Informatie verzamelen

Transcriptie

1 Informatie verzamelen 1 11 Lezen en studeren Wat is het? Hoe doe ik het? Om op een goede en handige manier een artikel of boek of welke andere tekst dan ook te lezen, kun je een bepaalde manier van lezen toepassen: een leesstrategie Een leesstrategie zegt iets over de manier waarop je een tekst gaat opnemen, een plan Studeren gaat over je best voor iets doen, je beijveren en met aandacht, van nabij bekijken (volgens van Dale) Studerend lezen is dus een actieve cognitieve bezigheid voorbereiden Vraag je af waarom je de tekst wilt lezen Is dit om: te beoordelen of het de moeite waard is om verder te lezen? (zie stappenplan ORIËNTEREN); antwoord te vinden op een korte vraag? (zie stappenplan ZOE- KEN); de grote lijn van een tekst te kennen? (zie stappenplan GLOBAAL LEZEN) alles precies te weten? (zie stappenplan STUDEREND LEZEN); een mening over de inhoud te geven? (zie stappenplan KRITISCH LEZEN) Zoek uit waar de tekst over gaat Het is handig als je weet wat het doel is van een tekst De meeste teksten over een serieus onderwerp zijn bedoeld om te informeren Sommige reclameteksten lijken met opzet op informatieve teksten Een voorbeeld hiervan is de zogenaamde advertorial zoals je die in een vakblad vindt Zoek naar de hoofdzaken uit een tekst Hoofdzaken zijn termen, begrippen en situaties Bijzaken zijn definities, voorbeelden en beschrijvingen Hoofdzaken zijn vaak te vinden op de volgende plaatsen: de titel; de ondertitel; BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 010

2 1 Informatie verzamelen 11 de lead (de vet of cursief gedrukte eerste alinea); de tussenkopjes; de laatste alinea; opvallend gedrukte woorden (cursief, vet of GROOT); de illustraties (tekeningen, foto s of grafieken) Herken de alinea s: de tekst springt in, dat wil zeggen dat de tekst meer naar het midden staat Er staat nieuwe informatie, vaak samengevat in een kernzin Dit is vaak de eerste of de laatste zin De kernzin bevat vaak de belangrijkste begrippen, de kernwoorden Verbindingswoorden zijn voegwoorden tussen twee zinnen Ze geven informatie over de betekenis van de tekst (omdat? reden; doordat? oorzaak; voordat, nadat?tijd; en?opsomming; of?keuze; maar? tegenstelling) De volgende ordening kom je vaak tegen in alinea s: vroeger nu toekomst; wat wie waar wanneer waarvoor; probleem oorzaak doel actie resultaat; probleem oorzaak gevolg conclusie; probleem oplossing voordeel nadeel advies uitvoeren Volg het stappenplan van je keuze: Leesstrategieën (stappenplannen) Stappenplan ORIËNTEREN Lees de titel, de lead (de cursief of vetgedrukte eerste alinea), de tussenkopjes, de illustraties en veelvoorkomende woorden Bepaal of de tekst voor jouw doel geschikt is Ga, afhankelijk van je doel, verder met een van de volgende stappenplannen Stappenplan ZOEKEN Oriënteer je op de tekst volgens het stappenplan ORIËNTEREN Lees je vraag Zoek je antwoord door in de tekst te kijken naar tussenkopjes en anders gedrukte woorden Zoek in de alinea s naar kernzinnen en kernwoorden Stop met lezen als je je antwoord gevonden hebt BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 011

3 12 Handboek studievaardigheden voor het hbo Stappenplan GLOBAAL LEZEN Oriënteer je op de tekst volgens het stappenplan ORIËNTEREN Lees de hele tekst door ( gewoon lezen, zoals in een leesboek) Let op de titel, de lead, tussenkopjes en alinea s Noteer per alinea de belangrijkste zaken in steekwoorden Of: Markeer met een lichtgevende stift de belangrijkste zaken (markeer niet te veel, alleen de kernzin en kernwoorden) Stappenplan STUDEREND LEZEN Neem de tekst door volgens het stappenplan GLOBAAL LEZEN Noteer per alinea de belangrijkste zaken in steekwoorden Of: Markeer met een lichtgevende stift de belangrijkste zaken Markeer niet te veel: beperk je tot de kernzin en kernwoorden Zoek de betekenis van de woorden die je niet kent Maak een samenvatting van elke alinea Verschillende manieren om een tekst samen te vatten zijn: noteren van de hoofdzaken; formuleren van je conclusies (geef de oorzaken en gevolgen aan); maken van een schema (zie ook paragraaf 23), tekening of mindmap (een visueel schema) van de inhoud; noteren van de kern (maximaal 30 woorden); noteren van je mening over de tekst, met argumenten; beschrijven van de hoofdzaken, conclusies en je mening aan een ander Stappenplan KRITISCH LEZEN Bestudeer de tekst volgens het stappenplan STUDEREND LEZEN Stel jezelf vragen over de tekst (is dit waar, waarom is dat zo, waarom is dit belangrijk, is dit logisch, wat zijn de feiten en wat de meningen, welke voor- en nadelen zijn er, is de informatie betrouwbaar, zijn er meer bronnen enzovoort) Noteer je vragen en opmerkingen en je eigen mening afronden Neem je vragen en opmerkingen bij de tekst en je mening mét argumenten mee naar je les of studieactiviteit tips Een goede voorbereiding is het halve werk: zorg dat je de juiste literatuur, volledig en goed leesbaar, tot je beschikking hebt Een goede houding en omgeving (muziek aan of juist uit?) en goede verlichting helpen bij aandachtig lezen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 012

4 1 Informatie verzamelen 13 Verdeel een grote hoeveelheid tekst in stukken en plan het lezen over een langere tijd Probeer uit wat jij prettig vindt: vragen en aantekeningen markeren en noteren in de tekst, in een schrijfblok of met behulp van een laptop Of maak een schema of mindmap (zie paragraaf 23) Samenvattingen van boeken zijn te downloaden van verschillende websites (wwwstudentsonlynl en wwwstudieinfonl) Vaak zijn er wat kosten aan verbonden Ook kan je geld verdienen door het zelf plaatsen van samenvattingen Het lezen van een samenvatting geeft doorgaans minder leerrendement dan het lezen van het boek en het zelf maken van een samenvatting (zie paragraaf 22) voorwaarden Materialen Pen en papier of laptop, markeerstift Praktisch Groepsgrootte Individueel Voorbereidingstijd Geen Uitvoeringstijd Afhankelijk van de gekozen leesstrategie: hoe grondiger, hoe meer tijd het vraagt Bij studerend lezen kun je slechts een paar bladzijden per uur halen hbo-competenties Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing vanuit onderzoek Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaalcommunicatieve bekwaamheid in een multiculturele omgeving, internationale omgeving en een multidisciplinaire omgeving Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 013

5 14 Handboek studievaardigheden voor het hbo 12 Vragen stellen Wat is het? Vragen zetten je aan het denken Vragen kan je stellen tijdens een gesprek, na het lezen van een tekst of bijvoorbeeld na het zien van een film Om goede vragen te stellen, moet je rust en tijd nemen en (als je een gesprek voert) goed luisteren Door goede vragen te stellen, laat je zien dat je open en belangstellend bent Goede vragen brengen je vaak verder in je denken en je begrip De Socratische methode is een manier van kritische vragen stellen om te bepalen of een stelling juist is (Socrates was een filosoof uit de Griekse oudheid) Deze methode staat kort uitgelegd bij de Tips Hoe doe ik het? voorbereiden Richtlijnen om goede vragen te maken helpen je bij je vraagstelling Deze richtlijnen gaan over: het soort vragen; waar vragen over gaan; technieken voor het stellen van vragen Er zijn twee soorten vragen Open vragen beginnen met: wat, waar, wanneer en hoe Ze laten de ander veel ruimte voor een antwoord: Hoe heb je het ervaren? Gesloten vragen die je alleen met ja of nee kunt beantwoorden: Was het moeilijk? Gesloten vragen kunnen suggestieve vragen zijn, bijvoorbeeld: Dus jullie kunnen elkaar niet helpen? Vragen kunnen gaan over: kennis/cognitie: feiten weergeven en beschrijven (Wat, wanneer en dergelijke); gedrag: hoe heeft iemand een bepaalde taak gedaan (Wat heb je gedaan?); hypothese: mogelijkheden onderzoeken (Wat zou jij doen als?); inzicht: begrijpen, uitleggen en verklaren (Hoe, waarom); toepassing: probleem oplossen, ontwikkelen (Laten zien hoe); analyse: onderzoeken en bewijzen (Vergelijken, wat zijn verschillen of overeenkomsten?); verbinden/samenvoegen: iets nieuws bedenken, creativiteit inzetten (Welk ontwerp, wat zou er gebeuren als?); gevoel: de beleving onderzoeken (Hoe voelt het nu?); evaluatie: concluderen, besluiten (Wat is de beste, wat gaan we verder doen?) BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 014

6 1 Informatie verzamelen 15 Technieken voor het stellen van vragen 1 Doorvragen is vragen om verduidelijking, aansluiten bij wat al eerder is gezegd: Kun je daar nog meer over vertellen? of Hoezo? 2 Herhalen doe je als je de laatste woorden van de ander vragend herhaalt Het was alleen maar narigheid, dan zeg jij: Alleen maar narigheid? 3 Kritische vragen stellen helpt bij het kritisch nadenken: Is dat waar? of Waarom is dat zo? 4 Samenvatten is in eigen woorden weergeven wat de ander gezegd heeft Dit gaat over een heel stuk, als een vorm van afronding 5 Parafraseren is in eigen woorden herhalen wat de ander net gezegd heeft; daarmee controleer je of je begrepen hebt wat de ander net gezegd heeft Dit gaat over een klein stukje tekst dat de ander net verwoord heeft: Dus je zegt dat je gisteren een conflict met je begeleider had? uitvoeren Stel je vragen schriftelijk (bijvoorbeeld per mail) of mondeling in een gesprek afronden Neem je vragen mee naar je les of studieactiviteit tips Gebruik in een gesprek het ezelsbruggetje LSD: luisteren, samenvatten en doorvragen Zorg ervoor dat je aansluit met je vragen op wat de ander vertelt Als je spontaan opgewelde vragen stelt, kan het zijn dat je niet aansluit en dat de ander het gevoel krijgt dat je niet luistert Bewaar deze vragen voor een later moment Pas op met waarom -vragen: deze kunnen bedreigend overkomen en het gevoel geven dat je de ander ter verantwoording roept Dit hangt erg af van de toon waarop je de vraag stelt: een strenge toon geeft vaak een verdedigende reactie Voorkom suggestieve vragen: dit zijn vragen die het antwoord al in zich hebben ( Vind je dit ook een moeilijke situatie? ) Stel geen vage vraag als je iets eng of moeilijk vindt; je nodigt de ander uit om onder het antwoord uit te komen Stel niet meerdere vragen tegelijk Je gesprekspartner raakt hierdoor makkelijk in verwarring Vragen naar emoties hebben vaak wat introductie nodig, anders kan de ander zich erdoor overvallen voelen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 015

