VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool
|
|
- Anneleen Willems
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1
2 1200 AM Hilversum T: F: Dhr.C.A.Edink, projectmedewerker Stookseizoen Inhoudsopgave 1 Het binnenmilieu op basisscholen Het onderzoek op uw school Beoordelingskader Resultaten Conclusies en advies Hulpmiddelen Aanvullend bouwtechnisch advies...17 Bijlage 1: Resultaten indicatieve meting...20 Bijlage 2: Ventilatiekaart per lokaal...22 Bijlage 3: Omschrijving bouwtechnische maatregelen
3 1 Het binnenmilieu op basisscholen Bij milieuverontreinigingen wordt meestal alleen gedacht aan het milieu buitenshuis. Maar ook een schoon binnenmilieu is belangrijk, thuis maar zeker ook op school. Kinderen brengen immers een belangrijk deel van hun jeugd verplicht door in schoolgebouwen. De afgelopen jaren zijn onderzoeken uitgevoerd waaruit geconcludeerd kan worden dat de kwaliteit van het binnenmilieu in basisscholen te wensen overlaat. Bekend is dat verontreinigingen van het binnenmilieu tot (verergering van) gezondheidsklachten en verminderde leerprestaties kunnen leiden. De oorzaak van een slecht binnenmilieu ligt soms in gebouwtechnische aspecten (onder andere te weinig ventilatievoorzieningen en/of zonwering) en/of in het onvoldoende gebruiken van aanwezige voorzieningen. Het kabinet onderkent deze problematiek en heeft het bewerkstelligen van een gezonde en veilige leefomgeving voor kinderen als één van haar speerpunten benoemd. De EU en de WHO hechten groot belang aan een verbetering van het binnenmilieu. Dit omdat de negatieve effecten van een slecht binnenmilieu op de gezondheid in brede zin mogelijk groter zijn dan, of vergelijkbaar zijn met, de gezondheidseffecten die worden veroorzaakt door verontreiniging van de buitenlucht. Begin 2008 is de kabinetsvisie Binnenmilieu basisscholen gepresenteerd. Hierin wordt aangekondigd dat binnen een periode van 5 jaar een bewustwordingsproject is afgerond waarbij alle basisscholen met natuurlijke ventilatie bezocht worden door de GGD aan de hand van de ééndagsmethode. Doel is om het bewustzijn onder leerkrachten en leerlingen te vergroten. Tevens worden concrete handvatten geboden om het binnenmilieu op de school te verbeteren. In het kader van dit project heeft de GGD dhr. C.A. Edink op 14 april uw school aan te Hilversum bezocht. Bronnen van verontreiniging Maar hoe kan het binnenmilieu nu verontreinigd en ongezond worden? De lucht in een lokaal kan verontreinigd raken door uitdamping van vluchtige stoffen afkomstig van diverse materialen zoals vloerbedekking, gordijnen, beeldbuizen en bouwmaterialen. Maar ook de geurstoffen en ziektekiemen van personen die in het lokaal aanwezig zijn, zorgen voor een verontreiniging van de lucht. Deze verontreinigingen kunnen 3
4 gezondheidsklachten veroorzaken zoals geurhinder, oogirritatie, luchtwegklachten, hoofdpijn, verminderde concentratie en vermoeidheid. Ook onzichtbaar opwervelend stof uit kleding en van vloeren is een potentiële boosdoener. Dit rapport bevat de resultaten van de ééndagsmethode, uitmondend in een advies om, waar nodig, het binnenmilieu op uw school te verbeteren. In de bijlagen van dit schooladvies zijn de lokaalspecifieke ventilatiekaarten opgenomen. Deze kaarten zijn ook aan de docenten overhandigd. 4
5 2 Het onderzoek op uw school Het onderzoek en het advies zijn gebaseerd op de meest recente inzichten en richtlijnen die door de GGD en in Nederland worden gehanteerd. Het onderzoek bestaat uit drie onderdelen: een checklist lokaal, een berekening van de ventilatiecapaciteit en een indicatieve binnenmilieumeting. De checklist lokaal wordt in ieder leslokaal afgenomen. Deze checklist geeft inzicht in enkele bouwkundige en ruimtespecifieke aspecten van het lokaal, vooral gericht op de aanwezigheid van ventilatievoorzieningen en de praktische bruikbaarheid daarvan in de winterperiode. De luchtstroom die via een beschikbare opening te verwachten is heet de ventilatiecapaciteit. De benodigde ventilatiecapaciteit is berekend op basis van het aantal leerlingen en docenten dat in elk afzonderlijk lokaal aanwezig is. De benodigde ventilatiecapaciteit is vergeleken met de aanwezige capaciteit. De berekening van de ventilatiecapaciteit is gebaseerd op veel voorkomende weersomstandigheden, waarbij een bepaalde hoeveelheid lucht door een ventilatieopening gaat. Bij erg koud weer en veel wind is een kleinere opening nodig om dezelfde luchtstroom te realiseren. Bij veel scholen is wel voldoende ventilatiecapaciteit aanwezig om in de zomer te ventileren. Voor gebruik in de winterperiode dienen de ventilatievoorzieningen echter zodanig te zijn uitgevoerd en gesitueerd dat er geen tocht- of koudeklachten ontstaan bij gebruik van deze voorzieningen. Daarom behoren ventilatievoorzieningen minimaal 1,80 meter boven de vloer geplaatst te zijn, maar bij voorkeur op 2,40 meter hoogte. Om inzicht te krijgen in het effect van ventilatie is er een indicatieve meting uitgevoerd met behulp van een binnenklimaatmeter. Deze meter heeft de concentratie van kooldioxide (CO 2) in de lucht, de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid in het lokaal gemeten. De resultaten van deze meting worden gebruikt tijdens de voorlichtingsbijeenkomst aan het eind van de dag. 5
6 3 Beoordelingskader CO 2-gehalte Kooldioxide (CO 2) is een stof die in het lichaam wordt gevormd bij de verbranding van voedingsstoffen. Via de uitademinglucht wordt het geproduceerde CO 2 uit het lichaam verwijderd. Indien men verblijft in een ruimte die niet of te weinig wordt geventileerd, zal het CO 2 gehalte in de ruimte sterk oplopen. Naast het uitademen van CO 2 geeft ieder mens allerlei geurstoffen af. De hoeveelheid CO 2 die door een menselijk lichaam wordt geproduceerd loopt min of meer parallel aan de hoeveelheid geurstoffen die afgegeven worden. CO 2 wordt daarom gezien als een indicator voor de luchtkwaliteit in ruimten waarin mensen de belangrijkste verontreinigingsbronnen vormen. De CO 2- concentratie wordt weergegeven in parts per million (ppm) en geeft het aantal CO 2- deeltjes per miljoen luchtdeeltjes aan. Het CO 2-gehalte van de buitenlucht bedraagt op de meeste plaatsen in Nederland circa 400 ppm. Zodra een groep leerlingen het leslokaal binnenkomt begint het CO 2 -gehalte te stijgen, waarbij een verdubbeling van het CO 2-gehalte als normaal beschouwd mag worden. In 2006 heeft het Landelijk Centrum Medische Milieukunde toetswaarden opgesteld voor de ventilatie van scholen en kinderdagverblijven (LCM, 2006). GGD en gebruiken deze om de kwaliteit van het binnenmilieu te beoordelen. Bij piekconcentraties zijn kortdurend hogere waarden aanvaardbaar. Om hiermee rekening te houden wordt getoetst of het CO 2-gehalte gedurende niet meer dan 2% van de verblijfstijd hoger is dan de gewenste waarde (98-percentiel). De komende vijf jaar worden alle basisscholen met natuurlijke ventilatie bezocht en op basis van onderstaande waarden getoetst: Ventilatie CO2-gehalte onvoldoende ventilatie > 1400 ppm matige ventilatie ppm voldoende ventilatie < 1000 ppm 6
