KLEUR VAN GELD. Een uitgave van Triodos Bank - Nummer HERFST

Transcriptie

1 DE KLEUR VAN GELD Een uitgave van Triodos Bank - Nummer HERFST IN DIT NUMMER: HANDICAP EN INTEGRATIE, EEN DOSSIER EEN NIEUWE COÖPERATIE VOOR ZONNE-ENERGIE EN NATUUR OLIVIER DE SCHUTTER TEGEN SPECULATIE MET GRONDSTOFFEN WAAR GAAT UW SPAARGELD NAARTOE?

2 16 04 Hoe beursspeculatie de voedselmarkt ontwricht Voorwoord: Hoog tijd voor verandering 14 Een nieuw soort energiecoöperatie 06 Op gelijke voet: handicap en integratie 13 Breng uw spaargeld in kaart OP GELIJKE VOET DE KLEUR VAN GELD NO. 117 inhoud 04 HOOG TIJD VOOR VERANDERING, UW SPAARGELD WERKT ERAAN Voorwoord door Olivier Marquet, directeur Triodos Bank. 06 OP VOET VAN GELIJKHEID Nieuwe ideeën voor de integratie van mensen met een handicap. 13 BRENG UW SPAARGELD IN KAART Van geitenboerderij tot reiscafé: vier gefinancierde projecten in beeld. 14 INVESTEREN IN ZON EN NATUUR Natuurpunt en Linea Trovata lanceren een nieuw soort coöperatie. 16 DE GEVAREN VAN VOEDSELSPECULATIE Olivier De Schutter pleit voor strengere regels en ecologische landbouw. 18 ANDERS BANKIEREN Nieuws uit de wereld van duurzaam bankieren. 20 TUSSEN NOORD EN ZUID Dankzij Alterfin bouwen boeren uit het Zuiden aan een toekomst. 22 TRIODOS-GAMMA Een overzicht van onze duurzame spaar- en beleggingsproducten. DE KLEUR VAN GELD is een uitgave van Triodos Bank en wordt gratis verstuurd naar klanten en partners om hen te informeren over de activiteiten van de bank.

3 voorwoord olivier marquet duurzame actualiteit 4 5 duurzame actualiteit HOOG TIJD VOOR VERANDERING, UW SPAARGELD WERKT ERAAN De ene crisis volgt de andere op. Deze zomer werden de financiële markten opnieuw gedomineerd door onzekerheid. Zenuwachtigheid en verwarring overheersen, en ook aan de soliditeit van grote beursgenoteerde banken wordt getwijfeld. Net als de crisis van 2008 illustreert de onrust op de beurs hoe groot de nood is aan een radicale koerswijziging in de financiële wereld. Want het is niet de taak van een bank om tot elke prijs winst op korte termijn na te jagen. Een bank moet daarentegen haar vitale rol spelen voor de ontwikkeling van de economie en de gemeenschap, door projecten van ondernemers te financieren met het geld van spaarders. Daarbij streeft ze uiteraard naar rendabiliteit, maar ook naar stabiliteit, vanuit een langetermijnperspectief en met het oog op het algemeen belang. Het is hoog tijd dat politieke overheden een strikte scheiding opleggen tussen enerzijds die basisfunctie van een bank, met een uitgesproken maatschappelijke dimensie, en anderzijds alle mogelijke speculatieve activiteiten. Dat was ook het doel van een cruciaal wettelijk kader dat bekendstaat als de Glass-Steagall Act, die na de crisis van 1929 werd ingevoerd in de VS, maar eind jaren 90 weer is opgeheven. Spaarders van hun kant kunnen ook een rol spelen en zelf een verandering teweegbrengen. Dat weet u uiteraard heel goed, aangezien u hebt gekozen voor duurzaam sparen. Het is dankzij u dat wij, ver van de schokgolven op de beurs, al die projecten financieren die goed zijn voor de samenleving en het milieu, en waar we u in deze De kleur van geld weer uitgebreid over informeren. We danken u voor uw keuze en wensen u veel leesplezier! Olivier Marquet Directeur Triodos Bank Sterke, aanhoudende groei Ondanks de moeilijke economische context zet de aanhoudende, sterke en rendabele groei van Triodos Bank zich verder. Dat blijkt uit de halfjaarcijfers die eind augustus werden gepubliceerd. In de eerste zes maanden van 2011 is het balanstotaal van Triodos Bank gestegen tot 3,7 miljard euro, een groei van 7% ten opzichte van 31 december De kredietverlening aan duurzame bedrijven groeide met 12% tot 2,4 miljard euro. In België steeg de kredietverlening met 14% tot 529 miljoen euro. De deposito s stegen in zes maanden tijd met 6% tot 843 miljoen euro. Op 30 juni telde de groep 11% meer klanten ( ) en 10% meer medewerkers (697). De nettowinst bedroeg 7,6 miljoen euro (+4%). De fondsen onder beheer (Triodos Investment Management en Triodos Private Banking) waren in totaal goed voor 2,1 miljard euro, een daling van 1% op zes maanden. De solvabiliteitsratio (of BIS-ratio), de belangrijke graadmeter voor de financiële kracht van een bank, bedroeg midden ,3% (tegenover 14,7% eind 2010). Triodos Bank voldoet nu al aan de Basel III-vereisten voor solvabiliteit en liquiditeit, die in 2019 van kracht worden. Triodos Bank heeft vestigingen in Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Duitsland en uiteraard België. SUCCESVOLLE KAPITAAL- VERHOGING Heel veel geïnteresseerden onder u namen deel aan de recente kapitaalverhoging van Triodos Bank in België. In enkele weken tijd, van eind mei tot midden juli, leverde de campagne 9,5 miljoen euro nieuw kapitaal op. Dat is het bedrag dat voorzien was voor het hele jaar. In de loop van de eerste zeven maanden van het jaar werd in totaal al 12,7 miljoen euro opgehaald. Via de verschillende vestigingen wil Triodos Bank in 2011 in totaal 60 tot 90 miljoen euro ophalen. Met als doelstelling: de aanhoudende groei van de bank verderzetten en nog meer bijdragen tot duurzame ontwikkeling. En dat, ver van de onrust van de financiële markten. In het centrum van Bergen heeft Paille- Tech in augustus op vier dagen tijd de eerste Belgische prefabwoning uit stro gebouwd. Paille-Tech is gevestigd in Franière bij Namen en ontwikkelde een techniek om geprefabriceerde woningen te bouwen met strobalen die bepleisterd worden met leem. Een primeur die verschillende duurzame voordelen combineert: de materialen zijn natuurlijk, gezond, lokaal en goedkoop en ze isoleren heel goed, zowel qua temperatuur als qua geluid. Dankzij de prefabricatie kunnen de werklui alles bovendien heel snel klaarmaken op een bouwplaats waar ze geen hinder