenomen. ////// pagina 16 van 41 werknota renovatieadvies

17 Impact op de comfortverbetering Het overzicht bevat een visuele weergave van de comfortverbetering. De verbetering van het comfort is een belangrijk argument voor de gebruiker om over te gaan tot renovatie. De impact van de renovatie op het comfort wordt reeds algemeen beschreven in de inleiding (zie 6.3.2) en meer specifiek bij de detailbespreking van de stappen (zie 6.3.6). Om de gebruiker nog meer aan te spreken, wordt de impact op het comfort ook gevisualiseerd. Ideeën voor deze visualisering zijn een kleurenbalk, smileys, een opgestoken duim die meer naar onder dan wel naar boven draait naargelang het comfortniveau. De exacte visualisering volgt uit het grafisch ontwerp. Zaken die een impact hebben op het comfort zijn o.a.: Luchtdichtheid Ventilatie Isolatie schildelen Type beglazing Verwarmingsinstallatie en regeling verwarmingsinstallatie Hoe deze aspecten juist vertaald worden naar de visualisatie moet verder worden uitgedacht. Een mogelijkheid is om in de methodiek aan elk van deze aspecten een puntenscore toe te kennen. Deze puntenscore is subjectief en zal intuïtief bepaald worden, bijvoorbeeld door bevraging van de gebruikers. Omwille van dit gebrek aan objectiviteit wordt de puntenscore dan enkel achter de schermen gebruikt om tot een visualisatie te komen Impact op de vastgoedwaarde De werkgroep stelt voor om een indicatieve stijging van de vastgoedwaarde op te nemen in het renovatieadvies. Het renoveren van een woning heeft een onmiddellijke impact op de vastgoedwaarde van de woning. Studies tonen aan dat de stijging van de woningwaarde voor sommige eigenaars een belangrijke reden is om over te gaan tot renovatie. De werkgroep stelt voor om de meerwaarde van het vastgoed op te nemen in het renovatieadvies om de eigenaar er op attent maken dat de investering (grotendeels) gerecupereerd wordt op het moment van verkoop. Dit onderdeel van het renovatieadvies moet meer eigenaars stimuleren om de verschillende stappen van het advies uit te voeren. In het bijzonder de eigenaars die denken aan een verkoop in de niet al te verre toekomst. De impact op de vastgoedwaarde wordt weergegeven als een percentuele stijging van de totaalwaarde van het pand. De concrete totaalwaarde van het pand wordt niet weergegeven. De concrete waarde van de percentuele stijging moet blijken uit verder onderzoek. Een eerste oppervlakkige bevraging van de sector geeft aan dat het haalbaar is om gemiddeld percentage te definiëren maar dat het niet realistisch is om de percentages af te stemmen op elke unieke woning. De gebruiker moet er op attent gemaakt worden dat het gaat om een gemiddeld percentage. Daarnaast is het percentage ook een tijdsgebonden gegeven omdat het sterk afhankelijk is van de conjunctuur. Een sterke wijziging van de energieprijs zal bijvoorbeeld leiden tot een wijziging van het percentage. Voor deze aspecten wordt de gebruiker doorverwezen naar de toelichting (zie ) CO 2 -besparing De besparing op CO 2 kan automatisch berekend worden op basis van de andere gegevens die in het renovatieadvies vervat zitten en leidt niet tot bijkomende kosten. Doorgaans wordt CO 2 uitgedrukt in gewicht (g, kg, ton ), gewicht per kwh, gewicht per vierkante meter per jaar (kgco 2 /m²/jaar).... ////// werknota renovatieadvies pagina 17 van 41

18 Deze gebruikelijke eenheden spreken de gemiddelde woningeigenaar niet aan. Om de aandacht van de woningeigenaar voor dit aspect te vergroten, stelt de werkgroep voor om de besparing te vergelijken met iets dat meer vatbaar is voor de gemiddelde woningeigenaar. Een voorstel is om de besparing op CO 2 uit te drukken in het aantal kilometer afgelegd met een gemiddelde gezinswagen Totaalrenovatie versus stapsgewijze renovatie Het renovatieadvies bevat een algemene toelichting met bespreking van standaard voor- en nadelen van totaalrenovatie versus stapsgewijze renovatie. De adviseur kan bijkomende toelichting geven die van toepassing is op de concrete situatie Detailbespreking van de verschillende stappen Na het overzicht wordt elke stap in detail beschreven. Hierbij wordt de graad van detail afgestemd op de gebruiker om te vermijden dat het advies onleesbaar wordt voor de gemiddelde gebouweigenaar. Voor technische informatie wordt daarom zo veel mogelijk doorverwezen naar de bijkomende informatie (zie ). Voor elke stap worden de volgende punten besproken: Inbegrepen werken Energieprestatie ////// Investeringskost Besparing Aanbevolen uitvoeringstermijn of motivator Verantwoording Aandachtspunten Niet energetische impact: o Comfort o Esthetiek o Veiligheid o Gezondheid o Levensduur van het gebouw Inbegrepen werken Voor elke renovatiestap wordt eerst een opsomming gemaakt van alle inbegrepen werken. Eén renovatiestap kan meerdere energiebesparende maatregelen bevatten. Het is mogelijk dat een renovatiestap bijkomende maatregelen bevat die dienen als voorbereiding op een volgende renovatiestap. Voor elke maatregel wordt beschreven welke werken inbegrepen zijn. Hieronder vallen ook alle bijkomende werken die nodig zijn om de energiebesparende werken te kunnen uitvoeren. De bijkomende werken zijn bijvoorbeeld afbraak en het plaatsen van een nieuwe afwerking. De maatregelen worden enerzijds zo robuust mogelijk en anderzijds zo concreet mogelijk geformuleerd. Elke maatregel moet zo concreet mogelijk geformuleerd worden zodat de gebruiker er mee aan de slag kan. Bijvoorbeeld voor muurisolatie moet beschreven staan of het gaat om isolatie langs binnen, langs buiten of in de spouw. De robuuste formulering moet zorgen dat de gebruiker niet gebonden is aan bepaalde merken of technieken. Opmerking: De wens om de maatregelen zo robuust mogelijk te formuleren, staat soms wel haaks op de wens voor een concrete formulering. Bijvoorbeeld voor isolatie wordt een isolatiewaarde (Uwaarde) gegeven van het isolatiepakket, maar geen dikte of lambdawaarde van het materiaal. Hierdoor heeft de gebruiker de vrijheid om te kiezen tussen verschillende soorten en merken van isolatie maar mist hij wel het concrete advies voor een bepaalde dikte en type van isolatie. Specifiek pagina 18 van 41 werknota renovatieadvies

19 voor dit voorbeeld wordt tijdens het servicedesigntraject afgetoetst bij de gebruikers in hoeverre zij een isolatiedikte en of materiaal willen kennen. Als de gebruikers aangeven dat de U-waarde niet concreet genoeg is, wordt met de gebruikers nagegaan welke oplossing zij wensen. Een oplossing hiervoor is een omrekentool op de website. Met de omrekentool kan de gebruiker heel eenvoudig spelen met de dikte in functie van het gekozen materiaal en omgekeerd. De omrekentool kan ook algemene informatie over verschillende isolatiesoorten en hun toepassingsgebied bevatten om mensen te helpen in hun keuze van materiaal Energieprestatie De energieprestatie wordt per renovatiestap weergegeven met de getalwaarde uitgedrukt in kwh/m²/jaar en aangevuld met een label (zie 6.3.3). De totale energieprestatie wordt opgesplitst in de prestatie van de gebouwschil (transmissie en luchtdichtheid) en van de verwarmingsinstallatie (incl. hulpenergie en energiedrager). Wanneer bepaalde normen of referenties bereikt worden op vlak van energieprestatie, dan wordt dit getoond via een icoontje. De gebruikers zullen worden gevraagd in welke referenties zij geïnteresseerd zijn Investeringskosten De investeringskosten worden opgesplitst in de kosten voor de energiemaatregel op zich, de kosten voor de voorbereiding en afwerking en algemene kosten (bijvoorbeeld opbouw stellingen). Daar waar relevant, worden ook onderhoudskosten weergegeven. De opsplitsing van de kosten geeft de gebruiker meer inzicht en laat een betere interpretatie toe. Als de gebruiker bijvoorbeeld weet dat hij een hoogwaardige afwerkingskwaliteit wenst, dan kan hij beter inschatten welk effect dit zal hebben op de totale kost. Daarnaast werkt de opsplitsing van de kosten ook sensibiliserend. Vaak is de kost van de energiebesparende werken op zich in verhouding klein. Door de relatief kleine kost meer in beeld te brengen, heeft de gebruiker nog minder de neiging om de afwerking te vernieuwen zonder de achterliggende energieprestatie te verbeteren. Zoals besproken in wordt er gewerkt met een vork van kosten en niet met een eenduidig getal. In de toelichting (zie ) wordt de gebruiker uitgebreider geïnformeerd over de manier waarop de investeringskosten opgesteld zijn Besparing De grootteorde van de besparingen wordt visueel weergegeven (niet in euro). Het uitvoeren van (energiebesparende) renovaties leidt doorgaans tot een daling van de maandelijkse energiekosten. De werkgroep meent dat de gebruiker geïnteresseerd is in de maandelijkse besparing en dat dit punt daarom best in het renovatieadvies verwerkt wordt. Er wordt voorgesteld om te werken met een visuele weergave die aangeeft of de maandelijkse besparing groot of klein is, zonder hier een getal op te kleven. Er is veel discussie over de voor- en nadelen van de mogelijke besparing en zeker de uitdrukking in euro. De voornaamste argumenten die in de discussie leven zijn: De gebruiker wil een concreet bedrag zien zodat hij zich een beeld kan vormen van de besparing. Dit is het voornaamste argument om de besparing op te nemen in het renovatieadvies. ////// Het niet mogelijk is om de besparing enigszins correct in te schatten. De moeilijkheid om een correcte inschatting te maken, ligt in verschillende aspecten. De voornaamste knelpunten die worden aangehaald zijn het rebound effect en het verschil tussen het theoretisch verbruik en het werkelijk verbruik werknota renovatieadvies pagina 19 van 41

