Wetenschappelijke verhandeling

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN VAN SOEDAN TOT DE VS. EEN OVERZICHT VAN DE NIET-RATIFICERENDE LIDSTATEN VAN CEDAW. Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: LISE EELBODE MASTERPROEF POLITIEKE WETENSCHAPPEN afstudeerrichting INTERNATIONALE POLITIEK PROMOTOR: (PROF.) DR. DRIES LESAGE COMMISSARIS: DR. PETRA DEBUSSCHER COMMISSARIS: JENNIFER KESTELEYN ACADEMIEJAAR

2 i

3 Abstract Deze masterproef gaat over de lidstaten van de Verenigde Naties die de Convention on the Elimination of Discrimination of All Forms Against Women of CEDAW tot op heden (2013) nog niet ratificeerden. CEDAW werd in 1979 goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de VN en vormt het internationaal basisverdrag voor vrouwenrechten. In het eerste deel van deze masterproef wordt de conventie CEDAW kort toegelicht, waarbij ook aandacht wordt besteed aan de verschillende ratificatievormen bij de conventie en het voorbehoud dat door de ratificerende lidstaten bij CEDAW werd gemaakt. Dit theoretisch deel geeft ook een samenvatting van de meest controversiële artikels van CEDAW. In deel twee wordt vervolgens via een literatuurstudie de relatie tussen CEDAW en Iran, Soedan, Tonga en de Verenigde Staten belicht. Hoewel Somalië, Palau en Zuid- Soedan CEDAW eveneens niet ratificeerden, vallen deze landen wegens hun specifieke nationale context buiten de omvang van deze masterproef. Van de vier overblijvende landen wordt telkens de relatie met CEDAW geschetst, waarna dieper wordt ingegaan op de specifieke motivatie van de landen om CEDAW niet te ratificeren. Hoewel de niet-ratificatie van de landen telkens bepaald wordt door een specifieke nationale context, bestaan er toch een aantal belangrijke gelijkenissen tussen de vier lidstaten. Zo vormt de nationale ratificatieprocedure vaak een rem op de ratificatie, zeker in combinatie met krachtige anti-cedaw lobbygroepen. De nietratificerende lidstaten vrezen bovendien aan soevereiniteit in te boeten wanneer ze CEDAW zouden ratificeren, en vaak vormt de conventie een botsing met de bestaande nationale wetgeving. Tot slot vormen conflicten tussen de conventie en de eigen culturele waarden de grootste reden om CEDAW niet te ratificeren. De internationale inmenging in de familiale sfeer is zowel bij Iran, Soedan, Tonga als de VS het grootste struikelblok voor de ratificatie van CEDAW. In elke nietratificerende lidstaat zijn er evenwel ook nationale voorstanders van CEDAW aanwezig. i

4 ii

5 Dankwoord Ik wil mijn promotor, prof. dr. Dries Lesage, bedanken voor de hulp en de begeleiding. De gesprekken met hem hebben er meermaals voor gezorgd dat mijn masterproef weer op het juiste spoor terechtkwam. Verder veel dank aan Lut Debruyne en Stefaan Glorieux. iii

6 iv

7 Lijst met gebruikte afkortingen CEDAW Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women CEDAW (2) Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women CPA Commonwealth Parliamentary Association CSW Commission on the Status of Women CWA Concerned Women for America CWL Catholic Women s League DAW Division for the Advancement of Women FGM Female Genital Mutilation IANWG Inter-Agency Network on Women and Gender Equality ICC International Criminal Court IHRDC Iran Human Rights Documentation Center INSTRAW International Research and Training Centre for the Advancement of Women IRI Islamitische Republiek van Iran KCHRED Khartoum Centre for Human Rights and Environmental Development NOW National Organization for Women OSAGI The Office of the Special Advisor on Gender Issues and the Advancement of Women RDU Reservations, Declarations and Understandings SFRC Senate Foreign Relations Committee SHRO Sudan Human Rights Organization SNA/SAF Sudan National Alliance/Sudan Alliance Forces SOAT Sudan Organisation Against Torture SPLM/A Sudan Peoples Liberation Movement/Army UNIFEM United Nations Development Fund for Women UPR Universal Periodic Review VN Verenigde Naties v

8 VS WDC WEDO WHO Verenigde Staten van Amerika Women s Development Centre Women s Environment & Development Organization World Health Organization vi

9 Inhoudsopgave ABSTRACT... I DANKWOORD... III LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN... V INHOUDSOPGAVE... VII INLEIDING... 1 AFBAKENING ONDERWERP... 3 Palau... 4 Somalië... 5 Zuid-Soedan... 6 DEEL 1: OVER CEDAW... 9 INLEIDING... 9 HOOFDSTUK 1: WAT IS CEDAW? Optioneel protocol HOOFDSTUK 2: RATIFICATION, ACCESSION AND SUCCESSION HOOFDSTUK 3: RESERVATIONS OF VOORBEHOUD Artikel 2: CEDAW via wet- en regelgeving Artikel 5a: Sociale en culturele gedragspatronen Artikel 9: Nationaliteit Artikel 11: Rechten op de werkvloer Artikel 15: Wettelijke en burgerlijke rechten Artikel 16: Moederschap en familiewaarden Artikel 29: Internationale arbitrage Objections/bezwaren DEEL 2: LANDENSTUDIE INLEIDING Abortus Kinderhuwelijken Werkgelegenheid vii

10 Parlementaire vertegenwoordiging Vrouwenbesnijdenis HOOFDSTUK 1: DE ISLAMITISCHE REPUBLIEK VAN IRAN Inleiding Iran en de ratificatie van CEDAW Achterliggende context: Waarom wil Iran CEDAW niet ratificeren? Nationale voorstanders van CEDAW HOOFDSTUK 2: SOEDAN Inleiding Soedan en de ratificatie van CEDAW Achterliggende context: waarom wil Soedan CEDAW niet ratificeren? Nationale voorstanders van CEDAW CEDAW in Zuid-Soedan sinds de onafhankelijkheid HOOFDSTUK 3: TONGA Inleiding Tonga en de ratificatie van CEDAW Achterliggende context: waarom wil Tonga CEDAW niet ratificeren? Nationale voorstanders van CEDAW HOOFDSTUK 4: DE VERENIGDE STATEN Inleiding De VS en de ratificatie van CEDAW Achterliggende context: waarom wil de VS CEDAW niet ratificeren? Nationale voorstanders van CEDAW CONCLUSIE BIBLIOGRAFIE viii

