Cursusaanbod Gemeenten

Transcriptie

1 Cursusaanbod Gemeenten Warmtepompen Praktijkgericht Klimaatbeleid Inspectiemethoden GPR EPC-verlaging Van visie naar praktijk GreenCalc + BREEAM NL Praktijkvoorbeelden gemeenten Duurzame gebiedsontwikkeling Energieprestatienormering Meten = weten Installatietechniek Gezonde gemeentelijke gebouwen Het verschil tussen kijken en zien.

2 1 Blok Tweedaagse Cursus Energie-efficiënte en gezonde gemeentelijke gebouwen Reductie van het energiegebruik in gemeentelijke gebouwen wordt in veel beleids- en uitvoeringsprogramma s genoemd. Een belangrijke vraag is hoe deze reductie op een efficiënte manier gerealiseerd kan worden. Door aandacht te schenken aan beheersing van Hoe krijg ik op een eenvoudige manier inzicht in het energiegebruik van gemeentelijke gebouwen? Hoe kan ik objectief vaststellen hoe gezond en comfortabel het gebouw is? Zijn klachten over het binnenklimaat terecht? Wat zijn efficiënte maatregelen om het energiegebruik te verminderen? Kunnen reductie van het energiegebruik en een gezond en comfortabel binnenklimaat samengaan? Wat kan ik als gebouwbeheerder nu al doen om het energiegebruik te beperken en het binnenklimaat te verbeteren? Voor facilitair managers, gebouwbeheerders van gemeentelijke gebouwen en energie- en klimaatcoördinatoren van gemeenten het energiegebruik kan gelijktijdig ook de kwaliteit van het binnenklimaat verbeterd worden. Dat heeft een positieve invloed op het draagvlak voor energiebesparing en opent vaak nieuwe financieringsmogelijkheden. kunt u het energiegebruik en binnencomfort van uw gemeentelijke gebouwen in kaart brengen en beoordelen. Ook weet u dan wat de juiste verbeterconcepten zijn en kunt u deze laten implementeren. Op basis daarvan ontwikkelt u een praktische aanpak voor energiebeheer en een gezond binnenklimaat in gemeentelijke gebouwen. Daarnaast kunt u de voordelen van uw aanpak benoemen op de thema s verduurzaming, geldbesparing en verbetering van het binnenklimaat. Stadhuis School MFC Gymzaal Bibliotheek Dag 1 Blok 1 Energiegebruik Welk deel van het energiegebruik en de energiekosten kunt u beïnvloeden en welk deel niet? Opbouw energiekosten Welke aspecten zijn van belang? Verschillende methodieken en labels; wat kunt u ermee? Gestructureerd energiebeheer Invloed groene energie Blok 2 Comfort en gezondheid Zin en onzin met betrekking tot gezond binnenklimaat Binnenmilieukwaliteit Gedrag van de gebruiker en consequenties daarvan Comfortabel binnenklimaat Bepalen van binnenmilieukwaliteit Wat levert een gezond en comfortabel binnenklimaat op? Blok 3 Interactie tussen energiegebruik en binnenmilieukwaliteit Energiezuinig en comfortabel/gezond gaat dat samen? Het belang en de consequenties van de gebouwgebruiker, zijn invloed en (on)- mogelijkheden De gebouwfunctie: wat kan er in de gebouwen wel of niet gedaan worden? Integrale concepten en opbrengsten Blok 4 Hoe krijgt u inzicht? Inzicht in de werkelijke status: praten over feiten of over beleving? Inzicht in energiegebruik Inzicht in binnenmilieukwaliteit Hoe te verbeteren? Wat kan nu, wat moet gebeuren bij vervanging en welke maatregelen vragen om een eigen aanpak? Analyse status quo Blok 5 Enkele praktijkvoorbeelden Daadwerkelijk aan de slag Gebruik van meetinstrumenten (praktische demonstratie) Resultaten uit voorbeeldprojecten Dag 2 6 Terugkoppeling ervaring Leren van elkaar Ervaringen terugkoppelen vanuit de eigen gebouwen Bespreken van enkele cases Blok 7 Oplossingen Een concreet plan van aanpak voor uw eigen gebouw(en) Welke oplossingen zijn er om knelpunten op te lossen of verbeteringen te implementeren? Monitoring Plan van aanpak en opbrengsten Blok 8 Aan de slag Een lastige hobbel: hoe betrekt u uw collega s bij het plan van aanpak? Hoe pakt u het morgen op in uw eigen gemeentelijke organisatie? Interactie met meerjarenonderhoudsplanning? Het belang van een integraal MOP Hoe kun je financieren? Relatie duurzaam inkopen Blok 9 De praktijk The proof of the pudding is in the eating Diverse metingen in het gebouw Analyse van de gegevens Verbetermogelijkheden Open inschrijving per deelnemer 795,- Incompany 7.950,- Incompany Bij de incompanycursus kan een gemeentelijk gebouw geanalyseerd worden als praktijkcase.