20 ////// Het gevaar bestaat dat gebruikers zich vastpinnen op de besparing en de adviseur verantwoordelijk gaan stellen wanneer de besparing niet wordt gerealiseerd. Het renovatieadvies zou de gebruiker moeten stimuleren om te investeren in de gebouwschil omdat dit op lange termijn vaak de meest duurzame investering is. Op korte termijn is de besparing voor investeringen in de gebouwschil vaak klein in vergelijking met de kost. Het weergeven van de besparing zou er toe kunnen leiden dat de gebruiker gaat kiezen om enkel de investeringen uit te voeren die op korte termijn interessant zijn. Deze ondoordachte aanpak is net wat het renovatieadvies wil vermijden. Op basis van de bovenstaande discussie bestaat in de werkgroep de consensus om de maandelijkse besparing visueel weer te geven, maar niet in euro. Deze aanpak voor de besparing en de bijhorende discussie moeten uitgebreid aan bod komen in het traject van service design. Als de voorgestelde aanpak weerhouden blijft na de input van de gebruikers, dan wordt de visuele weergave in overleg met de gebruikers verder uitgewerkt bij het grafisch ontwerp. Als na input van de gebruikers de besparing toch in euro wordt uitgedrukt, dan worden de details verder vastgelegd in overleg met de gebruikers. Details die in dit geval nog verder moeten worden vastgelegd zijn het gehanteerde energieverbruik (werkelijk, theoretisch of combinatie van beide), de energieprijs (+ eventuele prijsstijging), eventuele kanttekeningen met vermelding van de betrouwbaarheid en randvoorwaarden van de berekende besparing Aanbevolen uitvoeringstermijn of motivator Bij iedere renovatiestap wordt een aanbevolen uitvoeringstermijn of motivator vermeld. Deze termijn of motivator kan verschillende oorzaken hebben. Voor de vervanging van de verwarmingsinstallatie kan het falen van de installatie of het bereiken van een bepaalde leeftijd de motivator zijn voor het uitvoeren van de renovatiestap. Analoog kan het optreden van beschadiging of veroudering van een afwerkingslaag de aanzet zijn tot renovatie. Het verstrengen van regels of normen kan ook een motivator zijn. Als bijvoorbeeld in 2020 dakisolatie verplicht is, dan kan dit een motivator zijn voor het uitvoeren van de renovatiestap waarin het dak wordt geïsoleerd. Wanneer er geen specifieke motivator aanwezig is, dan wordt standaard aangegeven dat de renovatiestap best wordt uitgevoerd van zodra de gebruiker de mogelijkheden heeft Verantwoording In de verantwoording van elke renovatiestap staat samengevat waarom de maatregelen in de renovatiestap zijn opgenomen. Bijvoorbeeld: De grootste warmteverliezen treden op via het dak. Het grootste besparingspotentieel bevindt zich in het isoleren van het dak Hier kan worden uitgelegd waarom bepaalde maatregen zijn samengenomen (bijvoorbeeld muren en vensters) en er kan ook bijkomende toelichting staan over de motivator Aandachtspunten Onder dit luik vallen alle bijkomende punten waar de gebruiker op moet letten bij de uitvoering van de betreffende werken. Het is hierbij niet de bedoeling om de bouwheren op te leiden zodat ze de werken zelf kunnen uitvoeren, maar wel om hen aandachtig te maken voor specifieke punten die ze desgevallend kunnen opnemen met de bouwprofessional. Hieronder vallen alle punten die in acht moeten worden genomen om lock-ins te voorkomen (bijvoorbeeld: dakoversteek voor aansluiting met de toekomstige muurisolatie en de relatie tussen het na-isoleren en het verven van een gevel). Naast mogelijke lock-ins wordt ook melding gemaakt van bijvoorbeeld risico s van foutieve uitvoering of de impact van de maatregel op de vochthuishouding of ventilatie (bijvoorbeeld pagina 20 van 41 werknota renovatieadvies

21 vervangen ramen). Het aandachtspunt wordt beknopt beschreven. Het is niet de bedoeling dat de beschrijving van de aandachtspunten meerdere alinea s in beslag neemt. De beschrijving van de aandachtspunten wordt daarom beperkt tot het voornaamste. Indien nog meer toelichting wenselijk is, wordt deze in een afzonderlijk document uitgewerkt en wordt er naar dit afzonderlijk document doorverwezen. Dit document zal dan beschikbaar zijn samen met de andere bijkomende informatie zoals beschreven in Voor sommige werken gelden geen specifieke aandachtspunten. Als er geen aandachtspunten zijn, wordt dit onderdeel niet vermeld in het advies Niet-energetische aspecten Onder dit luik wordt voornamelijk beschreven hoe de werken het comfort van de woning verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld gaan over het vermijden van tocht, het verhogen van de gevoelstemperatuur, gebruiksvriendelijke regeling van de verwarming... Naast het comfort komt ook de impact aan bod op vlak van esthetiek, veiligheid, gezondheid en levensduur van het gebouw. De impact op esthetiek betreft meestal verbeteringen zoals een nieuwe afwerking maar kan ook nadelig zijn, zoals het verlies van een hoogwaardige afwerking of kenmerkende esthetische elementen. Op vlak van veiligheid kan er een risicovermindering zijn op brand, instabiliteit of CO-vergiftiging (maatregelen met een verhoogd risico worden uiteraard niet voorgesteld). Voor de gezondheid wordt gekeken naar de impact op ventilatie en eventuele schimmel. Sommige werken kunnen bijdragen aan een verlengde levensduur van het gebouw door bijvoorbeeld een verbeterde stabiliteit of waterdichtheid van het gebouw. De niet-energetische impact wordt beschreven met standaard tekstblokken die vrij aan te vullen of aan te passen zijn door de adviseur. De tekstblokken worden enkel opgenomen in het advies voor zover ze relevant zijn Renovatiewaardigheid Het renovatieadvies moet een afwegingskader bevatten waarmee wordt beoordeeld of een renovatie te verkiezen is boven vernieuwbouw. In deze beoordeling moeten o.a. de kosten worden ingeschat om de woning op te waarderen tot een aanvaardbaar niveau op vlak van stabiliteit, vocht en regeninslag, veiligheid, gezond binnenklimaat en energieprestatie. De concrete uitwerking van dit afwegingskader valt onder deeltaak 2 en zit niet in de scope van deze nota. Bij de uitwerking van deeltaak 2 wordt verwezen naar het afwegingskader dat is opgesteld in het project Renofase. Dit afwegingskader is sinds maart 2016 beschikbaar onder de vorm van een uitgeschreven tekst. Op dit moment wordt gekeken naar de mogelijkheden om vanuit dit afwegingskader een outputtool te creëren. Het afwegingskader is adviserend en geeft richting maar zegt niet concreet of er gesloopt of gerenoveerd moet worden. Emotionele aspecten, zoals bijvoorbeeld een band met het ouderlijk huis, worden niet beschouwd. Het kader doorloopt drie stappen. In de eerste stap wordt nagegaan of er dwingende randvoorwaarden zijn die de keuze vastleggen (erfgoed of stedenbouwkundige voorschriften). Daarna wordt een kwalitatieve afweging gemaakt op basis van de technische toestand, de gewenste functionaliteit, de energieambitie en de mogelijke waardecreatie. Wanneer de kwalitatieve afweging geen of onvoldoende richting geeft, kan in een derde stap een kwantitatieve afweging van de verschillende scenario s gemaakt worden. Het afwegingskader geeft richtlijnen voor de kwantitatieve afweging maar de afweging zelf zal in praktijk een afzonderlijke studie inhouden. De visie van de werkgroep van deeltaak 1 is dat het renovatieadvies een onderdeel moet bevatten met prioritaire bouwtechnische werken. Prioritaire bouwtechnische werken zijn werken die ////// werknota renovatieadvies pagina 21 van 41