11 Inleiding We need to move on this. In 2009 sprak Amerikaans staatssecretaris Hillary Clinton klare taal toen haar op een hoorzitting een vraag werd gesteld over de ratificatie van CEDAW (Goldberg 2009). De vraag was afkomstig van Lynn Woolsey, afgevaardigde van de democratische partij in California, die zich luidop afvroeg waarom de Verenigde Staten (VS) de Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) nog niet ratificeerden. Clinton bewees met het bovenstaande antwoord voorstander te zijn van een snelle ratificatie van CEDAW. Het verdrag waarvan sprake was, de Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women 1, werd in 1979 aanvaard door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN). CEDAW vormt het internationaal basisverdrag voor vrouwenrechten en werd intussen door 97 lidstaten geratificeerd 2. Tot op vandaag zijn zeven lidstaten echter nog steeds geen verdragsstaat bij het verdrag: de Islamitische Republiek van Iran (IRI, vanaf hier aangeduid als Iran), Palau, Soedan, Zuid-Soedan, Somalië, Tonga en de Verenigde Staten. Dat de VS er verveeld mee zitten om in dezelfde opsomming als Iran, Soedan en Somalië voorkomen, verklaart deels de motivatie van voormalig staatssecretaris Clinton om de ratificatieprocedure in beweging te zetten. Er moeten in de VS echter verschillende barrières overwonnen worden voor CEDAW geratificeerd kan worden, en de toewijding van belangrijke figuren zoals Clinton volstaat niet om de ratificatie ter stemming voor te leggen in de Senaat. 1 In deze masterproef hanteer ik telkens de Engelse benaming van documenten, netwerken, organisaties, resoluties of doelstellingen. Aangezien de afkorting van een document of organisatie veelal gebaseerd is op de Engelse benaming, is het gebruik van de Engelse naam vaak overzichtelijker. Enkel voor die documenten of organisaties waarvan de Nederlandse term volledig geïncorporeerd is in het taalgebruik, zoals het Handvest van de VN of de Commissie voor de Status van de Vrouw, geef ik toch de voorkeur aan de Nederlandse naam. 2 Zoals in hoofdstuk 2 van deel 1 van deze masterproef wordt verklaard, bestaan er verschillende vormen van ratificatie bij internationale verdragen (ratification, accession en succession). In de rest van deze masterproef gebruik ik omwille van de eenvoud de term ratificatie in een ruime betekenis, om aan te tonen dat een lidstaat verdragsstaat is bij een verdrag (zij het via ratification, accession of succession). 1

12 Net zoals de VS heeft elk van de overige niet-ratificerende lidstaten een eigen nationale context die de ratificatieprocedure van CEDAW afremt. Hoewel er over elke staat apart bronnen bestaan over de relatie van de staat met de conventie, bestaat er geen overkoepelend document waarin alle niet-ratificerende lidstaten van CEDAW worden besproken. Deze masterproef bouwt daarom verder op het bestaande materiaal en plaatst de argumentaties en nationale contexten van de belangrijkste niet-ratificerende lidstaten naast elkaar. Op die manier ontstaat er een vernieuwend, meer omvattend beeld van de niet-ratificatie van CEDAW. Eerst en vooral verenigt deze masterproef de voorgaande nationale discussies over de ratificatie van CEDAW en eventuele stappen die reeds door de niet-ratificerende landen werden genomen in de richting van ratificatie. Daarnaast wordt ook de nationale context van de niet-ratificatie belicht, waarbij onderzocht wordt waarom het land in kwestie CEDAW niet wil ratificeren. Centraal staan daarbij de volgende onderzoeksvragen: Wat is de motivatie van de landen om CEDAW niet te ratificeren? Hebben de landen in het verleden al stappen genomen om over te gaan tot ratificatie? Wat zijn in dat proces de belangrijkste struikelblokken geweest? Bestaan er interessante gelijkenissen tussen de barrières om CEDAW te ratificeren in de onderzochte landen? Hoewel de verklaring voor de niet-ratificatie van CEDAW telkens vrij landspecifiek is, komen er toch een aantal interessante overeenkomsten naar voor. De ratificatie van CEDAW verzekert natuurlijk niet dat de vrouwenrechten die vastgelegd worden in het verdrag ook geïmplementeerd worden in de verdragsstaten. Daarom bestaat er ook het comité CEDAW 3, dat op basis van nationale rapporten toekijkt op de implementatie van CEDAW. Heel wat verdragsstaten hebben bovendien via voorbehoud bij bepaalde artikels te verstaan gegeven dat zij zich niet gebonden voelen door bepaalde delen van de conventie. 3 Deze masterproef behandelt de niet-ratificatie van de conventie CEDAW. Het comité dat de implementatie van CEDAW in de verschillende lidstaten coördineert, heeft eveneens de afkorting CEDAW. Tenzij anders gespecificeerd verwijst CEDAW in deze masterproef echter steeds naar de conventie. 2

13 Hoewel uit een studie van het voorbehoud van verdragsstaten en van de nationale rapporten van CEDAW eveneens pijnpunten in de internationale consensus over CEDAW blootgelegd kunnen worden, was dit onderwerp te omvangrijk voor een masterproef. Daarom heb ik gekozen om mijn onderwerp te beperken tot de nietratificerende lidstaten van CEDAW, als meest opvallende tegensstanders van de conventie. Zoals verder bij de afbakening van het onderwerp gemotiveerd wordt, koos ik er in deze masterproef voor om te focussen op de lidstaten Iran, Soedan, Tonga en de VS. Aangezien de niet-ratificatie van CEDAW in Palau, Zuid-Soedan en Somalië kadert in een context die grotendeels losstaat van het genderdossier, bleek een onderzoek naar deze landen niet relevant voor deze masterproef. Mijn masterproef bestaat uit twee delen. Het eerste deel bespreekt de conventie CEDAW en vormt de theoretische achtergrond voor de landenstudie in deel twee. Het tweede deel van mijn masterproef is een landenstudie van Iran, Soedan, Tonga en de VS en hun houding ten opzichte van CEDAW. Specifiek bespreek ik per land eerst de stappen die reeds genomen werden in verband met de eventuele ratificatie van CEDAW. Vervolgens bestudeer ik de achterliggende context die verklaart waarom het land CEDAW alsnog niet wenst te ratificeren. Ten slotte geef ik een kort overzicht van nationale voorstanders van de ratificatie van CEDAW. De VS vormen als enige democratie een buitenbeentje in de niet-ratificerende landen. De literatuur over de niet-ratificatie van de VS is dan ook aanzienlijk uitgebreider dan deze over Iran, Soedan en Tonga, waardoor het aandeel van de VS in deze masterproef dominanter is dan dat van de overige landen. Afbakening onderwerp Deze masterproef bekijkt de verschillende motivaties en beweegredenen van de niet-ratificerende lidlanden om de conventie voor vrouwenrechten niet te ratificeren. Vier niet-ratificerende lidstaten namen in het verleden een duidelijk standpunt in tegen de ratificatie. De Soedanese regering sprak zich al een aantal 3

