Prostatectomie bij prostaatkanker. Urologie

Transcriptie

1 Prostatectomie bij prostaatkanker Urologie

2 Inleiding Uw behandelend arts of uroloog heeft u verteld dat bij u prostaatkanker is vastgesteld. Mogelijk hebt u ook een gesprek gehad met de (oncologie)verpleegkundige. Uw uroloog heeft u een operatieve verwijdering van de prostaat (radicale prostatectomie) voorgesteld. In deze folder krijgt u meer informatie over deze ingreep. Uitzaaiingen Het bij u uitgevoerde onderzoek heeft aangetoond dat er een kwaadaardig gezwel in de prostaat aanwezig is. De aanvullende onderzoeken hebben geen aanwijzingen voor uitzaaiingen (oftewel metastasen ) opgeleverd. Dat wil zeggen dat het kwaadaardige gezwel waarschijnlijk beperkt is tot de prostaat. We spreken dan van een gelokaliseerd prostaatcarcinoom. Er kan daarom een behandeling worden uitgevoerd, met de bedoeling dat u volledig geneest. Prostaatkanker Prostaatkanker is, net als andere vormen van kanker, een ziekte van de lichaamscellen. Kanker wordt gekarakteriseerd door de ongecontroleerde groei van abnormale cellen. Dit in tegenstelling tot de normale en gecontroleerde aanmaak van lichaamscellen die dienen ter vervanging van uitgeput of beschadigd weefsel. Een typische eigenschap van kanker is de doorgroei in en aantasting van omliggende organen en de verspreiding van kankercellen via lymfe- en bloedbanen naar andere delen van het lichaam (uitzaaiing of metastasering). Prostaatkanker komt veel voor. Na longkanker is dit de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen. In 2003 werd bij 7900 mannen prostaatkanker vastgesteld. Prostaatkanker komt vooral voor op oudere leeftijd. Voor het veertigste levensjaar is prostaatkanker zeer zeldzaam. Net als bij andere vormen van kanker moet eerst vastgesteld worden, om uitgezaaide kanker uit te sluiten, of de ziekte beperkt is tot het oorspronkelijke orgaan (prostaat). Zijn er uitzaaiingen dan heeft een gerichte behandeling weinig zin en wordt aan de patiënt een andere therapie geadviseerd. In deze brochure zal verder ingegaan worden op de behandeling van de vorm van kanker die zich beperkt tot de prostaat. Daarbij zal de operatieve verwijdering (de radicale prostatectomie) van de prostaat de meeste aandacht krijgen. 2

3 De prostaat a. Blaas f. Endeldarm b. Urinebuis g. Zaadblaasje c. Penis h. Prostaat d. Zaadbal i. Zaadstreng e. Urineleider De prostaat is een klier die aan het begin van de penis ligt, tegen de blaas aan (zie afbeelding). De prostaat produceert vocht, dat dient voor het transport van zaadcellen tijdens de ejaculatie (zaadlozing). Hoewel grootte en vorm van de prostaat kunnen wisselen is de prostaat te vergelijken met een grote walnoot. In de prostaat kunnen zowel goedaardige als kwaadaardige vergrotingen voorkomen. Een goedaardige vergroting (hypertrofie) geeft plasklachten doordat deze vergroting de plasbuis kan dichtdrukken. Een kwaadaardig gezwel ontstaat meestal aan de buitenzijde van de prostaat en geeft veel minder vaak plasklachten. Goed- en kwaadaardige gezwellen komen vaak tegelijkertijd voor. Voor de goedaardige vergroting bestaan verschillende behandelingsmogelijkheden, die hier echter verder niet besproken zullen worden. In deze brochure wordt alleen ingegaan op de behandeling van prostaatkanker. Het doel van de kankerbehandeling Het doel van de behandeling is het genezen van de ziekte. Dit is echter niet altijd mogelijk. Met name als de tumor al is uitgezaaid, zijn de kansen op volledige genezing in het algemeen gering. Prostaatkanker maakt hierop geen uitzondering. Als het kankerproces beperkt is tot het orgaan waar het ontstaan is (in dit geval de prostaat) bestaat een behoorlijke kans op definitieve genezing. Bij voorkeur moet een behandeling weinig of geen bijwerkingen hebben, goed verdragen worden en een goede genezingskans bieden. Juist bij prostaatkanker is het natuurlijk verloop zeer wisselend. Bij sommige mannen heeft de kanker een agressief karakter en kan snel leiden tot uitzaaiingen en de dood. Bij andere mannen heeft het kankerproces echter een zeer langzaam verloop, vaak zelfs zodanig dat de patiënt overlijdt zonder klachten te hebben gehad. 3