22 noodzakelijk zijn voor de veiligheid of instandhouding van het gebouw (vocht, stabiliteit). De prioritaire bouwtechnische werken moeten voorafgaand of gelijktijdig met de energetische renovatie worden uitgevoerd. In deeltaak 1 is verondersteld dat de beoordeling van de prioritaire bouwtechnische werken vervat zit in het afwegingskader dat wordt uitgewerkt in deeltaak 2. Indien de prioritaire bouwtechnische werken niet of onvoldoende worden beschouwd in het afwegingskader, dan is het volgens de werkgroep van deeltaak 1 noodzakelijk dat dit luik bijkomend wordt uitgewerkt. De graad van detail waarmee de prioritaire bouwtechnische werken moeten worden aangepakt, is een moeilijk punt. Er is binnen de werkgroep van deeltaak 1 de consensus dat minstens de zichtbare symptomen van bestaande bouwtechnische problemen herkend en gemeld moeten worden in het advies. Daarnaast mogen geen maatregelen worden voorgesteld die leiden tot nieuwe bouwtechnische problemen. Er moet melding gemaakt worden van mogelijke verborgen gebreken die gemaskeerd zijn (bijvoorbeeld de aanwezigheid van lambrisering of recente schilder/behangwerken). Een aantal punten moeten verder worden onderzocht: Moet de adviseur ook melding maken van verdachte zaken die zeker niet problematisch zijn (bijvoorbeeld oude gestabiliseerde scheuren, verzakkingen en vochtplekken)? Moet het advies ook uitspraken doen over de oorzaak en de ernst van het bouwtechnisch probleem? Moet het advies ook uitspraken doen over de oplossingen van het bouwtechnisch probleem en de remediëringskost? Moet de adviseur verantwoordelijk worden gesteld bij fouten op dit vlak (zie hoofdstuk 10)? De werkgroep stelt voor de wenselijkheid van bovenstaande vragen af te toetsen met de gebruikers in het servicedesigntraject. Deze punten vragen een meer diepgaande kennis van de adviseur en zullen ertoe leiden dat het competentieprofiel van de adviseur een stuk zwaarder wordt en/of dat er meerdere deskundigen ter plaatse moeten komen. Deze punten leiden dus indirect tot een duurder renovatieadvies voor de gebruiker. Het is dus aangewezen om na te gaan welke prijs de gebruiker bereid is te betalen hiervoor. Er moet ook worden vermeden dat de adviseur zich gaat indekken tegen alle mogelijke risico s en dat het advies op bouwtechnisch vlak niet langer concreet gaat zijn Hernieuwbare energie In het renovatieadvies worden maatregelen opgenomen op vlak van hernieuwbare energie (zie 6.4). Om hernieuwbare energie extra in de verf te zetten, bevat het renovatieadvies hiervoor ook een afzonderlijke rubriek. De rubriek van hernieuwbare energie bevat een beknopte algemene omschrijving van de meerwaarde van het gebruik van hernieuwbare energie. Daarnaast wordt aangegeven in hoeverre hernieuwbare energie reeds aanwezig is en welke aanvullende mogelijkheden nog bestaan. Indien er geen hernieuwbare energie aanwezig is en/of mogelijk is, dan wordt dit gesignaleerd. De aanwezigheid van hernieuwbare energie wordt ook visueel weergegeven Vrije opmerkingen Dit is een vrij veld. De adviseur is niet verplicht hier invulling aan te geven. De niet gebruikte velden worden niet getoond in het advies om het overzicht te behouden. Het vrije veld geeft de adviseur de mogelijkheid om een melding te doen van eventuele problemen, aandachtspunten en risico s die hij heeft vastgesteld. De adviseur kan hier ook alternatieven voorstellen of andere suggesties doen. De adviseur kan bijkomend aandachtspunten en risico s vermelden die niet expliciet verbonden zijn aan de voorgestelde werken. De adviseur kan hier ook kiezen voor een aantal standaard tekstblokken die niet voorzien zijn in het algemeen renovatieadvies omdat ze voor de doorsnee woning niet van toepassing zijn. ////// pagina 22 van 41 werknota renovatieadvies

23 Toelichting renovatieadvies In dit hoofdstuk wordt een toelichting geschreven die dient om het advies beter te begrijpen. Er wordt een verduidelijking geschreven voor technische termen die voor de gemiddelde woningeigenaar niet duidelijk zijn of die voor interpretatie vatbaar zijn. Kleurcodes en iconen die mogelijks onduidelijk zijn, worden toegelicht. Er wordt een toelichting geschreven over de manier waarop verschillende aspecten zoals de investeringskosten, de stijging in vastgoedwaarde en de maandelijkse besparingen bepaald zijn. Er wordt bijvoorbeeld weergegeven welke relevante aannames gemaakt zijn en welke data gebruikt zijn. Bijvoorbeeld: prijzen gebaseerd op gemiddelde kosten bij uitvoering door een erkende aannemer met materialen van gemiddelde kwaliteit. Er wordt toegelicht dat kosten voor de vernieuwing van bijvoorbeeld een keuken niet inbegrepen zijn. Er wordt desgevallend toegelicht dat de theoretische besparing in realiteit niet altijd gerealiseerd wordt en waarom niet. Het is niet de bedoeling dat de toelichting meerdere pagina s in beslag neemt. De toelichting wordt beperkt tot het hoogst noodzakelijke. Indien nog meer toelichting wenselijk is, dan wordt deze in een afzonderlijk document uitgewerkt en wordt er naar dit afzonderlijk document verwezen. Dit document zal dan beschikbaar zijn samen met de andere bijkomende informatie zoals beschreven in Meer informatie en volgende stappen In dit punt wordt eerst beschreven welke stappen de gebruiker nu verder moet ondernemen om de werken uit te voeren. Het geeft aan hoe de gebruiker concreet moet starten en wie hem daarbij kan helpen. Bijvoorbeeld neem contact op met: architect, aannemer, financiële instelling. Over deze materie wordt in 2016 een informatiebrochure uitgewerkt waarnaar kan worden verwezen. Tijdens het overleg met de werkgroep kwam meermaals aan bod dat de eigenaars bij hun renovatie nood hebben aan ontzorging, of met andere woorden: begeleiding gedurende het volledige renovatieproces. Het aanbieden van deze begeleiding valt buiten de scope van het renovatieadvies. Er wordt wel doorverwezen naar mogelijkheden tot ontzorging. Aansluitend wordt als tip vermeld om de facturen goed bij te houden. Daarnaast staat in dit punt kort toegelicht welke bijkomende informatie beschikbaar is en waar deze informatie te vinden is. Door deze bijkomende informatie ter beschikking te stellen wenst de werkgroep de stap naar de effectieve uitvoering van de renovatiewerken te verkleinen. De werkgroep stelt voor om volgende bijkomende informatie ter beschikking te stellen: Subsidies en/of financieringsmogelijkheden Per maatregel: o uitgebreide beschrijving voor de eigenaar o uitgebreide beschrijving voor de professioneel o bijkomende aandachtspunten o standaardbestektekst Beknopte meetstaat (opsomming van relevante hoeveelheden) Omrekentool U-waarde naar type en dikte isolatie Tips voor een goed gebruikersgedrag Leidraad met te bespreken punten als gids bij de voor- en nabespreking tussen de adviseur en de bouwheer Het is wenselijk om alle mogelijke subsidies en financieringsmogelijkheden op te nemen in het renovatieadvies. Dit is op korte termijn zeer moeilijk omdat dit een zeer veranderlijk gegeven is. Om tegemoet te komen aan de vraag naar informatie over mogelijke subsidies en ////// werknota renovatieadvies pagina 23 van 41

24 financieringsmogelijkheden, wordt in eerste instantie in het advies een link opgenomen naar de website van het VEA. Daarnaast heeft de werkgroep de ambitie om op de website van het VEA een luik te voorzien waar meer informatie beschikbaar is over de verschillende maatregelen. De maatregelen in het advies kunnen worden genummerd zodat de gebruiker ze snel en eenvoudig terugvindt op de website van het VEA. De bijkomende informatie over de maatregelen bestaat o.a. uit een uitgebreide, weinig technische beschrijving van de werken voor de eigenaar met aandachtspunten waar hij op moet letten. Analoog aan de uitgebreide beschrijving voor de eigenaar wordt er ook een meer technische beschrijving opgesteld met bijkomende aandachtspunten voor de professioneel. Voor sommige (minder complexe) werken kan één tekst volstaan voor eigenaar en professioneel. Aanvullend op de beschrijvende informatieve teksten, wordt ook een standaardbestektekst opgemaakt die kan gebruikt worden in het lastenboek van de werken. Er wordt een beknopte meetstaat ter beschikking gesteld. Deze meetstaat komt voort uit de opmetingen die gebeurd zijn voor de opmaak van het renovatieadvies. De gebruiker kan de meetstaat bijvoorbeeld gebruiken als basis voor het opvragen van offertes. Op de website van het VEA wordt een eenvoudige gratis tool aangeboden waarmee de gebruikers hun na te streven U-waarde kunnen omzetten naar concrete isolatiematerialen met bijhorende isolatiediktes. Zoals opgemerkt in wordt de gebruiker hierover bevraagd in kader van het servicedesigntraject. De bijkomende informatie moet de stap naar de effectieve uitvoering van de werken verkleinen. Met deze bijkomende informatie is al een deel van het voorbereidende werk gebeurd. De bijkomende informatie zorgt ook voor een vlottere communicatie met de uitvoerder van de werken omdat de verwachtingen voor iedereen duidelijk beschreven zijn. Wellicht zullen de verschillende onderdelen van de bijkomende informatie in oorsprong beschikbaar zijn op verschillende websites, platformen. Algemene informatie over subsidies en tips voor gebruikersgedrag staat bijvoorbeeld al op de website maar de beknopte meetstaat is een persoonlijk document dat volgt uit een specifiek renovatieadvies. De persoonlijke meetstaat zal wellicht beschikbaar zijn via de woningpas. Hoe al deze informatie juist wordt aangeboden aan de gebruiker en welke rol de woningpas hier in speelt, wordt in een latere fase uitgewerkt. De bedoeling is om al de bijkomende informatie centraal aan te bieden via één webpagina/webservice, waarop indien nodig wordt doorgelinkt naar andere pagina s Disclaimer Het renovatieadvies bevat een disclaimer. Dit is een korte tekst waarin de aansprakelijkheden worden vastgelegd/beperkt. De details worden opgemaakt op basis van de verantwoordelijkheden (zie hoofdstuk 10). 6.4 Beschouwde maatregelen Het renovatieadvies stelt maatregelen (renovatiewerken) voor op vlak van: Gebouwschil (incl. luchtdichtheid) Hernieuwbare energie Technieken Ventilatie Maatregelen om lock-ins te vermijden ////// pagina 24 van 41 werknota renovatieadvies