14 keer expliciet uit tegen de ratificatie, in Iran gebruikte de Raad van Hoeders in 2003 zijn veto tegen de ratificatie en in Tonga ving de ratificatie bot bij een parlementaire stemming in Onder president Jimmy Carter tekenden de VS de conventie in 1980, maar tot op vandaag kwam de ratificatie niet ter stemming voor in de Senaat. In het geval van Palau, Zuid-Soedan en Somalië kadert de niet-ratificatie van CEDAW echter in een context die losstaat van het genderdossier. De landen hebben alledrie de intentie uitgesproken om CEDAW in de nabije toekomst te ratificeren, van zodra de nationale situatie in het land de ratificate van mensenrechtenverdragen toelaat. Aangezien de reden voor niet-ratificiatie in deze landen dus niet specifiek met CEDAW te maken heeft, vallen deze landen buiten het bestek van deze masterproef. Palau Een eerste niet-ratificerende lidstaat die niet verder onderzocht zal worden in deze masterproef, is Palau. Palau trad toe tot de Verenigde Naties op 15 december 1994 en ondertekende CEDAW op 20 september Het land is samen met Tonga één van de twee eilanden in de Stille Zuidzee die CEDAW niet ratificeerden. Op 20 september 2011 ondertekende Palau eveneens acht andere mensenrechtenverdragen en -documenten, waaronder het Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (1966), het Verdrag inzake de uitbanning van elke vorm van rassendiscriminatie (1966), het Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (1966), het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing (1984) en het Verdrag voor de rechten van mensen met een beperking (2006). Van deze verdragen werd enkel het Verdrag voor de rechten van mensen met een beperking intussen geratificeerd. Dit gebeurde op 11 juni Aangezien de ratificatieprocedure in Palau ook bij de andere mensenrechtenverdragen nog niet tot ratificaties heeft geleid en er geen bronnen worden gevonden die een tegenkanting van Palau tegen de ratificatie van CEDAW 4

15 aantonen, gaat deze masterproef er van uit dat de niet-ratificatie van CEDAW het gevolg is van de duur van de ratificatieprocedure in Palau. Uit het laatste Universal Periodic Report (UPR) van Palau (2011) wordt duidelijk dat Palau inmiddels CEDAW vertaalde in de eigen taal en dat het land bezig is met ongoing consultation processes in verband met de ratificatie van de conventie. Op de aanbeveling van de werkgroep van het UPR om CEDAW te ratificeren, reageerde het land als volgt: Palau is continuously working towards the ratifications of this instrument. (Human Rights Council, 28 juli 2011, p. 3). Somalië Somalië trad toe tot de Verenigde Naties op 20 september CEDAW is slechts een van de verschillende mensenrechtenverdragen die nog niet door Somalië geratificeerd werden. Somalië ratificeerde evenmin het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van Genocide (1948), het Verdrag inzake de rechten van het kind (1989) en het Verdrag voor de rechten van mensen met een beperking (2006). De overgangsregering van Somalië kondigde in november 2009 wel het voornemen aan om het Verdrag inzake de rechten van het kind te ratificeren. (Curtis 2009) Tussen 1991 en 2000 was Somalië het schoolvoorbeeld van een failed state. Het land had in deze periode geen regering. Zoals Koskenmäki in 2004 vermeldt: Most notably, without a representative authority the state becomes incapable of acting as a subject of international law, and consequently, absent in the international sphere. (2004, p. 1). In 1991 werd Somalië tijdens de 46e sessie van de Algemene Vergadering van de VN nog vertegenwoordigd door leden van de Permanente Missie van Somalië, maar tussen 1992 en 2000 had niemand de autoriteit om Somalië te vertegenwoordigen in de Algemene Vergadering (Koskenmäki, 2004, p. 13). Tussen 1991 en 2000 was Somalië dan ook niet in de positie om internationale verdragen te ondertekenen: When the total absence of a government has become manifest, there is no state agent that could be regarded as authorized to represent the state for the purpose of concluding a treaty. (Koskenmäki, 2004, pp ). In 1990 ratificeerde het land wel nog het Verdrag inzake economische, sociale en 5

16 culturele rechten, het Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing. Vanwege de unieke situatie van Somalië in de geschiedenis van de VN, wordt ook dit land niet behandeld in deze masterproef. Doordat het land lange tijd geen regering had, kadert de niet-ratificatie van CEDAW uiteraard in omstandigheden waarin er jarenlang geen autoriteit was om het internationale verdrag te ratificeren. Er was daarnaast ook geen legitieme vertegenwoordiging van Somalië in de VN. Bovendien toonde de regering van Somalië de intentie om CEDAW in de toekomst te ratificeren in een nationaal rapport voor de Mensenrechtenraad van de VN in CEDAW kwam daar voor in een opsomming van mensenrechtenverdragen die de regering in de toekomst wenste te ratificeren, hierbij vragend om the assistance of the international community in taking appropriate measures in order to ratify the above conventions. (Human Rights Council, 11 april 2011, p. 9). Volgens Merry (2006, p. 80) komt het regelmatig voor dat staten uit het globale zuiden financiële hulp vragen van het globale noorden om de veranderingen te kunnen bereiken die voorzien zijn in CEDAW. Zuid-Soedan Zuid-Soedan werd pas in 2011 onafhankelijk en heeft sinds haar onafhankelijkheid evenmin andere mensenrechtenverdragen geratificeerd. De niet-ratificatie van CEDAW moet dan ook in die context begrepen worden. Ook mensenrechtenverdragen waar Zuid-Soedan al verdragsstaat van was toen het nog onder Soedan viel, werden nog niet door de kersverse staat geratificeerd. Het gaat hier om het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide (1948), het Internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (1966), het Internationaal verdrag inzake de uitbanning van elke vorm van rassendiscriminatie (1966), het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (1966), het Kinderrechtenverdrag (1989) en het Verdrag voor de rechten van mensen met een beperking (2006). 6

17 Hoewel er in Soedan een dominante stroming is tegen de ratificatie van CEDAW, toonde Zuid-Soedan reeds in het referendum voor de onafhankelijkheid dat het bereid is om CEDAW te ratificeren. Wegens de interessante tegenstelling met Soedan worden recente uitspraken van Zuid-Soedan over CEDAW daarom wel opgenomen in een aparte ondertitel onder het hoofdstuk van Soedan. Aangezien de voorlopige niet-ratificatie van CEDAW kadert in de context van een net onafhankelijke staat, wordt er echter geen volledig hoofdstuk aan Zuid-Soedan gewijd. 7