3 2 Eendaagse Cursus Succesvolle inzet warmtepompen bij realisatie klimaatdoelstellingen Warmtepompsystemen zijn geen bijzonderheid meer. Door de vraag naar duurzaam verwarmen én koelen en de EPC-verlaging ontstaat een steeds grotere vraag naar warmtepompen. Succesvolle toepassing van warmtepompen in woningen en utiliteitsbouw vraagt om een andere benadering dan Tijdens de cursus krijgt u antwoord op vragen als: Hoe werken warmtepompen? Wat is nodig om warmtepompsystemen goed toe te passen? Waar moet je rekening mee houden bij toepassing in woningen en utiliteitsgebouwen, woonwijken en bedrijfsterreinen? Wat kun je leren van andere projecten? Wat kun je en wat moet je als gemeente doen om warmtepompen op een goede manier toe te (laten) passen? Waar moet een gemeente rekening mee houden in het traject van structuurplan tot en met gebruiksfase? de traditionele systemen. Niet alleen in techniek, maar ook ten aanzien van gemeentelijk beleid in het hele traject van structuurplan tot en met de gebruiksfase. Zowel als het gaat om wijkontwikkeling, renovatie, als bij toepassing van warmtepompen in eigen gemeentelijke gebouwen. Na de cursus heeft u inzicht in de mogelijkheden en onmogelijkheden van warmtepompsystemen bij woningbouw- en utiliteitsprojecten. Ook herkent u de kansen binnen uw gemeente en weet u deze te benutten. Verder kent u de lessons learned van gerealiseerde projecten en kunt u de toepassing van warmtepompen in uw gemeente succesvol laten bijdragen aan uw klimaatdoelstellingen. Het gaat tijdens de cursus niet om het verkrijgen van technische diepgang, maar wel om inzicht in de (on)mogelijkheden van warmtepompsystemen. Blok 1 Warmtepompen algemeen De zin en onzin van warmtepompen Werking warmtepomp Consequenties toepassing warmtepomp Toepassingsmogelijkheden warmtepompsysteem Blok 2 Warmtepompen in de woningbouw Warmtepompen leveren een bijdrage aan de klimaatdoelstellingen en verbeteren de woonkwaliteit Individuele woningen Collectieve systemen Wat betekent toepassing van warmtepompsystemen voor toekomstige bewoners? Gevolgen van toepassing van individuele warmtepompsystemen in woonwijken Wat betekent dit voor gemeentelijke afdelingen? Onderscheid nieuwbouw/bestaande bouw Voorbeeldprojecten Blok 3 Warmtepompen in utiliteitsbouw Warmtepompen verlagen mits goed toegepast de energiekosten Individuele systemen Collectieve systemen Wanneer niet en wanneer wel aantrekkelijk vanuit economische overwegingen c.q. milieutechnische overwegingen? Voor welke gemeentelijke gebouwen zijn warmtepompen interessante opties? Wat betekent toepassing van warmtepompen in utiliteitsgebouwen voor gemeentelijke afdelingen? Voorbeeldprojecten Voor (beleids)medewerkers milieu/klimaat, projectleiders ontwikkeling (woon)wijken, projectleiders herstructurering (woon) wijken, medewerkers bouw- en woningtoezicht, medewerkers gebouwbeheer en projectleiders ontwikkeling bedrijventerreinen. Blok 4 Warmtepompen en gemeentelijk beleid Gemeente speelt cruciale rol bij toepassing van warmtepompen Relevante wet- en regelgeving AMvB Bodemenergie Welke randvoorwaarden kan de gemeente stellen om warmtepompen door marktpartijen op een goede manier toe te laten passen, zodat problemen worden voorkomen? Lessons learned van warmtepompprojecten Hoe kunnen warmtepompen binnen uw gemeente bijdragen aan de realisatie van klimaatdoelstellingen? Procesaanpak voor de succesvolle realisatie van warmtepompprojecten Hoe stimuleer je de toepassing van warmtepompen in de gemeente? Open inschrijving per deelnemer 425,- Incompany 4.250,- Deze cursus bieden wij aan in samenwerking met de Warmtepomp Academy.

