Evaluatiecriteria ecologisch bouwen

Transcriptie

1 Evaluatiecriteria ecologisch bouwen ter beoordeling van de aanvragen voor investeringssubsidies in het kader van de VIPA-reglementering In opdracht van: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Ondersteuning Werking WVC V I P A Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden juni 2002

2 - 2 -

3 VOORWOORD Voor u ligt een makkelijk hanteerbaar werkinstrument dat ecologisch bouwen en verbouwen aanmoedigt in de welzijns- en gezondheidsvoorzieningen. Dit komt er om twee redenen. Allereerst wil ik als Vlaams minister de sectoren waarover ik de bevoegdheid draag, begeleiden bij de uitwerking van een energie- en grondstoffenzuinig beleid. Met kosteneffectieve maatregelen kunnen al heel wat milieubaten gerealiseerd worden. Ik kies daarom bewust voor de maatregelen van het gezond verstand die geen aanzienlijke meerkosten met zich meebrengen en die zo weinig mogelijk raken aan de ontwerpvrijheid. Ten tweede wil ik het adagium kwaliteit van leven en van werken als rode draad hanteren in het welzijns- en gezondheidsbeleid. Niet alleen het milieu vaart wel bij deze ecologische criteria, ook uw organisatie wordt er beter van. De optimalisering van het gebruik van energie, water en grondstoffen zal de efficiëntie van uw organisatie verhogen. Een gezonder binnenklimaat en lagere energiekosten leiden immers tot meer comfort en tot meer tevreden personeel en cliënt-gebruikers. In de regelgeving maak ik een onderscheid tussen minimumeisen en aanbevelingen. Minimumeisen zijn maatregelen die een onbetwist milieuvoordeel hebben, algemeen toepasbaar zijn en weinig of geen meerkosten met zich brengen. Deze criteria zullen in 2003 afdwingbaar worden. Aanbevelingen zijn maatregelen die meerkosten inhouden. Deze kunnen slechts op langere termijn afgeschreven worden. Daarom blijven het aanbevelingen. Sommige ervan zullen wellicht in de toekomst afdwingbaar worden. Het is goed dat zowel beleid als initiatiefnemer gezamenlijk aandacht hebben voor ecologische efficiëntie. De cliënt-gebruiker en het personeel kunnen er alleen maar beter van worden. Deze publicatie biedt u alvast inspiratie. Mieke Vogels Vlaams minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen Juni voorwoord

4 INHOUD VOORWOORD 3 1. INLEIDING 5 2. INBOUW VAN EEN RESULTAATSWAARBORG IN DE TOEKENNING VAN SUBSIDIES Evaluatieprocedure Bijkomend door de initiatiefnemer te leveren documenten Samenvatting EVALUATIECRITERIA Algemeenheden Minimum-eisen voor het toekennen van de subsidiebelofte Minimum-eisen voor het toekennen van de subsidiebeslissing Specifieke minimumeisen van VIPA Specifieke aanbevelingen van VIPA Minimum-eisen voor het toekennen van de eindafrekening CHECKLISTS Checklist voor het toekennen van de subsidiebelofte (VIPA) Checklist voor het toekennen van de subsidiebeslissing (VIPA/ AOGGI) Checklists voor nazicht van specifieke minimumeisen (AOGGI) Checklist voor het toekennen van de eindafrekening (VIPA/ AOGGI) BIJLAGE: Elementen voor een Programma van Eisen voor comfort 50 inhoud - 4 -

5 1 INLEIDING Globale problematiek Olie- en gasvoorraden zijn beperkt. De gekende mondiale reserves aan aardolie en aardgas zijn genoeg voor respectievelijk zo'n 40 en 65 jaar productie uitgaande van het huidige verbruiksniveau. Bij de verbranding van kolen, olie en aardgas komen stikstofoxyde (NO x ) en kooldioxyde (CO 2 ) vrij. Bij kolen en olie komt bovendien ook zwaveldioxyde (SO 2 ) vrij. NO x en SO 2 dragen bij tot de verzuring van het milieu en CO 2 draagt bij aan het broeikaseffect. De aandacht voor energie en milieu wordt momenteel omgezet in voorschriften en wetten op regionaal, gewestelijk en federaal niveau. Door het elektriciteits- en brandstofverbruik te verminderen, verminderen we de luchtverontreiniging, onze impact op het klimaat en het ontstaan van radioactief afval. Het beperken van het waterverbruik houdt de grondwaterreserves langer in stand en zorgt ervoor dat er minder afvalwater moet worden gezuiverd. Welzijns- en gezondheidssector en duurzaam bouwen in de verzorgingssector is er sprake van een continue omvangrijke stroom verbouw- en nieuwbouwactiviteiten, hoofdzakelijk gedreven door de constante ontwikkeling van nieuwe technologieën en het eveneens constante zoeken naar kostenbesparende vormen van zorg. Elk ziekenhuis is bijna permanent bezig met aanpassingen van het gebouw en de installaties. De gesubsidieerde nieuwbouw van welzijns- en verzorgingsinstellingen, en ook de grotere gesubsidieerde verbouwingen en renovaties, zijn in hoge mate aan overheidstoezicht onderworpen. Het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA) subsidieert alle grote investeringen. De onderliggende bouwplannen worden daarbij onderworpen aan een gedetailleerde toetsing, waartoe men beschikt over een uitgebreid stelsel van technische normen en regels. Dat het binnenmilieu in een welzijns- of verzorgingsinstelling goed moet zijn, spreekt vanzelf: personen verblijven vaak 24 uur per dag in hetzelfde gebouw, in tegenstelling tot het grootste deel van de bevolking. Maar de arbeidsomstandigheden van het personeel, dat vaak zwaarder wordt belast dan bijvoorbeeld kantoormedewerkers, vragen minstens evenveel aandacht. De welzijns- en gezondheidssector en duurzaam bouwen hebben van huis uit met elkaar te maken: beide beogen het welzijn van de mensheid. Zeker Vanuit het oogpunt van duurzaam bouwen liggen er goede kansen voor verbetering: inleiding

6 - de welzijns- en gezondheidszorg dient evenals duurzaam bouwen een maatschappelijk belang; - de overheid heeft een belangrijke invloed op het bouwen en beheren van welzijns- en verzorgingsinstellingen; - algemene richtlijnen en eisen kunnen een groot bereik hebben; - er wordt voortdurend gerenoveerd, wat kansen biedt om geleidelijk meer duurzaamheid 'in te sluizen'; - omdat de budgetten onder druk staan zal wel veel afhangen van de creativiteit van de instellingen en hun adviseurs, alsook van de medewerking van de overheid en haar adviesinstanties. Voorbeeld van energiegebruik De volgende tabel toont ter illustratie de energiebalans per eindtoepassing van het gemiddeld energieverbruik in ziekenhuizen. Tabel 1: Energieprofiel ziekenhuizen 1 De tabel toont aan waar de prioriteiten liggen in de intramurale welzijns- en gezondheidssector: het ontwerp van een efficiënte ventilatie, verlichting en verwarming. Derhalve wordt in de subsidiestrategie ook bijzondere aandacht besteed aan (de opvolging van) deze aspecten. Ook voor de extramurale welzijns- en gezondheidssector vormen verwarming en verlichting nog steeds de grootste energieverliezen. Preventiebeginsel In de eerste plaats zal het ontwerp van een gebouw en zijn installaties van cruciaal belang zijn voor het levenslang verbruik van energie, water en grondstoffen. Daarom is het zeer belangrijk om aan deze fase voldoende aandacht te schenken. De kostprijs van energie- en milieubesparende maatregelen is immers gevoelig hoger voor een bestaand gebouw t.o.v. een nieuwbouw. Ook kunnen schijnbare meerkosten nog gecompenseerd worden door vermeden kosten. Zo zullen bijvoorbeeld Energievectoren Ziekenhuizen 2 Procentueel (absoluut) 100 % Verwarming 75 % (3879 TJ) brandstofverbruik = Warm water 15 % (776 TJ) 5172 TJ Andere 10 % (517 TJ) brandstoftoepassingen 100 % Ventilatie en 40 % (167 GWh) elektriciteits luchtbehandeling verbruik = Verlichting 37 % (155 GWh) 418 GWh Circulatiepompen 5 % (21 GWh) Koelmeubelen 5 % (21 GWh) Andere EL-toepassingen 13 % (54 GWh) inleiding - 6 -

7 de hogere kosten voor een betere isolatie geheel of gedeeltelijk gecompenseerd worden door een besparing op de verwarmingsinstallatie, vermits deze kleiner en bijgevolg goedkoper wordt. De doelstelling van het handhaven van de voorliggende minimumeisen en aanbevelingen is om comfortdoelstellingen te behalen met minder energie, water en grondstoffen. De vertaling van deze eisen en aanbevelingen in ontwerpoplossingen dient te resulteren in een verantwoorde kostenbepaling van technische installaties en in een aanzienlijke reductie voor de gebruiks- en onderhoudskosten voor het gebouw. Dit basisdocument is bestemd als leidraad voor VIPA voor het opstellen en beoordelen van objectieve prestatie-eisen voor gebouwen. Initiatiefnemers kunnen dit document hanteren als leidraad voor de aanvraag van een investeringssubsidie. Ontwerpers kunnen dit document aanwenden om, op vraag van de initiatiefnemer of anticiperend op de toenemende aandacht voor energie-efficiëntie, de energiebehoefte van een nieuwbouw/ vernieuwbouw te beperken. Dit basisdocument kan als leidraad gebruikt worden voor besprekingen die betrekking hebben op het rationeel gebruik van energie, water en grondstoffen bij (ver)nieuwbouwprojecten. In Hoofdstuk 2 worden richtlijnen gegeven inzake de integratie van een resultaatsverbintenis. In Hoofdstuk 3 worden evaluatiecriteria gegeven inzake het gebruik van energie, water en grondstoffen. In Hoofdstuk 4 worden checklists gepresenteerd die kunnen worden gehanteerd voor de beoordeling. In Hoofdstuk 5 worden bijlagen gepresenteerd. Evaluatiecriteria ecologisch bouwen versus nieuwe Energieprestatieregelgeving voor gebouwen De huidige isolatiereglementering wordt in de nabije toekomst vervangen door een globale energieprestatieregelgeving (EPR). De voorliggende evaluatiecriteria mbt ecologisch bouwen slaan niet enkel op het domein energie. Wat het domein energie betreft kunnen we stellen dat de VIPA-evaluatiecriteria een stukje voorafname zijn op, en een concrete invulling zijn van de energieprestatieregelgeving voor die gebouwen die later onder de EPR zullen vallen. Tot nog toe wordt er geen energieprestatieregelgeving voor ziekenhuizen voorzien. 1 Volgens: W. De Groote, H. Chys, L. De Jonghe, A. Verbruggen (1994) De energievraag en de besparingsmogelijkheden in de tertiaire sector in België , studie uitgevoerd door STEM vzw. 2 Het primair energiegebruik in de volledige intramurale gezondheidssector bedroeg in Vlaanderen in 1994: 7636 à 8246 TJ (volgens VITO-rapport 96/14). Uit een Nederlandse publicatie van CBS (1992) blijkt dat het brandstof- en elektriciteitsverbruik per bed, in vergelijking met verpleeghuizen, tot drie maal groter kan zijn voor ziekenhuizen. Over het energiegebruik in de intramurale welzijnssector en de extramurale welzijns- en gezondheidssector zijn geen gegevens bekend. In Nederland vermeldt NEEDIS een verdeling in de gezondheidszorg van 83 % voor intramurale gezondheidszorg en dus 17 % voor extramurale gezondheidszorg + overige inleiding

8 2 INBOUW VAN EEN RESULTAATSWAARBORG IN DE TOEKENNING VAN SUBSIDIES 2.1. Evaluatieprocedure Voor alle aanvragen voor subsidies worden criteria en technische eisen door een technische ploeg (de Afdeling Gesubsidieerde Infrastructuur van de Administratie Overheidsopdrachten, Gebouwen en Gesubsidieerde Infrastructuur, verder AOGGI genoemd) getoetst na indiening van het masterplan op basis van de technische documenten. Voor de algemene ziekenhuizen en de ouderenvoorzieningen, de thuiszorgvoorzieningen en de voorzieningen voor bijzondere jeugdbijstand vormt het technisch-financieel plan hiertoe de basis. Voor de andere VIPA-voorzieningen is de basis het masterplan. De subsidiebelofte wordt toegekend na beoordeling van dit plan en voorontwerp. De subsidiebeslissing wordt pas toegekend na beoordeling van het volledig ontwerp, aangevuld met de algemene en bijzondere bestekken en de vereiste technische nota s en verslagen. Tijdens de realisatie van de werken gebeurt de effectieve vereffening van de subsidies. Een laatste subsidieschijf wordt slechts verleend bij de goedkeuring van de eindafrekening, na oplevering van het gebouw en zijn installaties. Communicerende en adviserende rol van VIPA Het VIPA-team organiseert meerdere malen per week een strategische workshop waarin aan de initiatiefnemers toelichting gegeven wordt bij de opmaak van hun plan en waarbij gewezen wordt op de geldende normen en criteria. Het is van belang dat in deze workshops ook voldoende aandacht gegeven wordt bij de opmaak van hun plan. Zelf dient VIPA bij haar financiële adviezen erover te waken dat er rekening gehouden wordt met de onderhouds- en werkingskosten van het gebouw en de mogelijke voorbeeldfunctie van een duurzaam gebouw. Bewakende en beslissende rol van VIPA Het is de rol van VIPA om de evaluatieprocedure te bewaken, de nodige technische documenten te vragen van de aanvrager en om deze documenten na te zien met betrekking tot de gestelde eisen. VIPA zal deze documenten grondig bestuderen en op basis hiervan advies geven en eventueel subsidies toekennen. Adviserende en controlerende rol van AOGGI AOGGI heeft als taak het uitvoeren van het technisch nazicht en de controle van het voldoen aan de gestelde minimumeisen. Na grondige studie levert AOGGI een technisch advies aan VIPA. inbouw - 8 -

9 2.2. Bijkomend door de initiatiefnemer te leveren documenten Teneinde de aanvragen voor investeringssubsidies te kunnen beoordelen inzake duurzaam bouwen dienen, naast de gebruikelijke documenten, bijkomende documenten te worden geleverd door de initiatiefnemer. Het betreft hier: Documenten ten behoeve van de toekenning van de subsidiebelofte De initiatiefnemer dient een initieel programma van eisen inzake comfort en het gebruik van energie, water en materialen te leveren, conform de eisen en aanbevelingen van VIPA, aangevuld met een akkoordbrief van de initiatiefnemer dat aan dit programma van eisen naar beste vermogen zal worden voldaan en dat alle op het project betrokken minimumeisen van VIPA werden opgenomen. Documenten ten behoeve van de toekenning van de subsidiebeslissing De initiatiefnemer dient bijkomende technische nota s te leveren met betrekking tot de uitwerking van gebouw en installaties, evenals een door het ontwerpteam bekrachtigd programma van eisen 3 inzake comfort en het gebruik van energie, water en materialen, conform de minimumeisen van VIPA, vergezeld van een akkoordbrief van de initiatiefnemer dat aan de minimumeisen zal worden voldaan, evenals aan de opgelegde eisen en adviezen door VIPA verstrekt naar aanleiding van het toekennen van de subsidiebelofte. Eventueel dienen deze documenten te worden aangevuld met een met grondige redenen omklede rapportering van afwijkingen die kunnen worden toegestaan door het VIPA. Documenten ten behoeve van de eindafrekening De initiatiefnemer dient een evaluatieverslag duurzaam bouwen te leveren waarin het reële eindresultaat vergeleken wordt met het bekrachtigd programma van eisen, aangevuld met een akkoordbrief van de initiatiefnemer dat: - aan het definitief programma van eisen inzake comfort en het gebruik van energie, water en materialen wordt voldaan, conform de minimumeisen van VIPA; - dat aan de opgelegde eisen en adviezen verstrekt naar aanleiding van het toekennen van de subsidies wordt voldaan. Eventueel dienen deze documenten te worden aangevuld met een met grondige redenen omklede rapportering van afwijkingen die kunnen worden toegestaan door het VIPA, conform de VIPA-criteria voor afwijkingen. VIPA behoudt zich het recht voor om ter verificatie een volledig dossier as-built te verlangen voor nazicht. Dit dossier dient bijkomend minimaal volgende elementen te bevatten: - detailplannen van de oplossingen voor alle structurele bouwknopen aan de buitenschil van het gebouw, evenals details van aansluitingen van schrijnwerk ter beoordeling van het voorkomen van koudebruggen - plannen en Nederlandstalige beschrijvingen van de werking en regeling van alle aanwezige technische installaties (verwarming, ventilatie, koeling, luchtbehandeling, waterbehandeling, stoom- en persluchtproductie, systemen voor distributie, transport, veiligheid, zonwering, verlichting, enz.). 3 Als bijlage op het bestek inbouw

10 Toelichting inzake het gebruik van een Programma van Eisen Een Programma van Eisen (PvE) is een zodanige vertaling van de behoeften, wensen, eisen en verwachtingen, dat het kan gebruikt worden om het ontwerpproces te sturen en dat het aansluit bij de principes van projectmatig en bouwfasegericht werken. Tijdens het ontwerp biedt het opstellen van een PvE per project een directe hulp voor het definiëren van de ontwerpdoeleinden en de definitieve prestatie-eisen. Objectief evalueerbare grenswaarden inzake comfort en het gebruik van energie, water en materialen mogen hierin niet ontbreken. het beheren van gebouw en installaties, namelijk voor het checken van de prestaties van systemen en componenten na onderhouds- of herstellingswerkzaamheden Samenvatting Tabel 2 vat samen hoe de beoordeling van subsidies bij voorkeur verloopt. Het PvE is in de voorontwerpfase te zien als een evolutief document, dat zich fasegewijs ontwikkelt van grof naar fijn, in wisselwerking met het ontwerp, waarbij de ontwikkeling van het PvE steeds een stap voorloopt op de ontwerpontwikkeling. Op het einde van de ontwerpfase dienen de prestatie-eisen inzake comfort en gebruik van energie, water en materialen evenwel te worden bekrachtigd. Een definitief Programma van Eisen kan onderdeel vormen van het algemeen bestek of van het bijzonder bestek en dient een consistent geheel te vormen. Het PvE dient, bij de oplevering van gebouw en installaties, te kunnen worden gebruikt als instrument voor het testen van systemen en componenten, waarbij de resultaten getoetst worden aan de gestelde eisen van het bekrachtigd PvE. Ook in een latere fase kan het PvE dienen voor inbouw

11 Tabel 2: Bouwfasen en leverbaarheden Bouwfase Activiteit initiatiefnemer Leverbaarheden op het einde van de bouwfase in samenwerking met bouwteam Door de initiatiefnemer Door VIPA Door AGI - AOGGI Voorontwerp Ontwerp gebouw Aanvraag tot subsidiebelofte Subsidiebelofte Technisch advies aan VIPA Initieel programma van eisen Akkoordbrief Ontwerp Detaillering gebouw Aanvraag tot subsidiebeslissing Subsidiebeslissing Technisch advies aan VIPA Technische nota s, Bekrachtigd programma van eisen, Akkoordbrief Uitvoering Bouwen Effectieve vereffening Technisch advies aan VIPA van subsidies Oplevering Nazien en testen Afsluitprotocol bouwopdracht Eindafrekening Technisch advies aan VIPA Bouwdossier as-built Evaluatieverslag Akkoordbrief evaluatiecriteria

12 3 EVALUATIECRITERIA 3.1. Algemeenheden SMART-criteria De voorgestelde criteria zijn gebaseerd op het SMART-principe. Ze zijn Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Resultaatgericht en Tijdsgebonden. Er wordt bij de beschrijving van deze evaluatiecriteria in het bijzonder de nadruk gelegd op: - objectieve, meetbare rekeneenheden (bijvoorbeeld U-waarden, rendementen, ) - de indeling in preferentiële waardecategorïen (minimumeisen, aanbevelingen) - de eenvoud voor het opnemen in afpuntlijsten Toepassingsgebied In dit hoofdstuk worden minimumeisen en aanbevelingen gegeven inzake duurzaam bouwen. De voorgestelde minimumeisen hebben een onbetwist milieuvoordeel, zijn algemeen toepasbaar, hebben een lage terugverdientijd en leiden niet of nauwelijks tot meerkosten. Zij horen daarom, tenzij de toepassing in contradictie is met de wettelijke of stedenbouwkundige bepalingen, altijd te worden uitgevoerd. Nieuwe woningen en woongebouwen alsmede nieuwe gebouwen in de tertiaire sector dienen te voldoen aan deze minimumeisen inzake duurzaam bouwen. Bovendien moeten deze eisen tevens worden toegepast op grotere (dat wil zeggen groter dan 1000 m 2 ) bestaande gebouwen wanneer deze ingrijpende renovatie ondergaan 4. Enkel voor gebouwen die kleiner zijn dan 1000 m 2 (nieuwbouw en renovatie), kunnen de cursief gedrukte delen worden geïnterpreteerd als aanbevelingen i.p.v. als minimumeisen. Voor renovaties waarin de totale kosten van renovatie hoger zijn dan 25% van de nieuwbouwwaarde van het gebouw, gelden ook steeds de eisen inzake renovatie van een gebouw met een totaaloppervlakte van meer dan 1000 m 2. 5 Aanbevelingen hebben eveneens een onbetwist milieuvoordeel, doch met een meerkost die slechts op langere termijn kan worden terugverdiend. Hierbij dient te worden opgemerkt dat bij de toepassing van deze eisen en aanbevelingen de nodige aandacht moet worden besteed aan het binnenklimaat. Dit wordt gecontroleerd door nazicht van een door de initiatiefnemer te leveren programma van eisen inzake energie en comfort. evaluatiecriteria

13 Mogelijke redenen voor afwijkingen De criteria zijn zo concreet mogelijk geformuleerd op basis van in de bouwpraktijk gangbare ontwerpoplossingen en werkwijzen. Het is echter goed denkbaar dat een alternatieve, gelijkwaardige oplossing wordt voorgesteld. Net als in de nakende energieprestatieregelgeving is een alternatieve oplossing voor het invullen van een minimum-eis mogelijk (vergelijk: het 'gelijkwaardigheidsprincipe'), als maar aannemelijk wordt gemaakt dat daarmee de doelstelling van die eis in gelijke mate wordt bereikt. 6 Bestaande gebouwen, die renovatie ondergaan, dienen ook te voldoen aan de minimumeisen, voor zover deze technisch haalbaar zijn en kosteneffectieve investeringen met zich meebrengen, dat wil zeggen extra kosten die op basis van de actuele gemiddelde hypotheekrente binnen een periode van acht jaar zijn terug te verdienen door de toegenomen besparingen. In bepaalde gevallen van geklasseerde gebouwen of bouwonderdelen kunnen afwijkingen worden toegestaan op hogerstaande regel, op voorwaarde dat AROHM hiertoe schriftelijk tegenadvies heeft geleverd op basis van voorgestelde ontwerpoplossingen. Bij tegenadvies dient de initiatiefnemer de haalbaarheid van (gelijkwaardige) alternatieve oplossingen te rapporteren. Iedere afwijking van een minimum-eis dient in ieder geval steeds omstandig te worden verklaard. 4 Deze opdeling is conform het gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de energieprestaties van gebouwen, ref. COM(2002)192 def 5 Het criterium stemt overeen met artikel 5 van het voorstel voor richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de energieprestaties van gebouwen. 6 Voorbeeld: een dak wordt thermisch onvoldoende geïsoleerd, maar de ruimte eronder is een niet-benutte zolder met een thermisch geïsoleerde vloer. Indien een berekening kan aantonen dat de constructie dak+zolder+zoldervloer een equivalente isolatiewaarde heeft en, beschouwd over een volledig jaar, niet meer warmteverlies veroorzaakt, zonder condensatieproblemen en mogelijke schimmelvorming op mogelijke koudebruggen, dan kan een dergelijke opbouw worden aanvaard evaluatiecriteria

14 3.2. Minimum-eisen voor het toekennen van de subsidiebelofte Een initieel programma van eisen dient te worden opgesteld door de initiatiefnemer ten behoeve van de uitvoering van een concreet bouwproject. De initiatiefnemer dient in het programma van eisen de specifieke minimumeisen van VIPA op te nemen, evenals objectieve evalueerbare grenswaarden inzake comfort en mogelijke bijkomende eisen inzake gebruik van energie, water en materialen. Met betrekking tot comfort moeten minimaal expliciet objectief evalueerbare grenswaarden worden geformuleerd, per voorzien lokaal, inzake: - Thermisch comfort - Visueel comfort (lichtkwaliteit) - Luchtkwaliteit Het initieel programma van eisen dient tevens te bespreken hoe per verwachte technische installatie (verwarming, ventilatie, koeling, luchtbehandeling, waterhandeling, stoom- en persluchtproductie, systemen voor distributie, transport, veiligheid, zonwering, verlichting, enz.) volgende aspecten met objectief evalueerbare grenswaarden zullen worden beoordeeld: - Energie-efficiëntie - Water-efficiëntie Voor renovatieprojecten dienen alle bouwdelen en technische installaties te worden geëvalueerd en dient in het initieel programma van eisen advies te worden gerapporteerd inzake vervanging en/of alternatieve oplossingen, met de nadruk op de bevordering van efficiëntie van het gebruik van energie, water en grondstoffen. evaluatiecriteria

15 Naast deze specifieke elementen is een aanvulling noodzakelijk met een door het directiecomité ondertekende akkoordbrief inzake hun streven naar het behalen van objectief evalueerbare prestatie-eisen inzake comfort en het gebruik van energie, water en grondstoffen. Deze verklaring duidt tevens aan wie er in persoon verantwoordelijk is (de coördinator ) voor de goede uitvoering van deze verklaring Leveren van een akkoordbrief De akkoordbrief dient door het directiecomité te worden ondertekend en dient te vermelden dat aan de minimumeisen zal worden voldaan, evenals aan de opgelegde eisen en adviezen, door VIPA verstrekt naar aanleiding van het toekennen van de subsidiebelofte. Aanbevelingen Met betrekking tot de verwachte gebouwenschil en technische installaties kan worden besproken hoe, per bouwsysteemgroep (wand, dak, vloer, afwerking, installatietype) de grondstofefficiëntie zal worden beoordeeld. Innovatieve ideeën en systeemoplossingen kunnen aan VIPA worden aangereikt ter discussie. Om deze kracht bij te zetten is het vaak nog nodig er apart aandacht aan te geven Minimum-eisen voor het toekennen van de subsidiebeslissing De initiatiefnemer dient bijkomende technische nota s te leveren met betrekking tot de uitwerking van gebouw en installaties, evenals een door het ontwerpteam bekrachtigd programma van eisen inzake comfort en het gebruik van energie, water en materialen, conform de minimumeisen van VIPA, vergezeld van een akkoordbrief van de initiatiefnemer. Tevens dient het engagement inzake het verifiëren van deze objectief evalueerbare eisen tijdens en één jaar na de oplevering te worden geformuleerd. Deze verklaring duidt tevens aan wie er in persoon verantwoordelijk is (de coördinator ) voor de goede uitvoering van deze verklaring Leveren van een bekrachtigd programma van eisen Het betreft een update van het initieel programma van eisen, conform het uiteindelijke ontwerp, voorzien van objectief evalueerbare minimumeisen inzake comfort en het gebruik van energie, water en materialen. Dit programma van eisen is een verplichte aanvulling op het bestek. Vereiste bepalingen inzake comfort Per lokaal moeten in het programma van eisen objectief evalueerbare parameters worden vastgelegd, minimaal omvattend: - minimum en maximum temperaturen in diverse seizoenen, eventueel aangevuld met mogelijke overschrijdingsuren - toelaatbare CO 2 -concentraties - lux-niveaus voor verlichting evaluatiecriteria

16 De volgende aspecten dienen te worden gewaarborgd in het programma van eisen: - de inval van daglicht in alle verblijfs- en personeelsruimten 7 - het vermijden van directe windinval op toegangen 8 - het voorzien van een afdoende zonwering op alle horizontale, schuine en zuid- en westgerichte beglazing Leveren van technische nota s In de technische nota s dient te worden omschreven hoe prestatie-eisen worden omgezet in definitieve keuzes van componenten en systemen. In de ideale situatie zijn de technische nota s van met commentaar voorziene berekeningsnota s: er wordt een rekenkundige analyse gemaakt van de ontwerpkeuzes in relatie tot de objectief evalueerbare prestatieeisen. De technische nota s dienen zich in ieder geval te richten tot de minimumeisen, aanbevelingen, adviezen en referentiedocumenten van VIPA. De technische nota s omvatten minimaal expliciet Nederlands-talige berekeningsnota s voor de bepaling van: - De U-waarden van alle wanden van de gebouwenschil, aangevuld met een beoordeling van de karakteristieken van transparante delen van de gebouwenschil; - De dimensionering van de diverse technische installaties op basis van de eisen inzake comfort en verbruik van energie, water en grondstoffen, minimaal voor de installaties verwarming, koeling, ventilatie en verlichting. Berekeningsnota inzake U-waarden Het isolerend vermogen van een wand van de gebouwenschil wordt aangegeven door zijn U-waarde (vroeger k-waarde genoemd) bepaald volgens NBN B De U-waarde van een venster moet zowel de U- waarde van de beglazing als van het raamkader (inclusief ventilatierooster, inbouwrolluikkast, en dergelijke meer) in rekening brengen. Een Nederlandstalige berekeningsnota dient te worden geleverd die minimaal volgende punten omvat: - Per bouwmateriaal de waarde van de warmtegeleidingscoëfficiënt λ; - Per bouwdeel van de warmteverliesoppervlakte van het gebouw, i.e. per type-opbouw van een buitenmuur, dak, vloer, kelderwand, scheidingsmuur,.. een gedetailleerde berekening van de (equivalente) warmtedoorgangscoëfficiënt U (vroeger k-waarde genoemd) met vermelding van materiaaldiktes, warmtegeleidingscoëfficiënten van materialen en veronderstelde warmteweerstand van luchtlagen en overgangen; - Per koudebrug 10 en per twijfelgeval 11 van een koudebrug, de berekening van de lineaire en/of puntwaarde van de warmtegeleidingscoëfficiënt en een evaluatie van het gevaar op condensatie en schimmelvorming; - De vermelding van eventuele bijzondere veronderstellingen; bij afwijking een argumentatie op basis van internationaal erkende normen of het gelijkwaardigheidsprincipe 12 ; Het voldoen aan de minimumeisen van VIPA inzake U-waarden en aan de geldende wettelijke nationale, gewestelijke en regionale bepalingen en Belgische normen inzake thermische isolatie dient schriftelijk te worden bevestigd. evaluatiecriteria

17 Beoordeling van de karakteristieken van transparante delen van de gebouwenschil De keuze van de transparante delen van de gebouwenschil dient met redenen te worden omkleed. Volgende aspecten dienen te worden besproken in de technische nota. Zonwering en lichttoetreding van het transparant materiaal Voor transparante vlakken en ramen met een lengte of breedte groter dan 80 cm 13, evenals voor alle transparante dakvlakken, dient de nota te bespreken hoe zonwering per glasoppervlak wordt geïmplementeerd. In het bijzonder dient voor alle externe transparante delen (zowel glas als kunststof) de verhouding τ v /g te worden opgegeven, conform NBN EN 410. Toelichting: Transparante delen laten ook warmte door ten gevolge van bezonning. In de zomer kan er oververhitting ontstaan, wat niet alleen hinderlijk is maar eventueel kan aanzetten tot het gebruik van actieve koeling. De evaluatie van de zonnewarmtedoorlaatbaarheid gebeurt op basis van de g-waarde (zonnetransmissiefactor, ook ZTA genoemd) van het transparant materiaal. Deze geeft aan welk deel van de zonnestraling doorgelaten wordt. In de zomer is een lage waarde gunstig (min- 7 De uitgangsvereiste is dat tijdens de dag, elke verblijfsruimte (inclusief slaap- en woonruimtes) en personeelsruimte (inclusief kleedkamers en pauzeruimtes) op een veilige wijze kan betreden worden zonder kunstlicht te ontsteken. Voor overige ruimtes dient te geëvalueerd of een gebrek aan daglichttoetreding aanvaardbaar kan zijn inzake een snelle visuele inspectie (bijvoorbeeld inzake het nazicht van ongeregeldheden van patiënten, residenten, gehandicapten, kinderen,..). 8 Hoofd-in- en uitgangen dienen te worden voorzien van dubbele deursluizen en eventueel automatische deuren, zodanig dat het openen van de deur geen koudevlaag of drukverlies veroorzaakt. Overige toegangszones moeten worden beschermd tegen de inval van winterwind, bijvoorbeeld door middel van het voorzien van sassen, schuttingen en/of aangepaste begroening. 9 Om oververhittingsproblemen, en dus energieverslindende koeling, te vermijden dient in de zomer vooral de inval van zonlicht vanuit de zuidelijke, westelijke en bovenrichtingen te kunnen worden vermeden. De meest aangewezen oplossing is het voorzien van externe zonwering, bij voorkeur regelbaar. Dikwijls kunnen ook architecturale ingrepen, zoals bijvoorbeeld het voorzien van zonwering, dakoverstekken of bladverliezende vegetatie, afdoende zijn om de koellast aanzienlijk te verlagen. Kleur, materiaal en textuur van de bouwdelen kunnen tevens worden gekozen in functie van de reflectie of absorptie van zonnewarmte. 10 Koudebruggen zijn lokale verzwakkingen in de thermische isolatie van de buitenschil van een gebouw met lokaal een verhoogd warmteverlies en welke preferentiële condens- en schimmelzones vormen. Het effect van koudebruggen wordt nefaster naarmate de isolatiegraad toeneemt. Enkele klassieke koudebruggen zijn: betonnen lintelen aangegoten tegen het parement, gesloten spouwen rond ramen, doorlopende betonnen terrasvloeren en dakoversteken en buitenhoeken gevormd door een vloerplaat boven een kruipruimte en twee buitenwanden. In het algemeen is de basiskennis om koudebruggen te vermijden vrij goed gekend in de Belgische bouwdocumentatie. Tevens staat software ter beschikking voor de evaluatie van speciale gevallen. 11 Het staat VIPA vrij om een beoordeling van koudebruggen te verlangen van door VIPA aangeduide constructiedetails. 12 De bevestiging van het voldoen aan de minimumeisen door middel van bouwfysische simulatie van het bouwdeel, ingesloten in de overige bouwdelen, kan aanvaard worden als gelijkwaardigheidsargument. De rapportering van deze argumentatie dient evenwel in het Nederlands te geschieden. 13 VIPA heeft het recht om bijkomende gebouwdelen aan te duiden voor evaluatie evaluatiecriteria

18 der koeling nodig), terwijl in de winter een hoge waarde gunstig is (minder verwarming). Bij de keuze dient de zomersituatie echter doorslaggevend te zijn. Voor het visueel comfort is de lichttransmissie van het transparant materiaal essentieel. De lichtdoorlaatbaarheid kan begroot worden door de tv-waarde (lichttransmissiefactor, ook LTA genoemd). Deze geeft aan welk deel van het zichtbaar zonlicht wordt doorgelaten. Een hoge waarde is gunstig omdat dit betekent dat er meer licht naar binnen treedt en dat er dus minder kunstverlichting nodig is. De tv-waarde is ook afhankelijk van de kleur van het materiaal. Een lage lichttransmissiefactor tv zorgt voor een onvermijdelijk zonnebrileffect, waardoor men steeds geneigd is om de verlichting in te schakelen. Om maximaal gebruik te kunnen maken van de daglichttoetreding, moet de τ v hoger zijn dan 65 %. Ventilatiemogelijkheden Voor ramen in buitenwanden dient per raam te worden aangeduid welke openingsmogelijkheden en geïntegreerde ventilatieroosters worden voorzien. Koudebruggen Voor metalen raamconstructies dient door middel van een simulatie te worden aangetoond dat aan de VIPA-eis inzake U-waarde voor glas+schrijnwerk wordt voldaan, dat de keuze van het profiel niet leidt tot oppervlaktecondensatie en dat er geen koudebruggen worden gecreëerd bij de aansluiting van het profiel met de wanden en bij de aansluiting tussen de profielen onderling. Zuiver energetisch gezien is de keuze van een beglazing gunstig, indien deze een lage U g -waarde heeft (voornamelijk een wintervoorwaarde), een lage g-waarde (zomervoorwaarde) en een relatief hoge τ v -waarde (visuele voorwaarde). Voor zonwerende toepassing wordt bij voorkeur een beglazing gekozen met zo hoog mogelijke waarde voor de verhouding τ v /g. Hoe hoger deze waarde des te meer licht wordt doorgelaten in vergelijking tot de doorgelaten zonnewarmte. Deze verhouding dient zo hoog mogelijk te zijn ten einde in zomeromstandigheden de koelbelasting zo laag mogelijk te houden en voldoende lichtinval te verzekeren. Geluidwering Voor buitenwanden langs de straatzijden of langs mogelijke bronnen van geluidhinder dient de nota de akoestische eigenschappen van de beglazing te evalueren. Dimensionering van technische installaties Om een optimale energiebesparing te bekomen dient te worden gestreefd naar een goede afstemming tussen ruwbouw en installaties. Zo zal het isolatiepeil van het gebouw in aanzienlijke mate invloed hebben op de dimensionering van de verwarmings- en koelinstallatie. Een goede systeemkeuze van beglazing, zonwering, beperking van de interne warmtewinsten en passieve technieken kan leiden tot het vermijden van actieve koeling. Een goed daglichtontwerp kan ook in het bijzonder bijdragen tot energiebesparingen op kunstlicht. Indien in de ruwbouwfase voorzieningen werden getroffen voor natuurlijke of nachtelijke ventilatie, dan kan extra energie worden bespaard door aangepaste ventilatiesystemen. evaluatiecriteria

19 Verwarming en koeling Ventilatie De gegevens waarop de binnenklimaatberekeningen dienen te gebeuren, dienen in samenspraak met het ontwerpteam duidelijk te zijn vastgelegd. Met name dienen duidelijk de grenzen en de benaming van de zones voor verwarming en koeling te zijn aangeduid. Op plan dient per klimatisatiezone te worden gerefereerd naar bijlagen met vermelding van: de oppervlakte en het volume; de grenswaarden voor minimale en maximale temperatuur; het statistisch toelaatbaar aantal overschrijdingsuren inzake zomercomfort in functie van het type klimaatjaar van Ukkel. De warmte- en koudedistributie in de diverse ruimten dient te zijn besproken en aangeduid op technische plannen. De plaatsing van energie-, verwarmings- en koelproductie-eenheden moet aangeduid zijn op de ruwbouwplannen en de eventuele infrastructuurplannen. Actieve koeling is niet toegestaan, tenzij voor bijzondere lokalen. Bij het toepassen van actieve koeling dient dit bijkomend energieverbruik grondig te worden geargumenteerd. Er moet met name voor alle voorgestelde koeleenheden worden aangetoond of de koeling noodzakelijk is en of deze niet kan worden geëlimineerd door andere bouwkundige of technische ingrepen. De nota dient voor van koeling voorziene lokalen te beschrijven hoe thermische isolatie van de zone, beperking van het vermogen van verlichting en apparatuur, de implementatie van zonwering en zonwerende beglazing, aangepaste ventilatie en een geautomatiseerde regeling van de koelapparatuur het benodigd koelvermogen en het energieverbruik voor koeling zullen beperken. De luchtdistributie in de diverse ruimten dient te zijn besproken en aangeduid op technische plannen en diverse voorzieningen zoals ruwbouwkokers en roosters moeten aangeduid zijn op de ruwbouwplannen en de eventuele infrastructuurplannen. Het voorzien van natuurlijke toe- of afvoer van lucht vereist een beschrijving van de plaatsing en de dimensionering van eventuele roosters en openingen. De nota dient in alle gevallen de ventilatie van de afzonderlijke lokalen te beschrijven. Op plan en in een bijzonder bestek dient het vereiste luchtdebiet aan verse lucht te worden aangeduid per ventilatiezone. Ook alle kelderlokalen en technische ruimtes dienen reglementair te worden geventileerd. Op plan en in een bijzonder bestek dienen voor mechanische toe- en/of afvoer van lucht tevens te worden aangeduid per klimatisatiezone: de pulsiemonden en de minimum en maximum luchttemperatuur per pulsiemond. Per mechanische ventilatie-eenheid dienen minimaal volgende punten te kunnen worden geleverd op aanvraag: - principeschema's; - de minimum en maximum luchtsnelheid en de minimum en maximum luchttemperatuur per ventilatiezone; - een bepaling van het drukverlies over alle componenten (kanalen, batterijen, recuperatoren, filters, geluiddempers, eindelementen, roosters,..), evenals de thermische isolatie en luchtdichtheidsklasse van en de luchtsnelheden in de ventilatiekanalen; evaluatiecriteria

20 - de karakteristieke curve van elke ventilator en het elektrisch vermogen van zijn aandrijfmotor, en het geleverde debiet, rekening houdend met de weerstanden van alle samenstellende onderdelen van de groep en het toebehoren, evenals met de luchtweerstanden van kanalen en roosters; - de vermelding van eventuele bijzondere veronderstellingen. Er dient op basis van deze informatie en bijkomende berekeningen te worden bevestigd dat aan de minimumeisen van VIPA en aan de eisen geformuleerd in het programma van eisen kan worden voldaan. De nota dient in het geval van mechanische ventilatie per bediend lokaal en per ventilatie-eenheid aan te geven of en hoe de luchtdebieten variabel kunnen worden gemaakt door aanpassing aan de werkelijke ventilatiebehoeften 14. Regeling Voor alle regelingen voor klimaatsystemen (verwarming, ventilatie, koeling) en verlichting dienen nota s te worden opgesteld die minimaal de werking van de regeling beschrijven rekening houdend met de diverse seizoenen, de dag-/nachtsituatie en het gebruik van de lokalen Specifieke minimumeisen van VIPA Eisen inzake de ruwbouw Maximaal toelaatbare U-waarden Voor alle gebouwen kleiner dan 1000 m 2 dient het voldoen aan de Belgische norm NBN D inzake de ventilatievoorzieningen voor woongebouwen te worden bekrachtigd. Verlichting De berekeningsnota dient minimaal de inplanting, de lichtkarakteristieken en de energie-efficiëntie van de verlichtingstoestellen te beschrijven, gegroepeerd volgens verlichtingszone. Per verlichtingszone dient het voldoen aan de minimumeisen inzake lux-niveaus te worden bekrachtigd. Deze eisen hebben betrekking op de individuele isolatie van de wanden van de gebouwschil. In de volgende tabel worden eisen gegeven voor de maximaal toelaatbare U-waarden (U max, te berekenen volgens NBN B ) van de individuele wanden van de warmteverliesoppervlakte van het gebouw. Hierin wordt enkel een onderscheid gemaakt tussen nieuwbouw en renovatie, onafhankelijk van het type gebouw. Afwijkingen zijn enkel mogelijk indien wordt voldaan aan de VIPA-criteria inzake afwijkingen. Indien vloerverwarmingssystemen zijn voorzien, dient in alle gevallen een U-waarde voor de vloer van maximaal 0,25 W/m 2 K te worden gehanteerd. evaluatiecriteria

21 Tabel 2 : isolatie-eisen m.b.t. de individuele wanden (maximaal toelaatbare U-waarden) Wanden van de warmteverliesoppervlakte van het gebouw U max (W/m 2 K) Nieuwbouw of renovatie Bovenste daken of plafonds 0,25 Ondoorschijnende buitenwanden 15 (met inbegrip van koudebruggen) 0,40 Onderste vloeren 16 0,50 Doorschijnende wanden of wandelementen, van het verliesoppervlak van het gebouw (inclusief beglaasde deuren, lichtstraten, dakkoepels, glasbouwsteen, ); deuren en poorten U-waarde beglazing (of centraal deel) 1,2 conform NBN EN 673, 674 of U-waarde beglazing (of centraal deel) inclusief schrijnwerk 1,6 (incl. raamwerk, ingebouwde rolluiken, ventilatieroosters, ) 14 Systemen met variabel luchtvolume kunnen, met behoud van comfort, typisch tot twee maal minder energie nodig heben dan systemen met constant luchtdebiet. Mogelijke debietregelingen zijn: regelkleppen in de ventilatiekanalen, gebruik maken van een mengluchtregister, inspelen op de inschakeltijden van de ventilatoren, een elektronische, frequentiegestuurde toerentalregeling op de ventilatoren. 15 Bij voorkeur wordt de isolatie langs de buitenzijde aangebracht. Hierdoor kunnen koudebruggen worden vermeden en wordt de thermische massa van het gebouw vergroot. Een equivalentieprincipe (simulatie of meerdimensionale berekening) kan eventueel worden voorgelegd voor dubbele gevels, buitenwanden in contact met niet-beschermde maar vorstvrije ruimten of in contact met de volle grond, evenals voor gemeenschappelijke wanden tussen beschermde ruimtes. 16 Een gelijkwaardigheidsprincipe (simulatie of meerdimensionale berekening) kan worden voorgelegd voor vloeren boven niet-beschermde maar vorstvrije ruimten of vloeren op volle grond, evenals voor gemeenschappelijke vloeren tussen beschermde ruimtes. 17 Beglazing is nog steeds de zwaktste schakel in de thermische isolatie van een gebouw en het vermijden van oververhitting. De evaluatie van de warmte-isolatie van beglazing gebeurt op basis van de U g -waarde centraal bepaald op het glasoppervlak, die voornamelijk afhankelijk is van het aantal glasplaten (enkel, dubbel, driedubbel), de aard van de spouwvulling tussen de glasplaten (droge lucht of gasvulling) en de aanwezigheid van warmtereflecterende coatings op de glasplaten. Om de warmteverliezen in het stookseizoen te beperken is een lage U g - waarde erg belangrijk. Door te kiezen voor verbeterd dubbel glas met gasvulling en warmtereflecterende coating kunnen U g -waarden tot 1,1 W/m 2 K bekomen worden. Deze beglazing heeft een relatief lage meerprijs ten opzichte van gewoon dubbel glas. NBN EN 673 is een rekenmethode voor het bepalen van de U-waarde. NBN EN 674 en 675 zijn experimentele methodes. Een norm EN 1098 is in ontwikkeling en behelst een bijkomende experimentele methode evaluatiecriteria

22 Eis inzake koudebruggen De beoordeling dient te gebeuren a.d.h.v. de temperatuursfactor f zijnde de verhouding van het verschil tussen de oppervlaktetemperatuur en de buitentemperatuur tot het verschil tussen de binnentemperatuur en de buitentemperatuur : f = (T io T e ) / (T i T e ). Algemeen dient voor iedere structurele bouwknoop van de buitenschil van het gebouw en voor iedere aansluiting van de gebouwenschil met schrijnwerk de volgende eis te worden gehaald 18 : f > 0,7. Eis inzake K-peil Voor gebouwen met een aanwezigheid van personen voor meer dan 12 uur per dag, en voor gebouwen < 1000m 2, mag het globaal isolatiepeil 19 van het gebouw, berekend volgens NBN B , niet meer bedragen dan K40. Eisen inzake materiaalkeuze Het in de gebouwen gebruikte hout dient te komen van FSC (Forest Stewardship Council)-gecertificeerde bossen die voldoen aan de principes en criteria inzake duurzaam bosbeheer 20. Het gebruik van (H)CFK-houdende isolatiematerialen is verboden. Het gebruik van CFK s in koelcircuits is verboden. Bij behoud van een koelinstallatie dienen de CFK s te worden vervangen en op een milieuvriendelijke wijze te worden vernietigd. Vloeren dienen met materialen met hoge duurzaamheid te worden afgewerkt, rekening houdend met de mogelijke aantasting door kuisproducten en desinfectiemiddelen, het akoestisch effect van de materiaalkeuze en de eenvoud van het herleggen van mogelijk geïntegreerde bekabeling en luchtkanalen. Indien beton wordt gebruikt, dan is het gebruik van biologisch afbreekbare ontkistingsvloeistoffen/-smeermiddelen verplicht Eisen inzake de technieken Eisen verwarming Productie Voor nieuwe gebouwen of renovaties met een totaaloppervlakte van meer dan 1000 m 2 dient de technische, milieutechnologische en economische haalbaarheid van het installeren van gedecentraliseerde systemen voor energievoorziening, mogelijk gebaseerd op hernieuwbare energiebronnen, warmte-krachtkoppeling (WKK), stadsverwarming of warmtepompen te worden beoordeeld 21. Het resultaat van een dergelijke beoordeling dient beschikbaar te zijn voor raadpleging door alle betrokkenen. Er dient voor nieuwbouw te worden geopteerd voor productie van warmte door middel van een gasketel met een HR-Top label, waarbij dient te worden gelet op de keuze van een zo efficiënt mogelijke ketel. Het gebruik van elektrische verwarming is in regel verboden 22. In het geval van reeds aanwezige ketels van meer dan 15 jaar oud is een volledige keuring van de verwarmingsinstallatie vereist en advies over vervanging of alternatieve oplossingen 23. Deze keuring omvat minimaal een beoordeling van het rendement van de ketel bij vol- en deellast en van de ketelgrootte vergeleken met de verwarmingseisen van het gebouw. Bij de keuring dient te worden gelet op het energieverbruik en de vermindering van de uitstoot van CO 2. Het keuringsrapport dient te beslissen over een eventuele vervanging door efficiëntere toestellen. evaluatiecriteria

23 Hierbij dient de nota te argumenteren of oude verwarmingselementen zoals radiatoren kunnen worden hergebruikt bij overschakeling op een systeem voor lage-temperatuur verwarming. Leidingen, kraanhuizen en pompen voor warmtetransport dienen van een aangepaste isolatie te worden voorzien. Op deze manier worden de distributieverliezen tot een minimum gereduceerd. Distributie Regeling Het toepassen van een verlaagd temperatuurregime voor de warmtedistributie (maximum 70 C/50 C) is verplicht, tenzij niet kan worden voldaan aan de isolatie-eisen. Bij goed geïsoleerde gebouwen is de hoeveelheid te leveren warmte vrij klein waardoor lage temperatuurverwarming of stralingsverwarming mogelijk wordt. Lage temperatuurverwarming (LT) heeft enkele interessante voordelen : energiebesparend door een beter installatierendement (toepassing van condensatietechniek, verminderde distributieverliezen, beter afgifterendement) en minder verliezen door ventilatie (lagere luchttemperaturen) verhoogt het comfort door stralingswarmte, goede warmteverdeling, geen koude vloeren en minder tocht verschijnselen door lagere luchttemperaturen, betere luchtkwaliteit door minder luchtbeweging, minder stofverspreiding, geen stofschroei, betere kansen voor toepassing van alternatieve duurzame energiebronnen als warmtepompen en zonnecollectoren. Inzake het vermijden van stralingsasymmetrie dienen verwarmingselementen langs de raamzijde van ruimtes te worden geplaatst. Verwarmingselementen kunnen slechts elders worden voorzien indien de U-waarde van beglazing+schrijnwerk kleiner dan of gelijk is aan 0,8 W/m 2 K 24. Het toepassen van een weersafhankelijke ketel- en kringsturing met start/stop-optimalisering is verplicht, evenals het toepassen van goed regelbare thermostatische kranen. Een toerentalregeling op de pompen van de verwarmingsinstallatie is verplicht voor installaties met een thermisch vermogen groter dan 55 kw 25 en voor alle kringen met een variabel debiet Uitgaande van een buitentemperatuur van 0 C en een binnentemperatuur van 20 C, wordt aan deze eis voldaan wanneer de temperatuur aan het binnenoppervlak van een buitenwand overal hoger is dan 14 C. Aan de voorgestelde eis wordt meestal voldaan door de maximale U-waarden te respecteren, door alzijdige doorlopende isolatie en door de isolerende laag zo veel mogelijk naar de buitenzijde van de wand te verschuiven. 19 Het globaal isolatiepeil houdt, naast de bepaling van de U-waarden tevens rekening met de compactheid van het gebouw. 20 Als (te raporteren en te beoordelen) afwijking kan het gebruik van Europees hout in sommige gevallen worden toegestaan. 21 Conform het gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de energieprestaties van gebouwen, ref COM (2002) 192 def. 22 Elektrische verwarming is niet alleen op vlak van energie-efficiëntie een slechte keuze, het is ook een dure optie. 23 Conform het gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de energieprestaties van gebouwen, ref COM (2002) 192 def. 24 Richtwaarde van het Passivhausinstitut 25 Deze eis is conform aan de Duitse regelgeving. 26 Bijvoorbeeld radiatorkringen evaluatiecriteria