18 8

19 Deel 1: Over CEDAW Inleiding De conventie CEDAW en het bijhorende comité moeten gezien worden in de bredere context van de genderstrategie van de Verenigde Naties. De VN ondernamen namelijk al sinds 1945 stappen om de implementatie van gendergelijkheid in de lidstaten aan te moedigen (Eelbode, 2012). Zowel in het VN-handvest als in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stond de doelstelling om rechten en vrijheden toe te kennen zonder onderscheid op basis van geslacht. Bovendien organiseerden de VN vier wereldvrouwenconferenties en werden verschillende organen opgericht om vrouwenrechten te promoten. Vier van die VNentiteiten werden in 2011 opgenomen in het overkoepelende UN Women: de Division for the Advancement of Women (DAW), het United Nations Development Fund for Women (UNIFEM), het International Research and Training Centre for the Advancement of Women (INSTRAW) en het Office of the Special Advisor on Gender Issues and the Advancement of Women (OSAGI). Een aantal organisaties werd niet opgeslorpt door UN Women, maar wordt wel door de entiteit ondersteund. Naast de Commission on the Status of Women (CSW, Commissie voor de Status van de Vrouw), het Inter-Agency Network on Women and Gender Equality (IANWG) en WomenWatch behoort ook CEDAW tot deze categorie. Daarnaast zijn er binnen de verschillende departementen van de VN ook deelorganisaties of deelcommissies die zich over het gendervraagstuk buigen. CEDAW is het enige internationale mensenrechtenverdrag dat specifiek op vrouwenrechten is gericht, maar er zijn naast de conventie nog andere mensenrechteninstrumenten die gelijke doelstellingen vooropstellen. Zo is er het Beijing Platform for Action (1995), het Kinderrechtenverdrag (1989) en het Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (1966) (Hayes, 2005, p. 67). In hoofdstuk 1 van dit deel van de masterproef vat ik eerst en vooral samen wat CEDAW is en licht ik kort het comité CEDAW en het Optioneel Protocol bij de 9

20 conventie toe. In het tweede hoofdstuk beschrijf ik vervolgens de nuanceverschillen tussen ratification, accession en succession, de drie verschillende manieren om verdragsstaat bij CEDAW te worden. Om een overzicht te geven van de meest controversiële artikels van de conventie, geef ik in hoofdstuk 3 vervolgens een overzicht van de artikels in de conventie waarbij het meest voorbehoud werd gemaakt. Daarbij besteed ik ook aandacht aan de bezwaren die andere verdragsstaten maken bij voorbehoud dat volgens hen niet in overeenstemming is met de doelstellingen van CEDAW. 10

21 Hoofdstuk 1: Wat is CEDAW? De Algemene Vergadering van de VN nam op 18 december 1979 de Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) aan. CEDAW werd daarmee het internationale, wettelijke basisdocument voor vrouwenrechten en was het eerste document dat op een begrijpelijke manier de rechten van de vrouw besprak in de civiele, politieke, culturele, economische en sociale sfeer (Jones en Wachala, 2006, p. 127). CEDAW wordt door sommigen dan ook de Bill of Rights voor vrouwenrechten genoemd of de Charter of Human Rights for Women (Amnesty International USA, 2005; Goldsworthy, 2005, p. 2). CEDAW bestaat uit een preambule en dertig artikels, die verdeeld zijn in zes delen (Goldsworthy, 2005, pp. 2-3). In het eerste deel worden de algemene principes en verbintenissen van de conventie toegelicht. Deel twee focust op de politieke en de burgerlijke rechten van de vrouw en deel drie behandelt sociale regio s waarbij speciale aandacht gaat naar vrouwen die in landbouwgebieden leven. Gelijkheid voor de wet en in het huwelijk worden behandeld in deel vier. Deel vijf bespreekt de opvolging van en het toezicht op de implementatie van CEDAW en bespreekt de oprichting van het comité voor de uitbanning van discriminatie tegen vrouwen (eveneens CEDAW). Tot slot vestigt deel zes aandacht op procedurele kwesties, implementatiegevallen, controversie, de oplossing van conflicten en het maken van voorbehoud. CEDAW trad in werking op 3 september Gray, Kittilson en Sandholtz vatten het belang van de conventie als volgt samen: Its existence created a source of legitimacy with which women could justify their claims to their national governments. (2006, p. 301). Een belangrijk aspect van CEDAW is dat de conventie een gemeenschappelijke, internationale definitie voor genderdiscriminatie aanreikt (Akselrod, 2009). Daarbij wordt ook discriminatie erkend die buiten de publieke sfeer gebeurt, zoals huiselijk geweld (Goldsworthy, 2005, p. 3). 11

22 Artikel vijf van de conventie bespreekt de oprichting van een toezichtsorgaan voor CEDAW: het comité voor de uitbanning van discriminatie van vrouwen (eveneens CEDAW). Volgens Goldsworthy maakt dit CEDAW het enige vrouwenrechteninstrument dat ook een controlesysteem heeft voor de implementatie van het verdrag (2005, p. 2). Het comité bestaat uit 23 experts die verkozen worden voor een periode van vier jaar. Het comité heeft de verantwoordelijkheid om jaarlijks de rapporten te beoordelen die door de verdragsstaten worden opgesteld in verband met de status van vrouwenrechten in eigen land: These reports must contain information about any legislative, judicial, administrative, or any other kind of measures taken to carry out the provisions of the Convention and must be filed within one year of acceding the Convention. (Goldsworthy, 2005, p. 6). Lidstaten die CEDAW ratificeren of tot de conventie toetreden, verbinden zich er via artikel 18 toe om op regelmatige basis om de vier jaar verslag uit te brengen van de stappen die ze ondernomen hebben om discriminatie tegen vrouwen te elimineren. Sinds 1999 nodigt het comité CEDAW ook ngo s formeel uit om deel te nemen aan deze rapportering. De participatie van ngo s gebeurt via schaduwrapporten, die vaak het officiële staatsrapport tegenspreken (Jones en Wachala, 2006, p. 128). Optioneel protocol In 1999 nam de Algemene Vergadering van de VN een optioneel protocol bij CEDAW aan, dat op 22 december 2000 operationeel werd voor de ratificerende verdragsstaten (Jones en Wachala, 2006, pp ). Het optioneel protocol vormt twee belangrijke aanvullingen bij CEDAW. Eerst en vooral wordt een klachtenprocedure voor CEDAW geïntroduceerd, waardoor individuen of groepen van individuen een verklaring kunnen afleggen bij het comité CEDAW wanneer zij vinden dat de rechten van de conventie geschonden werden. Deze verklaring kan enkel afgelegd worden wanneer alle nationale middelen zijn uitgeput. Ten tweede introduceert het optioneel protocol een navraagprocedure, waarbij het comité CEDAW aanbevelingen kan doen over ernstige of systematische overtredingen van 12