4 3 Tweedaagse Cursus Energieprestatienormering voor toetsers en handhavers Het beoordelen van een bouwaanvraag is soms lastig door de vele technieken, kwaliteitsverklaringen en gelijkwaardigheidsverklaringen. Zijn alle regels rond de EPC-berekening correct toegepast? Bij oplevering blijken de woningen vaak niet te voldoen aan het Bouwbesluit, bijvoorbeeld op het gebied van ventilatie en energiezuinigheid. Dat heeft gevolgen Hoe controleer ik een ventilatieberekening? Hoe moet ik gelijkwaardigheids- en kwaliteitsverklaringen interpreteren? Hoe kan ik controleren of nieuwe technieken op de juiste manier in de EPC-berekening zijn opgenomen? Hoe controleer ik in de praktijk of de woning voldoet aan de EPC-eis? Voor medewerkers afdeling bouw- en woningtoezicht en beleidsmedewerkers milieu/klimaat. voor de gezondheid van de toekomstige bewoners, de energiekosten en de realisatie van de klimaatdoelstellingen van de gemeente. Beter toezicht op de energieprestatie is dus noodzakelijk. Het gesprek aangaan met ontwerpers en ontwikkelaars, maar ook praktijkervaringen van toetsing en handhaving komen aan de orde. heeft u inzicht in de achtergrond van de EPN, de plaats in het Bouwbesluit, het effect van maatregelen op de EPC, kostenconsequenties, gelijkwaardigheidsverklaringen en toetsing en handhaving. Open inschrijving per deelnemer 795,- Incompany 7.950,- Dag 1 Dag 2 Blok 1 EPN en Bouwbesluit Blok 4 Toetsing Lager energiegebruik goed voor zowel de portemonnee van de bewoners als voor het milieu Plaats EPN in Bouwbesluit (technisch en juridisch) Ontwikkelingen en EPN Effect van maatregelen op EPC (praktisch, financieel, veldervaringen) Welke ventilatiesystemen dragen echt bij aan een gezond en energiezuinig binnenklimaat? Evaluatie ventilatieberekeningen NEN 1087 Opstellen ventilatiebalans Krijtstreepmethode Kansen herkennen Gemeentelijke prestatie-eisen Blok 2 Ontwikkelingen Vraag om comfort/gezondheid Technisch kan (bijna) alles, maar is de bewoner er straks ook blij mee? Ontwikkelingen regelgeving en technische mogelijkheden Subsidieregelingen GPR Ontwerp van de ideaalwoning Ontwerpcase Relatie welbevinden Instrumenten & regelingen Blok 5 Handhaving EPC EPG EPBD Meer met minder Lente-akkoord Toolkit duurzame woning- en kantoorbouw Aanscherping EPC Woningbouw en utiliteitsbouw Vooruitzichten De praktijk is weerbarstiger dan de theorie Relatie tussen berekening en praktijk Diverse meet- en inspectiemethodes Thermografisch onderzoek Blowerdoorproef Ventilatiedebietmeting Glasinspectie Gevolgen van afwijkingen met betrekking tot energiegebruik en gezondheid Introductie EPG Blok 6 EPN in de dagelijkse praktijk Blok 3 Integrale aanpak Een comfortabel en gezond binnenmilieu gaan prima samen met een lage energierekening Integrale aanpak en voorbeelden Ontwerpfilosofie: goede en foute combinaties Binnenmilieu Concepten vanuit het Bouwbesluit Gelijkwaardigheids- en kwaliteitsverklaringen Juridische status gelijkwaardigheidsverklaringen Voorbeeldberekening Veelvoorkomende fouten Redeneren vanuit de ontwerper Redeneren vanuit de gebruiker Toetsing en handhaving Veelvoorkomende verkeerde combinaties Handige hulpmiddelen Voorkom dat de EPN een papieren tijger wordt Eerder meedenken, integraal bouwen Afwegingen over kosteneffectiviteit Toelichting op investeringskosten tot en met stijgende energieprijzen Bouwbesluit is de theoretische ondergrens voor kwaliteit. In de praktijk is dit vaak de bovengrens. Hoe ga je hiermee om? Procedure toetsing (interactief) Procedure handhaving (interactief) Oefening Als vervolg op deze cursus kunnen wij binnen uw gemeente Cursus 4 Toetsing EPC-aspecten bij woningbouw, inclusief de inspectie van een woning verzorgen. Cursist J.C. Provoost, inspecteur bouw- en woningtoezicht bij Gemeente Harderwijk: De cursus geeft naast een inhoudelijke doorkijk in de wereld van de EPN ook een verbreding in de toepasbaarheid van energiebesparingsmogelijkheden. De heldere voorbeelden maken je enthousiast en dagen je uit om het gedachtegoed breed toe te passen. Dankzij deze cursus heeft het werken met de EPN een eigen gezicht gekregen. Praktisch, doordacht en uitvoerbaar.

5 4 Blok 1 Opfrissen basisbegrippen EPC is geen doel, maar een middel om een woning daadwerkelijk energiezuiniger te maken EPN en Bouwbesluit EPC-berekeningen De vervanging van de EPC door de EPG? Wat nu? Blok 2 Integrale aanpak en voorbeelden Een goed binnenmilieu en een laag energiegebruik gaan prima samen Ontwerpfilosofie: goede en foute combinaties Een gezond en comfortabel binnenmilieu Concepten vanuit het Bouwbesluit Leren van praktijkvoorbeelden Blok 6 Praktijk Meten = weten Inspectie van een woning aan de hand van de methodiek van BouwTransparant. De volgende aspecten worden gecontroleerd: Controle of de EPC ook daadwerkelijk in de praktijk gerealiseerd is Controle schilkwaliteit met behulp van thermografisch onderzoek en een Blowerdoortest Controle kierdichting met behulp van thermografisch onderzoek en een Blowerdoortest Controle ventilatiesysteem (inclusief debietmetingen en geluidsmetingen) Controle glas Controle verwarmingssysteem Eendaagse Cursus Toetsing EPC-aspecten bij woningbouw Blok 3 Gelijkwaardigheids- en kwaliteitseisen Een gemeente hoeft een gelijkwaardigheidsverklaring niet te accepteren Juridische status van beide verklaringen Voorbeeldberekening Bij open inschrijving wordt blok 6 aan de hand van voorbeelden uit de praktijk ingevuld. Bij incompany kunnen in overleg de metingen daadwerkelijk worden verricht in een woning binnen uw gemeente. Inzicht in de gerealiseerde kwaliteit van nieuwbouwwoningen wordt steeds belangrijker. Bij verdere aanscherping van de EPC wordt het goed en deugdelijk bouwen steeds belangrijker om comfort-, gezondheidsproblemen en aantasting van constructies te voorkomen. Steeds meer gemeenten gaan dan Hoe kunt u controleren of maatregelen en technieken correct opgenomen zijn in de EPCberekening? Wat zijn logische combinaties van bouwkundige en installatietechnische maatregelen? Welke relaties liggen er tussen EPC-maatregelen en bewonersklachten vanuit nieuwbouwwoningen? Hoe kunt u bij de oplevering vaststellen of voldaan is aan de EPC-eis uit het Bouwbesluit? Hoe ga ik de architect of aannemer wijzen op te voorkomen problemen? ook over tot het meten van prestaties. Met het uitvoeren van metingen krijgt de gemeente inzicht in de realisatie van de energieprestatie die is vastgelegd in de bouwvergunning. Ook wordt hiermee gestimuleerd dat kopers de woning krijgen met de prestaties waarvoor zij betaald hebben. heeft u inzicht in effectieve combinaties van maatregelen. Ook kent u de denkwijze van de verschillende actoren in het bouwproces en kunt u hierop sturen. Daarnaast kunt u op basis van de theoretische achtergrond in de praktijk vooraf sturen en achteraf controleren voor optimaal presterende nieuwbouwwoningen. Deze cursus is een praktisch vervolg op de tweedaagse cursus Energieprestatienormering voor toetsers en handhavers. Blok 4 Veelvoorkomende fouten Voorkomen is beter dan genezen Redeneren vanuit de ontwerper Redeneren vanuit de gebruiker Veelvoorkomende verkeerde combinaties Handige hulpmiddelen Ventilatiebalans Blok 5 Inspectiemethodes Een goed begin is het halve werk Theoretische achtergrond Aandachtspunten bij gebruik en interpretatie Deze cursus bieden wij aan in samenwerking met BouwTransparant Open inschrijving 425,- Incompany 4.250,- Voor medewerkers van de afdeling bouwen woningtoezicht. Uitgangspunt: bij deze cursus gaan wij ervan uit dat u basiskennis heeft over de energieprestatienormering, bijvoorbeeld door de cursus EPN voor toetsers en handhavers.

6 5 Blok 1 Technieken Op technisch vlak is bijna alles mogelijk, maar is dit wenselijk? Principe en werking van technieken als (hybride) warmtepomp, HR-e ketel, lucht/ water warmtepomp, domotica, douche-wtw, (hybride) ventilatiesystemen die CO 2 - of klokgestuurd zijn Afgiftesystemen Individuele en collectieve systemen o.a. wko Technieken en comfort Blok 2 en besparen Wanneer wordt daadwerkelijk energie bespaard? van installaties Effect op EPC en werkelijke energiebesparing van installaties Terugverdientijd Blok 4 Concepten De samenhang tussen maatregelen bepaalt de uiteindelijke prestaties Denken in concepten Installatieconcepten en bouwkundige concepten Denken als ontwikkelaar, installateur, leverancier of ontwerper Blok 5 De praktijk Nieuwe technieken vragen om een eigen aanpak Toetsing en handhaving in de praktijk Praktijkvoorbeelden Zelf aan de slag Eendaagse Basiscursus Basiskennis installatietechniek Technische installaties vormen een steeds groter deel van woningen en gebouwen. Dit wordt veroorzaakt door de steeds hogere energiebesparingsen comforteisen. De installaties worden gecompliceerder en uitgebreider. Voor medewerkers van bouw- en woningtoezicht en afdeling Milieu een uitdaging om kennis te verwerven en ontwikkelingen bij te houden. Blok 3 Combineren van technieken 1+1 kan meer dan 2 zijn Maatregelen die elkaar verzwakken Juiste combinaties van maatregelen die elkaar versterken Relatie tussen gebouwschil en installatietechniek Experimentele technieken Open inschrijving per deelnemer 425,- Incompany 4.250,- Welke nieuwe installatietechnieken zijn er en wat zijn de aandachtspunten bij toepassing ervan? Hoe worden deze technieken gewaardeerd in de EPN-berekeningen? Wat zijn aandachtspunten met betrekking tot toetsing en handhaving? Voor medewerkers van bouw- en woningtoezicht, klimaat- en energiecoördinatoren heeft u inzicht in installatietechnieken en concepten. Ook kent u het effect van technieken in theorie en praktijk, wordt u zich bewust van comfortbeleving door de eindgebruiker en wat dat voor effect heeft op het energiegebruik. U leert wat het EPC-effect is van maatregelen en concepten en u krijgt inzicht in de denkwijze van ontwerpers, leveranciers en projectontwikkelaars.

7 6 Eendaagse Cursus Realistisch duurzaamheidsbeleid Veel gemeenten zijn bezig om vorm te geven aan duurzaamheid. Maar wat zijn de handvatten om Europese, landelijke en eigen visies om te zetten in een haalbaar duurzaamheidsbeleid? Met deze cursus krijgt u inzicht hoe u als Met welke beleidskaders moet ik rekening houden? Hoe vertaal ik een visie naar een praktisch beleids- en uitvoeringsplan? Hoe kan ik ambities concretiseren en ervoor zorgen dat ze ook daadwerkelijk gerealiseerd worden? Hoe hebben andere gemeenten dit succesvol opgepakt? Deze cursus bieden wij aan in samenwerking met de CO 2 -monitor CO 2 -monitor gemeente van visie naar beleid en van implementatie naar monitoring komt. In de cursus komen praktijkvoorbeelden aan de orde van gemeenten die de uitdaging zijn aangegaan om realistisch beleid te maken. Na de cursus heeft u inzicht in de ontwikkelingen op duurzaamheidsgebied en de consequenties ervan voor gemeenten. Op basis hiervan kunt u een vertaalslag maken naar een praktisch en realistisch duurzaamheidsbeleid. U heeft inzicht in de aanpak van verschillende andere gemeenten. Voor beleidsmedewerkers duurzaamheid, raadsleden en beleidsmedewerkers milieu Blok 1 Beleidskader Kaders geven de richting aan, de weg mag u zelf vormgeven Europees Nationaal Blok 2 Invloed gemeente Weet waar je staat, voordat je op pad gaat Nulmeting Huidige of te actualiseren woonvisies Huidige energetische kwaliteit Huidige kansen en mogelijkheden RO-documenten: masterplan bestemmingsplannen Wat doet u (al)? Basisbegrippen duurzaamheid en technische uitwerking Wat kunt u beïnvloeden? Kansen zoeken en benutten Bestaande bouw Nieuwbouw Verkeer en vervoer Wie zijn uw partners? Blok 3 Visievorming Van ambitie naar een realistisch en uitvoerbaar plan Visie Ambities Doelstellingen Uitvoeringsplan Blok 4 Rol van de gemeente en implementatie De gemeente legt de basis, marktpartijen moeten hierop verder kunnen bouwen Stimuleren of reguleren? Vastleggen van afspraken Organisatorische inbedding in relevante beleidsdocumenten Woonvisie Masterplan Bestemmingsplan Financiële haalbaarheid Blok 5 Instrumentarium Een instrument kan alleen resultaat opleveren als het op de juiste manier wordt gebruikt Meetinstrumenten duurzaamheid GPR BREEAM NL LEED GreenCalc DPL CO 2 -monitor Blok 6 Integrale aanpak Een praktische aanpak: de basis voor duurzame projecten Proces bij een ontwikkeling Ambitievorming Belang van duurzaamheid voor de verschillende stakeholders Voorbeeldwijken en hun gerealiseerde ambities Stappenplan en aspecten duurzaam (technisch, RO) Organisatorisch Procesopzet Marktprikkels Aanbestedingsmogelijkheden (duurzaam inkopen) Selectieprocedures Technisch Informatie vanuit de omgeving Kansen en mogelijkheden vanuit de omgeving ten aanzien van duurzaamheid (biomassa, warmtenetten, bodemgesteldheid) Afweging ten behoeve van kansen voor een collectieve energie-infrastructuur of niet Kansen voor kleine collectieve energiesystemen Woninggebonden mogelijkheden RO-traject Stedenbouwkundig plan Eventuele locatie-eisen (vanuit het exploitatieplan) Beeldkwaliteitsplan (vorm, materialen, verschijningsvorm) Samenwerkingsovereenkomst ontwikkelaars Bestemmingsplan Communicatie naar bewoners Open inschrijving per deelnemer 425,- Incompany 4.250,-

8 7 Blok Dag 1 Dag 2 Blok 1 Ontwikkelingen 5 Klimaatneutraliteit door innovatieve Duurzaamheid maakt deel uit van elk project Inleiding: ontwikkelingen Relatie welbevinden Instrumenten & regelingen Aanscherping EPC en invoering EPG Conclusies aanbesteding Leren van inspirerende voorbeeldprojecten Casus Biezenakker, gemeente Oude IJsselstreek Casus Veendendaal-Oost Succes- en faalfactoren Tweedaagse Cursus Duurzame ontwikkeling van ambitie naar concreet project Ambities op het gebied van duurzaamheid zijn vaak hoog. De vraag daarna is hoe deze daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden. De ervaring leert dat bij de ingebruikname regelmatig niet veel meer overgebleven is van de eerste Welke instrumenten zijn er om duurzaamheid te concretiseren? Wanneer kan welk instrument ingezet worden en waar moet dan rekening mee gehouden worden? Hoe geef je op een praktische wijze handen en voeten aan de ambitie? Hoe pakken andere gemeenten dit aan? Voor raadsleden, wethouders, afdelingshoofden, klimaat- en energiecoördinatoren, projectleiders gemeentelijke projecten, beleidsmedewerkers ruimtelijke ordening, milieu en bouw- en woningtoezicht. duurzaamheidsambitie. Deze cursus geeft handvatten om duurzame ambities vorm te geven, te bewaken en ervoor te zorgen dat er daadwerkelijk een duurzaam project wordt gerealiseerd. heeft u inzicht in de verschillende methoden die gebruikt worden om duurzame ambities daadwerkelijk te realiseren. Daarnaast herkent u de mogelijkheden om deze op een praktische manier in te zetten en te bewaken gedurende het proces van planvorming tot en met realisatie. Ook hebt u inzicht gekregen in een praktische aanpak om daadwerkelijk invulling te geven aan de ambities die in het begin zijn opgesteld. Open inschrijving per deelnemer 795,- Incompany 7.950,- Blok 2 Energie- en klimaatbeleid Duurzaamheid heeft veel gezichten Energie- en klimaatbeleid Basisbegrippen duurzaamheid en technische uitwerking Begrippen ruimtelijke duurzaamheid Stedenbouwkundige schetsen Wateropgaaf plangebied Grondbezit Bodemgesteldheid plangebied Woningopgaaf Bouwfasering Typologie woningen Verhouding koop/huur Verhouding grondgebonden/gestapelde woningen Typologie woningen Duurzaamheidmeetinstrumenten GPR, BREEAM NL, LEED, GreenCalc +, DPL Discussie: op welke manier heeft het thema energie/duurzaamheid momenteel een plaats binnen ruimtelijke ontwikkelingen? Blok 3 EPC, EPL en verder Veel nieuwe ontwikkelingen op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling Achtergrond EPN Ontwikkeling EPC en EPL Welke normen zijn relevant? Terminologie Ontwikkelingen Van EPC naar EPG Van EPL naar DPL of BREEAM gebied Blok 4 Kennisuitwisseling Theorie en praktijk komen bij elkaar Plenaire casus over Vathorst Blok 6 Integrale aanpak Een pragmatische en praktische procesaanpak is het halve werk Proces bij een ontwikkeling Ambitievorming Organisatorisch (procesopzet, marktprikkels, aanbestedingsmogelijkheden, selectieprocedures) Technisch Informatie vanuit de omgeving Kansen en mogelijkheden vanuit de omgeving ten aanzien van duurzaamheid (biomassa, warmtenetten, bodemgesteldheid) Kansen voor collectieve energiesystemen Gebouwgebonden mogelijkheden RO-traject Stedenbouwkundig plan Eventuele locatie-eisen (vanuit het exploitatieplan) Beeldkwaliteitplan (vorm, materialen, verschijningsvorm) Samenwerkingsovereenkomst ontwikkelaars Bestemmingsplan Communicatie naar bewoners Financieel Blok 7 Verankering in beleid Handen en voeten geven aan duurzaamheid In relevante beleidsdocumenten Woonvisie Masterplan Bestemmingsplan Organisatorische inbedding Financiële haalbaarheid

9 De insteek van dit cursusaanbod is ervaring opdoen met de realisatie van duurzaamheid binnen gemeenten. Tijdens de cursussen krijgt u inzicht in de theorie, praktijk, recente technieken en relevante ontwikkelingen. Discussies en opdrachten zetten u aan het denken over de juiste aanpak voor uw eigen projecten. Uitwisseling van ervaringen met collega s uit andere gemeenten en concrete praktijkvoorbeelden inspireren u om aan de slag te gaan. Maatwerk Diverse cursussen bieden wij ook als incompany aan. Hierbij is twaalf personen het maximale aantal deelnemers per cursusgroep. Voor meer informatie of het aanvragen van een intakegesprek kunt u contact opnemen met Rik Altena, altena@dwa.nl, eendaagse cursus Open inschrijving per deelnemer 425,-, exclusief btw (inclusief cursusmateriaal). Incompanycursus 4.250,-, exclusief btw (inclusief intakegesprek en cursusmateriaal). tweedaagse cursus Open inschrijving per deelnemer 795,-, exclusief btw (inclusief cursusmateriaal). Incompanycursus 7.950,-, exclusief btw (inclusief intakegesprek en cursusmateriaal). Aanmelden/open inschrijving U kunt zich aanmelden via. Voor de open inschrijving bepalen wij op basis van inschrijvingen de meest centraal gelegen cursuslocatie. Meer informatie Voor meer informatie en het aanvragen van een incompanycursus kunt u contact opnemen met Rik Altena, altena@dwa.nl, Beeldmateriaal DWA, Shutterstock, Jürgen Dott, Istock, Stiebel Eltron DWA werkt onder andere voor: Gemeente Rucphen Gemeente Den Haag Gemeente Utrecht Gemeente Enschede Gemeente Rotterdam Gemeente Zoetermeer Gemeente Oude IJsselstreek Gemeente Langedijk Gemeente Velsen Gemeente Castricum Gemeente Hilversum Gemeente Amsterdam Gemeente Rijssen-Holten Gemeente Hardenberg Gemeente Deventer Gemeente Hellendoorn Gemeente Woerden Gemeente Kampen Gemeente Eemsmond Gemeente Haarlem c 2011, DWA installatie- en energieadvies T E dwa@dwa.nl I