7 In bestaande schoolgebouwen waar sprake is van natuurlijke ventilatie is het bereiken van goede ventilatie veelal alleen haalbaar door een combinatie van bouwkundige aanpassingen en verbetering van het ventilatiegedrag. Zolang alleen het ventilatiegedrag aangepast kan worden, moet ten minste gestreefd worden naar een CO 2-gehalte beneden 1400 ppm, idealiter naar een gehalte beneden 1000 ppm. 7
8 Ventilatievoorzieningen De hoeveelheid ventilatie die door het openen van een ventilatievoorziening gerealiseerd wordt, is onder andere afhankelijk van de plaats van de ventilatievoorzieningen. Door gebruik te maken van ventilatievoorzieningen in meerdere gevels ontstaat er dwarsventilatie, waardoor de lucht in het lokaal sneller ververst kan worden en er een kleiner ventilatieoppervlak nodig is dan wanneer de ventilatievoorzieningen in één gevel gesitueerd zijn. Per leslokaal is het benodigde ventilatieoppervlak vergeleken met het maximaal aanwezige en met het in de winter benutbare ventilatieoppervlak. Het maximaal aanwezige ventilatieoppervlak gaat ervan uit dat alle ventilatievoorzieningen volledig open staan. Dit is feitelijk de capaciteit die in de zomer bij warm weer benut kan worden, zonder dat op hinder door tocht of koude gelet hoeft te worden. Het in de winter benutbare ventilatieoppervlak (nuttig bruikbare ventilatiecapaciteit) houdt rekening met het optreden van tocht- of koudeklachten. Om dergelijke klachten in de winterperiode te voorkomen, dienen de openingen van ventilatievoorzieningen minimaal 1,80 meter boven de vloer geplaatst te zijn, maar bij voorkeur op 2,40 meter hoogte. Bovendien dienen deze voorzieningen ook praktisch door de docent te gebruiken zijn. Temperatuur De optimale temperatuur voor hersenactiviteit is C. Een aangename temperatuur in scholen ligt tussen 18 en 22 C. Vanaf 26 C neemt de behaaglijkheid af en wordt het prestatievermogen minder. In de winter is het belangrijk de temperatuur s nachts niet beneden de 15 C te laten komen. Bij lagere temperaturen kan vocht namelijk makkelijker neerslaan op ramen of in muren en plafonds trekken, waardoor vocht- of schimmelplekken kunnen ontstaan. Relatieve luchtvochtigheid De relatieve luchtvochtigheid geeft aan in welke mate de lucht verzadigd is met vocht. De relatieve luchtvochtigheid dient tussen circa 30 en 70% te zijn. Een (beduidend) lagere luchtvochtigheid is op zich geen probleem, maar kan in combinatie met stoffigheid leiden tot irritaties van de slijmvliezen van ogen, neus en keel. Wanneer de luchtvochtigheid langdurig te hoog is, kunnen schimmels en/of huisstofmijten zich 8
9 beter ontwikkelen. Dit kan vervolgens leiden tot (verergering van) luchtwegklachten, vooral bij mensen met gevoelige luchtwegen. 9
10 4 Resultaten Hieronder volgt een beschrijving van de resultaten. Voor het resultaat van de indicatieve meting wordt verwezen naar de bijlage. Indien enkel de ventilatievoorzieningen boven de 1.80 meter (wintersituatie) in de berekening voor de benodigde ventilatiecapaciteit worden meegenomen scoren alle lokalen voldoende om tot de eerder genoemde CO2 streefwaarde van 1400 ppm te komen. Deze adviezen zijn per lokaal beschreven op de eerder genoemde ventilatiekaarten. In de zomersituatie hebben alle lokalen voldoende capaciteit voor nuttig bruikbare ventilatie. Er zijn geen gebreken in de bediening van de ventilatievoorzieningen aangetroffen. Beoordeling nuttig bruikbare ventilatiecapaciteit in de winter Lokaal Aantal personen Benodigde capaciteit (m 3 /uur) Aanwezige nuttig bruikbare capaciteit Beoordeling (voldoende / onvoldoende) Advies maximale bezetting lokaal * (aantal leerlingen) (m 3 /uur) 1/2A voldoende 47 1/2/B voldoende voldoende voldoende voldoende voldoende voldoende voldoende
11 Beoordeling geldt voor de huidige bezetting van het lokaal en een CO2-streefwaarde van 1400 ppm * dit advies is gebaseerd op het openzetten van alle ventilatievoorzieningen die minimaal 1,80 meter boven de vloer zitten. Zijn er meer leerlingen in het lokaal aanwezig dan moeten ook de lager gelegen ramen en roosters opengezet worden. 11
12 Temperatuurgerelateerde voorzieningen De lokalen worden verwarmd door middel van heteluchtverwarming, die op verschillende plaatsen in de school, d.m.v. een thermostaat geregeld kan worden. Bij de leerkrachten bestaan geen klachten over het verwarmingssysteem. De vensterbanken zijn zo geplaatst dat de warme lucht uit de roosters goed langs de ramen omhoog kan stromen waardoor de koude lucht die van het glas afkomt niet omlaag kan stromen (geen koudeval ). Ook kan de opstijgende warme lucht de binnenkomende koudere ventilatielucht enigszins opwarmen. Alle lokalen zijn voorzien van zonwering aan de raamgevel. Sommige lokalen met elektrische bedienbare valschermen, andere lokalen gebruiken jaloezieën of rolgordijnen om de zon te weren. Niet alle lokalen hebben doeltreffende zonwering en improviseren om de zon zomers buiten te houden door bijvoorbeeld door gordijnen op bepaalde plaatsen te sluiten. Inrichting Alle lokalen zijn voorzien van vloerbedekking op de vloeren. In de lokalen zijn zowel dichte alsmede openkasten aanwezig die op de vloer staan op pootjes of wieltjes. Alle ramen zijn voorzien van enkel glas. In de raamgevel zijn deze verwerkt in houten kozijnen, waarbij geen kieren voelbaar zijn. In geen enkel lokaal zijn beslagen ramen waargenomen 12
13 5 Conclusies en advies Hieronder worden de belangrijkste resultaten samengevat en voorzien van een advies ter verbetering. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in verbeteringen met betrekking tot ventilatie, temperatuur en inrichting. Ventilatie Om de kwaliteit van het binnenmilieu - en daarmee de gezondheid van leerlingen en docenten - te verbeteren is het van belang dat de adviezen op de ventilatiekaart zoveel mogelijk worden opgevolgd. Temperatuurgerelateerde voorzieningen De lokalen beschikken over enkel glas. 13
14 Kies bij vervanging van de kozijnen voor dubbel glas. Dubbel glas leidt doorgaans tot een betere klimaatbeheersing: minder koudeval, kleinere temperatuurverschillen in een lokaal en minder energieverlies. Voor een goede beheersing van de binnentemperatuur is het belangrijk dat zoninstraling kan worden geweerd. Zorg daarom voor goede buitenzonwering in de lokalen waar dit nog niet, optimaal is gerealiseerd. Houd er rekening mee dat de aanwezige ramen en roosters na het plaatsen van zonwering nog bruikbaar zijn. Zie hoofdstuk 7 maatregel 2 voor aanvullend inhoudelijk advies over Aanbrengen zonwering op zonbelaste gevels Zie hoofdstuk 7, maatregel 3 voor aanvullend inhoudelijk advies over Beperken warmtebelasting via platdak van leslokaal. Inrichting Textiele vloerbedekking neemt veel vuil en stof op en is slechts oppervlakkig te reinigen. Met een stofzuiger wordt vaak alleen het losliggend vuil verwijderd. Derhalve vormt textiele vloerbedekking een bron van stof en huisstofmijt, hetgeen nadelig kan zijn voor mensen met gevoelige luchtwegen. Vloerbedekking geeft vaak ook jarenlang geurstoffen en andere gassen af. Kies bij vervanging van de textiele vloerbedekking voor gladde, met vocht afneembare vloerbedekking met weinig geur. Gordijnen zijn een bron voor stof, indien zij niet regelmatig gewassen worden. Gordijnen helpen weinig om de warmte van de zon buiten te houden. Daarom wordt aanbevolen om de gordijnen te verwijderen op plaatsen waar ze niet functioneel zijn. 14