23 de rechten die beschreven zijn in CEDAW. Jones en Wachala vatten het doel van het optioneel protocol als volgt samen: it attempts to give CEDAW legal teeth. (2006, p. 131). De landen die CEDAW niet ratificeerden, zijn uiteraard geen verdragspartij bij het optioneel protocol ( Signatures and ratifications 8.b., 2013). Vandaag hebben 104 landen het optioneel protocol van CEDAW geratificeerd. 80 staten hebben het optioneel protocol ondertekend, maar Benin, Burundi, Tsjaad, Chili, Congo, Cuba, El Salvador, Indonesië, Liberia, Madagaskar, Malawi, Sao Tome & Principe, Sierra Leone, Tajikistan en Zambia hebben deze handtekening nog niet geratificeerd. 13

24 Hoofdstuk 2: Ratification, accession and succession Van de 193 lidstaten van de VN zijn vandaag 187 staten verdragspartij bij CEDAW. Toetreding tot de conventie kan zowel via ratificatie (ratification) als via toetreding (accession). Het grootste verschil tussen beide is dat ratificatie doorgaans wordt voorafgegaan door een handtekening, waar dat bij een toetreding niet nodig is. Bij een ratificatie tekent een lidstaat eerst het verdrag, om vervolgens de handtekening te bekrachtigen volgens de eigen nationale legislatieve vereisten ( Glossary of terms relating to Treaty actions, n.d.). De formele beslissing om een verdrag te ratificeren gebeurt door het gepaste nationale orgaan. Dit kan het parlement zijn, de senaat, de kroon, het staatshoofd of de regering. Het kan ook zijn dat er een combinatie van deze organen nodig is om het verdrag te ratificeren. Bij een toetreding of accession wordt een staat een verdragspartij bij een verdrag dat al op voorhand onderhandeld en ondertekend werd door andere staten. Toetreding heeft hetzelfde legale effect als een ratificatie, maar vereist geen voorafgaande handtekening van de staat ( Glossary of terms relating to Treaty actions, n.d.). Artikel 25 van CEDAW bepaalt dat de mogelijkheid van toetreding voor alle staten openstaat: The present Convention shall be open to accession by all States. Accession shall be effected by the deposit of an instrument of accession with the Secretary-General of the United Nations. (CEDAW, 1979). Tot slot kunnen staten ook tot CEDAW toetreden via succession. Dit gebeurde bij de Bosnië en Herzegovina, Kroatië, Tsjechië, Servië, Slovakije, Slovenië, Joegoslavië en Montenegro. Deze landen namen de ratificatie van de voormalige Sovjet Unie over. 99 staten ondertekenden CEDAW, maar slechts 97 staten ratificeerden het verdrag ook. De VS ondertekenden CEDAW op 17 Jul 1980, maar ratificeerden het verdrag tot op heden niet. Palau ondertekende de conventie op 20 Sep 2011, maar wacht eveneens op ratificatie. Daarnaast zijn er vijf landen die noch de conventie hebben 14

25 ondertekend, noch via accession zijn toegetreden tot CEDAW. Dit zijn Iran, Somalië, Zuid-Soedan, Soedan en Tonga. 15

26 Hoofdstuk 3: Reservations of voorbehoud Landen die CEDAW ratificeren, hebben de mogelijkheid om voorbehoud te maken bij een aantal artikels. Een voorbehoud of reservation is een unilaterale verklaring die door een staat gemaakt worden bij het ondertekenen, ratificeren of aanvaarden van een verdrag, whereby it purports to exclude or modify the legal effect of certain provisions of the treaty in their application to that State. (Conventie van Wenen, geciteerd in: Goldsworthy, 2005, p. 12). De artikels waar het meest voorbehoud bij werd gemaakt, zijn in de regel ook de artikels waar de nietratificerende landen van CEDAW het meest problemen mee hebben. Verder in deze masterproef volgt daarom een overzicht van de inhoud van de meest controversiële artikels. Artikel 28 van CEDAW (CEDAW, 1979) 4 waarschuwt dat a reservation incompatible with the object and purpose of the present Convention shall not be permitted. Desondanks werd er in het verleden meer voorbehoud gemaakt bij CEDAW dan bij gelijk welke andere conventie (Mayer, 1996, p. 737). Dertig procent van de verdragspartijen heeft voorbehoud bij CEDAW en drie vierden van dit voorbehoud heeft betrekking op de inhoud van de tekst, eerder dan op de omschreven procedures (Bayefsky, 2001, aangehaald in: Merry, 2006, p. 81). Veel van het gemaakte voorbehoud bij CEDAW is gebaseerd op een religieus geloof of een religieuze praktijk (DAW, Declarations, Reservations and Objections to CEDAW, n.d.). Een voorbeeld is het voorbehoud dat door veel landen worden gemaakt omdat bepaalde artikels van de conventie incompatibel zijn met de sharia. Dit voorbehoud op basis van religie dreigt in conflict te komen met artikel 28 van CEDAW, aangezien ze incompatibel lijkt te zijn met het doel en het onderwerp van de conventie (zie verder). Bij voorbehoud van islamitische landen werden dan ook 4 In deze masterproef werd voor alle verwijzingen naar CEDAW dezelfde bron (CEDAW, 1979) gebruikt. 16

27 vaak bezwaren aangetekend door andere landen. Een overzicht van deze bezwaren wordt verder in dit hoofdstuk gegeven. Andere soorten van voorbehoud kunnen verklaard worden door de culturele en sociale gewoontes van een land. Zo maakt Spanje een voorbehoud omwille van de procedure van (mannelijke) troonopvolging in het land, of wil Frankrijk de overdracht van de familienaam mannelijk houden. Deze culturele, religieuze of traditionele redenen om bepaalde artikels van CEDAW af te wijzen, worden door het comité van CEDAW echter niet als geldige redenen aanvaard: Neither traditional, religious or cultural practice nor incompatible domestic laws and policies can justify violations of the Convention. (DAW, Reservations to CEDAW, n.d.) Vooral voorbehoud bij artikel 2 en artikel 15 van de conventie wordt als onverenigbaar gezien. Het comité raadt de verdragsstaten dan ook aan om voorbehoud bij artikels zo vlug mogelijk op te zeggen. Het toelaten van voorbehoud is niet zonder controversie. Goldsworthy waarschuwt bijvoorbeeld voor het gevaar om voorbehoud toe te laten bij internationale verdragen, aangezien the number of reservations, their content, and their scope may undermine effective implementation of the Convention and tend to weaken respect for the obligations of states parties. (2005, p. 15). Specifiek in verband met CEDAW merkt Goldsworthy op dat de mogelijkheid om voorbehoud te maken de integriteit van de conventie aantast: When drafting the Convention, the drafters had to make a choice between maximizing participation in the project and maintaining the integrity of the document. It has been argued that the former was the chosen path. (2005, p. 15). In wat volgt, bespreek ik de artikels van CEDAW waarbij het vaakst voorbehoud werd ingediend en waarrond dus ook de meeste controversie bestaat. Daarbij beperk ik me tot de bespreking van artikels waar minstens vijf landen voorbehoud bij hebben gemaakt. Het gaat om artikel 2, artikel 5a, artikel 9, artikel 11, artikel 15, artikel 16 en artikel