ondervinden van eventuele slechte weersomstandigheden. Het enthousiaste team dat de coöperatie in 2009 oprichtte, noemt hun concept in plaats van passiefbouw positiefbouw : Een positiefwoning is sober, gebruikt natuurlijke technologieën, houdt rekening met de impact van de materialen op het milieu, garandeert een gezonde woonomgeving en is gebaseerd op een lokale en sociale economie. Eerder bouwde Paille-Tech al het nieuwe magazijn van de biowinkel van Ferme à l Arbre in Luik. Triodos Bank heeft zowel aan Paille-Tech als aan Ferme à l Arbre kredieten verleend. foto : Michel Le Francq BELGISCHE PRIMEUR: PREFABWONING UIT STROBALEN Internet Banking in nieuw kleedje Onze Internet Banking kreeg een nieuwe look en is voortaan ook efficiënter en gebruiksvriendelijker. Al meer dan Triodos-klanten beheren hun rekeningen met die makkelijke, veilige dienst die gratis is en altijd beschikbaar. Om papier te sparen, voorzien we dat klanten er in 2012 voor zullen kunnen kiezen om enkel nog elektronische rekeninguittreksels te krijgen en 11-13/11/2011 ECOBOUWERS OPENDEUR Tijdens deze opendeurdagen die Bond Beter Leefmilieu organiseert, kunt u gratis binnenkijken in meer dan 130 passieve en lage-energiewoningen. Ontdek wat duurzaam wonen te bieden heeft dankzij getuigenissen en deskundige uitleg uit de praktijk. 11/11/2011 VROUWENDAG Leuven De Vrouwendag is het jaarlijkse feest van de vrouwenbewegingen en het feminisme in Vlaanderen, en is dit jaar aan de 40e editie toe. Op het programma staan debatten, lezingen, workshops, kunst, animatie en muziek. Het evenement wordt georganiseerd door het Vrouwen Overleg Komitee (VOK), samen met andere vrouwenorganisaties. Ook Triodos Bank heeft er dit jaar een stand /12/2011 SALON BIO FOODLE Luik Na twee succesvolle edities in Charleroi, vindt de Bio Foodle beurs voor het eerst plaats in Luik (Halles des Foires). Op het programma: tientallen stands rond thema s als biovoeding, ecobouw, ecologische kledij of welzijn en ook verschillende lezingen en workshops /11/2011 DAG VAN DE NATUUR Tijdens de Dag van de Natuur zet Natuurpunt in heel Vlaanderen natuurbeheerwerk in de kijker. U kunt zelf een handje helpen en bijvoorbeeld bomen planten in Ninove en Sint-Katelijne Waver. U hebt de keuze uit meer dan 100 activiteiten. dagvandenatuur

4 OP gelijke DOSSIER HANDICAP & INTEGRATIE OP WEG NAAR INTEGRATIE Een mentale of fysieke handicap mag van mensen geen tweederangsburgers maken. Mensen met een beperking willen net als iedereen een zelfstandig leven waarin ze zich persoonlijk kunnen ontwikkelen. De weg is nog lang, maar de sector boekt stap voor stap vooruitgang en steeds meer initiatieven maken werk van sociale integratie. Dossier. (Foto: Johanna de Tessières) Op gelijke voet

5 Een mentale of fysieke handicap mag van mensen geen tweederangsburgers maken. Net zoals iedereen komen mensen met een handicap op voor hun recht op een zelfstandig leven en persoonlijke ontwikkeling. Gelukkig verdwijnen de taboes en de vooroordelen langzaamaan. De zichtbare en onzichtbare grenzen vervagen. Er is nog een lange weg te gaan, maar de gehandicaptenwereld boekt stap voor stap vooruitgang in haar strijd tegen onverschilligheid en uitsluiting. Ook dankzij nieuwe, waardevolle ideeën en initiatieven. 9 DOSSIER HANDICAP & INTEGRATIE 25% 50% Van alle mensen met een handicap heeft de helft nog nooit deelgenomen aan een vrijetijds- of sportactiviteit. (Bron: Europees Forum voor mensen met een Handicap (EHF)/Eurostat) tekst Hippolyte Bertrand foto s johanna de tessières op voet van gelijkheid Een andere aanpak Eind 2006 keurde de VN een verdrag goed dat bepaalt hoe onze maatschappij moet omgaan met mensen met een handicap om discriminatie uit te sluiten. Het sleutelwoord is: maatschappelijke integratie. In die tekst worden handicaps niet meer gezien als een stigmatiserende medische factor, maar als het gevolg van een slechte maatschappelijke organisatie waardoor burgers met een handicap geen volwaardig deel kunnen uitmaken van de samenleving en niet op gelijke voet kunnen staan met anderen. België ondertekende het verdrag en engageerde zich om de bevolking te sensibiliseren over de problematiek en om de samenleving volledig toegankelijk te maken voor personen met een handicap, bijvoorbeeld op het vlak van openbaar vervoer, gebouwen en informatie. Zo besliste de federale overheid begin augustus dat de ministers en staatssecretarissen erop moeten toezien dat de parameter opgenomen wordt in de beleidsuitvoering. Ook moeten alle openbare diensten een aanspreekpunt handicap aanduiden. disabilities Eén Europeaan op de vier heeft een familielid met een handicap. (Bron: Europees Forum voor mensen met een Handicap (EHF)/Eurostat) Het is al vaak gezegd: onze samenleving wordt alsmaar individualistischer en zelfontplooiing wordt hoe langer hoe belangrijker. Het is dan ook niet verrassend dat de gehandicaptensector in dezelfde richting evolueert. We gaan van een collectieve naar een meer individuele aanpak, zegt Anne Jacques, directeur van het verblijfscentrum Hama-2 in Elsene. Ze heeft 25 jaar ervaring in de sector. Jonge ouders willen geen grote collectieve instellingen meer voor hun gehandicapt kind. Naast de instellingen voor 300 à 400 personen hebben er zich kleinere initiatieven ontwikkeld, zoals buurthuizen. En vandaag wil iedereen een eigen woning, ook mensen met een mentale handicap. Ze willen een normaal levenspatroon: ze willen kunnen kiezen waar en hoe ze leven en werken. Anne Jacques is van mening dat ook de kijk van de maatschappij is veranderd, maar toch is er nog een grote nood aan sensibilisering, vooral bij de overheid. Integratie in twee richtingen Het centrum Talander, dat in een prachtig stukje natuur in Arendonk ligt, is een goede belichaming van die verandering. Talander vormt een