15 Gordijnen die niet verwijderd worden dienen minstens twee keer per jaar gewassen te worden en zijn bij voorkeur gemaakt van een gladde stof. Op horizontale lamellen blijft vaak stof liggen. Zorg ervoor dat lamellen minstens 2 keer per jaar met een klamvochtige doek stofvrij worden gemaakt en kies zo mogelijk voor verticale lamellen. Schenk meer aandacht aan het schoonmaken van moeilijk bereikbare randen en open kasten. Maar het allerbelangrijkste is het vaker schoonmaken van de routes waar gelopen word, want daar vandaan wordt het meeste stof opgewerveld]. De klaslokalen maken geen opgeruimde indruk. Daarom willen we nadere aandacht vragen voor het regelmatig wisselen van spullen en werkstukken op en in open kasten, op vensterbanken en aan de wand. Zet zo weinig mogelijke losse spullen op de vensterbanken. Op deze manier wordt stofophoping voorkomen. 15
16 6 Hulpmiddelen Ventilatiekaart Iedere docent ontvangt een ventilatiekaart die bij voorkeur op een goed zichtbare plaats in het lokaal wordt opgehangen. Hierop staat voor het eigen leslokaal een ventilatie-advies-op-maat, tips met betrekking tot tocht en kou en voor het opgeruimd houden van het lokaal. Zie hoofdstuk 7, maatregel 4 voor aanvullend inhoudelijk advies over Instructie gebruik ventilatievoorzieningen zichtbaar ophangen. Ventilight Op de voorzijde van de Ventilight zijn drie LED s aanwezig die informatie geven over de ventilatie in de ruimte. De Ventilight blijft eigendom van de school. Stel een roulatieschema op en maak hierover afspraken met de leerkrachten. De Ventilight moet minimaal twee weken aangesloten in dezelfde ruimte AAN staan om een goede werkzaamheid te kunnen blijven waarborgen. Meer informatie is terug te lezen in de handleiding. Zie hoofdstuk 7 maatregel 1 voor aanvullend inhoudelijk advies over CO 2-meter in elke klaslokaal. Kleur LED Ventilatie CO 2-gehalte ROOD onvoldoende ventilatie > 1400 ppm ORANJE matige ventilatie ppm GROEN voldoende ventilatie < 1000 ppm Lespakket Buitenlucht kom je binnenspelen? Het lespakket Buitenlucht kom je binnenspelen? is ontwikkeld voor groep 4, 5 en 6 van het basisonderwijs. Het laat zien hoe docenten samen met leerlingen kunnen zorgen voor een gezonde binnenlucht in de klas. Het lespakket start met het inleidende verhaal Buitenlucht komt binnen, wat aan de hand van de poster met de afbeelding van het vriendje Buitenlucht verteld wordt. Na dit inleidende verhaal komen achtereenvolgens de thema s muffe lucht, viezigheid in de lucht en ziekmakende beestjes. 16
17 7 Suggesties gericht op verbetering luchtkwaliteit en temperatuur In de voorafgaande hoofdstukken is onder meer aangegeven op welke wijze het beste gebruik kan worden gemaakt van de aanwezige ventilatievoorzieningen om een acceptabele luchtkwaliteit in het leslokaal te verkrijgen. In aanvulling hierop staan in dit hoofdstuk enkele bouwtechnische suggesties gericht op het verbeteren van het binnemilieu. Deze suggesties zijn bedoeld als overbrugging van de periode totdat de basisschool (mogelijk) ingrijpender wordt gerenoveerd. Er bestaan echter meer mogelijkheden die wellicht beter aansluiten op de situatie in uw school. Geadviseerd wordt een deskundige te benaderen om de toepasbare mogelijkheden voor uw schoolgebouw na te gaan. Het is daarbij goed om bij de keuze van een ventilatieoplossing ook rekening te houden met de energiezuinigheid van de oplossing. Suggesties voor uw school zijn: 1. CO 2-meter in elk leslokaal 2. Aanbrengen zonwering op zonbelaste gevels 3. beperken warmtebelasting via platdak van leslokaal 4. Instructie gebruik ventilatievoorzieningen zichtbaar ophangen In bijlage 3 is een beknopte omschrijving van de inhoud en de achtergrond van deze maatregelen opgenomen. Ook is van enkele maatregelen een kostenindicatie gegeven. En nu verder Door het treffen van voornoemde maatregelen kan het binnenmilieu in de leslokalen worden verbeterd. Op termijn zullen er wellicht echter verdergaande maatregelen moeten worden getroffen. Deze maatregelen hebben tot doel een toereikende luchtverversing in de leslokalen te bewerkstelligen die minder afhankelijk is van het gebruik van de voorzieningen door de leerkracht / leerlingen. Hierbij zal de luchtverversing van de leslokalen veelal geheel of deels op mechanische wijze (met behulp van ventilatoren) moeten plaatsvinden 17
18 Wilt u meer weten? In het voorgaande is het name gegaan over enkele zaken op het gebied van de luchtkwaliteit en het thermisch comfort. Indien u verdergaande maatregelen gaat treffen zijn hierbij echter meerdere en ook andere aspecten van belang, zoals het energiegebruik, het akoestisch comfort en het visueel comfort. Onderstaand is een overzicht gegeven van enkele informatiebronnen die u behulpzaam kunnen zijn bij een nadere oriëntatie op het gebied van het binnenmilieu in scholen. scholen.nl Op deze site van SenterNovem is veel informatie te vinden (en te downloaden) om het binnenmilieu en de energiezuinigheid van scholen te verbeteren. Zo is op deze site het Programma van Eisen Frisse Scholen te vinden. Op basis hiervan kunt u (eventueel in samenspraak met andere partijen) voor uw school een ambitieprofiel wat betreft binnenmilieu en energiezuinigheid vaststellen (of bijstellen). Dit ambitieprofiel kunt u vervolgens opnemen in het programma van eisen voor de bouw of verbouw van uw school. De website van de PO - Raad en de VNG beschikt over een database die kerngegevens bevat van schoolbouwprojecten door heel Nederland. De Frisse basisschool: Samen aan de slag voor een gezonde en behaaglijke ventilatie op school Een publicatie met informatie over eenvoudige bouwtechnische maatregelen is opgesteld door GGD IJsselland. De publicatie is bedoeld voor directie en leerkrachten van basisscholen die aan de slag willen met het verbeteren van de luchtkwaliteit in de school. Vanaf 1 januari 2009 is de publicatie te downloaden via de website of tegen een geringe vergoeding te bestellen bij GGD IJsselland. 18
19 Isso-publicatie 89: Binnenklimaat scholen Een publicatie van ISSO (kennisinstituut voor de installatiesector) met praktische richtlijnen over onder meer het ontwerp van klimaatinstallaties in (basis)scholen. De publicatie is bedoeld voor deskundigen op het gebied van binnenmilieu en installaties. 19