28 Artikel 2: CEDAW via wet- en regelgeving Artikel 2 van CEDAW vraagt verdragsstaten om discriminatie tegen vrouwen in alle vormen te veroordelen. Hiertoe moet het principe van de gelijkheid tussen man en vrouw in de nationale constitutie of in andere geschikte wetgeving belichaamd worden en moeten verdragsstaten via de wetgeving of andere geschikte middelen de praktische realisatie van het principe verzekeren (paragraaf a). Ten tweede verplichten de staten zich ertoe om toepasselijke wetgeving en andere maatregelen te treffen om discriminatie tegen vrouwen te verbieden (paragraaf b). Een derde element van artikel 2 is dat de verdragsstaten wettelijke bescherming voor de rechten van de vrouw moeten oprichten en de effectieve bescherming van vrouwen tegen elke daad van discriminatie moeten verzekeren via competente nationale rechtbanken en andere publieke instituties (paragraaf c). Ten vierde houdt artikel 2 in dat de verdragsstaten zich ver weg houden van handelingen of praktijken die vrouwen discrimineren en dat ze garanderen dat publieke gezagsorganen en instituties conform deze verplichting zullen handelen (paragraaf d). In paragraaf e en f wordt gevraagd van de verdragsstaten dat ze alle gepaste maatregelen zullen nemen om discriminatie tegen vrouwen door personen, organisaties of bedrijven te op te heffen en dat ze ook bestaande wetten, voorschriften, gewoontes en praktijken die discriminatie tegen de vrouw inhouden wijzigen of opheffen. Tot slot betekent artikel 2 dat verdragsstaten alle nationale strafmaatregelen herroepen die discriminatie tegen vrouwen inhouden (paragraaf g). Zeventien verdragsstaten maken vandaag nog voorbehoud op artikel 2 van CEDAW, wegens de incompatibiliteit met de nationale wetgeving. Algerije vermeldt bijvoorbeeld bereid te zijn om de maatregelen van het artikel toe te passen, op voorwaarde dat ze niet conflicteren met de Algerijnse familiecode. Landen als Bahrein, Bangladesh, Egypte, Irak, Libië, Marokko, Syrië en de Verenigde Arabische Emiraten verwijzen expliciet naar de grenzen van de islamitische sharia waarbinnen ze artikel 2 wensen te interpreteren. Daarnaast wijzen Lesotho, Marokko, Nieuw-Zeeland en Niger naar het conflict dat artikel 2 inhoudt voor de constitutionele regels voor de troonopvolging of voor de opvolging van traditionele titels. 18

29 Het Comité voor de Eliminatie van Discriminatie van Vrouwen neemt de positie in dat artikel 2 centraal staat voor de zaak en de doelstelling van CEDAW en vindt dat er geen traditioneel, religieus of cultureel voorbehoud zouden gemaakt mogen worden in verband met dit artikel: States parties which ratify the Convention do so because they agree that discrimination against women in all its forms should be condemned and that the strategies set out in article 2, subparagraphs (a) to (g), should be implemented by States parties to eliminate it. Neither traditional, religious or cultural practice nor incompatible domestic laws and policies can justify violations of the Convention. (DAW, Reservations to CEDAW, n.d.) Artikel 5a: Sociale en culturele gedragspatronen Artikel 5a van CEDAW houdt in dat verdragsstaten de sociale en culturele patronen van mannelijk en vrouwelijk gedrag herscheppen, om zo een einde te maken aan vooroordelen en aan traditionele praktijken die gebaseerd zijn op de inferioriteit of superioriteit van een van de seksen of op stereotype rollen voor mannen en vrouwen. Vandaag hebben vier landen voorbehoud op dit artikel: India, Micronesië, Nieuw-Zeeland en Niger. Artikel 9: Nationaliteit Artikel 9 van CEDAW bepaalt dat mannen en vrouwen dezelfde rechten hebben met betrekking tot hun nationaliteit: het recht om een nationaliteit te verkrijgen, het recht om van nationaliteit te veranderen of het recht om een nationaliteit te behouden. Daarbij wordt benadrukt dat deze rechten ook in een huwelijk in stand blijven. Tot slot bepaalt artikel 9 dat mannen en vrouwen dezelfde rechten hebben wat de nationaliteit van de kinderen betreft. 19

30 Achtien landen maakten voorbehoud bij artikel 9 van CEDAW. Naast de Europese landen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, hadden ook de Bahamas, Brunei, Korea, Maleisië, Monaco een voorbehoud. De overige tien staten die voorbehoud maakten bij artikel 9, zijn afkomstig uit de Arabische wereld 5. Artikel 11: Rechten op de werkvloer In artikel 11 van de conventie worden onder andere het recht op arbeid, het recht op gelijke beloning, het recht op sociale zekerheid, het recht op veilige arbeidsomstandigheden en de rechten in verband met zwangerschapsverlof en kinderopvang geregeld. Vandaag hebben nog zeven landen voorbehoud bij artikel 11: Australië, Ierland, Maleisië, Malta, Micronesië, Singapore en het Verenigd Koninkrijk. Artikel 15: Wettelijke en burgerlijke rechten In artikel 15 staan gelijke wettelijke en burgerlijke rechten voor vrouwen centraal. In paragraaf 1 wordt benadrukt dat mannen en vrouwen gelijk zijn voor de wet, terwijl paragraaf 2 vrouwen dezelfde rechtsbevoegdheden als mannen verstrekt in burgerlijke aangelegenheden. Dit houdt onder ander in dat vrouwen gelijke rechten krijgen om overeenkomsten te sluiten en bezittingen te beheren. Om dit te bereiken, voegt paragraaf 3 van artikel 15 toe dat alle voorgaande rechtsdocumenten die gericht waren op het beperken van de rechtbevoegdheden van vrouwen, als nietig beschouwd worden. Tot slot bepaalt de vierde paragraaf dat mannen en vrouwen dezelfde rechten hebben op het vlak van bewegingsvrijheid en op het vlak van de vrijheid om een woon- en verblijfsplaats te kiezen. 5 Bahrein, Irak, Jordanië, Libanon, Oman, Qatar, Saudi-Arabië, Syrië, Tunesië en de Verenigde Arabische Emiraten. 20