echte gemeenschap en is veel meer dan een opvangtehuis. Met zijn grote tuin, zijn ezels en zijn schapen heeft het centrum veel weg van een boerderij waar nog een theehuisje, een kunstatelier en een kleine bakkerij is aan toegevoegd. In 1986 werd het project gestart, op vraag van jongeren die na de afronding van hun opleiding in het bijzonder onderwijs terecht kwamen in In Europa heeft 50% van alle mensen met een handicap een baan (in België 42%), tegenover 68% voor de rest van de bevolking. (Bron: Europese Commissie/ Begeleidingscommissie voor de aanwerving van personen met een handicap in het federaal openbaar ambt (BCAPH)) een grote leegte. Jos Sierens, oprichter van het centrum: Negen jaar lang werkten we zonder enige vorm van subsidie. Dankzij de steun van vrienden, kennissen, enkele schenkingen van sympathisanten en een krediet van Triodos Bank hebben we in totaal euro geïnvesteerd. Langzaamaan werd het terrein vergroot en verbouwd. Vandaag leven er een vijftiental jonge volwassenen met een mentale achterstand samen met hun begeleiders. De achterliggende filosofie is eenvoudig: Iedereen heeft een plaats en een taak in deze wereld. In de ateliers kunnen de bewoners schilderen, beeldhouwen of muziek maken. Daarnaast neemt iedereen deel aan de activiteiten van het dagelijkse leven: koken, brood bakken, schoonmaken, de tuin onderhouden of dieren verzorgen. Iedereen doet zo veel als zijn of haar mogelijkheden toelaten. Het is best mogelijk dat iemand bij het bereiden van een maaltijd enkel vijf stukken kan snijden, maar het nut van dat werk geeft evengoed voldoening. Alle bewoners hebben een eigen mooie kamer of een kleine studio waar ze zich kunnen thuisvoelen. Bij het ontwerpen van de gebouwen zaten twee bewoners wekelijks mee aan tafel met de architect en de ondernemer. Ze werkten mee aan de bouw en hebben de papieren bij de notaris mee ondertekend. Het is hun huis, benadrukt Sierens. Hoeveel belang Talander hecht aan emancipatie en integratie blijkt ook uit de manier waarop het centrum openstaat voor de buitenwereld. Zo organiseert het kunstatelier jaarlijks cursussen en tentoonstellingen die voor iedereen toegankelijk zijn. Vier namiddagen per week komen er wandelaars en fietsers over de vloer die in het theehuisje kunnen proeven van de producten van het huis. De Talanders hebben van hun kant wekelijks een individuele activiteit in de omgeving. Een duik in het zwembad of een handje toesteken in de wereldwinkel, het doel blijft hetzelfde: contact met de buitenwereld om zo een eigen kennissenkring uit te bouwen. Geen liefdadigheid Een andere buitengewone instelling is de Brusselse boerderij La Ferme Nos Pilifs, die 30 jaar geleden werd opgericht en onlangs de Grote Prijs voor Toekomstige Generaties heeft gewonnen. Er werken We zijn geen liefdadigheidsinstelling maar een onderneming die kwaliteitsvol werk verwacht. Ook dat is een deel van integratie. Benoît Ceysens, directeur van La Ferme Nos Pilifs 50%

6 DOSSIER HANDICAP & INTEGRATIE DOSSIER HANDICAP & INTEGRATIE Een eigen leven leiden In 2001 lanceerde Vlaanderen het persoonlijkeassistentiebudget (PAB) voor personen met een handicap die aan bepaalde criteria voldoen. Dankzij die dienst kunnen mensen die er recht op hebben zelfstandiger leven. Ze kiezen zelf welke hulp ze nodig hebben in het dagelijkse leven (thuis, op het werk of in hun vrije tijd) en ze kunnen daarvoor een beroep doen op één of meer persoonlijke assistenten. In 2009 voerde ook Wallonië het PAB in. Op 1 januari 2011 maakten er in Vlaanderen mensen gebruik van een PAB, in Wallonië mensen, waarvan 120 met een handicap. Vandaag is de onderneming een referentie op het vlak van beschutte werkplaatsen. Het succes is wellicht ook te danken aan de focus op dienstverlening aan de plaatselijke gemeenschap, met een ruime variatie aan activiteiten. Naast een kinderboerderij is Nos Pilifs tegenwoordig ook een tuinonderneming (gespecialiseerd in natuurlijke tuinen, ecologische zwembaden en groene daken), een boomkwekerij, een taverne, een kruidenierszaak, een bakkerij en een logistiek bedrijf. De formule werkt goed, zegt directeur Benoît Ceysens. Het is heel belangrijk dat we echte ondernemers zijn en niet doen niet alsof. Ook al verdragen we meer van onze mensen dan een klassieke werkgever, we blijven een bedrijf. Zo werken we bijvoorbeeld met een prikklok. Een handicap is geen excuus voor te laat komen. We eisen ook kwaliteitsvol werk. We verwachten een goede afwerking, zelfs als dat drie keer meer tijd vraagt. Dat maakt ook deel uit van integratie. We zijn geen liefdadigheidsinstelling. Ceysens voegt eraan toe dat rendabiliteit de doelstelling blijft, ook al is overheidssteun noodzakelijk om de lagere productiviteit van werknemers met een handicap te compenseren. Die veeleisende aanpak wordt ook opgelegd door de economie. Veel beschutte werkplaatsen die traditionele activiteiten in onderaanneming uitvoeren (zoals het vervaardigen van paletten) komen vandaag in de problemen. We zien dat het aantal industriële bedrijven afneemt. Enkel toonaangevende ondernemingen waar het werk alsmaar complexer wordt, blijven bestaan. We zijn dus op zoek naar nieuwe lokale bedrijven en activiteiten die niet naar het buitenland uitwijken. We willen samen met die bedrijven projecten uitwerken waarin we mensen met een handicap kunnen integreren en bekijken hoe we die integratie kunnen vergemakkelijken. Coöperatieve verblijfplaatsen Er is te weinig overheidsgeld om alle zorgstructuren in de toekomst te financieren. Daarom ontstaan er ook op het vlak van huisvesting initiatieven om mensen met een handicap uit het sociale isolement te halen en aan een eigen woning te helpen. Zo werkt de organisatie voor geestelijke gezondheidszorg Entre Mots (die verbonden is aan het Sint-Pietersziekenhuis in Ottignies) aan