7 16 Handboek studievaardigheden voor het hbo Gebruik de Socratische methode, bijvoorbeeld in een tweegesprek, leergesprek of discussie Doelen van deze manier van vragen stellen zijn: bewustmaken dat iemands opvattingen niet kloppen, iemand prikkelen tot nadenken en tot nieuwe denkbeelden en inzichten komen Met de Socratische methode zoek je vragenderwijs naar de verborgen wijsheid in de eigen ervaring 1 Je begint met een stelling die met gezond verstand klopt, bijvoorbeeld een kind moet altijd zijn ouders gehoorzamen Vervolgens onderzoek je met kritische vragen deze stelling: 2 Wat is je ouders gehoorzamen? 3 Zijn er ook situaties wanneer dit niet opgaat (bijvoorbeeld als een kind de opdracht niet begrijpt)? 4 Zo ja, dan kan de stelling niet juist zijn of in ieder geval onnauwkeurig 5 Vervolgens breng je nuances aan in de stelling, zodat deze ook in uitzonderingsgevallen kan op bijvoorbeeld: Een kind moet zijn ouders gehoorzamen, tenzij ze iets vragen dat het niet begrijpt 6 Herhaal de stappen 1 tot en met 5 met een nieuwe stelling Praktisch voorwaarden Materialen Als je vragen schriftelijk voorbereidt: pen, papier of laptop Groepsgrootte Individueel, in tweetallen of in kleine groepen Voorbereidingstijd Afhankelijk van de vorm of opdracht: vragen voorbereiden voor een gesprek: minuten vragen bij een tekst: minuten Uitvoeringstijd Afhankelijk van de gekozen vorm of opdracht hbo-competenties Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing vanuit onderzoek Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaalcommunicatieve bekwaamheid in een multiculturele omgeving, internationale omgeving en een multidisciplinaire omgeving Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 016

8 1 Informatie verzamelen Informatie halen uit boeken, tijdschriften en van dvd/video of tv Boeken, tijdschriften, artikelen uit vakbladen, dvd/video of tv zijn goede informatiebronnen Ze zijn bruikbaar als je gericht wilt zoeken naar ideeën, foto s wilt verzamelen of theorie wilt bestuderen De informatie kun je daarna verwerken, bijvoorbeeld in een (film)- verslag of presentatie voorbereiden Baken je onderwerp goed af en beperk je tot enkele trefwoorden Zorg dat je weet wat je zoekt en waarom je het zoekt Verzamel de boeken, tijdschriften, dvd of videomateriaal die je wilt gebruiken Maak gebruik van internet, (digitale) bibliotheek, mediatheek Gebruik materiaal dat niet ouder is dan vijf jaar Als je in tijdschriften en kranten zoekt, beperk je dan tot een bepaalde periode, bijvoorbeeld het afgelopen kalenderjaar Kortom: gebruik de meest recente informatie Via bijvoorbeeld wwwuitzendinggemistnl, wwwrtlgemistnl en wwwyoutubecom is veel filmmateriaal via internet terug te zoeken Ook de openbare bibliotheek en de mediatheek van je opleiding beschikken over audiovisueel materiaal Dit is in te zien via een (online) catalogus Wat is het? Hoe doe ik het? uitvoeren Zoeken Maak een eerste selectieronde: welke bronnen zijn bruikbaar? Leg de rest weg Lees de informatie door en vat samen wat je denkt te kunnen gebruiken Kopieer desgewenst de artikelen of knip uit wat je nodig hebt Noteer direct waar je de informatie hebt gevonden Maak een duidelijke bronvermelding De informatie die je gevonden hebt kun je in eigen woorden verwerken in je tekst, maar je kunt stukjes tekst ook letterlijk aanhalen Je citeert dan iemand en dat vermeld je Bekijk eerst de gehele dvd/video of tv-programma en daarna in delen Zet de band stil en vat samen wat je denkt te kunnen gebruiken Als je het niet kunt opnemen, maak dan klad -aantekeningen terwijl je kijkt Deze aantekeningen werk je meteen daarna uit BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 017

9 18 Handboek studievaardigheden voor het hbo Kopieer desgewenst filmpjes of maak een samenstelling van wat je nodig hebt Presenteren van filmpjes Als je beeldmateriaal gebruikt om je onderwerp te presenteren, zorg dan dat je beschikt over een goede selectie met een duidelijk begin- en eindpunt Zorg dat het op tijd klaar staat en controleer de apparatuur, zodat je zeker weet dat het allemaal werkt afronden Controleer de gevonden informatie op tegenstrijdigheden of witte plekken in de informatie Vul zo nodig de informatie aan uit nieuwe bronnen Voeg een bronvermelding toe Controleer het beeldmateriaal op kwaliteit tips In de literatuurvermelding onder aan een artikel vind je vaak nuttige tips voor nieuwe boeken of tijdschriften waarin je verder kunt zoeken Vermeld altijd de naam van de krant of het tijdschrift en ook de datum van uitgave en de jaargang Dat geldt voor tekst en ook voor foto s die je gebruikt Als je (achtergrond)informatie uit een boek haalt, zoek dan in de inhoudsopgave voorin of in het trefwoordenregister achterin Het trefwoordenregister in tijdschriften zit meestal in de laatste uitgave van een jaargang Tekst kun je, net als foto s, als illustratiemateriaal gebruiken Schrijf de bron erbij Als je specifieke informatie zoekt, bijvoorbeeld cijfermateriaal om je verhaal te ondersteunen, raadpleeg dan ook specifieke bronnen Vraag daarnaar in de mediatheek Zorg ervoor dat je wegwijs bent in het zoeksysteem van de mediatheek/bibliotheek Welke soorten catalogi zijn er en welke wil je gebruiken (systematische catalogus, trefwoordencatalogus, auteurscatalogus, titelcatalogus)? Je kunt ook online zoeken in digitale bibliotheken, databanken genaamd Hogescholen hebben abonnementen op digitale vakbibliotheken die passen bij de eigen opleidingen Het is vaak ook mogelijk om thuis in te loggen Soms zul je boeken of tijdschriften moeten reserveren Niet al het materiaal mag uitgeleend worden en dat zul je dan ter plekke moeten beoordelen of kopiëren BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 018

10 1 Informatie verzamelen 19 Vermeld altijd de naam van het programma of film, de maker en het jaar van uitkomen Als je specifieke informatie zoekt, bijvoorbeeld historische beelden, raadpleeg dan ook specifieke bronnen, zoals een historische vereniging, museum of stadsarchief Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (wwwnibgnl) in Hilversum is een modern multimediamuseum plus archief met een grote keuze uit de Nederlandse televisiegeschiedenis voorwaarden Materialen Boeken, tijdschriften, kranten, vakbladen, dvd-speler, videorecorder en televisie, dvd s, videobanden, internetsites en televisieprogramma s Eventueel een brander en laptop (inclusief de juiste software) om materiaal te bewerken Praktisch Groepsgrootte Individueel, in tweetallen of kleine groepen Voorbereidingstijd minuten Uitvoeringstijd 1-2 uur hbo-competenties Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing vanuit onderzoek Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaalcommunicatieve bekwaamheid in een multiculturele omgeving, internationale omgeving en een multidisciplinaire omgeving Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 019

11 20 Handboek studievaardigheden voor het hbo 14 Zoeken en selecteren van wetenschappelijke literatuur Wat is het? Hoe doe ik het? Wetenschappelijke literatuur heb je nodig bij het doen van onderzoek (zie paragraaf 91) Wetenschappelijke literatuur is de verslaglegging van een wetenschappelijk onderzoek Een fictieboek daarentegen is geen wetenschappelijke literatuur In deze paragraaf wordt onder andere behandeld hoe je wetenschappelijke literatuur kunt herkennen Bij het doen van literatuuronderzoek is het belangrijk dat je weet welke literatuur wel en niet wetenschappelijk is Ook is het belangrijk dat je grondig naar literatuur zoekt Om een goed onderzoek te kunnen doen, moet je weten wat er al over het onderwerp bekend is voorbereiden Oriënteren Zodra je weet welk onderwerp je wilt onderzoeken, ga je op zoek naar relevante literatuur Het doel van deze eerste oriëntatie op het onderwerp is om vertrouwd te raken met de manier waarop het onderwerp in de literatuur beschreven wordt De beste plek om wetenschappelijke literatuur te vinden is de wetenschappelijke bibliotheek Deze bibliotheken zijn vaak verbonden aan universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstituten Iedere bibliotheek heeft abonnementen op verschillende databases Er zijn veel soorten databases Vraag bij jouw bibliotheek tot welke databases je toegang kunt krijgen en welke database voor jouw onderwerp het meest geschikt is Zoekmachines zoals Google geven geen volledig beeld van gepubliceerde wetenschappelijke literatuur Je kunt de informatie uit drie soorten bronnen halen ( zoeksystemen_internet_theoriehtml, gevonden op ): Naslagwerken, handboeken en inleidingen In de bibliotheek staan naslagwerken Dit zijn vakwoordenboeken en vakencyclopedieën met informatie over allerlei onderwerpen Hierin kun je vinden hoe het onderwerp in de literatuur genoemd wordt Handboeken en inleidingen geven actuele informatie over onderwerpen Overzichtsartikelen Overzichtsartikelen zijn artikelen die in wetenschappelijke tijdschriften worden gepubliceerd De overzichtsartikelen zijn een kritische analyse van een onderwerp en geven je informatie over de actuele stand van zaken hierover De overzichtsartikelen vind je door de woorden review of review article te gebruiken bij de zoektermen Overzichtsartikelen staan in wetenschappelijke databases BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 020

12 1 Informatie verzamelen 21 Internet Je kunt ook gebruik maken van het internet Nieuwe ontwikkelingen rondom onderwerpen verschijnen meestal als eerste op internet Het zoeken op internet is lastig, omdat er ook artikelen op internet verschijnen die niet wetenschappelijk verantwoord zijn Hierover lees je verderop meer uitvoeren Uitgebreid zoeken Zodra je overzicht hebt over het onderwerp, ga je gerichter zoeken Je hebt in de oriëntatiefase verschillende synoniemen en woorden gevonden die je gaan helpen om meer informatie te vinden Ook heb je het onderwerp meer afgebakend Je gaat nu uitgebreid zoeken Door databases goed te gebruiken, kun je een juiste selectie maken van literatuur Er is een aantal technieken en regels die je helpen bij het vinden van de juiste informatie Formuleren van een goede zoekterm Ga creatief om met zoektermen Doe een brainstorm en maak een lijst van zoektermen die passen bij het onderwerp Bedenk synoniemen voor zoektermen, bijvoorbeeld: beplanting met als synoniem vegetatie Vertaal zoektermen naar andere talen, bijvoorbeeld: klimaatverandering is vertaald in het Engels climate change Aangeven van relaties en van wat je wel en niet wilt vinden Je kunt bij de zoektermen aangeven wat je wel of juist niet wilt vinden Ook kun je literatuur zoeken waarbij verbanden worden gelegd tussen bepaalde onderwerpen Met de woorden And, Or en Not geef je aan wat je wel en niet wilt vinden Haakjes helpen je bij het aangeven van de relatie tussen termen Bijvoorbeeld: je wilt Nederlandse literatuur vinden over fietsen Daarbinnen wil je informatie over conditie of gezondheid Met haakjes geef je de volgorde aan Je zoekt dan bijvoorbeeld op: Fietsen And (conditie Or gezondheid) Of je wilt literatuur vinden over de relatie tussen klimaatverandering of temperatuurverschil en mobiliteit of voertuigen Je zoekt dan bijvoorbeeld op: BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 021

13 22 Handboek studievaardigheden voor het hbo (Temperatuurverschil Or klimaatverandering) And (mobiliteit Or voertuigen) Basisprincipes van databases Er wordt als eerst gezocht naar dat wat tussen haakjes staat Bij haakjes binnen haakjes (()) zoekt de database van binnen naar buiten Wanneer je And en Not in één zoekopdracht gebruikt zonder haakjes, zal de database ze behandelen als Or Trunceren Soms wil je iets weten over een bepaald onderwerp, maar kun je daarvoor verschillende zoektermen gebruiken Je wilt bijvoorbeeld iets weten over drugsproblematiek Dan zijn de zoektermen drugsprobleem en drugsproblemen ook relevant Je kunt op alle termen zoeken door een truncatieteken te gebruiken op de plek waar verschillende uitgangen van een woord relevant zijn Iedere database heeft zijn eigen truncatietekens De meest gebruikte zijn: *,?, %, # Bijvoorbeeld: Drugs? Nu zoekt de database op alle mogelijke uitgangen van drugs Let op: Het gevaar bij het gebruik van een truncatieteken is dat je resultaten krijgt die niet relevant zijn Bij dit voorbeeld zul je ook resultaten krijgen als: drugsgebruiker, drugsdealer, drugsleverancier enzovoort Gebruik maken van een thesaurus Een thesaurus is een gestructureerde verzameling van trefwoorden die van sommige publicaties onderdeel zijn Met de thesaurus zoek je begrippen met dezelfde betekenis in het document op Gebruik maken van een index In een index staan alle woorden die voorkomen in een publicatie op alfabetische volgorde vermeld In databases staat hoe vaak een woord vermeld is In publicaties staat ook vermeld op welke bladzijde(n) het woord te vinden is Soorten bronnen Het resultaat van je zoekacties kan uit verschillende soorten bronnen bestaan Hier staat een overzicht van de soorten bronnen Bronnen worden algemeen ingedeeld op vorm, of ze primaire, secundaire of tertiaire zijn en op inhoud Ten slotte is er grijze literatuur die niet vindbaar is met databases BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 022

14 1 Informatie verzamelen 23 Indeling op vorm Allereerst zijn bronnen gedrukt of niet-gedrukt Gedrukte bronnen zijn het meest geschikt voor wetenschappelijk onderzoek De bron kan bewaard worden en is na het onderzoek dus voor collega-onderzoekers nog terug te vinden Niet-gedrukte bronnen Dit zijn bijvoorbeeld nieuwsberichten op tv, een internetpagina of een De informatie uit deze bronnen kan snel verloren gaan Daarbij is het bij deze bronnen niet makkelijk om de betrouwbaarheid van de bron te controleren Niet-gedrukte bronnen worden daarom minder vaak voor wetenschappelijk onderzoek gebruikt Bronnen kunnen vaker of eenmalig worden uitgegeven Dagbladen verschijnen dagelijks Tijdschriften zijn bronnen die wekelijks, tweewekelijks, maandelijks of halfjaarlijks kunnen verschijnen Wetenschappelijke tijdschriften zijn voor wetenschappelijk onderzoek nuttig, omdat ze schrijven over de actuele stand van zaken van onderwerpen Ook geven tijdschriftartikelen inzicht in de actuele literatuur Jaarboeken Dit zijn tijdschriften die jaarlijks verschijnen Boeken worden eenmalig uitgegeven In loop van de jaren kunnen er wel nieuwe edities uitkomen, waarin kleine wijzigingen zijn opgenomen Boeken gaan vaak diep in op bepaalde materie Soms maken boeken deel uit van een verzameling boeken rondom hetzelfde thema, een reeks genoemd Een verzamelwerk wordt ook eenmalig uitgegeven Een verzamelwerk is een samengesteld boek, waarbij de hoofdstukken door verschillende auteurs zijn geschreven Soms is de vorm van een bron gebaseerd op een specialistische inhoud Handboeken zijn daarvan een voorbeeld Een handboek is een systematisch en meestal kritisch overzicht van een bepaalde discipline of wetenschap Een ander voorbeeld is de monografie Hierin wordt een bepaald onderwerp heel grondig en uitgebreid behandeld Een monografie wordt geschreven voor vakspecialisten Primaire, secundaire en tertiaire bronnen Primaire bron Dit is een bron die originele informatie bevat De inhoud van de bron is nog niet geanalyseerd, bekritiseerd of geïnterpreteerd door iemand Secundaire bron Wanneer in een bron gegevens uit andere bronnen worden geïnterpreteerd, spreek je van een secundaire bron BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 023

15 24 Handboek studievaardigheden voor het hbo Tertiaire bron Dit is een bron waarin secundaire en soms primaire bronnen worden aangegeven Indeling op inhoud Brungs (2005) maakt hierbij een onderscheid tussen vier soorten bronnen die ingedeeld zijn op inhoud Ze overlappen elkaar gedeeltelijk Literaire bron Dit zijn alle gedrukte en niet-gedrukte bronnen die ergens zijn vastgelegd en die informatie bevatten over bepaalde onderwerpen De zoekresultaten uit de bibliotheek en van internet zijn literaire bronnen Statistische bron Hierin wordt kwantitatieve informatie weergegeven Omdat er in literaire bronnen ook statistische informatie is te vinden, is dit een categorie van een literaire bron Juridische publicaties en overheidspublicaties Dit zijn alle uitgaven van overheidsinstellingen Denk hierbij aan begrotingen, onderzoeksrapporten, jaarverslagen enzovoort Sommige overheidsbronnen kunnen rechtsgevolgen hebben of worden gebruikt bij rechterlijke uitspraken Bijvoorbeeld wetten, internationale verdragen, Adviezen van de Raad van State enzovoort Dit zijn naast overheidspublicaties ook juridische publicaties Grijze literatuur Dit zijn bronnen die niet zijn opgenomen in databases en die niet te identificeren zijn met een ISB- of ISS-nummer Deze literatuur is vaak ook niet systematisch gedocumenteerd en daardoor moeilijk te vinden Deze bronnen kunnen een hoog wetenschappelijk karakter hebben, bijvoorbeeld voorlichtingsbrochures Toch worden ze bij wetenschappelijk onderzoek weinig gebruikt omdat ze moeilijk te traceren zijn afronden Beoordelen van de gevonden bronnen Als je bronnen gevonden hebt, toets je deze op wetenschappelijk gehalte Wetenschappelijke bronnen moeten aan de volgende voorwaarden voldoen: er is in de tekst gerefereerd aan wetenschappelijke publicaties De publicaties staan in de bronvermelding aan het einde van de tekst; de tekst is volgens een wetenschappelijke structuur opgebouwd: inleiding, beschrijving van de onderzoeksmethode, presentatie van de resultaten, discussie en conclusie BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 024

16 1 Informatie verzamelen 25 Om de betrouwbaarheid van literatuur op het internet te achterhalen, let je daarbij ook op de volgende punten: een publicatie is betrouwbaar wanneer het een elektronische versie is van een gedrukte publicatie in een vaktijdschrift; bekijk of het artikel is gepubliceerd door een bekende onderzoeksinstelling tips Noteer tijdens het zoekproces alle zoekwoorden en belangrijke namen Zo houd je structuur in het zoekproces en de gevonden namen en termen kunnen later nog van belang zijn Misschien heb je al een boek over het onderwerp Kijk dan achterin bij de bronvermelding welke boeken de auteur heeft gebruikt Op deze manier krijg je inzicht in de verschillende auteurs die zich bezighouden met het onderwerp Houd een zoeklogboek bij Dit voorkomt dat je dingen dubbel opzoekt Ook vind je op deze manier termen en publicaties gemakkelijk terug Schrijf bij publicaties van het internet altijd het volledige adres en de vinddatum op Deze informatie heb je tijdens het schrijven van het onderzoeksverslag nodig Oefen in het gebruik van databases met een verzonnen onderwerp Zo ontdek je welke databases voor jou belangrijk zijn en waar je wat het makkelijkst kunt vinden Tijdens het zoeken van literatuur wordt de vraagstelling van het onderzoek steeds concreter Gebruik woorden uit de vraagstelling als zoektermen en zoek ze ook op in relatie tot elkaar voorwaarden Materialen Bibliotheekfaciliteiten: adressen van databases en eventuele inlogcodes Praktisch Groepsgrootte Individueel of in tweetallen Voorbereidingstijd Afhankelijk van de grootte van de opdracht BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 025

17 26 Handboek studievaardigheden voor het hbo Uitvoeringstijd Afhankelijk van de grootte van de opdracht hbo-competenties Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing vanuit onderzoek Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaalcommunicatieve bekwaamheid in een multiculturele omgeving, internationale omgeving en een multidisciplinaire omgeving Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 026

18 1 Informatie verzamelen Interviewen Een interview is een vraaggesprek waarin je informatie over een thema verzamelt Een interview is een van de manieren om data te verzamelen voor een onderzoek Andere manieren zijn observatie, gebruik van vragenlijsten en documentonderzoek Een interview is een goede manier om gevoelens, attitudes, kennis, houdingen en opinies te bevragen Er zijn verschillende soorten interviews, bijvoorbeeld de losse vorm, zoals je die vaak op tv en radio hoort, en de interviews met een vastere vorm De vragen zijn dan al meer of minder (semi) gestructureerd In een enquête liggen de vragen helemaal vast Een focusgroepinterview vindt groepsgewijs plaats om kennis en meningen over een bepaald onderwerp uit te wisselen voorbereiden Stel vast wat het doel van je interview is en welke gespreksthema s je wilt bespreken Houd rekening met de tijd die je beschikbaar hebt Bereid het gesprek voor door het maken van vragen (zie paragraaf 12) Maak desgewenst gebruik van specifieke literatuur (voorbeeld: Basisboek Enquêteren en gestructureerd interviewen of Basisboek Open interviewen (2006), beide van Baarda, DB en MPM de Goede, Houten: Wolters-Noordhoff) of websites (wwwsilliusnl en wwwlerennl) Formuleer de vragen zo neutraal mogelijk en gebruik geen ingewikkelde taal Vraag feedback over de vragen die je hebt geformuleerd aan anderen (docent/student) Pas de vragen zo nodig aan Breng een volgorde aan in de vragen Stel eerst de algemene en inleidende vragen en daarna pas de vragen die dieper op het onderwerp ingaan Zorg voor een goede openingsvraag Maak een afspraak met de juiste persoon, dat wil zeggen de persoon die jou de beste antwoorden/informatie kan geven Neem een blocnote, pen en papier of opnameapparatuur (in je mobiele telefoon?) mee naar het interview Voor het opnemen moet je wel eerst toestemming vragen Wat is het? Hoe doe ik het? uitvoeren Maak rustig kennis met de geïnterviewde en zorg voor een ontspannen sfeer BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 027

19 28 Handboek studievaardigheden voor het hbo Houd het interview binnen de gestelde tijd met daarin de verschillende fasen: introductie, waarin je het doel, de tijd die je hebt en je gespreksthema s vertelt; midden, waarin je het thema verkent door doorvragen en samenvatten; afsluiting, waarin je ruimte biedt aan de geïnterviewde voor een eventuele aanvulling en waarin je het gesprek samenvat Gebruik verschillende typen vragen door elkaar: open vragen waarop iemand een open antwoord kan geven (kost over het algemeen meer tijd); gesloten vragen die alleen met ja of nee te beantwoorden zijn (geschikt om de geïnterviewde een stellige uitspraak te ontlokken) Spreek af hoe je met gegevens zult omgaan Mag je namen gebruiken? Wil de geïnterviewde het eindresultaat nog lezen voordat het gepubliceerd wordt? Moeten er nog foto s worden gemaakt? Doe dit nu of maak een nieuwe afspraak Bedank de geïnterviewde voor zijn tijd en aandacht afronden Werk het interview zo snel mogelijk uit Je weet dan beter hoe het gesprek is verlopen en wat de sfeer was Ook je eigen aantekeningen begrijp je dan beter Zorg dat je de afspraak nakomt met de geïnterviewde over de inzage in het eindresultaat tips Het kan handig zijn om je gesprekspartner al op de hoogte te stellen van de thema s en de vragen die je wilt gaan stellen Zo kan hij zich goed voorbereiden en voelt hij zich niet overvallen Als het moeilijk is om een afspraak te maken om iemand te ontmoeten voor een interview, kun je voorstellen een telefonisch interview op afspraak te houden Zorg ervoor dat je aansluit met je vragen op wat de ander vertelt Als je de spontaan opgekomen vragen stelt, kan het zijn dat je niet aansluit en dat de ander het gevoel krijgt dat je niet luistert Onthoud de andere vragen voor een later moment Pas ervoor op dat je geen waardeoordelen (afkeuringen of goedkeuringen) in je vragen stopt Je moet je blijven concentreren op BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 028

20 1 Informatie verzamelen 29 de informatie Jouw mening is nu niet aan de orde Voorkom dus ook discussie Vermijd suggestieve vragen waarin jij je eigen invulling geeft Vragen naar emoties hebben vaak wat introductie nodig, anders kan de ander zich erdoor overvallen voelen Als je met twee studenten een interview houdt, kun je de taken verdelen: de een vraagt en de ander noteert Ook kun je elkaar aanvullen Een interview over hetzelfde thema met verschillende mensen kan uiteenlopende informatie opleveren Dit kan boeiend vergelijkingsmateriaal zijn Als je wat meer ervaring hebt, kun je ook werken met een gespreksagenda Je gebruikt dan geen uitgeschreven vragen voor je interview, maar alleen een lijstje met gesprekspunten voorwaarden Materialen Blocnote, pen, papier of opnameapparatuur Praktisch Groepsgrootte Individueel of in tweetallen Voorbereidingstijd 30 tot 60 minuten Uitvoeringstijd Interview afnemen: minuten Interview uitwerken: 2-3 uur Wat vinden je groepsgenoten van bovenstaande punten? hbo-competenties Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing vanuit onderzoek Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaalcommunicatieve bekwaamheid in een multiculturele omgeving, internationale omgeving en een multidisciplinaire omgeving Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 029

21 30 Handboek studievaardigheden voor het hbo 16 Enquête houden Wat is het? Hoe doe ik het? Een enquête is een vragenlijst met vastgestelde vragen die je aan verschillende mensen voorlegt Door het houden van een enquête verzamel je informatie over een van tevoren bepaald thema (dataverzameling) Uit de antwoorden die je krijgt op de vragen wil je conclusies trekken over het onderwerp dat je onderzoekt Een evaluatieformulier na een lesperiode of module is ook een vorm van enquête Een enquête kan mondeling of schriftelijk gehouden worden Je kunt een enquête afnemen bij zomaar een groep mensen (willekeurig gekozen), zoals winkelend publiek, en bij mensen die bij een bepaalde groep horen, zoals lezers van een bepaald tijdschrift voorbereiden Stel vast wat het doel van je enquête is en welke onderwerpen daarin moeten voorkomen Gaat het om krijgen van informatie of om te onderzoeken of een bepaald idee/veronderstelling klopt? Zorg dat je weet wat je probleemstelling is Als je het probleem dat je wilt onderzoeken helder hebt, weet je ook beter welke vragen je wilt stellen Bepaal je onderzoeksgroep, dat wil zeggen: bij wie ga je de enquête afnemen? Stel vast hoeveel mensen je minimaal en maximaal een enquête wilt afnemen om straks conclusies te mogen trekken Maak een plan van aanpak Ga je met je vragenlijsten de straat op, bel je mensen of gebruik je een papieren of digitale vragenlijst? Hoe zorg je ervoor dat je zo veel mogelijk antwoorden krijgt (= respons)? Maak desgewenst gebruik van specifieke literatuur (voorbeeld: Basisboek Enquêteren en gestructureerd interviewen (2006), Baarda, DB & MPM de Goede, Houten: Wolters-Noordhoff) of websites (wwwsilliusnl en wwwlerennl) Bedenk van tevoren hoe je de informatie kunt verwerken voor het doel dat je jezelf gesteld hebt Maak vragen Noteer eerst de algemene en inleidende vragen en daarna pas de vragen die dieper op het onderwerp ingaan Maak een lijst met vragen waaruit je een keuze kunt maken Formuleer de vragen zo neutraal mogelijk en gebruik geen ingewikkelde taal Werk de enquête leesbaar en overzichtelijk uit Zorg dat er voldoende ruimte is om de antwoorden op te schrijven of aan te kruisen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 030

22 1 Informatie verzamelen 31 Bedenk hoe je iemand bij wie je een enquête wilt afnemen wilt benaderen Houd het vriendelijk en kort Vermenigvuldig de enquête of plaats hem in een digitale omgeving uitvoeren Geef een korte introductie (mondeling, schriftelijk/digitaal) Houd de mondelinge enquête binnen de gestelde tijd Ga zorgvuldig om met de gegevens die je verzamelt Bewaak waar nodig de privacy van mensen Houd bij hoeveel enquêtes je afneemt, uitzet of opstuurt en hoeveel antwoorden je krijgt Bedank de geënquêteerde voor zijn tijd en medewerking afronden Werk de enquêtes uit Kijk of je verbanden kunt leggen tussen de verschillende uitkomsten Trek conclusies Verwerk je bevindingen in een verslag Vermeld hoeveel personen gereageerd hebben en dus in je onderzoek betrokken zijn Vermeld ook hoeveel personen niet gereageerd hebben Leg uit wat je probleemstelling of je veronderstelling was en welke conclusies je nu denkt te kunnen trekken Kun je aanbevelingen geven op grond van de uitkomsten? Heeft het zin verder onderzoek te doen? tips Houd bij het maken van vragen het doel van je enquête goed in de gaten Bereik je dat met deze vragen? Zijn de vragen duidelijk? Stel je open vragen waarop iemand een open antwoord kan geven of gesloten vragen die alleen met ja of nee te beantwoorden zijn, of gebruik je ze door elkaar? Het is handig om de verschillende soorten vragen bij elkaar te zetten Kun je bij open vragen het antwoord opschrijven, terwijl iemand je antwoord geeft? Geef mensen die je hebt ondervraagd de gelegenheid om zelf iets in te vullen of aan te vullen Beperk het gebruik van open vragen, omdat het verwerken van de gegevens vaak veel tijd kost en de antwoorden soms moeilijk te verklaren zijn Een lange enquête nodigt niet erg uit om mee te doen Voor een korte enquête zijn mensen makkelijker over te halen Het is raadzaam de enquête eerst bij enkele personen als proef af te nemen Dat geeft jou de mogelijkheid om nog enkele vragen bij te stellen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 031

23 32 Handboek studievaardigheden voor het hbo Bedenk dat mensen niet altijd moeite willen doen voor een enquête Maak het ze zo makkelijk mogelijk Stuur bijvoorbeeld bij een papieren vragenlijst een antwoordenvelop met porto mee Je kunt de medewerking om deel te nemen aan een enquête stimuleren door na afloop een kleine beloning te geven of iets onder de deelnemers te verloten Pas ervoor op dat je bij een mondelinge enquête geen waardeoordelen (afkeuringen of goedkeuringen) in je vragen stopt Je moet je blijven concentreren op de informatie Jouw mening is nu niet aan de orde Vragen naar emoties hebben vaak wat introductie nodig (in de tekst of mondeling toegelicht), anders kan de ander zich erdoor overvallen voelen Als het moeilijk is om iemand te ontmoeten voor een enquête, kun je voorstellen een telefonische enquête op afspraak te houden Een schriftelijke enquête kan per mail verstuurd worden, maar ook op internet geplaatst worden Bij mondelinge enquêtes kan het handig zijn om met antwoordkaarten te werken, waarop de verschillende mogelijkheden staan die een geënquêteerde kan kiezen Een lange opsomming is namelijk lastig te onthouden Praktisch voorwaarden Materialen Blocnote, pen, papier of (digitale) enquêteformulieren Groepsgrootte Individueel of in tweetallen Voorbereidingstijd 1-4 uur Uitvoeringstijd (Mondeling) enquête afnemen: 5-20 minuten Enquête uitwerken: 2-4 uur hbo-competenties Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing vanuit onderzoek Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaalcommunicatieve bekwaamheid in een multiculturele omgeving, internationale omgeving en een multidisciplinaire omgeving Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 032

24 1 Informatie verzamelen Op excursie of werkbezoek gaan Een excursie is een voorbereide en doelgerichte reis naar een plaats die raakvlakken heeft met je beroep Met een werkbezoek bezoek je de werkplek zelf Het doel van beide bezoeken is dat je informatie kunt verzamelen en dat je ziet hoe bepaalde zaken in de praktijk werken voorbereiden Bepaal het doel en het thema van de excursie of het werkbezoek Bereid je voor op het onderwerp door het lezen van literatuur, folders, bekijken van websites, films, foto s Vorm zo nodig groepjes Maak afspraken over wat je tijdens je bezoek gaat doen Zorg dat je de benodigde materialen beschikbaar hebt om foto s te maken, te observeren, verslag te doen, gesprekken te voeren, te interviewen enzovoort Maak afspraken over hoe je het bezoek zult gaan verwerken, bijvoorbeeld in een presentatie of een verslag Bereid je voor op de organisatie van het bezoek Regel de volgende zaken goed: a een tijdsplanning (duur, start en einde); b de reis en het vervoer; c eten en/of drinken; d de financiën; e de communicatie over de excursie of het werkbezoek; f de reisdocumenten en ID-kaart/paspoort Wat is het? Hoe doe ik het? uitvoeren Ga op pad: ga op excursie of op werkbezoek Kijk en luister aandachtig Richt je aandacht vooral op zaken die je alleen ter plekke te weten kunt komen of kunt zien Doe de activiteiten zoals je die hebt afgesproken in de voorbereiding Bedank (als dat van toepassing is) de mensen die je/jullie ontvangen hebben voor hun tijd en inzet Vraag zo nodig de begeleidend docent om uitleg of om hulp bij het oplossen van problemen afronden Werk zo snel mogelijk je aantekeningen uit, liefst dezelfde dag, en vul de informatie aan met behulp van andere bronnen als die BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 033

25 34 Handboek studievaardigheden voor het hbo onvolledig of onduidelijk is Schrijf de bronnen niet over, dat kost te veel tijd, maar controleer ze wel op leesbaarheid Bereid je vervolgens voor op de verwerking van het bezoek, zoals je die in de voorbereiding hebt afgesproken tips Wees actief in de voorbereiding Dit heeft als voordeel dat je niet voor verrassingen komt te staan Ook kun je zo je invloed gebruiken om het programma naar je hand te zetten Zo zal het beter passen bij wat jij wilt of nodig hebt Een overladen programma werkt niet prettig Kijk goed of er voldoende tijd is voor elk onderdeel Liever wat minder activiteiten met genoeg tijd en ontspanning, dan meer activiteiten en daardoor stress Wees je ervan bewust dat je door je werkbezoek of excursie jezelf als persoon laat zien, maar ook dat je je opleiding vertegenwoordigt Hoe wil jij overkomen? Hoe wil jij je opleiding vertegenwoordigen? Stem daar je gedrag op af Maak afspraken binnen de groep over bereikbaar zijn en wat je moet doen als je iemand kwijt bent Er zijn instellingen en bedrijven die ingesteld zijn op het ontvangen van groepen Als er al een bepaald programma is, hoef je niet het wiel opnieuw uit te vinden Als je zelf foto s gaat maken: kijk nog eens bij paragraaf 73 Als je informatie nodig hebt voor een verslag, zorg dan dat je al in grote lijnen een idee hebt hoe de opbouw ervan zal zijn Vergoedt de school de (reis)kosten die je maakt voor dit bezoek? Bewaar dan de bewijzen zoals bonnetjes en treinkaartjes Een educatieve speurtocht kan een variant zijn om een bepaalde omgeving te leren kennen: een centrale bibliotheek of een historische binnenstad Praktisch voorwaarden Materialen Pen en papier, fototoestel Groepsgrootte deelnemers Voorbereidingstijd Afhankelijk van de bestemming BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 034

26 1 Informatie verzamelen 35 Uitvoeringstijd Minimaal twee uur; verder is het afhankelijk van de bestemming en de duur van het bezoek hbo-competenties Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing vanuit onderzoek Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaalcommunicatieve bekwaamheid in een multiculturele omgeving, internationale omgeving en een multidisciplinaire omgeving Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen BSL - ALG_BK_1KMM - 002_hb_studievaardig 035