4 Het vaststellen van prostaatkanker Voor alle vormen van kanker geldt dat een vroege herkenning van de ziekte betere kansen biedt op definitieve genezing. Dit geldt ook voor prostaatkanker. In een vroeg stadium hoeft prostaatkanker geen klachten te geven. Klachten met het plassen berusten meestal op een goedaardige vergroting van de prostaat. Prostaatkanker werd tot voor kort alleen opgespoord met de vinger: bij rectaal onderzoek is de prostaat via de anus/endeldarm te voelen. Tegenwoordig kan dankzij het PSA-gehalte (Prostaat Specifiek Antigeen) in het bloed al in een zeer vroeg stadium vermoed worden of iemand prostaatkanker heeft. Een verhoogd PSA-gehalte is niet altijd het bewijs voor prostaatkanker. Bij een ontsteking van de prostaat of bij een grote prostaat kan het PSA-gehalte ook verhoogd zijn. Verder onderzoek, met name microscopisch weefselonderzoek van de prostaat is daarom altijd noodzakelijk. Dit weefselonderzoek wordt tegenwoordig vaak uitgevoerd met behulp van echografie, waarbij via een sonde in de endeldarm met geluidsgolven de prostaat zichtbaar wordt. In de prostaat kunnen zo afwijkingen gezien worden die direct aangeprikt kunnen worden om weefsel te verkrijgen voor microscopisch onderzoek. Behandelmogelijkheden Voor de lokale behandeling van prostaatkanker staan drie mogelijkheden ter beschikking: een operatie (radicale prostatectomie oftewel totale verwijdering van de prostaat) een uitwendige bestralingsbehandeling een inwendige bestralingsbehandeling Radicale prostatectomie De radicale prostatectomie is een relatief grote ingreep. In tegenstelling tot een operatie voor een goedaardige vergroting moet bij deze ingreep de gehele prostaat, inclusief prostaatkapsel en zaadblaasjes, verwijderd worden. De ingreep vindt plaats onder algemene verdoving en duurt ongeveer twee tot drie uur. Bij een totale radicale prostatectomie wordt de prostaat weggenomen, samen met het omliggende weefsel, het stuk plasbuis dat door de prostaat heen loopt, een deel van de blaasuitgang, een gedeelte van de zaadleiders en de beide zaadblaasjes achter de prostaat. Vervolgens wordt een nieuwe verbinding gemaakt tussen de blaas en het overgebleven gedeelte van de plasbuis. Deze verbinding bevindt zich in de buurt van de sluitspier, waardoor de operatie gevolgen kan hebben voor de incontinentie (controle over het ophouden van de urine). Hierover later in deze folder meer. Bij de ingreep worden ook de zaadleiders afgesloten. Het weefsel dat tijdens de operatie verwijderd is, wordt microscopisch onderzocht in het pathologisch anatomisch laboratorium. Dit onderzoek neemt zeven tot tien dagen in beslag. De arts bespreekt de uitslag meestal al tijdens 4