25 Enerzijds worden de maatregelen opgenomen die nodig zijn om te voldoen aan de langetermijndoelstellingen. Anderzijds worden ook maatregelen opgenomen vanuit de renovatiewensen van de gebruiker. Voor de maatregelen die voortvloeien uit de wensen van de gebruiker worden enkel deze maatregelen weerhouden die een impact hebben op de energieprestatie van het gebouw, zoals bijvoorbeeld een uitbreiding. Andere wensen van de gebruiker, zoals bijvoorbeeld een vernieuwing van de badkamer, worden niet opgenomen in het renovatieadvies. De gebruiker wordt hierop attent gemaakt in de toelichting. Het renovatieadvies focust in de eerste instantie op de maatregelen die de gebouwschil verbeteren. Dit zijn de maatregelen die op lange termijn het meest duurzaam zijn omdat ze doorgaans een zeer lange levensduur hebben. Daarnaast worden maatregelen beschouwd die optimaal gebruik maken van hernieuwbare energie. Gelet op de Europese en Vlaamse doelstellingen op vlak van hernieuwbare energie is het noodzakelijk dat hernieuwbare energie ook in het bestaande gebouwenpark maximaal wordt geïntegreerd. Het renovatieadvies omvat ook de traditionele technieken. Ondanks dat deze technieken doorgaans een kortere levensduur en daarom een hogere vervangingsgraad hebben, is de impact van de technieken op het energieverbruik op korte termijn nog aanzienlijk. Met de doelstelling om de gebruiker zo goed mogelijk te informeren, is het dan ook logisch om de traditionele technieken te integreren in het advies. In de eerste plaats wordt gekeken naar ruimteverwarming en de opwekking van sanitair warm water. Dit zijn de voornaamste energieposten in woongebouwen. Door maatregelen op te nemen op vlak van gebouwschil, hernieuwbare energie en technieken wordt de logica van de trias energetica 2 gerespecteerd. Deze maatregelen vormen samen met ventilatievoorzieningen de hoofdmaatregelen die bepalend zullen zijn voor de volgorde van de renovatiestappen. De ventilatievoorzieningen worden mee opgenomen bij de hoofdmaatregelen om tegenmoet te komen aan comfort en gezondheidsvereisten. De ventilatie is nodig omdat ook de luchtdichtheid van de gebouwschil wordt verbeterd. Ongecontroleerde luchtlekken met bijhorend energieverlies en tochthinder worden best zo veel mogelijk weggewerkt. Daartegenover moeten dan maatregelen staan om te voorzien in gecontroleerde energiezuinige ventilatie. 6.5 Volgorde van de maatregelen De maatregelen die worden voorgesteld in het renovatieadvies worden samengenomen in verschillende stappen die elkaar in een logische volgorde opvolgen. Hierbij wordt de volgorde van de stappen bepaald door: Bouwfysische aspecten die gelijktijdige renovatie vereisen Praktische constructie aspecten (bijvoorbeeld gebruik stelling en voorbereiding van het terrein) Vermijden lock-in voor volgende stappen Beschikbare financiële middelen en voorkeuren van de eigenaar Quick-wins op vlak van energie en comfort Voldoen aan wettelijke vereisten voor onderdelen Andere zaken (vrij door adviseur te kiezen) 2 De Trias Energetica zijn 3 basisregels bij het duurzaam ontwerpen van gebouwen. De drie regels zijn: 1. Beperk de energievraag door energieverlies tegen te gaan. 2. Maak maximaal gebruik van hernieuwbare energie. 3. Maak zo efficiënt mogelijk gebruik van fossiele brandstoffen om in de resterende energiebehoefte te voorzien. ////// werknota renovatieadvies pagina 25 van 41

26 De hierboven opgesomde aspecten staan in zekere zin al gerangschikt in functie van hoe doorslaggevend ze zijn. De visie van de werkgroep is dat de volgorde van de verschillende stappen in hoofdzaak wordt bepaald door de bouwkundige logica waarbij lock-ins worden vermeden. Er kan ook gewerkt worden met pakketten die vaak samen worden genomen (bijvoorbeeld muren + ramen). Het behalen van wettelijke verplichtingen op onderdelen (bijvoorbeeld verbod op enkel glas) wordt mee beschouwd, maar is minder doorslaggevend en mag niet leiden tot een onlogische volgorde. Hierbij is het te vermijden dat mensen de minimale verplichtingen aannemen als streefdoel. Dit kan worden vermeden door bijvoorbeeld louter aan te geven dat er zonder uitvoering van de werken niet voldaan is aan de verplichting, zonder de concrete waarde van de verplichting weer te geven. Een andere mogelijkheid om te vermijden dat de minimale verplichting een streefdoel wordt, is duidelijk vermelden dat de verplichting minimaal is en een streefdoel weergeven naast de verplichting. De exacte logica voor het vastleggen van de volgorde van de verschillende stappen vereist een diepgaander onderzoek dat in een latere fase zal worden gevoerd. Dit verder onderzoek moet leiden tot een methodiek die de volgorde bepaalt en waarbij een intelligentie ingebouwd is zodat voornamelijk gestuurd wordt richting de gebouwschil. Het is te vermijden dat technieken altijd worden voorgenomen op de gebouwschil omwille van bijvoorbeeld een snellere terugverdientijd. 7 INHOUD EPC + Voorliggend voorstel is opgemaakt door de werkgroep en vormt de basis voor het servicedesigntraject dat wordt opgestart in een volgende fase (zie hoofdstuk 14.1). 7.1 Concept Het renovatieadvies is bedoeld voor de woningeigenaar als doelgroep. Het renovatieadvies informeert de eigenaars om bij hun renovatie de juiste toekomstgerichte keuzes te maken. De tweede belangrijke doelgroep zijn kandidaat-kopers en kandidaat-huurders van woningen. Zij hebben op het moment van hun beslissing tot koop of huur minder nood aan een gedetailleerd renovatieadvies. Het is wel belangrijk dat potentiële kopers en huurders voor hun potentiële woning worden geïnformeerd over de grote lijnen van het renovatiepad richting de langetermijndoelstelling. Voor deze doelgroep bestaat reeds het EPC. Het huidige EPC wordt daarom uitgebreid met basisinformatie over het renovatiepad richting de langetermijndoelstelling en de afstand tot de langetermijndoelstelling. De werknaam van deze uitbreiding van het EPC is EPC+. De look-and-feel van het huidige EPC wordt volledig herzien voor EPC+. In het kader van het servicedesigntraject (zie 14.1) wordt samen met de gebruikers onderzocht hoe de grafische vormgeving van het EPC de gebruikers meer kan aanspreken. Dit grafisch ontwerp wordt uitgewerkt gelijktijdig met het grafisch ontwerp van het renovatieadvies waarbij een maximale overeenstemming wordt nagestreefd. 7.2 Overzicht inhoudstafel Voor de inhoud van het EPC+ wordt vertrokken van de huidige inhoud van het EPC. Daarbij worden de huidige standaard aanbevelingen herwerkt en aangevuld door een aantal punten uit het renovatieadvies. Het voorstel voor de inhoudstafel van EPC+ is: Huidige inhoud EPC minus de standaardaanbevelingen Overzicht maatregelen: ////// pagina 26 van 41 werknota renovatieadvies

27 o Omschrijving uit te voeren werken o Impact op de energieprestatie o Investeringskosten o CO 2 -besparing Opsomming inbegrepen werken Renovatiewaardigheid Meer informatie Disclaimer 7.3 Bespreking inhoud EPC EPC als basis + overzicht ingrepen De huidige aanbevelingen uit het EPC zijn onvoldoende concreet en te weinig afgestemd op de specifieke woning. Er zit ook geen prioriteit in de aanbevelingen. Het voorstel is om deze aanbevelingen te vervangen door de maatregelen die nodig zijn om te voldoen aan de langetermijndoelstelling. De maatregelen en hun impact worden getoond in een overzicht analoog aan het overzicht van het renovatieadvies (zie 6.3.4). Van het overzicht van het renovatieadvies worden volgende aspecten overgenomen: Omschrijving uit te voeren werken Impact op de energieprestatie Investeringskosten CO 2 -besparing De impact op de energieprestatie en de CO 2 -besparing werken sensibiliserend en worden opgenomen in het overzicht van het EPC+. Na enige discussie is in de werkgroep de consensus genomen dat de investeringskost wordt opgenomen in het EPC+. De investeringskost werkt sensibiliserend en spoort onwetende kopers aan om zich beter te informeren. Hiervoor wordt best analoog aan het renovatieadvies gewerkt met een vork die de grootteorde van de kosten weergeeft. Er moet een plan van aanpak komen om de kosten up-to-date te houden en er moet aandacht geschonken worden aan verschillen in kostprijs vanwege de grootte van de werken en ten gevolge van regionale verschillen. Er wordt een opsplitsing gemaakt tussen de kosten gerelateerd aan energiebesparing en de bijkomende kosten voor voorbereiding en afwerking (zoals beschreven in ). Als aanvulling op het overzicht wordt ook een opsomming gemaakt van alle inbegrepen werken analoog aan de opsomming van de inbegrepen werken bij het renovatieadvies (zie ). Deze opsomming is noodzakelijk voor een beter begrip van de omschreven werken en de investeringskosten die zijn opgenomen in het overzicht Renovatiewaardigheid In deeltaak 2 van het renovatieadvies is de wenselijkheid en haalbaarheid bekeken om een kader te voorzien waarmee voorafgaand aan een verkoop kan worden afgewogen in hoeverre renovatie te verkiezen is boven sloop gevolgd door nieuwbouw. De conclusie uit deeltaak 2 is dat een volledige afweging te ver zou leiden en niet mogelijk is omdat dit te sterk afhangt van de woonwensen van de toekomstige eigenaar (die nog niet gekend is bij de opmaak van het EPC). Als haalbaar en wenselijk alternatief wordt voorgesteld een verklikkerfunctie uit te werken voor de toekomstige koper. De verklikkerfunctie vertaalt zich in een vermelding van de zichtbare bouwtechnische gebreken op het EPC+. De vastgestelde gebreken worden opgelijst door de deskundige bij de opmaak van het EPC+. ////// werknota renovatieadvies pagina 27 van 41