20 Bijlage 1: Resultaten ten indicatieve meting De resultaten van de indicatieve binnenmilieumeting (CO 2-gehalte, Temperatuur en Relatieve luchtvochtigheid) in het klaslokaal van groep 7 zijn weergegeven in de onderstaande grafiek. Het algemene weerbeeld buiten op dinsdag 14 april is; zonnig, onbewolkt, windstil met een temperatuur van 19 graden. CO 2-gehalte (rode lijn) Het gemeten CO 2-gehalte in groep 7 varieert van 690 tot 1600 ppm. In de onderstaande grafiek is de rode horizontale lijn bij een CO2 2 van 1400 ppm neergezet om aan te geven wanneer er sprake is van onvoldoende nuttig bruikbare ventilatie. De groene lijn bij 1000 ppm CO2, geeft de bovengrens weer waarbij sprake is van voldoende nuttig bruikbare ventilatie. Daartussen wordt er matig geventileerd. Temperatuur (blauwe lijn) De gemeten temperatuur in groep 7 varieert van 20ºC tot 23ºC. Relatieve luchtvochtigheid (groene lijn) De relatieve luchtvochtigheid in groep 7 varieert van minimaal 44% en een maximaal waarde van 54%. 20
21 21
22 Bijlage 2: Ventilatiekaart per lokaal VENTILEER VOLDOENDE Zet de ventilatieroosters tieroosters dag en nacht open. Zet gedurende de hele lesdag 3 ramen open. Als het te koud wordt, sluit niet meteen de ramen, maar zet juist de verwarming hoger. Als het dan nog te koud blijft, zet dan alle ventilatieopeningen iets minder ver open. Let ook op een juiste kledingkeuze in de winter. Als het gaat tochten sluit dan ramen en roosters die minder dan 1,80 m boven de vloer zitten. Blijven tochtklachten bestaan, zet dan de hoge openingen iets minder ver open. Per dag kunnen er verschillen optreden als gevolg van verschil in windrichting, windkracht en buitentemperatuur. Zet de deur open op momenten dat er onvoldoende of geen ramen open kunnen nen staan. Lucht het lokaal minuten vóór de les, tijdens de pauzes en ná de les door ramen en deur tegen elkaar open te zetten. Luchten is extra belangrijk indien door (weers)omstandigheden de ramen niet de hele lesdag open kunnen. Als u alle ramen en roosters die minimaal 1,80 m boven de vloer zitten openzet dan adviseren wij om maximaal 25 leerlingen in het lokaal aanwezig te laten zijn. Zijn er meer leerlingen in het lokaal aanwezig dan moeten ook de lager gelegen ramen en roosters opengezet worden. LET OP DE TEMPERATUUR Laat het niet warmer worden dan 22 graden bij koud weer, 24 graden bij mooi weer en 26 graden bij hitte. VOORKOM STOFOPHOPING PING IN UW LOKAAL Zet zo min mogelijk spullen los op kasten en vensterbanken, verwissel de aanwezige spullen regelmatig en maak ze regelmatig 22
23 Bijlage 3: Omschrijving bouwtechnische maatregelen Maatregel 1 CO 2-meter in elk leslokaal Omschrijving maatregel Geadviseerd wordt alle leslokalen te voorzien van een CO 2-signaalmeter (bijvoorbeeld een Venti-Light van Atal of een hieraan gelijkwaardig type, indicatie kosten 250,- per stuk excl. BTW). Met behulp van dit instrument kan de leerkracht de luchtkwaliteit in het leslokaal bewaken en het gebruik van de aanwezige ventilatievoorzieningen hierop aanpassen. Uit onderzoek is immers gebleken dat het voor een leerkracht niet eenvoudig is om op basis van eigen perceptie de daadwerkelijke luchtkwaliteit te bepalen, maar dat hiervoor hulpmiddelen benodigd zijn. Het is om deze reden van belang dat de leerkracht in alle leslokalen beschikt over: - een instrument waarop de optredende CO 2-concentratie kan worden afgelezen; - een duidelijke instructie over wanneer en hoe de ventilatie op basis van de gemeten CO 2-concentratie dient te worden verhoogd. Maatregel 2 aanbrengen zonwering op zonbelaste gevels Omschrijving maatregel Geadviseerd wordt de lichtopeningen van een aantal leslokalen in de zonbelaste gevels, voor zover dit nog niet is gedaan, te voorzien van een buitenzonweringsysteem (indicatie kosten 150,- per m 2 excl. BTW excl. montage). Als zonbelaste gevels kunnen gevels worden aangemerkt met een zuid, west of oost-oriëntatie. Geadviseerd wordt uit te gaan van zonwering waarmee de opening en/of het gebruik van in de 23
24 buitengevel aanwezige (uitzet)ramen, ventilatieroosters en deuren niet wordt belemmerd. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een zonwering op basis van uitvalschermen. Een mogelijk alternatief kan bestaan uit het toepassen van zonwerende screens. Voorwaarde hierbij is wel dat er geen zonwerende screens ter plaatse van (uitzet)ramen, ventilatieroosters en deuren mogen zijn toegepast, tenzij de zonwering ter plaatse van deze openingen afzonderlijk is te bedienen. Het doel van deze maatregel is het beperken van de warmtebelasting van het leslokaal ten gevolge van zoninstraling, waardoor in de periode buiten het stookseizoen het optreden van te hoge ruimtetemperaturen in het leslokaal zoveel mogelijk wordt tegengegaan. Geen zonwerende screens toepassen die ter plaatse van ramen, ventilatieroosters en deuren niet afzonderlijk bedienbaar zijn. Uitvalschermen vormen een geschikte zonwering die het gebruik en de openingen van de in de gevel aanwezige ventilatieroosters, ramen en deuren niet belemmeren Maatregel 3 beperken warmtebelasting via platdak van leslokaal 24
25 Omschrijving ing maatregel Geadviseerd wordt om bij onderhoud aan de platdakconstructie van het leslokaal (bijvoorbeeld bij herstel of onderhoud van de dakbedekking) na te laten gaan in hoeverre het isolatieniveau van het dak kan worden verbeterd, bijvoorbeeld door het toepassen van een aanvullende dakisolatie of het vervangen van de aanwezige isolatie door een dikker isolatiepakket (indicatie kosten 60,- per m 2 excl. BTW incl. aanbrengen). Geadviseerd wordt hierbij uit te gaan van een isolatieniveau van ten minste R c 2,5 m 2 K/W. Tevens wordt geadviseerd na te gaan in hoeverre op de dakbedekking een ballastlaag van grind (of bijvoorbeeld een vegetatiedak) kan worden toegepast. Met deze maatregelen kan de warmtebelasting van de leslokalen gedurende de periode buiten het stookseizoen worden verminderd, hetgeen het risico op het optreden van te hoge ruimtetemperaturen beperkt. Maatregel 4 Instructie gebruik ventilatievoorzieningen zichtbaar ophangen Per leslokaal dient een duidelijk instructie van het gebruik van de ventilatievoorzieningen aanwezig te zijn, waarin zowel aandacht wordt besteed aan de mogelijkheden en het belang van een toereikende ventilatie tijdens lestijd, als aan de mogelijkheden en het belang van een verhoogde spuiventilatie tijdens de pauzes. Geadviseerd wordt de verstrekte instructie over het gebruik van de ventilatievoorzieningen zichtbaar in het leslokaal op te hangen. Doel van deze maatregel is het informeren van de leerkracht / leerlingen over de mogelijkheden waarmee voor het betreffende leslokaal gedurende lestijd zoveel mogelijk een acceptabele luchtkwaliteit kan worden bereikt. 25
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool O.B.S. Elckerlyc
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool O.B.S. Elckerlyc GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres 1 Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM Hilversum
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool Augustinusschool te Hilversum GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres Onderzoek naar de kwaliteit van het
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool GGD Gooi & Vechtstreek 1 Bezoekadres Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM Hilversum T: 035-6 926