31 Twaalf landen maakten voorbehoud bij artikel 15 van CEDAW. Naast acht landen uit de Arabische Wereld 6, hadden ook het Verenigd Koninkrijk, Malta, Niger en Zwitserland voorbehoud. Artikel 16: Moederschap en familiewaarden Na artikel 29 is artikel 16 van CEDAW het artikel met het meest voorbehoud. Nochtans meent het comité CEDAW dat artikel 16 samen met artikel 2 core provisions of the convention zijn: Although some States parties have withdrawn reservations to those articles, the Committee is particularly concerned at the number and extent of reservations entered to those articles. (DAW, Reservations to CEDAW, n.d.). Het comité raadt de verdragsstaten dan ook aan om voorbehoud bij artikel 16 op te heffen: The Committee also remains convinced that reservations to article 16, whether lodged for national, traditional, religious or cultural reasons, are incompatible with the Convention and therefore impermissible and should be reviewed and modified or withdrawn. (DAW, Reservations to CEDAW, n.d.) Artikel 16 van CEDAW behandelt gelijke legale rechten in het verband met moederschap en familierelaties. Vooral paragraaf e is hier controversieel, aangezien deze paragraaf vrouwen het recht geeft om aan geboorteplanning te doen: The same rights to decide freely and responsibly on the number and spacing of their children and to have access to the information, education and means to enable them to exercise these rights. Er is veel controversie rond deze paragraaf, die door veel verdragsstaten wordt geïnterpreteerd als een pleidooi voor de legalisering van abortus. Verder geeft artikel 16 mannen en vrouwen dezelfde rechten en verantwoordelijkheden met betrekking tot ouderschap of voogdij en krijgen 6 Algerije, Bahrein, Marokko, Oman, Qatar, Syrië, Tunesië en de Verenigde Arabische Emiraten. 21

32 echtgenoten dezelfde rechten in verband met eigendom. Tot slot bepaalt artikel 16 dat verlovingen en huwelijken van kinderen geen gerechtsgevolg hebben. 28 landen maakten voorbehoud bij artikel 16 van CEDAW, waarbij het vaakst werd verwezen naar onverenigbaarheden met de sharia 7. Landen als Malta en Monaco vermeldden hierbij expliciet de vrees dat artikel 16 zou geïnterpreteerd worden als de verplichting om abortus te legaliseren. Monaco, Frankrijk en Zwitserland struikelden dan weer over het recht van de vrouw om haar achternaam door te geven aan het kind. Ierland was tot slot weigerachtig om mannen dezelfde rechten als vrouwen te geven in verband met adoptie en voogdij van onwettige kinderen. Een groot aantal van de bezwaren is opnieuw afkomstig uit het Midden-Oosten en de Arabische Wereld 8. Er is bovendien een sterke dominantie van Azië 9. Daarnaast zijn er ook zes Europese landen die voorbehoud maken: Frankrijk, Ierland, Malta, Monaco, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk. Tot slot hadden ook Niger en Micronesië voorbehoud bij artikel 16. Artikel 29: Internationale arbitrage De bemiddeling van conflicten over CEDAW wordt vastgelegd in artikel 29. In paragraaf 1 van dit artikel staat dat elk dispuut tussen twee of meer verdragsstaten betreffende de interpretatie of toepassing van CEDAW voorgelegd zal worden aan arbitrage. Dit gebeurt enkel wanneer het dispuut niet geregeld kan worden via onderhandelingen en wanneer een van de partijen om arbitrage verzoekt. Wanneer de partijen in de zes maanden volgend op het verzoek om arbitrage het niet eens 7 Deze reden wordt onder andere aangehaald door Bahrein, Bangladesh, Irak, Libië, Maleisië, de Maladiven, Oman, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten. 8 Algerije, Bahrein, Egypte, Israël, Jordanië, Libanon, Libië, Oman, Qatar, Syrië, Tunesië en de Verenigde Arabische Emiraten. 9 Bahrein, Bangladesh, Egypte, India, Irak, Israël, Jordanië, Libanon, Maleisië, Maladiven, Oman, Qatar, Korea, Singapore, Syrië en de Verenigde Arabische Emiraten. 22

33 worden over de organisatie van de arbitrage, kan elk van hen het dispuut voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag brengen. De mogelijkheid om voorbehoud te maken bij paragraaf 1 van artikel 29 wordt expliciet vermeld in CEDAW. Paragraaf 2 van het artikel luidt dat elke verdragsstaat de mogelijkheid heeft om aan te geven dat het zich niet gebonden voelt door deze paragraaf. Deze verklaring kan gemaakt worden bij de ondertekening, maar ook bij de ratificatie van of de toetreding tot CEDAW. Paragraaf 2 verduidelijkt bovendien dat de andere verdragsstaten niet via paragraaf 1 van artikel 29 gebonden zullen zijn aan verdragsstaten die een dergelijk voorbehoud hebben gemaakt. Wil een staat het voorbehoud op paragraaf 1 van artikel 29 terugtrekken, zo luidt paragraaf 3 van artikel 29, dan kan dit op elk moment via een kennisgeving aan de Secretaris- Generaal van de VN. Iets meer dan een vierde van de verdragspartijen maakt vandaag nog gebruik van de voorziene mogelijkheid in CEDAW om een voorbehoud te maken bij paragraaf 1 van artikel 29. Deze 39 lidstaten zijn hierdoor niet gebonden aan arbitrage wanneer er conflicten ontstaan over de interpretatie en de toepassing van CEDAW. Er is een sterke vertegenwoordiging van verdragsstaten uit het Midden-Oosten en de Arabische wereld 10 en uit Azië 11. Daarnaast hebben ook een aantal landen uit Afrika 12 en uit Latijns-Amerika 13 voorbehoud gemaakt bij artikel 29. In Europa hadden enkel Frankrijk, Monaco en Turkije voorbehoud bij de betreffende paragraaf. Ook Micronesië maakte van deze mogelijkheid gebruik. 10 Egypte, Irak, Israel, Libanon, Saudi-Arabië, Turkije, Syrië, Tunesië, Jemen, Marokko, Algerije, Bahrein, Oman, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten. 11 Bahrein, Brunei Darussalam, China, Korea, India, Indonesië, Israël, Jemen, Myanmar, Pakistan, Singapore, Thailand, Turkije en Vietnam. 12 Algerije, Egypte, Ethiopië, Mauritius, Marokko, Niger en Tunesië. 13 Argentinië, Bahamas, Brazilië, Cuba, El Salvador, Jamaica, Trinidad & Tobago en Venezuela. 23