28 Er wordt geen uitspraak gedaan over de oorzaken van de gebreken, noch over eventuele oplossingen en remediëringskosten. Voor de vaststellingen baseert de deskundige zich op een visuele inspectie van de draagstructuur en vocht zoals opgenomen in de technische inspectielijst van Wonen-Vlaanderen. Voor de details verwijst de werkgroep van deeltaak 2 verder naar het technisch verslag van Wonen-Vlaanderen. De werkgroep van deeltaak 1 staat achter het voorstel uit deeltaak 2, maar heeft enkele opmerkingen en aandachtspunten hierbij. De voornaamste bedenkingen zijn hieronder beschreven. De werkgroep onderstreept het belang van een validatie van het voorstel via het traject van servicedesign (zie 14.1). Uit het servicedesigntraject moet duidelijk zijn of de verklikkerfunctie wel degelijk overeenstemt met de wensen van de gebruikers. Hierbij is het belangrijk dat de context, de beperkingen en de aandachtspunten voor de gebruikers duidelijk zijn. De gebruikers moeten duidelijk geïnformeerd worden over wat ze mogen verwachten van de verklikkerfunctie en wat niet. Indien de gebruikers bijvoorbeeld een meer diepgaande bouwtechnische analyse wensen, dan moeten de gebruikers goed geïnformeerd worden over de impact hiervan op de kostprijs van het EPC+. De werkgroep merkt op dat het bouwtechnische aspect een impact heeft op het competentieprofiel van de deskundige. Als de deskundige een oordeel moet vellen over de bouwtechnische gebreken van een gebouw, dan vereist dit een zekere bouwkundige achtergrond en opleiding. Het competentieprofiel van de deskundige die het EPC+ moet opmaken, wordt in een latere fase uitgewerkt (zie 14.2). Dit onderdeel met betrekking tot de bouwtechnische gebreken zal mogelijk leiden tot een zwaarder competentieprofiel. Een zwaarder competentieprofiel leidt niet enkel tot een hogere prijs voor de opmaak van een EPC+, maar heeft ook tot gevolg dat een aantal bestaande energiedeskundigen hun taak niet meer kunnen uitvoeren omdat ze niet kunnen voldoen aan het zwaardere competentieprofiel. Er is voor het luik rond renovatiewaardigheid een alternatief mogelijk dat geen impact heeft op het competentieprofiel. Dit alternatief bestaat uit een standaard opsomming van te controleren punten die wordt weergegeven op elk EPC+ (bijvoorbeeld: controleer de toestand van het dakgebinte). Dit alternatief is goedkoper en eenvoudiger, maar minder op maat van de woning en dus minder informatief en minder sensibiliserend. Het alternatief van de standaard checklist geniet daarom niet de voorkeur van de werkgroep. De verwachting is dat dit alternatief ook niet de voorkeur krijgt van de gebruikers. Een laatste aandachtspunt is de termijn waarbinnen het EPC+ kan worden opgemaakt. Het huidige EPC moet in de praktijk vaak op zeer korte termijn worden opgemaakt. Het huidig voorstel van de verklikkerfunctie, wat neerkomt op de rapportering van vaststellingen tijdens een visuele inspectie, heeft weinig of geen impact op de opmaaktermijn. Een bouwtechnische analyse die dieper gaat dan het huidig voorstel, leidt mogelijk wel tot een langere termijn voor het opmaken van het EPC Meer informatie In het renovatieadvies is er een rubriek opgenomen met bijkomende informatie (zie ). Gelijkaardige informatie is ook interessant voor kandidaat-kopers en kandidaat-huurders. De werkgroep stelt voor om op het EPC+ ook een rubriek te voorzien met bijkomende informatie analoog aan de bijkomende informatie die wordt opgenomen in het renovatieadvies. Daarbovenop bevat het EPC+ een sensibilisering/doorverwijzing om tijdig contact op te nemen met professionelen en een verwijzing naar de lijst met woningkenmerken. De lijst met woningkenmerken is een sensibiliserende lijst voor de (potentiële) woningeigenaar die Wonen Vlaanderen uitwerkt in het kader van werf 1.3 van het Renovatiepact. ////// pagina 28 van 41 werknota renovatieadvies

29 7.3.4 Disclaimer Het uitbreiden van het EPC leidt tot een grotere impact. Zeker de verklikkerfunctie zoals beschreven in geeft meer gewicht aan het EPC+. De bijhorende verantwoordelijkheden moeten daarom duidelijk gesteld worden. De bestaande disclaimer van het EPC wordt hiervoor aangepast. De details worden opgemaakt op basis van de verantwoordelijkheden (zie hoofdstuk 10). 7.4 Beschouwde maatregelen Het EPC+ werkt op basis van de hoofdmaatregelen zoals beschreven in het renovatieadvies (zie 6.4): Gebouwschil (incl. luchtdichtheid) Hernieuwbare energie Technieken Ventilatie De maatregelen zijn in eerste instantie gericht op de gebouwschil. Dit zijn de maatregelen die op lange termijn het meest duurzaam zijn omdat ze doorgaans een zeer lange levensduur hebben. Daarnaast worden maatregelen beschouwd die optimaal gebruik maken van hernieuwbare energie. Gelet op de Europese en Vlaamse doelstellingen op vlak van hernieuwbare energie is het noodzakelijk dat hernieuwbare energie ook in het bestaande gebouwenpark maximaal wordt geïntegreerd. Het EPC+ omvat ook de traditionele technieken. Ondanks dat deze technieken doorgaans een kortere levensduur en daarom een hogere vervangingsgraad hebben, is de impact van de technieken op het energieverbruik op korte termijn nog aanzienlijk. Met de doelstelling om de gebruiker zo goed mogelijk te informeren, is het dan ook logisch om de traditionele technieken te integreren in het EPC+. In de eerste plaats wordt gekeken naar ruimteverwarming en de opwekking van sanitair warm water. Dit zijn de voornaamste energieposten in woongebouwen. Door maatregelen op te nemen op vlak van gebouwschil, hernieuwbare energie en technieken wordt de logica van de trias energetica 3 gerespecteerd. De ventilatievoorzieningen worden mee opgenomen bij de maatregelen om tegenmoet te komen aan comfort en gezondheidsvereisten. De ventilatie is nodig omdat ook de luchtdichtheid van de gebouwschil wordt verbeterd door de andere maatregelen. Ongecontroleerde luchtlekken met bijhorend energieverlies en tochthinder worden best zo veel mogelijk weggewerkt. Daartegenover moeten dan maatregelen staan om te voorzien in gecontroleerde energiezuinige ventilatie. De kleinere energiebesparende ingrepen of kleinere ingrepen om lock-ins te vermijden worden niet overgenomen uit het renovatieadvies. Deze kleinere ingrepen zijn niet doorslaggevend in de bepaling van de investeringskosten en zijn eerder aandachtspunten bij uitvoering van de werken. De kleinere ingrepen verzwaren de leesbaarheid van het EPC+ en zijn onvoldoende relevant op het moment van verkoop of verhuur. 7.5 Volgorde van de maatregelen De maatregelen die worden opgenomen in het EPC+ worden samengenomen in verschillende renovatiestappen die elkaar in een logische volgorde opvolgen. Hierbij wordt de volgorde van de renovatiestappen bepaald door dezelfde methodiek als deze beschreven voor het renovatieadvies 3 De Trias Energetica zijn 3 basisregels bij het duurzaam ontwerpen van gebouwen. De drie regels zijn: 1. Beperk de energievraag door energieverlies tegen te gaan. 2. Maak maximaal gebruik van hernieuwbare energie. 3. Maak zo efficiënt mogelijk gebruik van fossiele brandstoffen om in de resterende energiebehoefte te voorzien. ////// werknota renovatieadvies pagina 29 van 41

30 (zie 6.5). In afwijking van de methodiek voor het renovatieadvies wordt er in het EPC+ geen rekening gehouden met gebruikersgebonden aspecten (voorkeuren en financiële middelen van de eigenaar) en kan de deskundige zelf niet bijsturen. Dit houdt in dat de volgorde van de maatregelen bepaald wordt door volgende aspecten: Bouwfysische aspecten die gelijktijdige renovatie vereisen Praktische constructie-aspecten (bijvoorbeeld gebruik van een stelling en voorbereiding van het terrein) Vermijden lock-in voor volgende stappen Quick-wins op vlak van energie en comfort Voldoen aan wettelijke vereisten voor onderdelen De hierboven opgesomde aspecten staan in zekere zin al gerangschikt in functie van hoe doorslaggevend ze zijn. De visie van de werkgroep is dat de volgorde van de verschillende stappen in hoofdzaak wordt bepaald door de bouwkundige logica waarbij lock-ins worden vermeden. Er kan ook gewerkt worden met pakketten die vaak samen worden genomen (bijvoorbeeld muren + ramen). Het behalen van wettelijke verplichtingen op onderdelen (bijvoorbeeld verbod op enkel glas) wordt mee beschouwd maar is minder doorslaggevend en mag niet leiden tot een onlogische volgorde. De exacte logica voor het vastleggen van de volgorde van de verschillende stappen vereist een diepgaander onderzoek dat in een latere fase zal worden gevoerd. Dit verder onderzoek moet leiden tot een methodiek die de volgorde bepaalt en waarbij een intelligentie ingebouwd is zodat voornamelijk gestuurd wordt naar gebouwschil en vermeden wordt dat technieken altijd worden voorgenomen op de gebouwschil wegens bijvoorbeeld een betere terugverdientijd. 8 TOEPASSINGSGEBIED Het toepassingsgebied van het renovatieadvies en het EPC+ omvat woongebouwen. Niet residentiële gebouwen vallen buiten het toepassingsgebied. Een aanpak op wijkniveau valt buiten de scope. 8.1 Appartementen Appartementen en collectieve woongebouwen vergen een aangepaste aanpak. Hiervoor is afzonderlijk overlegd met verschillende syndici. De conclusies van het afzonderlijk overleg zijn besproken op het overleg van de werkgroep op 28/4. De voornaamste conclusie van het afzonderlijk overleg is dat iedereen akkoord is met de opzet van het renovatieadvies en het EPC+, maar dat bij verschillende syndici veel bezorgdheden zijn. De syndici zien veel knelpunten. Een belangrijk knelpunt is de trigger waarbij de keuze van één eigenaar (of toestand van één appartement) leidt tot kosten voor de anderen. De syndici vrezen dat ze de kosten voor de opmaak van een EPC+ of een renovatieadvies niet verkocht krijgen aan de vereniging van mede-eigenaars. De werkgroep stelt bijkomend overleg voor om meer draagvlak te creëren en de knelpunten en mogelijke oplossingen beter in kaart te brengen. Het is de ambitie om dit op korte termijn te doen zodat het implementatietraject voor appartementen kan inpikken in het algemeen implementatietraject van het renovatieadvies en EPC Erfgoed Het VEA heeft afzonderlijk overlegd met het Agentschap Onroerend Erfgoed om te bekijken of er een andere aanpak wenselijk is voor erfgoed. De conclusie van het overleg is dat het renovatieadvies en het EPC+ ook van toepassing is voor erfgoed op voorwaarde dat: De adviseur de automatisch gegenereerde adviezen manueel kan bijsturen op maat van het gebouw. ////// pagina 30 van 41 werknota renovatieadvies