5 uw verblijf in het ziekenhuis en anders zeker tijdens de eerste poliklinische controle met u. Deze uitslag bepaalt of u werkelijk vrij van tumor bent (oftewel radicaal geopereerd ). Voordelen Het voordeel van een radicale prostatectomie is dat het gehele aangedane orgaan verwijderd wordt. Bovendien kunnen tijdens de operatie zonodig eerst de lymfklieren onderzocht worden op eventuele uitzaaiingen. Nadelen Voor de radicale prostatectomie is narcose nodig en een ziekenhuisopname van zeven tot tien dagen. Net als bij elke grote chirurgische ingreep kunnen complicaties optreden, zoals infecties, vertraagde wondgenezing en trombose. Daarnaast moeten incontinentie en impotentie worden genoemd als mogelijke complicaties. Incontinentie van urine is ongewild urineverlies. Er is een kleine kans (ongeveer 5 %) dat u voorgoed moeite hebt met het ophouden van de urine. Impotentie (het verlies van erectie) treedt in bijna alle gevallen op. De gang van zaken Hieronder volgt een korte beschrijving van de procedure rond de operatie. Voor de algemene gang van zaken in het ziekenhuis verwijzen wij u naar de gids Opname in OMC. De Radicale Prostatectomie Algemene voorbereiding op de operatie Pré-operatief onderzoek Het uitvoeren van pré-operatief onderzoek houdt in dat een aantal voorbereidingen op de operatie al vóór de opname worden getroffen. Voor u heeft deze werkwijze als voordeel dat de opnametijd zo kort mogelijk gehouden kan worden. Toch zult u meestal één dag voor de operatie worden opgenomen. Dit heeft te maken met het laxeren (schoonmaken) van de darmen. Het pré-operatief onderzoek bestaat uit een aantal onderdelen: het algemeen voorbereidend onderzoek kennismaking met de anesthesioloog of diens assistent en een gesprek met een verpleegkundige. Het algemeen voorbereidend onderzoek Ter voorbereiding op de operatie kunnen enkele onderzoeken verricht worden zoals: Het maken van een hartfilm (= ECG) Röntgenfoto van de longen Bloedonderzoek Indien nodig brengt u een bezoek aan de cardioloog, internist of neuroloog voor lichamelijk onderzoek. Dit is afhankelijk van uw leeftijd en medische voorgeschiedenis. 5

6 Kennismakingsgesprek met de anesthesioloog of diens assistent U maakt kennis met een anesthesioloog of diens assistent, die zich op de hoogte zal stellen van uw gezondheidstoestand. Als u de anesthesioloog of diens assistent ontmoet, heeft hij uw medisch dossier al bestudeerd, maar stelt hij voor de volledigheid nog wat vragen. Zo wil hij weten welke medicijnen u slikt en of u overgevoelig (allergisch) bent voor bepaalde medicijnen. Ook stelt hij vragen over eerdere operaties en hoe u toen op de anesthesie reageerde. Aan de hand van dit gesprek, de gegevens van de behandelend specialist, de door u ingevulde vragenlijst, eventuele aanvullende onderzoeken en uw eigen vragen bespreekt de anesthesioloog of diens assistent met u welke vorm van anesthesie voor u het meest geschikt is. Dit kennismakingsgesprek is natuurlijk ook voor u het moment om vragen te stellen en alle wensen, maar ook angsten over de anesthesie te bespreken. Een handige tip: maak een lijstje met vragen waarop u een antwoord wil krijgen! Het gesprek duurt ongeveer 10 tot 15 minuten. Afhankelijk van de afgesproken vorm van anesthesie, krijgt u aanvullend specifieke informatie. Gesprek met een verpleegkundige Tijdens het verpleegkundig opnamegesprek geeft de verpleegkundige u informatie over de gang van zaken rondom de opname, het verblijf op de afdeling en de voorbereiding op en de nazorg na de operatie. Daarnaast stelt deze u vragen over onder andere medicijngebruik, dieet, allergieën, uw medische voorgeschiedenis en thuissituatie. Het is belangrijk dat u alle medicijnen die u gebruikt meeneemt naar dit gesprek. Ook tijdens dit gesprek hebt u de gelegenheid om vragen te stellen. Het gesprek duurt ongeveer 15 tot 30 minuten. Wanneer moet u stoppen met bloedverdunnende en/of andere medicijnen? Als u bloedverdunnende medicijnen gebruikt is het noodzakelijk dat u enkele dagen voor de operatie stopt met het innemen hiervan. Dit kan ook gelden voor eventuele andere medicijnen die u gebruikt. Stop niet uit eigen beweging! Uw arts en de anesthesioloog bepalen tijdens het pré-operatief onderzoek met u wanneer u met welke medicijnen moet stoppen. Opname op de verpleegafdeling Urologie U wordt opgenomen op de verpleegafdeling Urologie. Voor de algemene gang van zaken in het ziekenhuis verwijzen wij u naar de gids Opname in OMC. Opnamedag Op de dag van opname (meestal één dag voor de operatie), wordt het verpleegkundig gesprek dat eerder heeft plaatsgevonden kort met u doorgenomen. Wij vragen u eventuele veranderingen (telefoonnummers, contactpersonen, medicijnen, allergieën) aan ons door te geven. Er wordt bloed afgenomen dat in het bloedgroepenlaboratorium wordt bewaard. U krijgt s middags en s avonds een laxeermiddel (zeepspuit) om de darmen schoon te maken. 6