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Goudenregenschool te Hilversum
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Goudenregenschool te GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres 1 Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM T: 035-6 926
Nadere informatieAchtergrondinformatie behorend bij het project: Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland
Achtergrondinformatie behorend bij het project: Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland Voor wie Basisscholen die mee hebben gedaan het project Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland Inhoud
Nadere informatieBijlage 1. Stappenplan
Bijlage 1. Stappenplan Uitvoeringsprotocol ééndagsmethode De ééndagsmethode is een voorlichtingsinstrument dat een ventilatie-advies-op-maat ondersteunt met een aantal concrete hulpmiddelen. De methode
Nadere informatieGEZOND BINNENMILIEU IN KINDERCENTRA
GEZOND BINNENMILIEU IN KINDERCENTRA GGD IJsselland en GGD Twente Team Milieu en Gezondheid Gezond binnenmilieu Een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan leiden tot gezondheidsklachten bij kinderen en
Nadere informatieBinnenmilieu-onderzoek
Binnenmilieu-onderzoek Rapportage binnenmilieu-onderzoek voor school Naam School : Basisschool De Reuzepas te Ewijk Datum : Januari 2014 Uitgevoerd door : Thea Hiemstra en Vivian van Hooren Samenvatting
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE SCHOLEN. Advies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Haagse Mytylschool De Piramide
VERBETERING VENTILATIE SCHOLEN Advies over de kwaliteit van het binnenmilieu Haagse Mytylschool De Piramide GGD Den Haag Yke Heeg Medisch milieukundig hygiënist gezondheidenmilieu@ocw.denhaag.nl januari
Nadere informatieGezond binnenmilieu op kindercentra
Gezond binnenmilieu op kindercentra Gezond binnenmilieu op kindercentra Gezond binnenmilieu Een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan leiden tot gezondheidsklachten bij kinderen en leidsters, zoals
Nadere informatieOp weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen
Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008 ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010-2447025 www.binnenmilieu.nl Dagelijks 20.000 leerlingen
Nadere informatieGezond binnenmilieu op kindercentra
Gezond binnenmilieu op kindercentra www.vggm.nl Gezond binnenmilieu op kindercentra Gezond binnenmilieu Een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan leiden tot gezondheidsklachten bij kinderen en werknemers,
Nadere informatieGezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid!
Gezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid! www.airatschool.be www.mmk.be/onderwijs www.vlaamselogos.be www.zorg-en-gezondheid.be www.vigez.be Gezonde binnenlucht op school? Belang voor
Nadere informatieMet dank aan de voormalig projectcoördinator en de projectmedewerkers: Marja van Rossenberg en Manon Rutjes, Remke Roes, Iris Drost en Brenda de Wolf
Eindrapport BEWUSTWORDING BINNENMILIEU BASISSCHOLEN EINDVERSLAG VAN HET PROJECT FRISSE LUCHT OP SCHOOL IN GELDERLAND 2008-2012 Maart 2013 www.vggm.nl GGD Regio Nijmegen Brenda de Wolf en Manon Vaal Team
Nadere informatieBewustwordingsproject
Bewustwordingsproject Binnenmilieu Basisscholen 2008-2013 Merel Linthorst GGD Nederland 15 September Inhoud 1. Achtergrond 2. Bewustwordingsprogramma Binnenmilieu Basisscholen 3. In vogelvlucht de Eendagsmethode
Nadere informatieRapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen Frisse Lucht op School in Gelderland
Rapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen 2010-2011 Frisse Lucht op School in Gelderland September 2011 Marja van Rossenberg Rapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen 2010-2011 Frisse Lucht
Nadere informatieSamenvatting. Invloeden op de gezondheid en op het cognitief functioneren
Samenvatting Het kabinet stelde in 2008 dat de kwaliteit van het binnenmilieu op basisscholen te wensen overlaat. Het gaat dan vooral om de luchtkwaliteit tijdens het stookseizoen, de temperatuur in de
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rembrandtkwartier te Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Ontwerpnotitie Ventilatie 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieENV-MB450-NV. CO2 s i g n a a l m e t e r G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g (versie maart 2015)
ENV-MB450-NV CO2 s i g n a a l m e t e r G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g (versie maart 2015) 2 Inleiding Dank u vriendelijk voor uw aankoop van één of meerdere ATAL ENV-MB450- NV CO 2 -signaalmeter(s).
Nadere informatieRapportageformulier. Rapportage jaar School Locatie adres. (In te vullen door de preventiemedewerker) vorige volgende. Binnenmilieuscan Basisscholen
(In te vullen door de preventiemedewerker) Rapportage jaar School Locatie adres controle kwartaal 1 controle kwartaal 2 controle kwartaal 3 controle kwartaal 4 Naam rapporteur Naam rapporteur Naam rapporteur
Nadere informatieGezond wonen. Een gezond binnenmilieu De belangrijkste boosdoeners Ventileren en luchten
Gezond wonen Een gezond binnenmilieu De belangrijkste boosdoeners Ventileren en luchten Een gezond binnenmilieu Dat een schoon milieu belangrijk is voor onze gezondheid, dat weten we allemaal. Wat velen
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieWat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02
Wat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02 Goed nieuws: JIJ kunt verschil maken! Target Onze school gaat een steentje bijdragen! De uitdaging: krijg met de hele
Nadere informatieVerbetering Ventilatie Basisscholen
Verbetering Ventilatie Basisscholen Evaluatie Effect Middellange termijn Juni 2008 Verbetering Ventilatie Basisscholen Evaluatie effect middellange termijn M.M. Nijkamp MSc. Bureau Gezondheid, Milieu &
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieGGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009
GGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 Inleiding De Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 stelt subsidie aan gemeenten
Nadere informatieVOCHT EN VENTILATIE. Goede ventilatie voorkomt vocht in uw woning
VOCHT EN VENTILATIE Goede ventilatie voorkomt vocht in uw woning VENTILEREN GEZOND LUCHT OPEN BUITENLUCHT VOCHT RAMEN WONING Goede ventilatie voorkomt vocht in uw woning Het voorkomen van vocht in uw woning
Nadere informatieVentilatie van woningen
Ventilatie van woningen Ventileren betekent: Verse buitenlucht naar binnen, Vervuilde binnenlucht naar buiten! Goed ventileren is 24 uur per dag ventileren 13 december 2012 Veel gestelde vragen zijn: Kan
Nadere informatieGezond Wonen. Binnenmilieu en gezondheid. Ad Dilven Monique Scholtes
Gezond Wonen Binnenmilieu en gezondheid Ad Dilven Monique Scholtes Stichting Futura November 2010 Inhoud Bureau: voorstellen Binnenmilieu en gezondheid Wat doet Bureau GMV? Casuïstiek (5X) Samenwerking?