31 Deze aanpak is momenteel voorzien voor het renovatieadvies. De adviseur voor erfgoedgebouwen ook een erfgoedachtergrond heeft. Agentschap Onroerend Erfgoed werkt momenteel aan een opleidingskader voor energieconsulenten voor erfgoed. De personen die deze opleiding hebben gevolgd kunnen hiervoor bijvoorbeeld in aanmerking komen. De afspraak is dat er voor dit punt terug contact wordt genomen met agentschap Onroerend Erfgoed bij de uitwerking van de beroepskwalificatie en het competentieprofiel van de adviseur. 9 PROCEDURE De procedure is niet uitgewerkt in deze fase maar wordt uitgewerkt in het vervolgtraject (zie ook hoofdstuk 14). Voorafgaand aan de uitwerking van de procedure heeft de werkgroep al enkele punten naar voor gebracht die moeten worden ingewerkt in de procedure. Een plaatsbezoek is verplicht voor de opmaak van het EPC+ en het renovatieadvies. De adviseur is eveneens verplicht om het renovatieadvies te bespreken met de gebruiker aan de hand van een afdruk van het advies. De adviseur mag bij de opmaak van het renovatieadvies gebruik maken van verklaringen van de eigenaar. Het gebruiken van verklaringen wijkt af van de huidige werkwijze van het EPC en het toekomstige EPC+. De adviseur is niet verplicht deze verklaringen in rekening te brengen indien de adviseur twijfelt aan de waarachtigheid van de verklaringen. Indien gegevens gebaseerd zijn op verklaringen, dan wordt dit vermeld in het advies als bronvermelding. Deze bronvermelding is nodig om te vermijden dat foutieve verklaring als waar worden aangenomen bij een verkoop. Het renovatieadvies kan niet dienen als vervanging van een EPC(+). Bij een koop of verhuur blijft een EPC(+) verplicht, ongeacht of er een renovatieadvies aanwezig is voor de woning. Er wordt op technisch vlak een systeem uitgewerkt dat automatische uitwisseling van gegevens mogelijk maakt (zie 12). De automatisch uitgewisselde gegevens kunnen worden overschreven. De gegevens uit het renovatieadvies die gebaseerd zijn op een verklaring mogen niet overgenomen worden in het EPC+. Bij de opmaak van het renovatieadvies is destructief onderzoek toegelaten maar niet verplicht. Hiervoor wordt de huidige aanpak vanuit EPC overgenomen. De adviseur kan in overleg met de eigenaar bepalen of er destructief onderzoek wordt gedaan en door wie dit wordt gedaan. 10 VERANTWOORDELIJKHEDEN Voor het vastleggen van de verantwoordelijkheden is bijkomend overleg nodig met specifieke partners. In het overleg moeten de algemene verantwoordelijkheden voor het renovatieadvies worden besproken, maar in het bijzonder zeker het punt renovatiewaardigheid en de verklikkerfunctie bij EPC+. Er moet o.a. worden onderzocht in welke mate de adviseur verantwoordelijk kan worden gesteld voor offertes die afwijken van de geschatte investeringskosten. 11 AANDACHTSPUNTEN BIJ UITWERKING Bij het uitwerken van het voorstel is rekening gehouden met enkele aandachtspunten. Deze aandachtspunten blijven zeker gelden voor de verdere uitwerking van het renovatieadvies en EPC+. De aandachtspunten zijn hieronder kort opgesomd: Herbruikbaarheid van gegevens en linken met EPB en EPC (zie hoofdstuk 12). ////// werknota renovatieadvies pagina 31 van 41

32 Opletten met volledige automatisatie: adviseur moet zelf aanpassingen kunnen doen in geval van projectspecifieke problemen/aandachtspunten. Dit geldt voornamelijk voor het renovatieadvies. Gebruiker centraal plaatsen. Bij elk aspect dat bijkomend wordt opgenomen in het renovatieadvies of het EPC+ moet een afweging gemaakt worden: wat is het voordeel en wat is de bijkomende kostprijs voor de gebruiker. Is dit in verhouding? 12 HERBRUIKBAARHEID VAN GEGEVENS Het renovatieadvies heeft veel linken met EPB en EPC(+). Soms zal een renovatieadvies worden opgemaakt voor een woning waarvoor al een EPC(+) of een EPC-bouw bestaat. Omgekeerd is het ook mogelijk dat er een EPC+ of EPB-aangifte wordt opgemaakt voor een woning waarvoor een renovatieadvies bestaat. Zeker op lange termijn zullen deze situaties vaker en vaker voorkomen. Het is absoluut te vermijden dat de adviseur/verslaggever/energiedeskundige telkens dezelfde gegevens opnieuw moet invoeren in de software. Om dubbel invoerwerk en dus dubbele kosten te vermijden, moet er op technisch vlak een systeem worden ontwikkeld dat een maximale recuperatie van gegevens mogelijk maakt. Dit systeem is op dit ogenblik niet voor handen en zal een grondig onderzoek vergen. In Wallonië loopt op dit moment een gerelateerde studie die import/exportfuncties van de Waalse EPC-tool onderzoekt. 13 KOSTPRIJS EPC+ EN RENOVATIEADVIES De exacte kostprijs voor een EPC+ en renovatieadvies van een gemiddelde woning is moeilijk te voorspellen. Het VEA raamt de gemiddelde kostprijs voor het EPC+ op 400 euro en de gemiddelde kostprijs voor het renovatieadvies op 800 euro. Deze raming is gebaseerd op bestaande voorbeelden in binnen- en buitenland (Sanierungsfahrplan, EPC, EPB, PAE2), op het huidig voorstel voor de inhoud, op de verwachte graad van detail bij de opmetingen en op het verwachte competentieprofiel. Er wordt bij de schatting uitgegaan van een gebruiksvriendelijke tool voor de uitvoerders die automatisch een voorstel doet omtrent de nodige maatregelen, de volgorde van de maatregelen en de bijhorende investeringskosten. De kostprijs zal in grote mate bepaald worden door de verwachtingen van de gebruiker omtrent het bouwtechnisch luik dat opgenomen wordt in het EPC+ en het renovatieadvies. Op dit moment worden de kosten voor de opmaak van een EPC gedragen door de verkoper. Een kostenverhoging van het EPC+ ten opzichte van het huidige EPC leidt tot grotere kosten voor de verkoper, terwijl de baten voor de koper zijn. De vraag is gesteld of een kostenverschuiving wenselijk is. Het doorrekenen van de kosten naar de koper, kan ertoe leiden dat de zoektocht naar de laagste prijs minder speelt, waardoor er meer ruimte is voor kwaliteit. Het huidig juridisch kader rond EPC sluit een kostenverschuiving niet uit. De discussie over de wenselijkheid van een kostenverschuiving en het onderzoek naar mogelijkheden hierin, liggen buiten de scope van het voorliggend project. 14 PLAN VAN AANPAK VERVOLGTRAJECT Het renovatieadvies en het EPC+ vertonen veel gelijkenissen. Het VEA stelt daarom voor om een vervolgtraject op te starten waarin beide instrumenten gelijktijdig verder worden uitgewerkt. De gelijktijdige uitwerking zorgt voor efficiëntiewinsten en maakt een maximale afstemming tussen beide instrumenten mogelijk. ////// pagina 32 van 41 werknota renovatieadvies

33 Het VEA stelt een projectmatige aanpak voor, waarbij het renovatieadvies en het EPC+ samen als één hoofdproject worden beschouwd. Dit hoofdproject wordt opgesplitst in een aantal deeltaken. Het vervolg van dit hoofdstuk geeft een korte beschrijving van elke deeltaak met een aanzet van de verdere aanpak. Hieronder staat een overzicht van de verschillende deeltaken: Service design o Terugkoppeling inhoud met gebruikers o Grafisch ontwerp formulieren Competentieprofiel o Beroepskwalificatie o Erkenningsregeling Aanpak voor appartementen Verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid Bijkomend inhoudelijk onderzoek o Impact aspect renovatiewaardigheid op kostprijs voor gebruiker o Inventaris van alle mogelijke maatregelen o Impact op het comfort o Kostendatabase o Impact op de vastgoedwaarde o Uitschrijven teksten Methodiek o Keuze vertrekbasis voor de rekenmethodiek o Aanpassing en verdere ontwikkeling van de gekozen basisrekenmethodiek o Strategie voor onderhoud methodiek en actualisatie van prijzen en technieken. Tools en databank Praktische uitwerking erkenningsregeling Regelgevend kader Toezicht en kwaliteitscontrole Impact op EPC en EPB Flankerende maatregelen Communicatie 14.1 Service design Er wordt een servicedesigntraject opgezet in samenwerking met Informatie Vlaanderen. Service design is een methode of aanpak om de kwaliteit van een dienstverlening te verbeteren. Tijdens het traject wordt de werkelijke gebruiker zelf betrokken in de ontwikkeling en wordt er ook gebruik gemaakt van visualisaties. Ideeën worden op die manier snel concreet gemaakt door middel van foto s, tekeningen en maquettes en altijd afgetoetst met de gebruikers. Het servicedesigntraject moet voor het renovatieadvies en het EPC+ meer zicht geven op de wensen van de gebruikers op vlak van inhoud en formulieren. De gebruikers zijn hier de woningeigenaars, kandidaat-kopers en kandidaat-huurders. In het traject wordt afgetoetst of de voorgestelde inhoud wel degelijk overeenstemt met de noden van de gebruiker. Hierbij is het niet de bedoeling om de basis van het huidig voorstel in vraag te stellen, maar bepaalde specifieke punten kunnen op basis van de feedback van de gebruikers aangepast worden of dieper worden uitgewerkt. Daarnaast wordt in het servicedesigntraject nagegaan hoe de inhoud het best wordt weergegeven op de verschillende documenten die de gebruiker ontvangt in het kader van het EPC+ en het ////// werknota renovatieadvies pagina 33 van 41