een vernieuwend coöperatief project met de naam Allôdji, waarvoor ze ook een beroep doet op een financiering bij Triodos Bank. Coördinator Benoît Van Tichelen: Het is de bedoeling om in het stadscentrum een gebouw aan te schaffen en te renoveren zodat er plaats is voor de opvang van een tiental mensen met psychotische stoornissen van wie de toestand stabiel is. Het ziekenhuis, de Christelijke Mutualiteit, de families en sympathisanten kunnen er een bepaald bedrag in investeren. De provinciale sociale huisvestingsmaatschappij neemt vervolgens de volledige huur van het gebouw voor haar rekening. Op die manier past ze het verschil bij tussen wat de patiënten kunnen betalen en de werkelijke kostprijs van hun appartement. Door de irrationele angsten waarmee de patiënten leven, is het voor hen heel moeilijk om zelfstandig een eigen woning te huren of kopen. Die mensen willen een plaats waar ze zich thuis voelen. Maar je moet het juiste evenwicht vinden, want als ze alleen zijn, worden ze snel aan de kant gezet en hebben ze de neiging om zich van de wereld af te sluiten. In een kleine groep vinden ze daarentegen steun bij elkaar, waardoor ze gemakkelijker aan de buurt wennen. Het zal dus gaan om privéwoningen waar de bewoners wel altijd nog een beroep kunnen doen op de zorgen van Entre Mots. Een mooi voorbeeld van vernieuwende ideeën voor de toekomst uitkeringen In 2010 kregen in België personen met een handicap een uitkering. Dat is 2,85% van de bevolking. (Bron: Federale overheidsdienst sociale zekerheid) 3% In België is het een doelstelling van de federale overheid om minstens 3% medewerkers met een handicap tewerk te stellen. In 2010 bedroeg dat percentage 1,28%. (Bron: Begeleidingscommissie voor de aanwerving van personen met een handicap in het federaal openbaar ambt BCAPH) IEDER ZIJN ROL Bewoners van het centrum Talander in Arendonk en medewerkers van Ferme Nos Pilifs in Brussel poseren fier voor de foto.

7 TRIODOS NIEUWS 12 BELGISCHE ECO-AWARDS ZONNEPARKEN IN FRANKRIJK VELO werkt aan fietsmobiliteit in Vlaams-Brabant en biedt opleidingstrajecten aan voor mensen met minder kansen op de arbeidsmarkt. Velo bouwt onder andere huurfietsen met oude onderdelen en stond ook mee aan de wieg van de fietspunten in Vlaanderen en Brussel. (Foto s: Koen Broos) georgesdekinder.com Tijdens de uitreiking van de Belgische Milieu- en Energieprijzen ging de Eco- Citizen Award 2011 naar Françoise Jadoul, voor haar boek Vers un nouvel habitat. Dat beschrijft de ervaringen van vijftien verschillende mensen die hun project van een energiezuinige, ecologische woning hebben waargemaakt. Het is dan ook heel nuttig voor al wie duurzaam wil bouwen of wonen. Françoise Jadoul heeft zelf ook een ecologisch huis gebouwd in Ittres. Ze werkt bij Espace Environnement, een organisatie die burgers helpt om ecoverantwoordelijk te worden. Jadoul is daar verantwoordelijk voor projecten die sensibiliseren rond duurzaam bouwen en wonen. De Eco-Building Award 2011 ging naar het architectenbureau R²D² Architecture uit Vorst. Zij wonnen de prijs voor het eerste wooncomplex met ecologische, passieve sociale woningen in de Brouwerijstraat in Brussel (op de foto). R²D² Architecture is een bureau van de architecten Olivier Messiaen en Vincent Szpirer, dat gespecialiseerd is in duurzame lage-energie- en passiefwoningen. Vier van hun gebouwen werden geselecteerd als voorbeeldgebouw door de BIM, het Brussels Instituut voor Milieubeheer. Sinds 2006 bekronen de Belgische Energieen Milieuprijzen mensen, bedrijven en organisaties die op een uitzonderlijke manier bijdragen aan een duurzame toekomst. Françoise Jadoul, Espace Environnement en R²D² Architecture zijn alledrie Triodos-klant DE EERSTE ECOLOGISCHE CHOCOLADEFABRIEK Fairtrade- en biochocolade is het handelsmerk van chocolatier Belvas. Een nieuwe fabriek van Belvas in Gellingen is goed voor een primeur: het is de eerste ecologische chocoladefabriek in Noord- Europa die voldoet aan de Europese EMAS-normen, wat staat voor Eco Management and Audit Scheme. Dankzij doorgedreven isolatie, recuperatie van energie, fotovoltaïsche zonnepanelen, verregaande recyclage en andere technologische innovaties is het een modelvoorbeeld van een ecologisch fabrieksgebouw. Triodos Bank België groeit niet alleen in eigen land. In de sector van de hernieuwbare energie doen ook Franse projectontwikkelaars regelmatig een beroep op de bank. Onlangs werden er twee belangrijke Franse projecten voor zonne-energie afgewerkt die Triodos Bank vanuit België cofinanciert: het zonnepark Centrale Solaire du Sycala in de buurt van Cahors (15 hectare) en het zonnepark Centrale Solaire du Pla de la Roque in de gemeentes Roquefortdes-Corbières en La Palme, naast de A9 (22 hectare). Samen hebben ze een capaciteit van meer dan MWh per jaar en ze produceren voldoende groene stroom voor meer dan inwoners. Dat komt overeen met een besparing van bijna ton CO 2 per jaar. De energie die nodig is om dergelijke installaties te bouwen is daarmee op ongeveer 3 jaar gecompenseerd. Het park van Sycala is zo gebouwd dat kuddes schapen op het terrein kunnen grazen. Ze zorgen zo ook mee voor het onderhoud. foto: Valeco De biologische geitenboerderij T REIGERSHOF ligt in een ongerept natuurgebied in Klemskerke, op enkele kilometers van de zee. Meer dan 240 geiten geven er twee keer per dag melk voor een rijk assortiment geitenkazen. Die bevatten als enige toevoegsels melkzuursel, stremsel en zeezout. (Foto s: Peter Cardoen) In de AUBERGE de SAINTE ANNE in Nadrin in de Ardennen kunnen jongeren met uiteenlopende problemen een korte tijd doorbrengen in een familiaal kader. De vzw Sint Anna Centrum verzorgt de opvang en begeleiding. Daarnaast organiseert de vzw Sterrenkinderenhoeve er ook kampen voor kansarme jongeren. Het VIAVIA JOKER REISCAFÉ BRUSSEL ligt vlakbij metrohalte Sint-Katelijne. Het is een ontmoetingsplaats rond reizen en stadscultuur. Er vinden tentoonstellingen, concerten en debatten plaats, en ook MicroMarché, een coöperatieve markt van jonge ontwerpers. (Foto s: Virginie Berteloot) Breng uw spaargeld in kaart! Triodos Bank staat voor transparantie. U weet altijd welke projecten we financieren dankzij uw spaargeld: duurzame projecten met toekomst. Ontdek ze op triodos.be