Nadere informatieVentileren. Op adem komen doe je thuis. Thuis is een huis van Servatius. servatius.nl
Ventileren Op adem komen doe je thuis Thuis is een huis van Servatius Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Als u na het lezen nog vragen of opmerkingen heeft, kunt u terecht op onze website
Nadere informatiePROTOCOL TEMPERATUUR, VOCHTBEHEERSING EN HITTE
PROTOCOL TEMPERATUUR, VOCHTBEHEERSING EN HITTE 1 Temperatuur en vochtbeheersing T.a.v. de omgevingstemperatuur en vochtbeheersing hanteert Sisa Kinderopvang het volgende beleid: Stel de temperatuur in
Nadere informatieBewonersinformatie Rosmalen. Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning
Bewonersinformatie Rosmalen Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning 2 Voorwoord Afgelopen periode heeft BAM Woningbouw in opdracht van de eigenaar van uw woning, a.s.r., uw woning verbeterd. Bij de woningverbetering
Nadere informatieHuurdersinformatie. Goed ventileren, erg belangrijk
1 Huurdersinformatie Goed ventileren, erg belangrijk Goed ventileren zorgt voor gezonde en droge lucht in uw woning. In deze brochure tips om te ventileren en om vocht te voorkomen. Inhoud Ventileren:
Nadere informatieTekst: Cees van de Sande
Het lijkt zo vanzelfsprekend als we zeggen dat klaslokalen zijn gemaakt om optimaal te kunnen leren. Helaas is dat niet altijd het geval. Het klimaat in klaslokalen kan zelfs een negatief effect op de
Nadere informatieVocht, schimmels & gezondheid
Vocht, schimmels & gezondheid Ongeveer 15 procent van de woningen in Nederland is vochtig. Te veel vocht vermindert de kwaliteit van de binnenlucht. Dit kan luchtweg- en andere gezondheidsklachten bij
Nadere informatievoorkomt schade aan uw woning door vocht en schimmel
ventileren goede ventilatie... voorkomt schade aan uw woning door vocht en schimmel is beter voor uw gezondheid bespaart energie Ventilatie is: gebruikte lucht eruit en frisse lucht erin. Goed ventileren
Nadere informatieProject Frisse Scholen op Texel 2009 GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu
Project Frisse Scholen op Texel 29 GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu Auteurs: L. Lakenman, J. Visser, M. Karels, R. Kuipers en E.D. Schmidt November 29 Inhoudsopgave Inleiding... 3
Nadere informatieBinnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht
Binnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht Het binnenmilieu in basisscholen is niet altijd wat het zijn moet. De luchtkwaliteit laat soms te wensen over, wat gezondheidsklachten kan veroorzaken.
Nadere informatieVocht en ventilatie. Tips voor een droger huis
Vocht en ventilatie Tips voor een droger huis Vocht en ventilatie Een gezin produceert per dag tussen de tien en vijftien liter vocht. Door te ademen, door huisdieren en planten, maar ook door te koken,
Nadere informatieWOONLASTEN 4 15. Zijn de maandlasten voor huur + energie in een Passiefhuis lager dan in een normale woning? 4
PASSIEFHUIZEN COLUMBUSKWARTIER ALMERE VEEL GESTELDE VRAGEN PASSIEFHUIZEN EN WONEN IN EEN PASSIEFHUIS 2 1. Wat is een Passiefhuis? 2 2. Wat is het voordeel van een Passiefhuis? 2 3. Wat zijn bewonerservaringen
Nadere informatieVereniging van eigenaren
este bewoners, rahmslaan 22-62 te Leiden Diverse woningen kampen met vochtige buitenmuren al dan niet in samenhang met vocht- en schimmelplekken. De VVE heeft de firma Cauberg-Huygen een onderzoek laten
Nadere informatieInstructie Ventilatie
Instructie Ventilatie Type woning Bij de bouw van een woning wordt er rekening mee gehouden dat de woning geventileerd kan worden. Hierin is onderscheid te maken in 3 type woningen; woningen met luchtkanalen,
Nadere informatieAdvieswijzer: verwarmen en ventileren
100% wonen Vochtproblemen in huis, condens op de ramen, een beschimmelde muur u kunt het voorkomen door goed te en te verwarmen. Zorg voor voldoende frisse lucht in huis. Lees deze advieswijzer aandachtig
Nadere informatieventileren wonen met karakter
ventileren wonen met karakter goede ventilatie... voorkomt schade aan uw woning door vocht en schimmel is beter voor uw gezondheid bespaart energie Ventilatie is: gebruikte lucht eruit en frisse lucht
Nadere informatieVentilatie van de woning
Ventilatie van de woning Ventileren en luchten In een woning met een aangenaam klimaat (niet te vochtig en een goede temperatuur) is het verblijf aangenamer en kost minder energie dan het verwarmen van
Nadere informatieBrief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Brief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen Programma Onderwijs Portefeuillehouder R. Helmer-Englebert Samenvatting Tijdens de kamerronde van 7 juni 2017 inzake
Nadere informatielogoocw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag 13 juli 2006 PO/B&B/06.
logoocw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag Ons kenmerk 13 juli 2006 PO/B&B/06.29506 Uw kenmerk 06-OCW-B-029 Onderwerp Rappel toezegging kabinet
Nadere informatieMechanische ventilatie in de school GGD - Informatieblad voor schoolleiding
Mechanische ventilatie in de school GGD - Informatieblad voor schoolleiding Goede ventilatie in school is belangrijk voor de gezondheid van leerlingen en personeel. Met het regelmatig verversen van de
Nadere informatie1. Welk lesaanbod/lespakket voert de school uit voor het thema binnenmilieu? (meerdere antwoorden mogelijk)
Vignet Milieu, po Vragenlijst Milieu Educatie 1. Welk lesaanbod/lespakket voert de school uit voor het thema binnenmilieu? (meerdere antwoorden mogelijk) o Energieke Scholen o Anders, namelijk... o Geen
Nadere informatieMeten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven. Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009
Meten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven ir. Henk Versteeg Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009 Lichtveld Buis & Partners BV Raadgevende ingenieurs
Nadere informatieGemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Windvang (noodgebouw)
Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw De Windvang (noodgebouw) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak... 4 3.1 Afbakening
Nadere informatieToetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra
Toetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra Frans Duijm arts medisch milieukundige Kenniscentrum Milieu & Gezondheid GGD s Groningen, Friesland, Drenthe 21 maart 2007 ventilatie in scholen
Nadere informatieInspectierapport. Kinderopvang Allkidsz (BSO) Pieter Calandlaan 1073 1069 SE AMSTERDAM Registratienummer: 538544181
Inspectierapport Kinderopvang Allkidsz (BSO) Pieter Calandlaan 1073 1069 SE AMSTERDAM Registratienummer: 538544181 Toezichthouder: GGD Amsterdam In opdracht van: Gemeente Amsterdam Datum inspectie: 20-02-2015
Nadere informatieVerbetering binnenklimaat van de basisscholen in Amstenrade en Oirsbeek. Gemeentebladnummer: 2010/34 Vergaderdatum: 03 juni 2010 Agendapunt: 10
Verbetering binnenklimaat van de basisscholen in Amstenrade en Oirsbeek. Gemeentebladnummer: 2010/34 Vergaderdatum: 03 juni 2010 Agendapunt: 10 Aan de Raad Voorstel: tot het beschikbaar stellen van een
Nadere informatieBewoners, huisdieren en planten produceren dagelijks tien liter vocht. onderhouden+verbouwen. Ventilatie Onderhoud. eigen huis magazine
onderhouden+verbouwen eigen huis magazine Bewoners, huisdieren en planten produceren dagelijks tien liter vocht Ventilatie Onderhoud 32 eigen huis magazine jan 2013 31 24 uur per dag frisse lucht Ventileren
Nadere informatieWat u kunt doen tegen vocht in uw woning
Vochtproblemen Wat u kunt doen tegen vocht in uw woning Ventileren is belangrijk Misschien merkt u het niet, maar in ieder huis is vocht aanwezig. Te veel vocht in de woning kan op termijn problemen geven.
Nadere informatieVentilatiemetenmetCO2alstracergas2009
VentilatiemetenmetCO2alstracergas2009 Ventilatie meten met CO 2 als tracergas December 2009 G. Meijer F. Duijm GGD Groningen Postbus 584 9700 AN Groningen Samenvatting De capaciteit van mechanische ventilatie
Nadere informatieClimaRad en binnenmilieu Achtergrondinformatie voor de consument CLIMARAD-EN-BINNENMILIEU-2011.001-NL
ClimaRad en binnenmilieu Achtergrondinformatie voor de consument CLIMARAD-EN-BINNENMILIEU-2011.001-NL Inleiding Het binnenmilieu in woningen en gebouwen krijgt steeds meer aandacht van zowel de consumentenorganisaties,
Nadere informatieWorkshop 1 EBA en schouwcriteria Milicon, Milieu consultancy, Mat Schatorje
Workshop 1 EBA en schouwcriteria Milicon, Milieu consultancy, Mat Schatorje Bouwadviesburo van Niekerk, Emile Niekerk Gespreksleider: Steven van der Lelie (GGD Gelre- Ijssel) inhoudsopgave Inleiding Voorbeeld
Nadere informatieVochtoverlast en ventilatie in de woning
Vochtoverlast en ventilatie in de woning Soms hebben mensen last van vocht in hun woning. Vochtoverlast wordt meestal in een laat stadium ontdekt. Er komen schimmelplekken op de muur, behang laat los en
Nadere informatieEnergie Regeneratie Ventilatie. Op EPBD lijst. Energie efficiënte balansventilatie met warmte- én vochtuitwisseling ERV
Energie Regeneratie Ventilatie Op EPBD lijst Energie efficiënte balansventilatie met - én uitwisseling ERV ERV: Energie efficiënte ventilatie voor gezonde binnenlucht Samsung ventilatiesysteem D is erkend
Nadere informatieHoofdbediening CO 2. RF en Uitbreidingssensor CO 2. RF Handleiding voor de gebruiker. Verwarming Koeling Ventilatie Filtering
Hoofdbediening RF en Uitbreidingssensor RF Handleiding voor de gebruiker In de Kasbah geplaatst in het voorjaar 2015 Verwarming Koeling Ventilatie Filtering www.dekasbah.nl Inhoudsopgave 1. Introductie
Nadere informatieKlimaat onderzoek Mobiliteitsbranche 2010
Definitief Klimaat onderzoek Mobiliteitsbranche 2010 De heer M. Bakker, senior consultant/arbeidshygiënist: projectleider Paraaf Datum: februari 2011 KeurCompany Postbus 10.000 1970 CA IJmuiden Telefoonnummer
Nadere informatiePuur genieten in Ittersum
Puur genieten in Ittersum De Trento Comfortabele Woning Zuiver Zuid en de Comfortabele Woning Een gezond woon- en leefklimaat Lekker kunnen slapen Met een nieuwbouwwoning in Zuiver Zuid kies je voor wonen
Nadere informatieFrisse Scholen in Wervershoof GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu
Frisse Scholen in Wervershoof GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu Auteurs: J. Visser, L. Lakenman, M. Karels en E.D. Schmidt 19 december 2008 De aftrap van het project Frisse Scholen
Nadere informatieStudie naar energiebesparing en thermisch gedrag van een Balco glazen balkon
Studie naar energiebesparing en thermisch gedrag van een Balco glazen balkon Door: Joop Neinders (ir.) Ingenieursbureau ter Horst (IBTH B.V.) Boekelose Stoomblekerij 49, 7548 ED, Enschede, Nederland 2
Nadere informatie'Your air.. Our care!'
'Your air.. Our care!' Beknopt kan hiermee de missie van KlimaVent environment worden omschreven. Ventileren is een vak. Een vak waar KlimaVent zich dagelijks mee bezig houdt. Voor het creëren van een
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Comfort System en het DucoTronic System bieden de garantie
Nadere informatieJBo/ /NRe Rotterdam, 29 januari 2003
Notitie 20021236-4: Het ClimaRad ventilatieconcept en het thermische binnenklimaat in de zomerperiode. JBo/20021236-4/NRe Rotterdam, 29 januari 2003 1. Inleiding. In opdracht van Brugman Radiatoren is
Nadere informatieVentileren. Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning
Ventileren Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning Ventileren voor uw gezondheid Is het vaak drukkend in uw woning? Zijn uw ramen vaak beslagen? Dit zijn de eerste tekenen dat er teveel vocht
Nadere informatieRapportage BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN. Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de
Rapportage BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de Academische Werkplaats Medische Milieukunde 10 juli 2014 www.vggm.nl BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN
Nadere informatieGeef verse lucht de ruimte, woon en werk gezonder
Geef verse lucht de ruimte, woon en werk gezonder Geef verse lucht de ruimte, woon en werk gezonder Gebouwen zijn steeds beter geïsoleerd. Goed voor de energierekening en het comfort in huis en op kantoor,
Nadere informatieEvaluatierapport project Binnenmilieu op scholen. Een evaluatie na één jaar onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag
Evaluatierapport project Binnenmilieu op scholen Een evaluatie na één jaar onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag Yke Heeg GGD Den Haag Afdeling Leefomgeving 27 april 2009 2 1. Inleiding Het
Nadere informatie~omazo... l'v Ambachte'ß. j\ Hoofdbedrijfs(hap. TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen"
~omazo..... j\ Hoofdbedrijfs(hap l'v Ambachte'ß -c TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen" AUTOMATISCHE ZONWERING BESPAART ENERGIE EN VERBETERT BINNENKLIMAAT Automatische zonwering kan op kantoor en
Nadere informatieVentileren en verluchten. Woon gezond, geef lucht aan je huis! Ventileer 24 uur op 24 en verlucht aanvullend Tips voor gezonde binnenlucht
Ventileren en verluchten Woon gezond, geef lucht aan je huis! Ventileer 24 uur op 24 en verlucht aanvullend Tips voor gezonde binnenlucht 1 Waarom ventileren en verluchten? Binnen is de lucht meestal slechter
Nadere informatieSaneren. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Saneren Ziekenhuis Gelderse Vallei De huisstofmijt is één van de grootste veroorzaker van allergische klachten. Wie allergisch is aangelegd moet er dan ook voor zorgen dat de mijt zo min mogelijk overlevingskansen
Nadere informatieVentileren in huis. Handleiding mechanisch ventilatiesysteem
Ventileren in huis Handleiding mechanisch ventilatiesysteem 2 Samen met uw huisgenoten, huisdieren en kamerplanten produceert u iedere dag gemiddeld tien liter vocht. Tel daarbij op de waterdamp die vrijkomt
Nadere informatieBinnenluchtkwaliteit. Infoavond 18 november 2010 - Mortsel
Binnenluchtkwaliteit Infoavond 18 november 2010 - Mortsel Logo Antwerpen vzw Borstkanker Roken Vaccinaties Ongevallen Geestelijke gezondheid Voeding & beweging Milieu & Gezondheid Goed of fout? Binnen
Nadere informatieGebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning (wtw)
Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning (wtw) Onderhoud / storing Belangrijk: Maak 1x per maand de twee filters in de wtw-unit schoon en vervang ze minimaal 2 per jaar. Zowel voor het schoonmaken
Nadere informatieVentileren in huis. Handleiding warmte-terug-win-installatie
Ventileren in huis Handleiding warmte-terug-win-installatie Samen met uw huisgenoten, huisdieren en kamerplanten produceert u iedere dag gemiddeld tien liter vocht. Tel daarbij op de waterdamp die vrijkomt
Nadere informatieHet binnenmilieu binnenste buiten
Het binnenmilieu binnenste buiten Resultaten van het onderzoek Gezondheid en ventilatie in woningen in Vathorst GGD Eemland in samenwerking met het ministerie van VROM In opdracht van de gemeente Amersfoort
Nadere informatieEen gezond binnenmilieu op school, daar gaan we voor!
Een gezond binnenmilieu op school, daar gaan we voor! Vlaamse NME-dag Workshop Gezond Binnen 20 oktober 2009 Dieter Deplancke Nel Van lent Medisch milieukundigen bij de Logo s 1 2 Aandacht: Binnenmilieu
Nadere informatieGezond binnenmilieu voor kinderopvang Adviezen voor ver- en nieuwbouw
Gemeente Den Haag Gezond binnenmilieu voor kinderopvang Adviezen voor ver- en nieuwbouw 1 GEZONDE KINDEROPVANG, ontwerp en inrichting Adviezen voor ver- en nieuwbouw Samengesteld door afdeling Leefomgeving,
Nadere informatieBlok voor Blok. Energiezuinigheid en binnenmilieu. Geregeld BV. Piet van Luijk
Blok voor Blok Energiezuinigheid en binnenmilieu Piet van Luijk Geregeld BV September 26, 2014 Inhoud presentatie 1. Energiezuinigheid en binnenmilieu 2. Welke kwaliteitsaspecten spelen bij binnenmilieu
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Adviezen bij een. huisstofmijtallergie
PATIËNTEN INFORMATIE Adviezen bij een huisstofmijtallergie 2 PATIËNTENINFORMATIE Door middel van deze folder wil het Maasstad Ziekenhuis u informatie geven over huisstofmijtallergie. Wij adviseren u dit
Nadere informatieWoningventilatie en renovatie
Woningventilatie en renovatie Bouwbesluit, bewoners en de praktijk Workshop Energie Nul73 Ir. H.J.J. (Harm) Valk Nieman Raadgevende Ingenieurs BV 19 mei 2015 Ventilatie Waarom ventileren? Kwaliteit en
Nadere informatie> Verwarmen en ventileren
> Verwarmen en Verwarmen en Vochtproblemen in huis, condens op de ramen, een beschimmelde muur u kunt het allemaal voorkomen door goed te en te verwarmen. Zorg voor voldoende frisse lucht in huis. Lees
Nadere informatieVentilatie is het proces waarbij verse lucht van buiten naar binnen wordt toegevoerd en gebruikte lucht van binnen naar buiten wordt afgevoerd.
VENTILEREN Ventilatie is het proces waarbij verse lucht van buiten naar binnen wordt toegevoerd en gebruikte lucht van binnen naar buiten wordt afgevoerd. Met ventilatie kan worden voorkomen dat hinderlijke
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Comfort System en het DucoTronic System bieden de garantie
Nadere informatieGoed ventileren in huis
Goed ventileren in huis Wist u dat de binnenlucht meestal viezer is dan de buitenlucht? Eén op de tien huizen heeft schimmel en in veel woningen is er meer fijnstof dan buiten. Daarom is ventileren zo
Nadere informatieGemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. Willem van Veenschool (noodgebouw)
Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw Willem van Veenschool (noodgebouw) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak...
Nadere informatieDe frisse basisschool. Samen aan de slag voor gezonde en behaaglijke ventilatie op school
De frisse basisschool Samen aan de slag voor gezonde en behaaglijke ventilatie op school De frisse basisschool Samen aan de slag voor een gezonde en behaaglijke ventilatie op school Jan van Ginkel Paul
Nadere informatieVentileren. Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning
Ventileren Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning Ventileren: heel belangrijk! Wist u dat u elke dag samen met uw huisgenoten, huisdieren en kamerplanten wel 10 tot 15 liter vocht produceert?
Nadere informatieChrono RF Afstandsbediening Handleiding voor de gebruiker. Handleiding voor de installateur z.o.z.
Chrono RF Afstandsbediening Handleiding voor de gebruiker Handleiding voor de installateur z.o.z. Verwarming Koeling Ventilatie Filtering Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Bediening... 6 3. Onderhoud...
Nadere informatieMethodiek Binnenmilieuprofiel
Methodiek Binnenmilieuprofiel ISSO Landelijke Informatiedag Binnenmilieuprofiel 17 februari 2011 ir. Jaap Balvers BBA Binnenmilieu Tel 010-2447025 jb-bba@binnenmilieu.nl Inhoud Uitgangspunten Benodigdheden
Nadere informatieDuurzame energie. uitgestoten in vergelijking met een conventioneel verwarmingssysteem, bijvoorbeeld een CV ketel.
Duurzame energie Er wordt tegenwoordig steeds meer gebruik gemaakt van duurzame energiesystemen in gebouwen. Hiermee wordt op een natuurlijke wijze duurzame energie gewonnen om de woningen te verwarmen
Nadere informatieDuurzame woningverbetering
Duurzame woningverbetering Op weg naar energieneutraal Houten, 20 februari 2017 Kees Stap Gemiddelde energierekening Maandrekening Gemiddeld energieverbruik jaar 15% 1500 m3 aardgas 5% 80% verwarming warmwater
Nadere informatieVerwarmen en ventileren. Advies voor frisse lucht in huis
Verwarmen en Advies voor frisse lucht in huis 1 Vochtproblemen in huis, condens op de ramen, een beschimmelde muur u kunt het allemaal voorkomen door goed te en te verwarmen. Zorg voor voldoende frisse
Nadere informatieEenvoudige oplossingen voor ventilatieproblemen in de kinderopvang
1 Eenvoudige oplossingen voor ventilatieproblemen in de kinderopvang vijf casussen onderzocht W/E adviseurs: Marit Béguin en Cees Leenaerts BOinK, Belangenvereniging Ouders in de Kinderopvang: Gjalt Jellesma
Nadere informatie