34 renovatieadvies. Door de inhoud op een doordachte en visueel aantrekkelijke manier weer te geven, zal de gebruiker sneller overtuigd zijn om actie te ondernemen. Voor het grafisch ontwerp zal een extern design-bureau worden aangesteld. Het servicedesigntraject dat wordt opgestart, is een gezamenlijk traject voor het renovatieadvies, het EPC+ en de woningpas. Het gezamenlijke traject is efficiënter en maakt een maximale overeenstemming tussen de verschillende instrumenten mogelijk. De eerste stappen in dit gezamenlijk traject zijn reeds gezet. Als voorbereiding is al een eendaagse werkmeeting tussen het VEA en Informatie Vlaanderen ingepland eind mei. Tijdens de werkmeeting worden de gebruikersprofielen en de scope bepaald, de processen worden omschreven. In het verdere servicedesigntraject zijn 5 fases voorzien: 1. Luisterfase 3 maand: Deze fase omvat een omgevingsanalyse, het verzamelen van inzichten en het bepalen van epics (wat willen we bereiken) en prioriteiten. 2. Designfase 1 maand: Deze fase omvat het verfijnen van de noden van de gebruikers en het uitwerken van oplossingen tot eerste high level prototypes. Dit gebeurt door co-creatie sessies met gebruikers o.l.v. een designteam. 3. Testfase 1 maand: In deze fase worden de prototypes getest binnen de gebruikersgroepen. 4. realiseer nu nog niet in scope 5. verbeter nu nog niet in scope Luister: omgevingsanalyse Luister: inzichten verzamelen Luister: epicsen prioriteiten Design Test 3 maand 1 maand 1 maand De eerste drie fases volgen elkaar aansluitend op en hebben een doorlooptijd van ongeveer 5 maand. De start van fase 1 is voorzien kort na de zomer. Fases 4 en 5 zijn fases om bevindingen terug te koppelen na de invoering van het instrument. Deze fases liggen voorlopig buiten de scope van het project Competentieprofiel De competentieprofielen voor de energiedeskundige/expert/adviseur voor het renovatieadvies en het EPC+ moeten worden vastgelegd. Het vastleggen van deze competentieprofielen is voorzien als deeltaak die wordt getrokken door het Agentschap Hoger Onderwijs, Volwassenonderwijs, Kwalificatie & Studietoelagen (AHOVOKS). Deze deeltaak kan starten op basis van de inhoud die in deze nota wordt vastgelegd. Voor deze deeltaak wordt een werkgroep opgericht die naast AHOVOKS bestaat uit o.a. het VEA, Wonen-Vlaanderen, NAV, BVA, OVED, Provinciale steunpunten duurzaam bouwen, actieve energiedeskundigen/verslaggevers. ////// pagina 34 van 41 werknota renovatieadvies

35 Op basis van de input van de werkgroep stelt AHOVOKS een beroepskwalificatie op en werkt het VEA een erkenningsregeling uit Aanpak voor appartementen Er bestaan nog een aantal vraagtekens rond de toepassing van het renovatieadvies en het EPC+ op appartementen en meer algemeen op woningen in mede-eigendom (zie ook 8.1). Hiervoor is bijkomend overleg nodig tussen het VEA en verschillende verenigingen van syndici. De bedoeling van het overleg is een overzicht te bekomen van alle bezorgdheden en de mogelijke oplossingen. De ambitie is om dit bijkomend overleg rond mede-eigendom zo snel mogelijk op te starten zodat de verdere uitwerking kan inpikken in het algemene traject voor woningen in individuele eigendom Verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid Voor het vastleggen van de verantwoordelijkheden is bijkomend onderzoek nodig. Het VEA zal hiervoor overleggen met specifieke instanties met ervaring op dit vlak. Op basis van het overleg werkt het VEA een voorstel uit Bijkomend inhoudelijk onderzoek Voor het verder concretiseren van de inhoud van het renovatieadvies en het EPC+ is op sommige punten bijkomend onderzoek en studiewerk vereist. Bijkomend onderzoek is nodig op vlak van: o Impact aspect renovatiewaardigheid op kostprijs voor gebruiker o Inventaris van alle mogelijke maatregelen o Impact op het comfort o Kostendatabase o Impact op de vastgoedwaarde o Uitschrijven teksten Impact aspect renovatiewaardigheid op kostprijs voor gebruiker Het aspect renovatiewaardigheid kan er toe leiden dat het competentieprofiel van de adviseur/deskundige zwaarder wordt of kan er zelfs toe leiden dat er meerdere deskundigen ter plaatse moeten komen. Het luik rond renovatiewaardigheid leidt dus indirect tot een duurder renovatieadvies voor de gebruiker. Het is daarom aangewezen om in het servicedesigntraject (zie 14.1) na te gaan hoe diepgaand de bouwtechnische beoordeling moet gaan volgens de gebruiker en welke prijs de gebruiker bereid is hiervoor te betalen. Om in deze materie de juiste beslissing te nemen, moet er voor elke graad van diepgang een gegronde inschatting van de meerkost worden gemaakt Inventaris van alle mogelijke maatregelen Er is een inventaris nodig van alle mogelijke maatregelen die in het advies kunnen worden voorgesteld. Deze inventaris dient als basis voor de verdere uitwerking van de methodiek en bijkomende onderzoeken. Zonder de inventaris is het mogelijk dat er in de verdere onderzoeken niet voor alle maatregelen een investeringskost wordt vastgelegd of dat er bijvoorbeeld teksten ontbreken voor bepaalde maatregelen. ////// werknota renovatieadvies pagina 35 van 41

36 Impact op het comfort Om de gebruiker meer aan te spreken en te overtuigen, wordt de impact op het comfort visueel weergegeven. De exacte visualisering volgt uit het grafisch ontwerp in kader van het servicedesigntraject (zie 14.1). Verschillende maatregelen hebben een impact op verschillende aspecten van comfort (bijvoorbeeld het gebruiksgemak van de verwarmingsregeling, temperatuurservaring, tocht ). Hoe deze aspecten juist vertaald worden naar de visualisatie moet verder worden uitgedacht. Een mogelijke piste is om in de methodiek aan elk van deze aspecten een puntenscore toe te kennen. Deze puntenscore is subjectief en zal intuïtief worden bepaald, bijvoorbeeld door bevraging van gebruikers. Omwille van dit gebrek aan objectiviteit wordt de puntenscore dan enkel achter de schermen gebruikt om tot een visualisatie te komen. Deze piste wordt op dit moment niet naar voor geschoven als de te volgen piste, maar wordt aangehaald louter als voorbeeld. Er zijn verschillende pistes mogelijk om dit luik meer te concretiseren. Een startpunt is een inventaris opmaken van de maatregelen die een impact hebben op comfort en een onderscheid maken tussen de verschillende aspecten van comfort. Vanuit deze inventaris kunnen pistes uitgewerkt worden om de visualisering mogelijk te maken. Het is op dit moment nog niet duidelijk welke betrokken partij de verdere concrete uitwerking van dit aspect van het renovatieadvies verder zal trekken Kostendatabase Op dit moment beschikt het VEA niet over alle prijsgegevens die nodig zijn voor het uitwerken van het kostenluik. Er is een externe studie nodig om de hiaten in de prijsdata van het VEA in te vullen en om de data om te zetten naar de gewenste vorm (prijsvorken met differentiatie naar grootte van werken en regionale verschillen). Daarnaast moet er een plan van aanpak komen om de kosten up-to-date te houden. Op jaarbasis volstaat een eenvoudige indexering, maar over een periode van 5 à 10 jaar moeten de prijzen opnieuw geëvalueerd worden. Een interessante piste hiervoor is om de werkelijke kosten voor de maatregelen te capteren via de woningpas (na uitvoering van de werken). Het VEA zal in eerste instantie zelf nagaan welke rol de woningpas hierin kan hebben Impact op de vastgoedwaarde De impact op de vastgoedwaarde wordt weergegeven als een percentuele stijging van de totaalwaarde van het pand. Een eerste oppervlakkige bevraging van de sector geeft aan dat het haalbaar is om een gemiddeld percentage te definiëren, maar dat het niet realistisch is om de percentages af te stemmen op elke unieke woning. De concrete waarde van deze gemiddelde percentuele stijging moet blijken uit verder onderzoek. Uit het verder onderzoek zal ook moeten blijken in hoeverre dit gemiddelde percentage kan worden bepaald in functie van de afzonderlijke maatregelen. Een eerste stap in dit verder onderzoek is een bevraging van studiebureaus en kennisinstellingen die mogelijks over meer informatie beschikken. Indien dit onvoldoende resultaten geeft, kan een studieopdracht worden aanbesteed. ////// pagina 36 van 41 werknota renovatieadvies