34 Objections/bezwaren De verdragsstaten van CEDAW hebben de mogelijkheid om bezwaren of objections te maken bij het voorbehoud van andere verdragsstaten. Dit gebeurt wanneer een verdragsstaat vindt dat een voorbehoud gemaakt door een andere verdragsstaat incompatibel is met het object en het doel van de conventie. Bij 36 verdragsstaten werden op die manier bezwaren ingediend. Het gaat vooral over bezwaren tegen voorbehoud die gemaakt werd door verdragsstaten uit het Midden-Oosten en de Arabische wereld 14 en Azië 15. Daarbij kregen Brunei Darussalam en Oman van meer dan twintig verdragsstaten bezwaren, op de voet gevolgd door Syrië (bezwaren van 14 staten) en Qatar (bezwaren van 16 staten). Er werden ook enkele bezwaren gemaakt tegen voorbehoud van landen uit Afrika 16 en Latijns-Amerika 17. Tot slot werden ook bezwaren aangetekend tegen het voorbehoud van Micronesië, Fiji en Nieuw-Zeeland. Tegen het voorbehoud van Europese verdragsstaten werden geen bezwaren ingediend. Er is een duidelijke Europese dominantie bij de verdragsstaten die bezwaren indienden. Bezwaren tegen voorbehoud werden ingediend door Oostenrijk, Denemarken, Estland, Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Ierland, Italië, Letland, Nederland, Noorwegen, Polen, Portugal, Roemenië, Spanje, Zweden en het Verenigd Koninkrijk (Groot-Brittannië en Noord-Ierland). Daarbij maakten Nederland en Zweden de meeste bezwaren. De enige niet-europese verdragsstaten die bezwaren indienden, zijn Canada en Mexico. 14 Libanon, Saudi-Arabië, Mauritanië, Bahrein, Syrië, Verenigde Arabische Emiraten, Oman, Qatar, Libië, Koeweit, Egypte, Tunesië, Turkije, Irak, Marokko, Algerije en Jordanië. 15 Maladiven, Pakistan, Korea, Brunei Darussalam, Maleisië, Singapore, Bangladesh, Thailand, Cyprus en India. 16 Niger, Lesotho, Mauritius, Malawi en Algerije. 17 Brazilië en Jamaica. 24

35 Deel 2: Landenstudie Inleiding In dit deel van de masterproef bespreek ik de specifieke nationale context van Iran, Soedan, Tonga en de VS met betrekking tot de ratificatie van CEDAW. Daarvoor geef ik eerst een korte samenvatting van de situatie van de vrouw in de nietratificerende lidstaten. Vervolgens bekijk ik per land de relatie met CEDAW en de argumenten die worden aangehaald tegen de ratificatie van de conventie. Ook lijst ik per land enkele nationale actoren op die voor de ratificatie van de conventie zijn. In een studie van Gray, Kittilson en Sandholtz werd op basis van cijfers van 180 landen nagegaan of bepaalde sociale indicatoren een invloed hebben op de bereidheid van een lidstaat om CEDAW te ratificeren (Gray et al, 2006, pp ). De auteurs ondervonden dat noch de vrouwelijke levensverwachting, noch de vrouwelijke participatie op de arbeidsmarkt of de vrouwelijke geletterdheid een verband hadden met de ratificatie van CEDAW. Ook de ratio tussen mannelijke en vrouwelijke levensverwachting en geletterdheid voorspelden de ratificatie van CEDAW niet. De auteurs ondervonden wel dat lidstaten met meer vrouwen in het parlement vaker CEDAW hadden geratificeerd dan lidstaten waarbij dit niet het geval was. Hierbij merkten de auteurs echter op dat er enkel een duidelijk verschil merkbaar was bij de vertegenwoordiging van vrouwen in niet-democratische parlementen. Bij democratieën was de vrouwelijke vertegenwoordiging in het parlement geen factor van invloed op de ratificatie van CEDAW. Gray, Kittilson en Sandholtz zagen ook een verband tussen autoritaire regimes en de ratificatie van CEDAW. In verband met religie merkten zij op dat katholieke lidstaten het meest geneigd waren om als eerste CEDAW te ratificeren. Hoewel de studie van Gray, Kittilson en Sandholtz aantoont dat de meeste sociale indicatoren geen invloed hebben op de ratificatie van CEDAW, is het toch interessant om de situatie van de vrouw in de verschillende niet-ratificerende lidstaten te schetsen. Veel sociale indicatoren worden namelijk toch een factor van 25

36 belang wanneer men kijkt naar de nationale argumenten om CEDAW niet te ratificeren. Dit is onder andere het geval bij de controversie die ontstaat rond artikel 16, meer specifiek in verband met abortus en kinderhuwelijken. In de online databank van Gender Info 2010 ( een databank van de VN waarin gender gerelateerde statistieken verzameld worden, is het mogelijk om sociale indicatoren in de verschillende lidstaten met elkaar te vergelijken. De hierna volgende opsomming van overeenkomsten tussen de niet-ratificerende landen geeft een inleidend beeld van de situatie van de vrouw in die landen. Het valt op dat in de meeste van de niet-ratificerende landen praktijken voorkomen die in CEDAW verboden worden. Het is echter ook zo dat elk van deze praktijken ook voorkomt in landen die CEDAW wel ratificeerden. Er zijn dus nog aanvulllende, nationale factoren die de niet-ratificatie van CEDAW beïnvloeden. Die bespreek ik per land in een afzonderlijk hoofdstuk. Abortus Een eerste overeenkomst tussen de niet-ratificerende landen is de afwezigheid van wetgeving die abortus toelaat ( Abortion laws by grounds on which abortion is permitted, 2007). In Iran, Somalië, Tonga en Palau is abortus bij wet verboden, tenzij het leven van de vrouw in gevaar is. In Soedan is abortus eveneens bij wet verboden, maar naast levensbedreigende omstandigheden voor de vrouw wordt verkrachting of incest daar ook als grond voor abortus aanvaardt. In de meeste staten in de VS wordt abortus volgens de wet toegestaan, maar abortus blijft er het onderwerp van hevige politieke discussie. Daarnaast is het echter ook zo dat veel lidstaten die eveneens een anti-abortus standpunt innemen, toch CEDAW hebben geratificeerd. Hiertoe behoren zelfs landen als Chili en Nicaragua, waar abortus altijd onwettig is, ook indien het leven van de vrouw in gevaar is. 26