7 Om trombose te voorkomen wordt s avonds gestart met het toedienen van een anti-trombosemiddel, met behulp van een spuitje. Dit spuitje wordt gezet in de bovenarm. Dit middel zult u gedurende de gehele opname één keer per dag krijgen, totdat u weer goed mobiel bent. De fysiotherapeut van de afdeling wordt op de hoogte gebracht van uw opname. Deze zal u gedurende de eerste dagen na de operatie helpen met goede ademhalingstechnieken. Als u een slaapmiddel wenst kunt u dit kenbaar maken. Dag van de operatie: zie ook folder Anesthesie Voor de operatie krijgt u een operatiejasje om aan te trekken. Een verpleegkundige brengt u vanaf de verpleegafdeling in uw bed naar de voorbereidingsruimte op de operatieafdeling. In de voorbereidingskamer is het kouder dan op de verpleegafdeling. Mocht u het erg koud vinden, dan kunt u om een extra deken vragen. Als u op de operatiekamer bent, wordt de met u afgesproken anesthesie toegediend. Na de operatie die ongeveer twee tot drie uur duurt, gaat u naar de zogenaamde uitslaapkamer (recovery ruimte). Daar wordt een aantal controles uitgevoerd. Als de anesthesist dit goedkeurt, mag u door een verpleegkundige van de afdeling worden opgehaald. Tijdens de operatie is een katheter in de plasbuis geplaatst. Deze moet één tot twee weken blijven zitten. De nieuwe verbinding tussen de blaas en de plasbuis kan op deze manier goed genezen. Vóór het verwijderen van de katheter wordt eerst een foto gemaakt om te controleren of er nog urine uit deze verbinding lekt. Na de operatie hebt u een drain in de onderbuik. Deze voert het wondvocht af. Wanneer deze verwijderd mag worden hangt af van de productie van wondvocht. De wond op uw onderbuik wordt dagelijks gecontroleerd en verschoond. De hechtingen mogen tussen de tiende en veertiende dag verwijderd worden. Pijnstillers Medicijnen tegen de pijn kunt u op verschillende manieren krijgen. Het is mogelijk dat bij u een epiduraalkatheter wordt ingebracht. Dit is een dun slangetje, dat tussen twee ruggenwervels wordt geplaatst en dat is verbonden met een soort pompje. Hierdoor ontvangt u continue pijnstilling. Als u een dergelijke katheter niet hebt gekregen, krijgt u een aantal keren per dag een pijnstiller aangeboden in de vorm van een zetpil, spuit en later in tabletvorm. Het kan voorkomen dat u klachten krijgt die men blaaskrampen noemt. U hebt dan het gevoel alsof u plassen of poepen moet en/of een branderig gevoel aan de peniskop voelt. Uw blaas is op dat moment gespannen. U kunt dit doorgeven aan de verpleegkundige. Deze kan eventueel de doorgankelijkheid van de katheter controleren en u een pijnstiller geven. Omdat u de eerste dagen na de operatie niet meteen zelf kunt eten en drinken, hebt u een infuus waardoor vocht en medicijnen kunnen worden toegediend. 7