37 Een deelopdracht van de studie is een plan van aanpak om de voorgestelde percentages te actualiseren. De verwachting is dat het energiebewustzijn van de markt nog gaat toenemen, wat zal leiden tot een grotere impact van de maatregelen op de marktwaarde van de woning Uitschrijven teksten Voor de concrete invulling van het renovatieadvies is veel tekstmateriaal nodig (inleidende tekst, prefabtekstblokken, bestekteksten ). Voor het uitschrijven van deze teksten zal het VEA een opdracht uitbesteden. Een eerste stap in deze opdracht kan zijn om een inventaris te maken van alle teksten die reeds bestaan (technische voorlichtingen WTCB, teksten uit Sanierungsfahrplan, technische fiches EAP en maatwerkadvies ). De uitdaging voor deze opdracht zal er voornamelijk uit bestaan het noodzakelijke evenwicht te vinden tussen het technische en het sensibiliserende karakter van de tekst. De teksten moeten enerzijds technisch correct zijn, maar anderzijds moeten ze ook zo eenvoudig mogelijk zijn en de gebruiker in de juiste richting sturen (nudging) Methodiek Er is een rekenmethodiek nodig om de energieprestatie van de woningen te bepalen en om op een gefundeerde wijze adviezen voor te stellen. Het is niet wenselijk om een volledig nieuwe rekenmethodiek uit te werken. Het uitwerken van een volledig nieuwe rekenmethodiek heeft een te grote impact op budget en planning. Om efficiënt om te gaan met tijd en middelen, wordt best vertrokken van een bestaande rekenmethodiek, die wordt aangepast en aangevuld waar nodig. Het vertrekpunt van de uitwerking van de methodiek is de keuze van een bestaande methodiek die als basis zal dienen. Er zijn veel verschillende bestaande instrumenten met elk een rekenmethode die hiervoor in aanmerking komt (EPC, EPB, EAP, PAE2, Sanierungsfahrplan ). De overname van elk van deze rekenmethodes heeft zijn voor- en nadelen. Een belangrijk aspect dat zal worden meegenomen in de afwegingsoefening, is de wens voor een methodiek die een brug vormt tussen EPB en EPC, eerder dan een derde methode die losstaat van deze bestaande Vlaamse instrumenten. Als de vertrekbasis van de methode vastligt, kan een inventaris worden gemaakt van alle nodige aanvullingen en aanpassingen. Op basis van de inventaris moet een plan van aanpak worden opgesteld. De uitwerking van alle nodige aanvullingen en aanpassingen zal vermoedelijk gebeuren via een externe opdracht. Aanvullend moet een strategie bepaald worden voor het onderhoud van de methodiek en het actualiseren van de kostprijzen en technieken Tools en databank Er moet een tool worden ontwikkeld voor de uitvoerders, waarmee de rekenmethodiek op een pragmatische manier kan worden toegepast. Een tool is noodzakelijk om de werklast van de uitvoerder te beperken en bijgevolg het renovatieadvies of EPC+ betaalbaar te houden voor de gebruiker. Om de kwaliteit van de tool te garanderen, wordt een uniforme en verplicht te gebruiken tool voorgesteld (analoog aan EPC en EPB). Op dit moment lijkt het aangewezen om één tool te ontwikkelen die gebruikt kan worden zowel voor het renovatieadvies als voor het EPC+. Verdere detailanalyse zal uitmaken of dit weldegelijk mogelijk is. ////// werknota renovatieadvies pagina 37 van 41

38 Een eerste stap voor de ontwikkeling van de tool, is het opstellen van de gewenste functionaliteiten en minimale vereisten. De basisvereiste is de input van bestaande gebouweigenschappen omzetten tot een output met resultaten op basis van de rekenmethodiek. Een tweede vereiste die in de werkgroep naar voor wordt gebracht, is een gebruiksvriendelijke manier om verschillende alternatieven te simuleren. Andere bijkomende vereisten hangen sterk af van de wensen van de uitvoerders (deskundigen/adviseurs) die met de tool aan de slag moeten. Het is op dit moment niet duidelijk wat deze wensen juist zijn. Wensen de uitvoerders bijvoorbeeld een stand-alone software (~EPB-software), een webapplicatie (~Epact), een applicatie voor op portables of nog iets anders? Om de verwachtingen beter in kaart te brengen zal overleg gevoerd worden met potentiële uitvoerders (huidige energiedeskundigen, verslaggevers, architecten, renovatieadviseurs van de steunpunten duurzaam bouwen ). Dit overleg kan mogelijk gevoerd worden onder de vorm van een servicedesigntraject, afhankelijk van de ervaringen uit het traject dat beschreven is in Er is een databank nodig om de aangiftes van het renovatieadvies en het EPC+ op te laden en te valideren. De databank bevat functies om de nodige formulieren en bijlagen te genereren. De functie van de databank wordt ingevuld via de woningpas. De verdere ontwikkeling van de databank wordt afgestemd met en door de woningpas. In dit verdere traject wordt ook bekeken wat de mogelijkheden zijn om van het renovatieadvies een levend document te maken. Met levend wordt bedoeld dat de gebruiker zijn renovatieadvies op een eenvoudige manier up-to-date kan houden. De gebruiker heeft bijvoorbeeld de mogelijkheid om via de woningpas aan te duiden welke stappen uit het renovatieadvies uitgevoerd werden. De details van dit levend karakter worden in een latere fase verder uitgewerkt. Naast de tool voor de uitvoerders en de databank, zijn er nog enkele kleine bijkomende tools nodig. Op dit moment wordt een tool voorzien voor het omrekenen van isolatiewaarden naar concrete diktes en materialen. Daarnaast is ook een webpagina met een doordachte zoekfunctie nodig, waarmee de gebruiker snel bijkomende informatie (bestekteksten, technische fiches ) kan vinden, specifiek voor zijn maatregelenpakket Praktische uitwerking erkenningsregeling Op dit moment is nog niet voldoende duidelijk welke aspecten van een eventuele erkenningsregeling (zoals opleidingen, examens, permanente vorming ) juist nodig zijn. Dit luik kan verder worden uitgewerkt nadat het competentieprofiel (zie 14.2) meer vorm heeft gekregen. Mogelijks zijn er basisopleidingen of bijkomende opleidingen nodig voor de uitvoerders. Om de opleidingen tijdig van start te laten gaan, moet dit luik onmiddellijk volgen op de uitwerking van het competentieprofiel Uitwerking regelgevend kader Er is een kader nodig dat het toepassingsgebied (en eventuele uitzonderingen), de procedures en andere formaliteiten juridisch vastlegt Toezicht en kwaliteitscontrole Van zodra de instrumenten EPC+ en renovatieadvies in werking treden, is een toezicht nodig. Het toezicht is een noodzakelijk onderdeel dat er mee voor zorgt dat de procedures correct nageleefd worden en dat de certificaten/adviezen inhoudelijk correct worden opgesteld. In eerste instantie moet bekeken worden voor welke aspecten een toezicht wenselijk is. Daarna moet een strategie worden uitgewerkt om deze aspecten op te volgen. Nadat de strategie is bepaald, kan een plan van aanpak worden opgesteld voor de praktische uitwerking. ////// pagina 38 van 41 werknota renovatieadvies

39 14.11 Impact op EPC en EPB Het EPC+ komt ter vervanging van het EPC. Het renovatieadvies zal vaak worden opgemaakt voorafgaand aan de uitvoering van EPB-plichtige werken en anderzijds zal het renovatieadvies zelf vaak leiden tot de uitvoering van EPB-plichtige werken. Het renovatieadvies en het EPC+ zullen een grote impact hebben op de bestaande werking van EPC en EPB. Er moet een inventaris worden opgemaakt van alle raakpunten en nodige aanpassingen. Op basis daarvan kan een plan van aanpak worden uitgewerkt voor de nodige aanpassingen. Hierbij wordt ook bekeken welke overgangsmaatregelen nodig zijn Flankerende maatregelen De impact van het renovatieadvies wordt vergroot door, los van eventuele verplichtingen, mensen te stimuleren om het renovatieadvies te laten opmaken en de voorgestelde maatregelen uit te voeren. Als stimulans zijn er tal van mogelijkheden. Een voor de hand liggende stimulans is financiële ondersteuning. Financiële stimuli zijn mogelijk onder verschillende vormen, zoals voordelige leningen of subsidies. Het renovatieadvies kan indirect financieel gestimuleerd worden door het renovatieadvies op te nemen als criterium voor het toekennen van bestaande subsidies/energieleningen. Er zijn ook alternatieven voor financiële stimuli, zoals bijvoorbeeld inspelen op het imago door het toekennen van een vorm van erkenning (bv. een certificaat) wanneer de langetermijndoelstelling is bereikt. Er wordt voorgesteld om verder te onderzoeken welke stimuli het meeste impact hebben en haalbaar zijn Communicatie Een doordachte en uitgebreide communicatiecampagne is een essentieel element voor een vlotte invoering van het renovatieadvies en het EPC+. De communicatiecampagne zorgt voor meer gedragenheid en een maximale impact. Hiervoor moet een communicatieplan worden uitgewerkt. Dit communicatieplan bepaalt de verschillende doelgroepen, de specifieke informatie die voor elk van deze doelgroepen relevant is, de communicatiekanalen die worden gebruikt en de tijdstippen waarop de informatie de doelgroep moet bereiken. Op dit moment is nog niet duidelijk in welke mate het VEA voor het communicatieluik beroep zal doen op externe partners. 15 PLANNING Een eerste indicatieve planning geeft aan dat de invoering van het EPC+ en het renovatieadvies mogelijk is vanaf het najaar van Het VEA zal de planning nog meer in detail uitwerken. Het VEA streeft naar een invoering in 2018, maar merkt op dat de kans op overschrijding van deze planning groot is. Onderstaande Figuur 3 geeft de grote blokken uit hoofdstuk 14 weer op een tijdslijn. ////// werknota renovatieadvies pagina 39 van 41

40 Figuur 3: planning deelprojecten Onderstaande Figuur 4 geeft de blokken uit hoofdstuk 14 met een onderverdeling van taken weer op een tijdslijn. ////// pagina 40 van 41 werknota renovatieadvies

41 Figuur 4: planning deelprojecten met deeltaken ////// werknota renovatieadvies pagina 41 van 41