8 duurzaam innoveren SAMEN INVESTEREN IN ZON EN NATUUR Linea Trovata Linea Trovata biedt duurzame energieoplossingen aan voor particulieren, bedrijven en de landbouwsector. De onderneming heeft zijn hoofdkantoor in Lokeren. In het buitenland zijn er vestigingen in Nederland, Frankrijk en Italië. In totaal werken er 40 vaste ingenieurs. Linea Trovata onderscheidt zich door meerdere technologieën te combineren tot één oplossing, op het vlak van zon, wind, biomassa en ecologische kringlopen (waarin alle materialen worden hergebruikt in een milieuneutraal proces zonder afval). Natuurpunt De vrijwilligersorganisatie Natuurpunt is de grootste natuurbeschermingsorganisatie in Vlaanderen. Al meer dan 50 jaar koopt ze overblijvende natuurgebieden aan om zo belangrijke biotopen, bedreigde diersoorten en landschappen te beschermen. Daarvoor krijgt ze ook subsidies van de Vlaamse regering. Momenteel beheert Natuurpunt een 500- tal natuurgebieden, samen goed voor meer dan hectare families zijn lid van de vereniging. Energie voor meer natuur is een project van de drie grootste afdelingen van Natuurpunt: Antwerpen Noord, Gent en Natuur.koepel vzw. Natuurpunt en Triodos Bank zijn al lang partners. De bank vergoedt Natuurpunt voor klant die zij aanbrengt en Triodos-klanten kunnen de interesten op hun spaarrekening (geheel of gedeeltelijk) aan Natuurpunt schenken. steunstappersven Groene stroom produceren, natuurgebieden beschermen en mensen daar direct bij betrekken: dat is het idee achter het coöperatieve energiebedrijf Energie voor meer natuur, een samenwerking tussen natuurvereniging Natuurpunt en duurzame energiespecialist Linea Trovata. foto s rik covents, françois van bauwel, luk daniëls en diane appels tekst Joris Smeets Natuurpunt werkt sinds 2008 met Linea Trovata samen voor het project Zonnen voor meer natuur. Al bijna leden en sympathisanten lieten via dat project zonnepanelen plaatsen. In ruil krijgt de vereniging een vergoeding. Een deel van die vergoeding maakte, samen met giften van leden, de aankoop mogelijk van het natuurgebied Het Stappersven, nabij de Kalmthoutse heide. Na een tweede gezamenlijk project, dit keer voor zonne-installaties op grote daken, ontstond het idee om een stap verder te zetten en samen een coöperatie op te richten. Kapitaal voor een duurzame investering Wim Samyn, Managing Partner van Linea Trovata: Omdat groene energieprojecten vaak grote investeringen vragen, zijn we altijd op zoek naar kapitaal. Grote zonnepaneelinstallaties kosten makkelijk meer dan euro. Arne Van Renterghem, bestuurslid namens Natuurpunt Gent: Onze vereniging van haar kant heeft extra inkomstenbronnen nodig om meer natuurgebied te kopen, en zo ook minder afhankelijk te zijn van subsidies. Bij Natuurpunt zijn bovendien veel mensen geïnteresseerd in een duurzame investering die goed is voor de natuur. Via een coöperatief groen energiebedrijf konden de partners beide doelstellingen combineren. De coöperatie verzamelt de nodige fondsen door aandelen uit te geven bij het grote publiek, aangevuld met een krediet bij Triodos Bank. Ze investeert voornamelijk in zonne-installaties, al behoren in de toekomst ook andere vormen van groene energie tot de mogelijkheden. Samyn: Zonnepanelen brengen nu 20 jaar lang een verzekerd rendement op. Zodra een installatie is goedgekeurd, worden de groenestroomcertificaten vastgelegd en die zijn momenteel 20 jaar lang goed voor 300 euro per geproduceerde kilowattuur. Voor nieuwe installaties daalt dat bedrag wel elke drie maanden stapsgewijs, maar ook de kostprijs van een installatie daalt. En het is positief dat zo ook de maatschappelijke kosten dalen. Winst voor scholen en natuur Anticiperend op de komende dalingen van de certificaten in Vlaanderen, zijn er nu al verschillende grote installaties in Vlaanderen goedgekeurd. Van Renterghem: We hebben al een 40-tal geschikte locaties, en de eerste installaties zijn al gestart in mei en juni. Naast gebouwen van Natuurpunt, gaat het vooral om scholen, onder andere van de Don Bosco-groep. Zij kunnen zo heel goedkoop stroom aankopen en flink besparen op hun energiefactuur, ook doordat de distributie- en transportkosten wegvallen. Uniek is dat de winst van de cvba niet enkel naar de aandeelhouders gaat in de vorm van een dividend, dat voor erkende coöperaties trouwens begrensd is op maximaal 6%. De statuten voorzien dat een deel van de winst naar natuurgebieden en biodiversiteitsprojecten kan gaan. Van Renterghem: Natuurpunt krijgt voortdurend waardevolle natuurgebieden aangeboden, nieuwe of uitbreidingen van bestaande gebieden. We voorzien dat we al vanaf 2013 jaarlijks zo n euro kunnen investeren in natuur. Account Manager Grégory Corbeau van Triodos Bank: We zijn enthousiast dat we de kredietpartner zijn voor dit project. De economische, sociale en ecologische aspecten van duurzame ontwikkeling komen hier heel mooi samen. Het economische, met een degelijk, rendabel business plan. Het sociale, dankzij de winst voor scholen en omdat burgers rechtstreeks kunnen investeren in de coöperatie. En het ecologische dankzij de groene stroom en de winst die bestemd is voor natuurgebieden. Triodos Bank is de bank van verschillende groene energiecoöperaties, zoals Alert Sassoufl, Allons en Vent, Beauvent, Courant d Air, Ecopower, Energie 2030, Emmissions Zéro en Les Moulins du Haut Pays.

9 FOCUS 16 De gevaren van Voedselspeculatie Door speculatie stijgen de voedselprijzen wereldwijd. Dat heeft een dramatisch effect op de bevolking in ontwikkelingslanden, zegt Olivier De Schutter, speciaal rapporteur van de Verenigde Naties voor het recht op voedsel. Hij pleit voor ecologische landbouw. De Belg Olivier De Schutter is sinds 2008 speciaal VN-rapporteur voor het recht op voedsel, en volgt in die functie de Zwitser Jean Ziegler op. Hij is jurist en geeft les aan de Katholieke Universiteit van Leuven als expert op het vlak van mensenrechten. Voordat hij bij de VN in dienst trad was hij secretaris-generaal van de International Federation for Human Rights. Tussen twee missies in het buitenland door was hij onlangs in Brussel te gast, op uitnodiging van BioForum Vlaanderen en Triodos Bank. Hij kwam spreken en debatteren over zijn visie op de overgang naar een ecologische landbouw. Triodos Bank draagt bij tot die overgang, enerzijds door enkel de biologische landbouw te financieren en anderzijds via investeringen in microfinanciering. foto reporters tekst Tobias Reijngoud Olivier De Schutter presenteerde onlangs een rapport over de explosieve stijging van de voedselprijzen. Voor mensen in ontwikkelingslanden zijn die catastrofaal, omdat zij vaak het overgrote deel van hun huishoudbudget besteden aan voedsel. Zij kunnen die hogere prijzen niet betalen en worden er letterlijk het slachtoffer van, aldus De Schutter. Hij onderzocht de oorzaken van de prijsstijging in de afgelopen jaren. De Schutter: Speculatie door onder meer banken, verzekeraars en pensioenfondsen heeft een doorslaggevend effect gehad, zo is gebleken. Casino-economie Tot een aantal jaren geleden waren voedselprijzen afhankelijk van de verhouding tussen vraag en aanbod. Viel de oogst tegen, dan stegen de prijzen. Was de oogst goed, dan daalden ze. De afgelopen jaren versoepelden overheden de regelgeving voor de grondstoffenmarkt. Daardoor kregen kapitaalkrachtige beleggers invloed op de markt van landbouwproducten. Sinds 2004 lijken voedselprijzen alsmaar meer te worden bepaald door de activiteiten van die grote beleggers. Veel financiële instellingen zien speculatie op de voedselmarkt als een manier om hun risico s te spreiden. Zo dekken ze zich in tegen negatieve koersontwikkelingen op financiële markten. De voedselprijzen zijn op die manier afhankelijk geworden van ontwikkelingen op financiële markten. De klassieke relatie tussen vraag en aanbod van voedsel is van minder groot belang geworden voor de prijsontwikkeling. De Schutter: Door de invloed van speculatie gaan voedselprijzen op en neer en worden de evoluties onvoorspelbaar. Dat is gevaarlijk en leidt tot een soort casino-economie waarop geen peil te trekken valt. Ecologische landbouw voor betere voedselproductie De Schutter pleit voor een hervorming van de regelgeving om de invloed van speculanten op de voedselprijzen te beperken. Maar betere regelgeving is volgens hem onvoldoende om in de toekomst een duurzame landbouwsector op te bouwen. Om negen miljard mensen te kunnen voeden in 2050, moeten we de meest efficiënte landbouwtechnieken toepassen die beschikbaar zijn. Dat betekent overstappen op ecologische en kleinschalige landbouw. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat ecologische landbouw de voedselproductie verbetert, zeker in arme landen. In plaats van zich op één enkel gewas te concentreren, stimuleert ecologische landbouw de biodiversiteit. Ze gebruikt ook geen chemische producten (die tegen een hoge prijs geïmporteerd moeten worden). Daardoor verbetert de kwaliteit van de grond. Ecologische landbouw is dan ook een totaalaanpak van het ecosysteem die vertrekt van natuurlijke rijkdommen en lokale kennis en ervaring. En dat werpt vruchten af, zo blijkt uit steeds meer studies. Volgens Olivier De Schutter kan de voedselproductie in ontwikkelingslanden dankzij ecologische landbouw in de komende tien jaar worden verdubbeld. Duurzame landbouw, een noodzaak De overgang naar duurzame landbouw is noodzakelijk om voedselzekerheid en het recht op voedsel in de toekomst te garanderen, aldus het rapport Agroecology and the Right to Food, dat Olivier De Schutter in maart 2011 voorstelde op de Mensenrechtenraad van de VN. Hij stelt dat overheden de prioriteit moeten geven aan investeringen in openbare goederen, diensten en infrastructuur (zoals wegen, opslagplaatsen of communicatietechnologie) in plaats van productiemiddelen te subsidiëren. Ook moeten ze investeren in kennis, in landbouwonderzoek, in het verspreiden van kennis en in organisatievormen die samenwerking aanmoedigen, zoals netwerken die boerderij-scholen en landbouwersorganisaties samenbrengen. Andere actiepunten zijn emancipatie van vrouwen en een gunstige macroeconomische omgeving met toegang tot fairtrademarkten. Betere regelgeving volstaat niet. Er is ook een overgang naar ecologische en kleinschaligere landbouw nodig. Olivier De Schutter, speciaal rapporteur van de Verenigde Naties voor het recht op voedsel

10 Anders bankieren 18 FEITEN & CIJFERS 17-23/10/2011 Week van Duurzaam & Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Van 17 tot en met 23 oktober vindt voor het 3e jaar op rij de week van het Maatschappelijk Verantwoord Beleggen plaats. Het is een initiatief van Belsif, het Belgische forum dat Maatschappelijk Verantwoord Beleggen promoot en waarvan ook Triodos Bank lid is. Dankzij informatie voor het brede publiek, conferenties, debatavonden en andere activiteiten kan iedereen verantwoord en duurzaam beleggen (her)ontdekken. Belsif definieert duurzaam beleggen als een vorm van beleggen die bewust rekening houdt met de economische, sociale, ecologische of culturele effecten van het investeringsproces, zowel op korte als op lange termijn. 16/10/2011 TRIODOS DAG GENT Aan de vooravond van de week van het duurzaam beleggen, verwachten we u op de jaarlijkse Triodos Dag, deze keer voor het eerst in Gent. Zoals altijd is het de gelegenheid bij uitstek om medewerkers van de bank te ontmoeten, en ook duurzame ondernemers die we dankzij uw spaargeld financieren. Dit jaar kunt u ook deelnemen aan speciale rondleidingen in Gent, een historische, sociale en ook rebelse stad. Als klant hebt u al een uitnodiging gekregen met meer praktische informatie. Vier op de vijf Belgische spaarders (79%) hebben geen idee of hun spaargeld al dan niet wapenindustrie financiert. Twee op de drie (57%) weten evenmin of hun spaargeld op de beurs wordt geïnvesteerd en amper 56% weet dat zijn spaargeld niet in de kluis van hun bank blijft liggen. Dat blijkt uit een onderzoek dat Fé. soul communication & research uitvoerde op vraag van Triodos Bank. 18% Volgens hetzelfde onderzoek weten twee op de drie Belgen (68%) niet of hun spaargeld gebruikt word voor duurzame projecten. Nauwelijks één op de vijf (18%) van alle Belgische spaarders is van mening dat de bank informatie geeft over wat er met zijn of haar spaargeld gebeurt. miljoen klanten De Global Alliance for Banking on Values (GABV) is een wereldwijd netwerk van banken die hun krachten bundelen om duurzaam bankieren te promoten als toekomst voor de financiële wereld. De 13 banken die lid zijn vertegenwoordigen momenteel 7 miljoen klanten in 24 landen, van Peru over de Verenigde Staten en Noorwegen tot Mongolië. Triodos Bank is mede-oprichter en voorzitter van de GABV. Op 30 juni werd op initiatief van een groep Europarlementariërs Finance Watch opgericht, een onafhankelijke organisatie die als doel heeft om de Greenpeace van de financiële wereld te worden. Als tegengewicht voor de lobby van de bankwereld zal Finance Watch sensibiliseren en actie voeren voor een financiële sector die het algemene maatschappelijke belang dient. 52% vrouwen 52/48: dat is de verhouding vrouw/man bij Triodos Bank. Tegengewicht 34% 636 Medewerkers 34% van de Triodosmedewerkers zijn 25 tot 35 jaar, 36% zijn 35 tot 45 jaar. 0 bonussen Op het vlak van verloning zijn excessen bij Triodos Bank uitgesloten. Het hoogste loon in de groep mag niet 10 keer hoger liggen dan het laagste. In 2010 bedroeg die loonspanning 8,5. In de banksector ligt ze traditioneel heel hoog. In 2010 steeg het totale aantal medewerkers bij Triodos Bank met 10%. 35% 35% van de managementposities bij Triodos Bank wordt uitgeoefend door vrouwen. Triodos Bank betaalt geen bonussen uit. Als de directie achteraf beslist om voor het voorbije jaar een premie uit te betalen, gaat het om een bescheiden bedrag (300 euro bruto in 2010), dat hetzelfde is voor alle medewerkers. 8,5 loonspanning

11 20 21 PARTNERS Tussen Noord en Zuid > Een parelhoenkweker in Togo. Al 17 jaar lang verzamelt de coöperatieve vennootschap Alterfin kapitaal in het Noorden om kleine ondernemers en boeren in het Zuiden de kans te geven een duurzame toekomst uit te bouwen. Alterfin groeit vandaag als nooit tevoren. foto s ALTERFIN tekst PAUL GÉRARD Wij steunen enkel organisaties als we zeker zijn dat ze het opnemen voor de armen. Hugo Couderé, Alterfin > Een lappendeken van akkers en velden in Ecuador. > Bier brouwen in Togo. > Bananenplantage in Ecuador. In de landen van het Zuiden een financieel netwerk helpen ontwikkelen dat toegankelijk is voor mensen die maatschappelijk en economisch benadeeld worden. Dat is onze bestaansreden, zegt Hugo Couderé, directeur van Alterfin. Wij investeren aan de ene kant in verenigingen van kleine boeren die hun producten verhandelen via het fairtradecircuit en aan de andere kant in microfinancieringsinstellingen voor landbouw die kredieten verlenen aan boeren. Alterfin richtte zich aanvankelijk vooral op Latijns-Amerika, maar breidt haar werking meer en meer uit naar Afrika. De kracht van de onderneming is de band met haar partners. Dat is het belangrijkste: een grondige kennis en een maatschappelijke en economische analyse van het terrein. Ons team telt vandaag tien mensen, onder wie vijf gespecialiseerde portefeuillebeheerders die verantwoordelijk zijn voor een bepaalde regio, die ze ook regelmatig bezoeken. De coöperatieve vennootschap verzet zich tegen de zuiver commerciële aanpak die onlangs in India de sector van de microfinanciering in een slecht daglicht plaatste. Onze prioriteit is maatschappelijke impact, benadrukt Hugo Couderé. Wij steunen een organisatie enkel als we hebben nagegaan dat ze het wel degelijk opneemt voor de armen. Tien medewerkers, dat zijn er vier meer dan een jaar geleden. De vennootschap groeide sterk in 2010, dankzij een nieuw fiscaal voordeel voor investeringen in ontwikkelingsfondsen (zie hiernaast). Nieuwe coöperatieleden stroomden toe, net als het kapitaal, en het kredietvolume steeg met 55% tot 13 miljoen euro eind Daarnaast beheert Alterfin ook 16 miljoen euro voor respons- Ability, een Zwitsers beleggingsfonds voor micro-financiering. Drie op vier is een vrouw Alles samen financiert Alterfin families via haar 90 partnerorganisaties. Het gemiddelde bedrag van een microkrediet is 472 euro. In 75% van de gevallen gaat zo n lening naar vrouwen. Enkele projecten die onlangs werden gefinancierd, zijn een coöperatie van 450 Argentijnse wijnproducenten en een coöperatie van koffieproducenten in Congo. Alterfin kreeg onlangs nog meer invloed door haar deelname aan de lancering van twee niewe fondsen voor microfinanciering: Fopepro in Latijns-Amerika en Fefisol in Afrika. Samen met institutionele beleggers hebben we daarvoor respectievelijk 6 en 15 miljoen euro bijeengebracht, licht Couderé toe. Het is een nieuwe mijlpaal in onze ontwikkeling. Alterfin en Triodos Bank zijn al heel lang partners. De bank is een van de stichtende aandeelhouders van de coöperatieve vennootschap. Alterfin maakt Triodos Bank bekend bij haar leden en krijgt een vergoeding voor de klanten die ze aanbrengt. Alterfin is ook een van de organisaties waaraan Triodos-klanten de interesten op hun spaargeld geheel of gedeeltelijk kunnen wegschenken. Fiscaal voordeel versnelt groei Sinds december 2010 krijgen particulieren die aandelen kopen van de coöperatieve vennootschap Alterfin een belastingvermindering van 5% op hun investering, op voorwaarde dat de aandelen minstens 5 jaar in hun bezit blijven en dat het om minimaal 350 euro gaat. Dat zijn in de praktijk 6 Alterfinaandelen van 62,5 euro (375 euro in totaal). De belastingvermindering bedraagt maximaal 300 euro per Belgisch belastingplichtige. De nieuwe fiscale maatregel is een stimulans om te investeren in erkende ontwikkelingsfondsen voor microfinanciering. Voor Alterfin heeft die duidelijk effect gehad: eind 2010 was het aantal coöperatieleden met 30% gestegen en het maatschappelijk kapitaal met meer dan 3 miljoen euro (tot 13,9 miljoen), 5 keer meer dan normaal. En die trend zet zich verder. Alterfin heeft in 2010 een brutodividend van 3,5% uitgekeerd (dat voor particulieren voor dat jaar was vrijgesteld van roerende voorheffing tot 170 euro).