8 Wanneer u mag beginnen met drinken en later met eten wordt door uw behandeld specialist besproken. Ontslag Op de dag vóór of van het ontslag vindt bloedonderzoek plaats (PSAcontrole). U mag de eerste weken na de operatie niet te hard persen tijdens de ontlasting. Indien nodig krijgt een recept voor een drankje om uw ontlasting zacht te houden. Het recept kunt u via de afdeling krijgen en later via de huisarts. Gaat u met een blaaskatheter naar huis, dan wordt u na ongeveer één week in het ziekenhuis verwacht voor een controle hiervan op waterdichtheid. Gaat u met hechtingen in uw wond naar huis, dan wordt met u een afspraak gemaakt om deze te laten verwijderen. U kunt gewoon douchen. Indien u thuis douchepleisters gaat gebruiken, dan kunt u hiermee douchen en deze enkele dagen laten zitten. Indien u thuis andere pleisters gaat gebruiken, dan kunt u deze voor of na het douchen verwijderen en vervolgens dagelijks verschonen. Na vijf weken wordt opnieuw bloed geprikt (PSA-controle). Na zes weken vindt de eerste controle plaats en kunt u met de uroloog overleggen wanneer u bepaalde activiteiten kunt hervatten. Na drie tot vier maanden zal de oncologieverpleegkundige u oproepen voor een evaluatiegesprek. Leefregels De eerste zes weken dient u: Geen alcohol te gebruiken Geen zware lichamelijke arbeid te verrichten Niet te fietsen en/ of bromfietsen Geen sauna te bezoeken Geen lange autoritten te maken Niet te veel te persen bij de ontlasting. En verder. In de eerste maanden na de operatie kunt u bloed verliezen met de urine. Ook zult u vaker moeten plassen dan normaal. Deze tijdelijke problemen met plassen en bloed in de urine zijn geen reden tot zorgen; het hoort bij de genezing. U kunt de eerste tijd last hebben van incontinentie van urine (ongewild verlies van urine). Indien u hier last van hebt is dat vooral op drukverhogende momenten, bijvoorbeeld als u opstaat of loopt. U wordt hierin begeleid door de incontinentieverpleegkundige. Tijdens de opname hebt u een gesprek met de incontinentieverpleegkundige. Zij zal u begeleiden en er ook voor zorgen dat u een proefset verbandmateriaal (incontinentieverbanden) krijgt en dat er eventueel verbandmateriaal wordt besteld. Indien u veel last hebt zult u verwezen worden naar een bekkenbodemfysiotherapeut voor speciale spieroefeningen. 8

9 U dient voldoende te drinken. Wij adviseren u per dag een halve tot één liter extra te drinken. Als u gestopt bent met het gebruik van bloedverdunners, zult u instructies meekrijgen wanneer u de inname weer kunt hervatten. Meestal is dit als de urine drie dagen licht van kleur is. Seksualiteit De zenuwen en bloedvaten die zorgen voor de erectie lopen vlak langs de prostaat. Het is niet altijd mogelijk deze te sparen. Dit is afhankelijk van de mate waarin de prostaatkanker is uitgebreid. Het kan meer dan een half jaar duren voordat duidelijk is of de zenuwen gespaard zijn of dat de impotentie definitief is. Als u vragen hierover heeft stel deze gerust aan uw behandeld uroloog. Tot slot Hebt u vragen over uw opname/operatie neem dan contact op met Urologie, de incontinentieverpleegkundige of uw huisarts. U dient in ieder geval contact op te nemen met Urologie: als uw urine meerdere dagen achter elkaar donkerrood is. als plassen zeer moeilijk of niet meer gaat. De incontinentieverpleegkundige is bereikbaar via de afdeling Urologie. Zie voor de telefoonnummers de achterpagina. 9

10 Geef uw mening! Deel uw ervaring over Orbis Medisch Centrum op een onafhankelijk kwaliteitsplatform voor de zorg. Op basis van uw ervaring kunnen wij onze zorgverlening verder verbeteren. Behandelend specialist: Drs. C. Berendsen Drs. R.J. Bosshardt Drs. F.M.J. Delaere Drs. J.S. de Beij Dr. Ph. H. ter Meulen Dr. P. de Vries Drs. J.V. Zambon Verpleegafdeling Meldpunt Oost 41 Telefoon Internet Stichting Contactgroep Prostaatkanker patiënten Postbus RD Utrecht. Telefoonnummer: Voor direct lotgenotencontact: