Invoering adolescentenstrafrecht wel of niet doen?

Transcriptie

1 Invoering adolescentenstrafrecht wel of niet doen? Een onderzoek naar de straffen en maatregelen bij de invoering van het adolescentenstrafrecht Masterscriptie Rechtsgeleerdheid Universiteit van Tilburg Maartje Verheijen Rechtsgeleerdheid accent strafrecht Eerste beoordelaar: Mw. Mr. L.H.A.M. Kemperman-Boeren Tweede beoordelaar: Mw. Mr. E.E. De Feijter 26 november 2012 van uur

2 Invoering adolescentenstrafrecht wel of niet doen? Een onderzoek naar de straffen en maatregelen bij de invoering van het adolescentenstrafrecht. Maartje Verheijen S Universiteit van Tilburg Faculteit der Rechtsgeleerdheid Masterscriptie Rechtsgeleerdheid Accent Strafrecht Scriptiebegeleidster: Mw. Mr. L.H.A.M. Kemperman-Boeren Tweede beoordelaar: Mw. Mr. E.E. De Feijter Datum afstudeerzitting: 26 november 2012 van tot uur 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Het onderwerp Probleembeschrijving Opbouw van het onderzoeksrapport Hoe ontwikkelt een adolescent zich in de periode van 15 tot en met 23 jaar en welke invloed heeft een straf of maatregel op de ontwikkeling van een adolescent? Hoe ontwikkelt een adolescent zich? (verschillende leeftijdsgrenzen?) Hoe ontwikkelen de hersenen zich in de periode van 15 jaar tot en met 23 jaar? Welke invloed heeft dit op het vertonen van wel of geen crimineel gedrag? Welke gevolgen heeft dit voor de aansprakelijkheid bij het vertonen van crimineel gedrag? Welke psychologische ontwikkeling ondergaat een adolescent? Tussenconclusie Hoe zien de straffen en maatregelen er voor adolescenten van de leeftijd 15 tot en met 23 jaar er in het huidige strafrechtstelsel uit en waar liggen de leeftijdsgrenzen in het huidige strafstelsel? Jeugdstrafrecht versus volwassenstrafrecht (inleiding) Leeftijdsgrens jaar (jeugdstrafrecht) De straffen en maatregelen jeugdstrafrecht Vrijheidsbenemende straf Overige hoofdstraffen en bijkomende straffen Verschillende maatregelen jeugdigen Buitengerechtelijke afdoening Niet-strafrechtelijke sancties en beschermende maatregelen Leeftijdsgrens jaar (volwassenenstrafrecht) De straffen en maatregelen volwassenstrafrecht 38 3

4 3.5.1 De verschillende straffen De verschillende maatregelen Niet-strafrechtelijke sancties en de buitengerechtelijke Afdoening De uitzonderingen met de leeftijdsgrenzen Tussenconclusie Hoe zouden de straffen en maatregelen voor adolescenten in het adolescentenstrafrecht ingevuld kunnen worden? Rechtsvergelijkend onderzoek met Duitsland De leeftijdgrenzen in Duitsland Een vergelijking met de leeftijdsgrenzen volgens het wetsvoorstel in Nederland De straffen en maatregelen in Duitsland Een vergelijking met de straffen en maatregelen volgens het wetsvoorstel in Nederland Het adolescentenstrafrecht in Duitsland Tussenconclusie Wat houdt het nieuwe adolescentenstrafrecht in en welke leeftijdsgrenzen zullen er worden gehanteerd? Het wetsvoorstel invoering adolescentenstrafrecht Wat is het adolescentenstrafrecht en waarom? Het adolescentenstrafrecht en het Verdrag voor de Rechten van het Kind? Welke leeftijdsgrenzen worden er gehanteerd en wat zijn de verschillen met het oude strafrechtstelsel? Welke straffen en maatregelen zullen volgens het wetsvoorstel worden gebruikt? Welke straffen worden ingezet en wat zijn de verschillen met betrekking tot de straffen van het huidige strafstelsel? Welke maatregelen worden ingezet en wat zijn de verschillen met betrekking tot het huidige strafstelsel? 74 4

5 5.4 Op welke manier kan het adolescentenstrafrecht in Nederland ingevuld worden? De leeftijdgrenzen in Nederland De straffen en maatregelen in Nederland voor de doelgroep adolescenten in de leeftijd 16 tot 23 jaar Welke hoofdstraffen zijn er veranderd? Gevangenisstraf Taakstraf De bijkomende straffen zijn niet veranderd De maatregelen in Nederland voor de doelgroep adolescenten in de leeftijd 15 tot 23 jaar Welke maatregelen zijn nieuw, veranderd of hetzelfde gebleven? Welke maatregelen zijn nieuw binnen het adolescentenstrafrecht? Hoofdelijk aansprakelijkheid van groepen in verband met criminele winsten De strafdienstplicht Welke maatregelen veranderen door eventuele invoering van het adolescentenstrafrecht? De PIJ-maatregel De gedragsmaatregel Het elektronisch toezicht De ISD-maatregel Overige aanpassingen en vernieuwingen binnen het adolescentenstrafrecht Vervroegde invrijheidstelling en de nazorg bij voorwaardelijke invrijheidstelling Bijzondere voorwaarden Tussenconclusie Conclusies en aanbevelingen Deelvraag Deelvraag Deelvraag Aanbevelingen 100 5

6 7. Literatuurlijst Bijlage Onderzoeksopzet 6

7 Voorwoord Eindelijk! Hier is het dan, het eindresultaat van de Master Rechtsgeleerdheid, accent strafrecht. Het onderwerp van mijn scriptie is de invoering van het adolescentenstrafrecht. Tijdens de opleiding bleek al snel dat ik de ontwikkelingen op het gebied van sancties en maatregelen het interessants vond, samen met het jeugdstrafrecht. Ik dacht, daar moet ik iets mee gaan doen! Tegen de tijd dat ik ging nadenken over mijn scriptie onderwerp was het eventueel invoeren van een apart adolescentenstrafstelsel een hot item. Het onderwerp blijkt alle aspecten te hebben die ik erg interessant vind, namelijk jeugdstrafrecht, sancties en maatregelen, maar ook de ontwikkeling van de adolescenten. Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken om een aantal mensen te bedanken. Als eerste wil ik mevrouw Mr. Kemperman voor de begeleiding. Door haar inzicht en feedback is het een betere scriptie geworden. Bedankt! Verder wil ik in het bijzonder mijn moeder, mevrouw N. Verheijen, nog bedanken voor het lezen van mijn scriptie en voor de kritische noot die ze toegevoegd heeft. Last but not least wil ik mijn familie bedanken, voor de steun tijdens het schrijven van deze scriptie, allemaal bedankt! Maartje Verheijen Tilburg, 12 november

8 De leeswijzer Hij Zijn Art. IVRK Sr. Sv. Tbs PIJ HALT ISD Waar hij staat in de tekst kan ook zij worden gelezen Waar zijn staat in de tekst kan ook haar worden gelezen Artikel Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind Wetboek van Strafrecht Wetboek Strafvordering Terbeschikkinggestelde Penitiaire Inrichting voor Jeugdigen Het Alternatief Inrichting Stelselmatige Daders 8

9 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Het onderwerp Dit onderzoek gaat over het eventueel invoeren van een apart adolescentenstrafrecht. Het kabinet is bezig met een nieuw adolescentenstrafrecht te ontwikkelen. Dit aparte strafrechtstelsel moet er volgens het kabinet komen om adolescenten in de leeftijdscategorie 15 tot 23 jaar harder en langer te straffen bij het plegen van een strafbaar feit. In dit onderzoek staan met name de straffen en maatregelen voor jongvolwassenen in de leeftijdscategorie 15 tot 23 jaar centraal. Er wordt onderzocht welke straffen en maatregelen voor deze specifieke groep het beste ingezet kunnen worden. 1.2 Probleembeschrijving Binnen het Nederlandse strafrecht kennen we het onderscheid tussen het jeugdstrafrecht en het volwassenstrafrecht. Het jeugdstrafrecht valt binnen de leeftijdscategorie van 12 jaar tot 18 jaar en het volwassenstrafrecht begint vanaf 18 jaar en ouder. Hier zijn binnen het strafrecht een aantal uitzonderingen op gemaakt in de wet, namelijk dat 16- en 17 jarigen eventueel volgens het volwassenstrafrecht berecht kunnen worden. 1 En dat 18- tot en met 21 jarigen volgens het jeugdstrafrecht behandeld mogen worden, mits daar aanleiding toe is. 2 De afgelopen paar jaar blijkt uit verschillende onderzoeken dat de ontwikkeling van jongvolwassenen doorloopt tot ongeveer de leeftijd van 23 jaar, 3 maar het volwassenenstrafrecht in Nederland geldt vanaf 18 jaar. Ook het huidige kabinet is dit opgevallen en wil in de toekomst een adolescentenstrafrecht gaan invoeren. 4 Het adolescentenstrafrecht komt voor een gedeelte in de plaats van het jeugdstrafrecht en voor een gedeelte in de plaats van het volwassenstrafrecht. Dit betekent dat er nieuwe leeftijdsgrenzen gecreëerd dienen te worden, namelijk voor de leeftijden 15 tot 23 jaar. Binnen het Nederlandse strafrechtstelsel kennen we de verdeling van het jeugdstrafrecht en het volwassenstrafrecht. Deze verdeling geldt ook voor de straffen en maatregelen binnen het 1 Art. 77b Sr 2 Art. 77c Sr 3 Doreleijers & Fokkens 2010, Doreleijers 2009, Weijers & Imkamp Zie het regeerakkoord VVD&CDA, 30 september

10 strafrecht. 5 Als er een nieuwe groep, zoals de adolescenten, ingevoerd wordt binnen het strafrechtstelsel, dan lijkt het logisch dat er ook een aantal aangepaste straffen en maatregelen ontwikkeld worden voor deze specifieke groep. De vraag is dan ook of de straffen en maatregelen die nu bestaan, goed zijn voor de jongvolwassenen of dat er een aanpassing moet komen in de hoogte en de manier van straffen voor de adolescenten. Daarnaast speelt de ontwikkeling van een adolescent (leeftijdscategorie 15 t/m 23 jaar) een grote rol in dit onderzoek. Het gaat niet alleen om de lichamelijke ontwikkeling, maar vooral om de psychologische ontwikkeling. Verschillende aspecten spelen hierbij een rol; zoals de volgroeiing van het brein bij jongvolwassenen, de ontwikkeling van de adolescent, het effect van verschillende straffen en maatregelen op de ontwikkeling van adolescenten en welke manier van straffen heeft het meest gewenste effect om bijvoorbeeld recidive bij adolescenten zoveel mogelijk te voorkomen. Deze punten zullen onderzocht worden tijdens dit onderzoek. De onderzoeksvraag voor dit onderzoek komt er als volgt uit te zien: Op welke wijze zouden de straffen en maatregelen bij het eventueel invoeren van het adolescentenstrafrecht binnen het wettelijk systeem van het strafrecht, gezien de ontwikkeling van de adolescent, worden ingevuld en welke rol spelen de leeftijdsgrenzen van 15, 18 en 23 jaar hierbij? 1.3 Opbouw van het onderzoeksrapport Om antwoord te geven op de centrale onderzoeksvraag wordt er een aantal deelvragen gesteld. In ieder hoofdstuk staat een deelvraag centraal. Dit levert een bepaalde indeling op, namelijk de volgende: In hoofdstuk 2 staat de ontwikkeling van de adolescent centraal. Er wordt gekeken naar de ontwikkeling van een jongvolwassene in de leeftijd van 15 tot 23 jaar. Denk hierbij aan de ontwikkeling van het brein, de ontwikkeling van het gedrag en het verantwoordelijkheidsgevoel van een adolescent. Ook wordt er onderzocht welke invloed een straf of maatregel heeft op de ontwikkeling van een adolescent. 5 Art. 9 Sr e.v. en art. 77 Sr e.v. 10

11 Het volgende hoofdstuk gaat over het wetsvoorstel waarin het nieuwe adolescentenstrafrecht gepresenteerd wordt. Hier wordt gekeken waarom er een apart adolescentenstrafrecht zou moeten komen. Daarnaast wordt onderzocht of de leeftijdsgrenzen die voorgesteld worden in het wetsvoorstel ook werkelijk goed zijn voor jongvolwassenen en of deze nieuwe leeftijdsgrenzen er zouden moeten komen. Hoofdstuk 4 gaat over het adolescentenstrafrecht in Duitsland. In Duitsland bestaat een vergelijkbaar strafrechtstelsel voor adolescenten van 18 tot 21 jaar. Dit stelsel bestaat al een paar jaar, waardoor er gekeken kan worden naar hoe de adolescent reageert op de verschillende straffen en maatregelen. Ook kan er wellicht gekeken worden naar welke manier het beste werkt en welke manier het slechtste werkt binnen het strafrechtstelsel specifiek voor een adolescent. In hoofdstuk 5 wordt een overzicht gegeven van de straffen en maatregelen voor adolescenten van de leeftijd 15 tot 23 jaar in het huidige strafrechtstelsel. Ook wordt er aandacht besteed aan de verschillende leeftijdsgrenzen zoals we die nu kennen in het huidige strafrechtstelsel. Verder wordt er gekeken op welke manier in Nederland het adolescentenstrafrecht ingevuld kan worden voor wat betreft de straffen en maatregelen. Wat werkt het beste voor een adolescent die een strafbaar feit heeft gepleegd? En wat werkt minder goed? In het laatste hoofdstuk worden de conclusies en aanbevelingen gepresenteerd die gevonden zijn gedurende dit onderzoek. Dit wordt gevolgd door een literatuurlijst en de bijlagen. 11

12 Hoofdstuk 2 De ontwikkeling van de adolescent Deelvraag: Hoe ontwikkelt een adolescent zich in de periode van 15 tot en met 23 jaar en welke invloed heeft een straf of maatregel op de ontwikkeling van een adolescent? 2.1 Hoe ontwikkelt een adolescent zich? De adolescentie is een overgangsfase van de kindertijd naar de volwassenheid. Het Griekse woord adolescere betekent opgroeien, het woord adolescent stamt hier van af. De adolescentie begint rond het tiende levensjaar en loopt tot ongeveer het 22 e levensjaar. In deze periode verandert niet alleen het lichaam, maar vooral ook de hersenen. Het brein bestaat uit verschillende gebieden die ieder apart ontwikkeld worden tijdens de adolescentie 6. In paragraaf wordt hier verder op ingegaan. Bij dit onderzoek wordt uitgegaan van de leeftijd vanaf 15 jaar, omdat bij de plannen om een apart adolescentenstrafrecht in te voeren ook uitgegaan wordt van de leeftijd van 15 jaar. De vroege adolescentie (van 10 tot 14 jaar) wordt dan ook buiten beschouwing gelaten. Wel worden de jonge adolescentie van 15 tot 18 jaar en de late adolescentie van 18 tot 23 jaar besproken. Deze twee verschillende ontwikkelingsfasen markeren tevens de splitsing tussen het jeugdstrafrecht en het volwassenstrafrecht Hoe ontwikkelen de hersenen zich in de periode van 15 jaar tot en met 23 jaar? De ontwikkeling van de hersenen gaat van achter naar voren. Als eerste ontwikkelt het achterste gedeelte van de hersenen zich. Als dit gedeelte volledig volgroeid is dan zijn de middenhersenen aan de beurt en als laatste het frontale gedeelte van de hersenen. Het frontale gedeelte kan zich ontwikkelen tot aan ongeveer het 24 e levensjaar 7. Aan de voorkant van de hersenen bevinden zich de grote hersenen. Bij de grote hersenen ligt ook de cerebrale cortex. De cerebrale cortex speelt een belangrijke rol bij het leren van nieuwe informatie en zit ontzettend complex in elkaar. De cerebrale cortex werkt ook nog samen met twee andere structuren, namelijk de basale ganglia en de amygdala. Deze 6 Crone 2008, p.6 7 < 12

13 samenwerking is nodig voor de vorming van het gedrag op zich. De ganglia is erg belangrijk voor het leren en belonen en de amygdala heeft invloed op de verwerking van emoties. Hoe uit je deze emoties en hoe ga je er mee om 8? Deze emoties spelen een belangrijke rol bij het vertonen van wel of geen crimineel gedrag, hierover meer in paragraaf van dit hoofdstuk. Het blijkt dat de hersenen van een mens pas rond het 25 e levensjaar zijn uit ontwikkeld. Vooral het frontale gedeelte van hersenen ontwikkelt zich op veel latere leeftijd 9. Eerder werd aangenomen dat iemand bij de leeftijd van 18 jaar al volgroeid is, zowel op biologisch als psychologisch gebied, en daarmee als een volwassen persoon kan worden gezien. Het strafstelsel zoals we dat op dit moment kennen is gebaseerd op het feit dat men met de leeftijd van 18 jaar volwassen is. Als er op die leeftijd een strafbaar feit wordt gepleegd, dan wordt er volgens het volwassenstrafrecht berecht. Nu blijkt dat de hersenontwikkeling nog lang niet uitgegroeid en ontwikkeld is op de leeftijd van 18 jaar, kunnen er vraagtekens gezet worden bij de leeftijdsgrens van 18 jaar 10. Moet er op die leeftijd wel al begonnen worden met het toepassen van het volwassenstrafrecht? Of moet er een tussenstelsel komen voor wat betreft de straffen en maatregelen voor de leeftijdscategorie 15 tot en met 23 jaar, zoals een adolescentenstrafrecht Welke psychologische ontwikkeling ondergaat een adolescent? Er bestaan in de ontwikkelingspsychologie verschillende indelingen omtrent het gedrag van mensen in verschillende levensfases. In deze paragraaf wordt alleen het gedrag van adolescenten behandeld. Alle overige levensfases (zoals de babyleeftijd en de rijpheid) worden buiten beschouwing gelaten. Iedereen maakt een ontwikkeling mee waarbij je tot volwassenheid groeit 11. Dit bestaat uit een lichamelijke groei en een psychologische groei. In deze paragraaf wordt alleen aandacht besteed aan de psychologische ontwikkeling, omdat die het meest relevant is. 8 Nicolay 2009, brein in beeld, p Crone 2008, p Steinberg 2009, p De Booys 2008, p

14 De psychologische ontwikkeling van een kind en adolescent kan in verschillende fases worden ingedeeld. De indeling is gemaakt voor kinderen van 8 jaar tot en met 25 jaar. Binnen de psychosociale ontwikkeling 12 worden vier verschillende fases onderscheiden namelijk: 1. Vanaf 10 tot 13 jaar: jeugdige leert voor zichzelf op te komen 2. Vanaf 13 tot 17 jaar: jeugdige leert deelnemen aan groepje gelijkgestemden 3. Vanaf 17 tot 21 jaar: jeugdige gaat zichzelf en anderen beter begrijpen 4. Vanaf 21 tot 24 jaar: er ontstaat een gevoel van verantwoordelijkheid voor het eigen doen en laten 13. Uit deze indeling valt op te maken welke psychologische ontwikkeling de adolescent ondergaat op ongeveer welke leeftijd. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen adolescenten onder de 18 jaar en de adolescenten van 18 tot en met 25 jaar. Als eerste kan er een onderscheid gemaakt worden in de neurofysiologische ontwikkeling. Adolescenten onder de 18 jaar zijn nog volop in ontwikkeling en nog lang niet volwassen. Bij de adolescenten boven de 18 jaar is er al meer sprake van volwassenheid, maar de hersenen zijn nog lang niet volledig ontwikkeld zoals bij een volwassen persoon 14. Verder blijkt dat oudere adolescenten (18-25 jaar) anders reageren op beloning en straf dan jongere adolescenten (onder de 18 jaar). De groep jonge adolescenten toont weliswaar minder hersenactiviteit bij het krijgen van negatieve feedback, maar toont daar-en-tegen meer hersenactiviteit bij het ontvangen van positieve feedback. De hersenen van jongere adolescenten zijn daarmee meer gericht op stimulans en bevestiging, dan de groep oudere adolescenten. Verder blijkt dat de hersenen minder gericht zijn op straf en afkeuring 15. Uit dit onderzoek blijkt dat adolescenten sterk reageren op mogelijke beloning in zowel het hersengebied dat het plezier van beloning regelt als in het hersengebied dat gedrag stuurt richting beloning 16. Bij de sociaal-emotionele ontwikkeling is er een stapsgewijs verloop van moreel redeneren te zien. De grootste veranderingen van moreel redeneren ontwikkelen zich tijdens de adolescentie onder de 18 jaar, maar de ontwikkeling van moreel redeneren, gaat door tot het 12 De Booys 2008, p De Booys 2008, p Doreleijers e.a. 2010, p.15/16 15 Doreleijers e.a. 2010, p Crone

15 25 e levensjaar door. Adolescenten vinden het erg belangrijk om goedkeuring te krijgen van hun sociale omgeving. Pas op latere leeftijd wordt er waarde gehecht aan de maatschappij, het leven en vrijheid. De ontwikkeling van moreel redeneren is van invloed bij het ontwikkelen van delinquent gedrag 17. Ook blijkt dat er een groot verschil bestaat in moreel redeneren tussen delinquenten en niet-delinquente jongeren 18. Een vertraagde ontwikkeling op het gebied van moreel redeneren wordt sterk in verband gebracht met het vertonen van delinquent gedrag Welke invloed heeft dit op het vertonen van wel of geen crimineel gedrag? Of iemand crimineel gedrag vertoont, hangt van heel veel verschillende factoren af. Een mens wordt gedurende het leven door verschillende domeinen en factoren beïnvloed. In deze paragraaf worden alleen de domeinen en factoren in de levensfase van een adolescent in de leeftijdscategorie 15 tot en met 23 jaar besproken. Centraal staan de factoren die invloed hebben op het vertonen van wel of geen delinquent gedrag. Het is niet zo dat de ene factor direct aanleiding geeft tot crimineel gedrag en de andere niet, maar er kan wel sprake zijn van een kans-vergroting of een kans-verkleining bij het vertonen van delinquent gedrag. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen risicofactoren en beschermende factoren. Risicofactoren zijn factoren die samenhangen met een grotere kans op delinquentie of recidive daarvan en de beschermde factoren zorgen er juist voor dat er een kleinere kans ontstaat op het vertonen van delinquent gedrag 20. De risicofactoren Er zijn verschillende domeinen in iemands leven te noemen. Die verschillende domeinen hebben invloed op het leven van de jongere. De invloeden kunnen positief of negatief zijn en zo ook de gevolgen die het met zich meebrengt. Het individuele domein: 17 Colby, Kohlberg, Gibbs&Lieberman 1983, p Stams, Brugman, Dekovic, Rosmalen, Van der Laan & Gibbs Doreleijers e.a. 2010, p.13/14 20 Doreleijers e.a. 2010, p.52 15

16 De risicofactoren binnen dit domein kunnen zijn een lage intelligentie, het vertonen van impulsief gedrag, meer risico s willen nemen, weinig zelfcontrole hebben en het vertonen van antisociaal gedrag in de kindertijd 21. Het domein gezin: De risicofactoren in het domein gezin kunnen zijn; structurele gezinskenmerken, opvoedingsstijlen, relationele kenmerken tussen de ouders en kind en het antisociaal gedrag van andere gezinsleden. Onder structurele kenmerken moet gedacht worden aan een laag inkomen of werkeloosheid. Als er binnen een gezin verslavingen of delinquent gedrag voorkomen, kan dit een extra risico zijn voor de jongere binnen het gezin. De jongere kan dit normaal gaan vinden, waardoor hij of zij zelf delinquent gedrag gaat vertonen 22. Ook een gebrekkige opvoeding door de ouders kan een risicofactor zijn. Als er bijvoorbeeld een slechte relatie is tussen ouders en jongere kan dit de kans vergroten op het vertonen van delinquent gedrag door de jongere. Denk hierbij aan het negeren of verwaarlozen van het kind door de ouders of zelfs mishandeling van de jongere 23. Het domein sociale omgeving van de jongere: Dit domein heeft betrekking op de invloeden van school, de vriendenkring en de buurt waarin de jongere woont. Deze invloeden kunnen risicofactoren zijn voor het vertonen van delinquent gedrag 24. Slechte schoolprestaties, conflicten met docenten, hoog crimineel gedrag dat op school aanwezig is en inconsistente regels kunnen van invloed zijn op het gedrag van de jongere. Als daar ook nog eens afwijzing van leeftijdgenoten of impopulariteit bij komt dan kan de jongere dingen willen gaan doen om populairder gevonden te worden op school. Dit kan worden ingevuld door delinquent gedrag te vertonen, omdat dit vaak als stoer wordt ervaren op de leeftijd van een adolescent 25. De beschermende factoren voor delinquentie Het individuele domein: 21 Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p.53 en 54 16

17 Er is een aantal beschermende factoren dat van invloed kan zijn op het verkleinen van de kans bij het vertonen van delinquent gedrag. Dit zijn het hebben van een normaal of een hoog IQ, verlegenheid, sociaal vaardig gedrag en het kunnen oriënteren op taken 26. Het domein gezin: Bij een adequate opvoedingsstijl van de ouders is de kans kleiner dat de jongere delinquent gedrag zal gaan vertonen. De ouders hebben in dit geval een goed overzicht van wat hun kind doet ook voor wat betreft de naschoolse activiteiten. Verder is er een goede band tussen de ouders en jongere en zijn er weinig ruzies binnen het gezin 27. Het domein sociale omgeving: Er kunnen ook beschermende factoren optreden in de sociale omgeving van de jongere. Denk hierbij aan school en aan buitenschoolse activiteiten zoals de sportvereniging. Als de jongere goed presteert op school en populair is dan heeft de jongere een sterke binding met school. Dit verkleint de kans op het uithalen van kattenkwaad en het vertonen van delinquent gedrag. Verder kan een sociale buitenschoolse activiteit een beschermend effect hebben bij het vertonen van delinquent gedrag. Anders gezegd een prosociale buitenschoolse activiteit kan ervoor zorgen dat de kans dat een jongere delinquent gedrag vertoont wordt verkleind 28. Naarmate iemand ouder wordt, worden bepaalde domeinen belangrijker dan andere domeinen en kunnen er domeinen afvallen en bijkomen. Voor adolescenten wordt bijvoorbeeld het domein vrienden en uitgaan steeds belangrijker ten opzichte van het domein school. Voor de oudere adolescenten (leeftijd 18 tot en met 25 jaar) komen er domeinen bij zoals werk en het hebben van een partner of een eigen gezin. Met het toenemen van verschillende domeinen komen er extra risicofactoren, maar ook beschermende factoren bij. Nu is het wel zo dat de beschermende factoren vooral in de kindertijd een belangrijke rol spelen, zodra de adolescentie begint nemen deze beschermde factoren in betekenis af. Daarnaast is het zo dat de risicofactoren toenemen tijdens de adolescentie. De categorie adolescenten is eigenlijk een zeer kwetsbare groep voor verschillende factoren. De risicofactoren die er tijdens de adolescentie bij kunnen komen zijn het handelen in drugs en/of wapens en eventuele werkloosheid zodra de schoolperiode is 26 Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p.54 17

18 afgesloten 29. Maar er komen tijdens de adolescentie ook nieuwe beschermende factoren bij zoals het besef dat er een kans bestaat dat je gepakt kan worden bij het plegen van een strafbaar feit, het inzicht om een baan te behouden als de jongere al een baan heeft en de invloed van een eventuele vaste relatie (biedt vaak vastigheid) 30. Tijdens de adolescentie neemt de invloed van de ouders van de jongere af. Deze wordt vaak vervangen door de sociale omgeving, zoals de vriendenkring of de mensen van de buitenschoolse activiteit. Hoe ouder de jongere wordt hoe minder hij naar de ouders luistert. Wel wordt steeds meer waarde gehecht aan wat andere mensen in de omgeving van de jongere vinden. Er vindt een verschuiving plaats van risico- en beschermende factoren 31. De relatie risico- en beschermende factoren en delinquent gedrag Er blijkt een relatie te bestaat tussen de risico- en beschermende factoren en delinquent gedrag bij de leeftijdsgroep jarigen 32. Er is onderzoek 33 gedaan bij onder andere deze groep jongeren waarbij in het ene geval de risicofactoren toenemen en de beschermende factoren afnemen 34. In het andere geval is bij een groep jongeren precies het tegenovergestelde onderzocht, namelijk dat de risicofactoren afnamen en de beschermende factoren toenamen. Bij de vergelijking met deze twee groepen valt op dat de leeftijdsgroepen jaar in het geval dat de risicofactoren toenemen en de beschermende factoren afnemen, het delinquent gedrag onder jongeren sterk toeneemt. In het tweede geval waarbij de beschermende factoren toenemen en de risicofactoren afnemen, ziet men dat het aantal jongeren dat delinquent gedrag vertoont, afneemt 35. Psychologie en de functies De jongeren (tot 18 jaar) die de PIJ-maatregel opgelegd hebben gekregen, blijken problemen te hebben met emotionele binding, spijtbetuiging en meevoelen 36. Ook blijkt dat ze licht beïnvloedbaar zijn, problemen hebben met de gewetensfunctie, problemen hebben met het beheersen van agressieve impulsen en dat ze een gebrekkig inzicht in de eigen problemen 29 Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p.55 en Doreleijers e.a.2010, Van der Laan & Blom Van der Laan & Blom Doreleijers e.a. 2010, p Doreleijers e.a. 2010, p.56 en Brand & van den Hurk

19 hebben 37. Deze onderontwikkelde functies houden gedeeltelijk verband met het vertonen van een laag niveau van intellectueel functioneren dat veel PIJ-ers hebben. De gemiddelde IQ score is 89,5 onder de PIJ-ers 38. Hieruit kan voorzichtig geconcludeerd worden dat jongeren die de PIJ-maatregel opgelegd hebben gekregen vaak een achtergestelde psychologische ontwikkeling en een laag IQ hebben, vaker crimineel gedrag vertonen dan jongeren die deze kenmerken niet vertonen Welke gevolgen heeft de ontwikkeling van de adolescent voor de aansprakelijkheid bij het vertonen van crimineel gedrag? Hersenontwikkeling Aangezien de hersenontwikkeling door loopt tot aan ongeveer het 25 e levensjaar, kunnen de vragen gesteld worden of iemand op zijn 18 e jaar al als een volwassene moet worden bestraft en/of behandeld. Vooral het feit dat het onderdeel planning en inzicht in de hersenen pas rond het 25 e levensjaar volgroeid is, speelt hierbij een cruciale rol. Dit heeft immers enorme invloed op het handelen van een adolescent. De jonge delinquenten die vaak in aanraking komen met justitie, hebben vaak een ontwikkelingsachterstand en/of psychologische stoornissen. Dit gaat gepaard met het achterblijven van de ontwikkeling van het oordeelsvermogen, wat pas op een latere leeftijd wordt ontwikkeld vergeleken met andere adolescenten 39. Een onvoltooide emotionele, sociale en/of intellectuele ontwikkeling zou de oorzaak zijn van een groot deel van de jeugdcriminaliteit die optreedt tijdens de adolescentie. Maar die ontwikkeling eindigt ook weer rond het 23 e levensjaar 40. Dit wordt ook wel fase gebonden gedrag genoemd. Het fase gebonden gedrag hangt samen met de ontwikkeling die een adolescent doormaakt. Dit gedrag kan in bepaalde fasen leiden tot strafrechtelijke overtredingen 41. Denk hierbij aan pubergedrag wat uitmondt in bijvoorbeeld vernieling. Voor een kleine groep ligt dit geheel anders. Deze groep bestaat uit jeugdigen die te maken hebben met zware delicten. Het delinquente gedrag begint al op zeer jeugdige leeftijd en gaat na de adolescentiefase door. Die ontwikkeling wordt ook wel de chronische criminele 37 Brand & van den Hurk 2008, p Brand & van den Hurk 2008, p Moffit Moffit Advies RSJ 2011, p

20 levensstijl genoemd. Bij deze groep is er veelal geen sprake van fasegebondenheid, maar van psychische stoornissen en/of andere criminele factoren 42. De vraag is welke aansprakelijkheid een adolescent heeft ten aanzien van deze ontwikkelingsachterstand. Moeten deze mensen dan wel volledig verantwoordelijk voor hun daden worden gesteld? Als er sprake is van een psychische stoornis, dan kan men (zowel jeugdige als volwassene) zich beroepen op art. 39 Sr. Hierin staat dat iemand waarbij een psychische stoornis of een gebrekkige ontwikkeling van zijn geestvermogen is vastgesteld, het strafbare feit niet wordt toegerekend 43. Wel kan er door de rechter behandeling opgelegd worden in de vorm van de Tbs-maatregel of plaatsing in een psychiatrische instelling. 2.2 Tussenconclusie Uit recent onderzoek blijkt dat de hersenen zich ontwikkelingen tot ongeveer het 25e levensjaar, waar eerder gedacht werd dat de hersenen rond het 18e levensjaar uitgegroeid waren. Ons strafrechtelijke systeem kent op dit moment ook de leeftijdgrens 18 jaar, deze grens is het verschil tussen het jeugdstrafrecht en het volwassenenstrafrecht. Nu blijkt dat iemand van 18 jaar nog helemaal niet volgroeid is en zich daarmee niet kan gedragen als een volwassene, terwijl iemand met de leeftijd van 18 jaar wel, volgens het systeem, als volwassene beoordeeld en eventueel bestraft wordt door de rechter. Iemand van 18 jaar is erg beïnvloedbaar door de mensen in zijn of haar omgeving. De invloed van de ouders neemt steeds meer af en de invloed van vrienden en omgeving nemen toe. Er vindt een verschuiving plaats van beschermende- en risicofactoren. Als de risicofactoren toenemen en de beschermende factoren afnemen, gaan jongeren sneller crimineel gedrag vertonen, dan wanneer het andersom zou zijn. Ook blijkt dat adolescenten die crimineel gedrag vertonen vaak een probleem hebben met moreel redeneren en vaak een lager IQ hebben dan andere adolescenten. Verder blijkt dat onder adolescenten die in aanraking komen met crimineel gedrag, het vaak fase gebonden gedrag is. Doordat de hersenen zich blijven ontwikkelen tot rond het 25e levensjaar en in de late adolescentie er andere factoren belangrijker worden (denk aan gezin en werk), neemt het criminele gedrag binnen de 42 Advies RSJ 2011, p Art. 39 Sr. 20

21 adolescentie ook weer af. De fase van het uithalen van rottigheid is dan voor de meesten voorbij. 21

22 Hoofdstuk 3 Het jeugdstrafrechtstelsel en volwassenstrafrechtstelsel 1. Hoe zien de straffen en maatregelen er voor adolescenten van de leeftijd 15 tot en met 23 jaar in het huidige strafrechtstelsel uit en waar liggen de leeftijdsgrenzen in het huidige strafstelsel? 3.1 Inleiding jeugdstrafrecht versus volwassenstrafrecht In het huidige strafstelsel in Nederland kennen we de splitsing van het jeugdstrafrecht en het volwassenstrafrecht. Het jeugdstrafrecht geldt in principe van 12 jaar tot 18 jaar en het volwassenstrafrecht is vanaf 18 jaar van toepassing. Het Nederlandse strafrechtstelsel wordt in dit hoofdstuk besproken. Ook komen de uitzonderingen op de huidige leeftijdgrenzen, in dit hoofdstuk aan bod. 3.2 Leeftijdsgrens jaar (jeugdstrafrecht) Leeftijdgrens jonger dan 12 jaar Het jeugdstrafrecht kan ingezet worden vanaf de leeftijd van 12 jaar. Als een kind jonger dan 12 jaar een strafbaar feit pleegt, dan mag hij niet strafrechtelijk vervolgd worden volgens artikel 486 Sv. Wel is er een aantal strafrechtelijke dwangmiddelen voor 12-minners inzetbaar 44. De dwangmiddelen die wel ingezet mogen worden zijn het ophouden voor verhoor, doorzoeken, inbeslagneming en onderzoek aan kleding en lichaam. Daarnaast kan er sinds 1999 een Stop-reactie worden ingezet 45. Dit is een project waaraan de 12-minner met zijn ouders vrijwillig deelneemt. Het traject houdt in dat de 12-minner deelneemt aan een activiteit met een pedagogisch karakter, georganiseerd door het Halt-bureau. Dit traject duurt maximaal 10 uur. Bij de invulling van de activiteiten moet gedacht worden aan excuses aanbieden aan het slachtoffer, een gesprek met de ouders en het kind en/of een leeropdracht die de 12-minner moet uitvoeren. De leeropdracht is altijd in het kader van het gepleegde strafbare feit, zodat het kind er lering uit kan trekken 46. Het lijkt op een Halt-traject. Ook kunnen er civiel rechtelijke maatregelen opgelegd worden aan 12-minners. 44 Art. 487 SV. 45 Aanwijzing 12-minners inclusief Stop-reactie, Stcrt. 2004, p Weijers en Imkamp 2008, p

23 Leeftijdgrens 12 jaar en ouder Vanaf 12 jaar is het mogelijk om iemand te vervolgen en te veroordelen als deze persoon een strafbaar feit pleegt. Het jeugdstrafrecht is van toepassing op een jongere die een strafbaar feit pleegt en de leeftijd heeft van 12 jaar en de leeftijd van 18 jaar nog niet heeft bereikt 47. Als een jeugdige tijdens het plegen van een strafbaar feit schade aanricht bij een derde, dan moet deze schade hersteld of vergoed worden, maar in het Burgerlijk Wetboek staat dat een jongere pas vanaf 14 jaar zelf aansprakelijk is voor de aangerichte schade aan derden. Heeft de jeugdige de leeftijd van 14 jaar nog niet bereikt dan zijn de ouders/voogd aansprakelijk te stellen voor de schade 48. Dit geldt ook als een jeugdige van 13 jaar schade heeft veroorzaakt door het plegen van een strafbaar feit. De ouders zijn dan aansprakelijk voor de schade, maar de jeugdige wordt wel volgens het jeugdstrafrecht berecht en eventueel gestraft. Op deze manier trekt de jeugdige wel lering uit zijn daden. Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind en het jeugdstrafrecht Het jeugdstrafrecht (12-18 jaar) heeft ook te maken met verdragen zoals het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). In het IVRK staat een aantal grondslagen voor het jeugdstrafrecht dat gewaarborgd dient te worden. Volgens artikel 40 van het IVRK heeft een kind, dat verdacht wordt van het plegen van een strafbaar feit, het recht op een behandeling die aangepast is aan zijn of haar leeftijd en waardigheid en die zijn of haar re-integratie in de maatschappij bevorderd 49. Ook hebben kinderen recht op een eerlijk proces met daarbij dezelfde waarborgen als volwassen in het strafproces 50. Het recht op een eerlijk proces komt ook voort uit artikel 6 EVRM. Leeftijdgrens 18 jaar Volgens de wet is iemand vanaf 18 jaar volwassen. Dit betekent dat vanaf 18 jaar het algemene strafrecht (ook wel volwassenstrafrecht genoemd) van toepassing is. Er zijn enkele uitzonderingen, deze worden beschreven in paragraaf 3.6 van dit hoofdstuk. Bepalend is 47 Art. 77a Sr. 48 Art.6:169 BW. 49 Art. 40 IVRK 50 Hekman en Koops 2011, p. 2 23

24 welke leeftijd de verdachte heeft op het moment dat het strafbare feit is begaan. Is dit de leeftijd van 18 jaar dan wordt er volgens het volwassenstrafrecht berecht, is dit 17 jaar dan wordt er volgens het jeugdstrafrecht berecht. Een verschil tussen het jeugdstrafrecht en het volwassenstrafrecht is dat het jeugdstrafrecht een pedagogisch karakter heeft. De reden hiervoor is onder andere dat een jeugdige nog niet volledig ontwikkeld is en daarom recht heeft op een aparte behandeling en bestraffing door een gespecialiseerde rechter (kinderrechter). Verder is het volwassenstrafrecht erg gericht op het doel vergelding. Hiermee wordt het belangrijk dat de dader leed wordt aangedaan door middel van straffen en maatregelen. Dit zou betekenen dat er vanaf de leeftijd van 18 jaar, sneller en/of harder wordt gestraft voor dezelfde daden. Bij het jeugdstrafrecht is het eerste doel niet vergelding, maar het voorkomen van recidive. Er wordt zeer sterk gekeken naar de dader als individu en op welke manier de dader het beste geholpen kan worden doormiddel van behandeling. Er wordt vanuit gegaan dat de jeugdige dader nog erg in ontwikkeling is en daarmee nog kan veranderen in gedrag. Er is dus een groot verschil in uitgangspunt tussen het jeugdstrafrecht en het volwassenstrafrecht. 3.3 De straffen en maatregelen in het jeugdstrafrecht De straffen en maatregelen die gelden in het jeugdstrafrecht hebben een opvoedend, pedagogisch effect. Het verschil tussen een straf en een maatregel is dat een straf wel een vergeldend karakter kan hebben, ook als het om jongeren gaat, en bij een maatregel is dit niet het geval 51. Dit kan overigens wel zo gevoeld worden door de dader. Naast de straffen en maatregelen is er ook nog de mogelijkheid tot een buitengerechtelijke afdoening van de zaak. Het strafrechtelijke sanctiestelsel voor jeugdigen bestaat uit hoofdstraffen, bijkomende straffen en maatregelen 52. Dit ziet er als volgt uit: Hoofdstraffen Bijkomende straffen Maatregelen Jeugddetentie Verbeurdverklaring Plaatsing in een in- richting voor 51 Weijers en Imkamp 2008, p Art. 77h Sr. 24

25 Taakstraf Geldboete Ontzegging van de bevoegdheid motor- rijtuigen te besturen. jeugdigen (PIJmaatregel) Maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige Onttrekking aan het verkeer Ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel Schadevergoeding Hoofdstraffen Bij de hoofdstraffen wordt een onderscheid gemaakt tussen het plegen van een misdrijf of een overtreding. Bij een misdrijf kan zowel jeugddetentie, taakstraf als een geldboete worden opgelegd. Bij een overtreding kan alleen een taakstraf of een geldboete worden opgelegd Vrijheidsbenemende straf Zodra een jeugdige voor een kinderrechter verschijnt, betekent dit dat er sprake is van een gerechtelijke afdoening. Dit houdt in dat het volledige sanctiepakket 54 van toepassing kan zijn op de jeugdige. Dit is natuurlijk afhankelijk van het delict dat de jeugdige heeft gepleegd, maar in principe kan de rechter kiezen welke sanctie er opgelegd wordt. Ook het opleggen van een vrijheidsbenemende straf, ook wel jeugddetentie genoemd, behoort tot de mogelijkheden. Wel moet opgemerkt worden dat detentie als laatste middel wordt opgelegd, als het echt niet anders kan. Jongeren die jeugddetentie opgelegd hebben gekregen, gaan naar een justitiële jeugdinrichting. In principe zitten in een justitiële jeugdinrichting jongeren tussen de 12 en 18 jaar 55, maar er kan uitloop zijn tot 21 jaar Art. 77h Sr. 54 Het volledige sanctiepakket staat in het schema op deze pagina uitgelegd. 55 Art. 77a jo. 77h Sr. 56 Art. 77s Sr jo. 10 BJJ. 25

26 Jeugddetentie Jeugddetentie wordt door de kinderrechter alleen opgelegd als de jongere een misdrijf heeft gepleegd. Het wettelijk minimum om jeugddetentie op te leggen is 1 dag. De maximale gevangenisstraffen verschillen per leeftijd 57. Jongeren tussen de 12 en 15 jaar kunnen maximaal 12 maanden detentie opgelegd krijgen. Voor jongeren tussen de 16 en 17 jaar is dat maximaal 24 maanden 58. Als deze straf opgelegd wordt dan wordt de jongere verplaatst naar een justitiële jeugdinrichting, om daar de straf uit te zitten. Als de jeugdige in verzekering was gesteld of in voorlopige hechtenis heeft gezeten, dan wordt deze tijd in mindering gebracht op de opgelegde straf 59. Ook kan jeugddetentie geheel of gedeeltelijk voorwaardelijk worden opgelegd; er wordt dan wel een proeftijd gesteld van maximaal 2 jaar De overige hoofdstraffen en bijkomende straffen Geldboete De rechter kan de jeugdige een geldboete opleggen als zijnde een straf 61. Hij dient echter wel rekening te houden met de draagkracht van de jeugdige 62. De rechter kan bijvoorbeeld bepalen dat de jeugdige het bedrag in termijnen mag betalen of dat het in een keer betaald dient te worden. Als het bedrag in termijnen wordt betaald, dan bepaald de kinderrechter de hoogte van elke termijn 63. Als een termijn van de geldboete niet op tijd wordt betaald, dan wordt dit bedrag verhoogd 64. Het kan gezien worden als een soort extra rente, wegens het nalaten van betalen. Mocht de geldboete helemaal niet betaald worden, dan kan de kinderrechter besluiten om vervangende jeugddetentie op te leggen, dit wordt al bij voorbaat opgelegd door de rechter. De kinderrechter is hier overigens niet toe verplicht. Daarnaast kan de officier van justitie ook om vervangende jeugddetentie vragen, als de jongere de geldboete niet betaalt. De officier moet dan wel de jeugdige opnieuw naar de rechtbank laten komen en dan jeugddetentie eisen bij de kinderrechter 65. De kinderrechter kan dus besluiten om 57 Straffen en maatregelen voor jongeren in detentie, < bezocht op 5 september Art. 77i Sr. 59 Art. 77i Sr. 60 Art. 77x jo. 77y Sr. 61 Art. 77l Sr. 62 Art. 24 Sr. 63 Art. 77l jo. 24a Sr. 64 Art. 24b Sr. 65 Weijers en Imkamp 2008, p

27 vervangende jeugddetentie op te leggen. Bij iedere 15 euro die de jeugdige niet heeft betaald (van het totaal bedrag van de geldboete) kan de rechter maximaal 1 dag jeugddetentie opleggen, wel bestaat er een maximum van 3 maanden jeugddetentie. Als de jeugdige nog geen 18 jaar is, kan deze in plaats van vervangende jeugddetentie ook een taakstraf verzoeken 66. De hoogte van de geldboete is maximaal een boete van de tweede categorie 3800,-. Het minimumbedrag dat opgelegd kan worden is 3,- 67. Taakstraf Bij het bestraffen van een jeugdige, staat centraal dat alleen in het uiterste geval de jeugdige opgesloten wordt in een justitiële jeugdinrichting. De taakstraf dient een leidend beginsel te zijn bij het straffen van een jeugdige 68. De taakstraf kan uit twee onderdelen bestaan, namelijk de werkstraf en de leerstraf. Ook kan er een combinatie van deze twee vormen opgelegd worden door de rechter. De werkstraf De werkstraf bestaat uit het verrichten van onbetaalde arbeid of door middel van het verrichten van arbeid waarmee de door het strafbare feit aangerichte schade wordt hersteld. De rechter kan maximaal voor 200 uur een werkstraf opleggen aan een jeugdige. De periode waarbinnen deze straf dient te worden uitgevoerd is 1 jaar. Is de straf korter dan 100 uur, dan dient het binnen 6 maanden uitgevoerd te worden 69. De werkstraf kan individueel of groepsgewijs worden uitgevoerd onder begeleiding van een werkmeester. De leerstraf De leerstraf bestaat uit het volgen van een cursus waarvan de inhoud betrekking heeft op het strafbare feit dat het individu gepleegd heeft. De jongere kan deze cursus individueel of groepsgewijs volgen, waarbij de duur van een leerstraf maximaal 200 uur is. De periode waarbinnen het leertraject dient plaats te vinden is 6 maanden 70. De straf die een kinderrechter oplegt kan ook een combinatie zijn van een werk- en leerstraf. Dit houdt in dat de jeugdige een cursus volgt in het kader van het gepleegde strafbare feit en 66 Art. 77l Sr. 67 Art. 23 lid 2 Sr. 68 Richtlijn voor Strafvordering jeugd 69 Art. 77m Sr. 70 Art. 77m Sr. 27

28 een werkstraf uitvoert voor een aantal uren. Voorbeeld: iemand krijgt 20 uur leerstraf opgelegd en daarbij 50 uur werkstraf. Als er een combinatie straf wordt opgelegd mag deze niet meer dan 240 uur in beslag nemen 71. Mocht de jeugdige de taakstraf niet naar behoren volgen of uitvoeren, dan heeft de rechter de mogelijkheid om vervangende hechtenis op te leggen 72. Daarnaast kan de officier van justitie een vervangende jeugddetentie eisen bij de rechter 73. Wordt er vervangende jeugddetentie opgelegd dan geldt dat voor iedere 2 uur taakstraf die niet uitgevoerd is maximaal 1 dag jeugddetentie mag plaats vinden 74. De uitzondering dat de rechter niet alleen een taakstraf mag opleggen bij een misdrijf waar 6 of meer jaar gevangenis op staat, is voor jeugdigen nog niet in de wet geregeld 75. Wel blijkt uit een richtlijn van het OM dat zij dit wel toepassen binnen het jeugdstrafrecht 76. Verbeurdverklaring Verbeurdverklaring betekent dat de rechter kan bepalen dat spullen die geheel of gedeeltelijk door het strafbare feit zijn verkregen of waarmee ze zijn gepleegd, verbeurd worden verklaard. Verbeurdverklaarde spullen worden door de Overheid verkocht 77. Als de spullen meer opleveren dan de rechter had vastgesteld in zijn uitspraak, dan kan de rechter in zijn uitspraak aangeven dat het verschil aan de veroordeelde wordt uitgekeerd (art. 33c Sr.). Ontzegging van de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen Bij ontzegging van de rijbevoegdheid moet bij minderjarigen gedacht worden aan de ontzegging van het besturen van een brommer, scooter of andere gemotoriseerde voertuigen Art. 77m Sr. 72 Art. 77n Sr. 73 Art. 77p Sr. 74 Weijers en Imkamp 2008, p Voor volwassenen is het artikel 22 b Sr. 76 Richtlijn voor strafvordering jeugd 2011R Weijers en Imkamp 2008, p Weijers en Imkamp 2008, p

29 3.3.3 Verschillende maatregelen voor jeugdigen De PIJ-maatregel De PIJ-maatregel staat voor plaatsing in een inrichting voor jeugdigen. Deze maatregel kan voor maximaal 5 en soms wel voor 7 jaar worden opgelegd. Het is hiermee ook de meest ingrijpende jeugdmaatregel die er in Nederland is. Deze maatregel wordt alleen opgelegd als er sprake is van een bewezenverklaring van een ernstig delict. Een ernstig delict is een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis kan worden opgelegd 79. Naast deze eis moeten er aan nog 2 eisen voldaan zijn voordat de PIJ-maatregel opgelegd kan worden namelijk; 1. De veiligheid van anderen en de algemene veiligheid van personen/goederen moet de oplegging van die maatregel eisen (ook wel het gevaarscriterium genoemd). 2. Het dient in het belang te zijn van een zo gunstig mogelijke verdere ontwikkeling van de jonge verdachte (ook wel het hulpverleningscriterium genoemd). De PIJ-maatregel lijkt op de Tbs-maatregel uit het volwassenstrafrecht. Er zijn echter wel een aantal verschillen. Bij de Tbs-maatregel moet de dader ontoerekeningsvatbaar of verminderd ontoerekeningsvatbaar verklaard worden door een psycholoog en een psychiater, voordat de Tbs-maatregel opgelegd mag worden. Bij de PIJ-maatregel is dit geen voorwaarde. De PIJmaatregel kan aan iedere dader opgelegd worden zolang er maar voldaan wordt aan de drie eisen van artikel 77s lid 1 Sr. Voordat de PIJ-maatregel kan worden opgelegd door de rechter, moeten er twee rapporten opgesteld zijn door twee verschillende gedragsdeskundigen. Deze twee gedragsdeskundigen moeten ieder een ander specialisatie hebben 80. In de praktijk komt het er op neer dat er zowel een psychiater als een psycholoog wordt geraadpleegd. De PIJ-maatregel wordt in beginsel voor drie jaar opgelegd, na twee jaar eindigt de maatregel voorwaardelijk 81. Deze termijn begint te lopen zodra de rechterlijke uitspraak onherroepelijk is geworden. De jeugdige wordt dan in een behandelinrichting geplaatst. Als een jeugdige zowel jeugddetentie als de PIJ-maatregel opgelegd krijgt dan start de PIJ-maatregel nadat de duur van de jeugddetentie is uitgezeten 82. Het kan voorkomen dat er geen plaats is in een behandelinrichting. Dan blijft de jeugdige in de inrichting waar hij de jeugddetentie heeft 79 Art. 77s Sr. jo. 67 Sv. 80 Art. 77s lid 2 Sr. 81 Art. 77s lid 6 Sr. 82 Weijers en Imkamp 2008, p

30 uitgezeten. De jeugdige wordt in dat geval passant genoemd. De termijn van de opgelegde PIJ-maatregel begint dan al wel te lopen 83! De PIJ-maatregel kan verlengd worden met ten hoogste 2 jaar (art. 77t lid 1 Sr.) De officier van justitie kan dit bij de rechter vorderen. De maatregel wordt alleen verlengd als de dader veroordeeld is voor een misdrijf dat gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van één of meer personen 84. Tevens dient er nog steeds voldaan te zijn aan het gevaarscriterium en het hulpverleningscriterium 85. De duur van de PIJ-maatregel (inclusief de eventuele verlengingen) is maximaal 5 jaar. Bij uitzondering kan de PIJ-maatregel soms 7 jaar zijn. De termijn van 7 jaar geldt alleen in gevallen waarbij is vastgesteld dat de dader tijdens het begaan van het feit een gebrekkige ontwikkeling of een ziekelijke stoornis van de geestesvermogen heeft 86. De PIJ-maatregel eindigt zodra de officier van justitie geen verlenging meer vordert of als de minister van Justitie de maatregel voorwaardelijk of onvoorwaardelijk beëindigt 87. De gedragsmaatregel Dit is een maatregel betreffende het gedrag van de jeugdige. Deze maatregel is in het leven geroepen omdat men vond dat er meer behoefte was aan een strafrechtelijke vorm van heropvoeding voor een langere periode (artikel 77w Sr.). De maatregel houdt in dat de veroordeelde jeugdige aan een programma deelneemt. De rechter stelt vast of dit programma plaatsvindt in een instelling of dat dit ambulant wordt uitgevoerd 88. Het programma bestaat uit verschillende gedragsinterventies. Onder gedragsinterventies wordt verstaan een programmatisch en gestructureerd geheel van methodische handelingen gericht op de beïnvloeding van gedrag of omstandigheden van de jeugdige, met het doel om recidive te voorkomen 89. Deze maatregel kan voor minstens 6 maanden en maximaal een jaar opgelegd worden door de kinderrechter 90. De officier van justitie kan deze termijn nog wel eenmalig verlengen volgens 83 Weijers en Imkamp 2008, p Art. 77t lid 3 Sr. 85 Art. 77s lid 1 Sr. 86 Art. 77s lid 3 jo. 77t lid 2 Sr. 87 Art. 77s lid 7 en 8 Sr. 88 Weijers en Imkamp 2008, p Artikel 1 lid 4 Besluit gedragsbeïnvloeding jeugdigen 90 Art. 77w lid 6 Sr. 30