12 SPAREN EN BELEGGEN OP COLOFON SPAREN Internet banking gratis Spaarformule SPAARREKENING SPAARREKENING JUNIOR SPAARREKENING PLUS TERMIJNREKENING Rentevoet (*) 1% 1% tot EUR 0,75% vanaf EUR 1,00% vanaf EUR 1,05% vanaf EUR 1,10% vanaf EUR 1,15% 1 jaar 1,30% 2 jaar 1,55% Getrouwheidspremie (*) 0,25% 0,50% 0,25% nvt GELIJKE VOET Minimumbedrag geen geen EUR EUR DE KLEUR VAN GELD is een publicatie van Triodos Bank, die gratis verstuurd wordt naar klanten en partners om hen te informeren over de activiteiten van de bank. VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Olivier Marquet, 05 Internet Banking in nieuw kleedje 3 jaar 1,85% Hoogstraat 139/3, 4 jaar 2,35% 1000 Brussel, België 5 jaar 2,70% 6 jaar 3,00% 7 jaar 3,20% (*) Op jaarbasis en volgens de tarieven van 22/08/2011, onder voorbehoud van wijzigingen. Kijk op de website voor de meest recente rentevoeten. BELEGGEN CERTIFICATEN VAN AANDELEN Certificaten van aandelen van Triodos Bank, een stabiele belegging die haar rendabiliteit door de jaren heen heeft bewezen. Meer info: of DUURZAME BELEGGINGSFONDSEN (*) Details, kosten, voorwaarden en fiscaliteit op Triodos Sustainable Pioneer Fund Bekroond als Beste duurzame fonds 2011 door Triodos Sustainable Equity Fund Triodos Sustainable Bond Fund DE KLEUR GEMAAKT DOOR François Bertrand, Donna De Coeyere, Paul Gérard, Veerle Lauwers, Lieve Schreurs, Joris Smeets REDACTEURS Hippolyte Bertrand Paul Gérard Joris Smeets Concept & DESIGN Studio Room LAY-OUT Fé. soul communication & research 12 De eerste ecologische chocoladefabriek 13 Triodos Sustainable Mixed Fund FOTO S (*) Compartimenten van Triodos Sicav I, bevek naar Luxemburgs recht. Het vereenvoudigde prospectus, het prospectus, de Belgische bijlage, de periodieke verslagen en de tarieflijst zijn gratis verkrijgbaar bij de financiële dienstverlener Triodos Bank (Belgisch bijkantoor) of bij uw distributeur. DUURZAAM VERMOGENSBEHEER Personal Banking en Private Banking met de garantie van strikte duurzaamheidscriteria voor uw beleggingen. Onze specialisten helpen u graag verder op LENEN Woonleningen voor passiefwoningen, lage-energiewoningen of ecologische renovaties. Onze specialisten helpen u graag verder op VAN GELD Johanna De Tessières Reporters Drukker Symeta DE KLEUR VAN GELD wordt gedrukt op 100% gerecycleerd papier en met vegetale inkten Triodos Bank Hoogstraat 139/3, 1000 Brussel Telefoon: Fax: info@triodos.be 13 Velo werkt aan fietsmobiliteit en sociale tewerkstelling VOOR PROFESSIONELEN Hebt u een eigen zaak of onderneming? Ook voor bedrijven en zelfstandigen heeft Triodos Bank een ruim gamma financiële producten en diensten: kredieten, spaarproducten of beleggingen. Lees er meer over op coverfoto Catherine Louis NO Btw BE RPR Bruxelles Informatie & Advies: Kredieten: Triodos Bank is gespecialiseerd in kredietverlening aan projecten, organisaties en ondernemingen in culturele, sociale en ecologische sectoren. Ze biedt duurzame spaar- en beleggingsformules aan voor zowel particuliere als professionele klanten. 20 Tussen Noord en Zuid

13 word een fiere spaarder Open een duurzame spaarrekening. Surf naar of bel WAAR GAAT MIJN SPAARGELD NAARTOE? Bij Triodos Bank heeft uw spaargeld een positieve impact. Het financiert enkel activiteiten die bijdragen tot een duurzame samenleving. Ontdek ze op dankzij onze interactieve kaart. Breng uw spaargeld in kaart. Gooi mij niet weg. Geef me liever door aan vrienden, familie of kennissen. bedankt! Wat vindt u van uw magazine? Een jaar geleden lanceerden we De kleur van geld. Wat vindt u van uw magazine? We horen graag uw mening. Surf vóór 15 oktober naar (Als u geen internet hebt, kunt u een papieren enquête aanvragen via ) Triodos Bank Hoogstraat 139/3, 1000 Brussel Telefoon: info@triodos.be Informatie & Advies: Kredieten: