Voeten en reuma. M.A. van Putten en I.H.J. Ruys. Tweede druk

Transcriptie

1 Voeten en reuma

2 Voeten en reuma M.A. van Putten en I.H.J. Ruys Tweede druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008

3 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 890 Ontwerp omslag: TEFF ( Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Alfabase, Alphen a/d Rijn Eerste druk 2001, Uitgeverij Fundament Arnhem Tweede, licht gewijzigde druk 2008 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud 7Voorwoord 7 9Inleiding 9 1 Wat is reuma? 13 2 Aandoeningen nader bekeken 27 3 Wekedelenreuma 53 4 De behandeling 69 5 Nagelveranderingen 93 6 Huidproblemen Afwijkende teen- en vingerstanden Wetenswaardigheden Schoenen Onderzoek van de reumatische voet Screeningsformulier voeten van reumapatiënten Nawoord Casus bij hoofdstuk Casussen bij hoofdstuk Casus bij hoofdstuk 3 219

5 6 voeten en reuma 221 Casus bij hoofdstuk Casus bij hoofdstuk Casus bij hoofdstuk Casus bij hoofdstuk Casus bij hoofdstuk Casus bij hoofdstuk Casus bij hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casussen hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Antwoorden van casus hoofdstuk Tests Bronvermelding Ruimte voor aantekeningen Register 267

6 Voorwoord Wereldwijd bestaan er ongeveer 200 reumatische aandoeningen, die vooral het bewegingsapparaat betreffen. Reumatoïde artritis (RA) is een van de meest voorkomende volksziekten in Nederland. Ongeveer 1% van de bevolking lijdt aan deze ziekte. Hoewel ook op jonge leeftijd reuma kan ontstaan, ligt de gemiddelde leeftijd van de patiënten tussen 35 en 50 jaar. Deze aandoening is ook verantwoordelijk voor de meeste voetproblemen. Wij hebben onze voeten hard nodig. De mens loopt in zijn leven driemaal de aardbol rond en een kelner legt bijvoorbeeld tijdens zijn werk per week 93 km af. Een achteruitgang van de voeten en benen grijpt dan ook hard in in het dagelijks functioneren. Meestal ontstaan er in de loop van de ziekte reuma, standafwijkingen (deviatie), drukveranderingen en andere voetafwijkingen, die tijdig moeten worden opgemerkt. De voetverzorger heeft bij reumapatiënten een belangrijke signaalfunctie. Hij of zij moet tijdig aan de bel trekken als er deformiteiten (dreigen) op (te) treden, zodat voor aanpassingen kan worden gezorgd. De podotherapeut is de eerst aangewezene om door middel van een inlegzool, orthese (hulpstuk) of andere technieken de voetfunctie zo lang mogelijk in stand te houden. De orthopedisch schoenmaker is verantwoordelijk voor een goede schoenaanpassing of het maken van speciale (orthopedische) schoenen. De orthopedisch chirurg, ten slotte, is degene die door corrigerende of gewrichtsvervangende operaties de voetfunctie zo veel mogelijk tracht te behouden. Het belang van het boek dat u nu in handen heeft, is dat twee autoriteiten op het gebied van voetzorg speciaal aandacht besteden aan de voetproblematiek van mensen met reuma. Bundeling van kennis over adequate preventiemaatregelen en behandeling kunnen veel leed voorkomen. De schrijvers worden van harte gecomplimenteerd met dit uitstekende initiatief. A.A.G. Bakker-Mulder, reumatoloog Jan van Breemen Instituut, Amsterdam

7 Inleiding Veel reumapatiënten hebben voetklachten. Voetverzorgers worden daar veelvuldig mee geconfronteerd. Niet alleen vanwege deze voetklachten, maar vooral omdat de gewone voetverzorging voor deze mensen een probleem blijkt te zijn. Hun handen, schouders en heupen zijn stijf en/of pijnlijk vanwege hun reumatische aandoening. Reden waarom het voor deze mensen niet meer mogelijk is zelf de nagels en de huid van hun voeten te verzorgen. Daarbij komt dat veranderingen aan huid en nagels de voetverzorging extra moeilijk maken en een reden te meer zijn om voor de voetverzorging en -behandeling een professional in te schakelen. Dit boek is geschreven vanuit de optiek van de voetverzorging, om hulp te bieden bij de verzorging van de voeten van een reumapatiënt. Aangezien er een grote verscheidenheid aan reumatische aandoeningen bestaat, beschrijven we alleen de meest voorkomende. Aandoeningen ook, waarmee de voetverzorger en andere voetkundige disciplines in aanraking (kunnen) komen. De eerste vier hoofdstukken bestaan uit een theoretische onderbouw, noodzakelijk om de praktische tips in de volgende vijf hoofdstukken te begrijpen. In hoofdstuk 10 wordt ingegaan op het screenen van de voeten van een reumapatiënt. Dit is voor voetverzorgers van belang omdat zij moeten weten in hoeverre de voet extra kwetsbaar is. Tevens blijkt daaruit of nader onderzoek moet plaatsvinden door een (para)medicus. We hebben gekozen voor een opzet die de lezer stimuleert om mee te denken. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een casus waarin de inhoud van het hoofdstuk aan de orde komt. Het boek kan ook als lesboek in diverse opleidingen worden gebruikt. Om de opgedane kennis te toetsen, is per hoofdstuk een tiental toetsvragen opgenomen. Voeten en reuma is zo geschreven dat het waardevol is voor alle disciplines die met voeten van reumapatiënten in aanraking komen. Te

8 10 voeten en reuma denken valt aan voetverzorgers, studenten podotherapie en andere voetkundige disciplines, huisartsen in opleiding, studenten geneeskunde, maar ook aan reuma- en wijkverpleegkundigen, reumaconsulenten, verpleegkundigen werkzaam in de thuiszorg, fysiotherapeuten, dermatologen, orthopedisch schoenmakers en revalidatieartsen. Bovendien is dit boek zeer toegankelijk voor de geïnteresseerde reumapatiënt zelf, die hierin veel verhelderende informatie zal vinden. Het behoeft geen betoog dat wij met het schrijven van dit boek van harte wensen dat het de multidisciplinaire aanpak zal bevorderen. Voor zover ons bekend is er in Nederland geen boek op de markt dat ingaat op de specifieke voetproblemen bij reuma. Naar wij hopen voorziet dit boek dan ook in een behoefte. Toelichting Tot slot een korte toelichting op de inhoud. Wij zijn van mening dat allen die zich (willen gaan) bezighouden met de voeten van reumapatiënten, in elk geval op de hoogte moeten zijn van pathologische, anatomische en fysiologische aspecten van de voet. Ofschoon die summier beschreven worden, verwijzen wij verder naar boeken die deze stof uitvoeriger behandelen. In navolging van de Commissie Voetverzorging van het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) is de beroepsnaam pedicure vervangen door de zowel door vrouwen als mannen gehanteerde benaming voetverzorger. Omdat deze laatste zijn klanten cliënten noemt en andere disciplines het woord patiënt bezigen, komen beide aanduidingen in de tekst voor. Ofschoon voetverzorgers in feite de voeten van hun klanten verzorgen, wordt in dit boek veelvuldig gesproken over voet behandeling. Met het schrijven van Voeten en reuma hebben wij ernaar gestreefd een zo toegankelijk mogelijk boek te maken op het gebied van de reumatische voet. Daarbij is dank verschuldigd aan allen die ons met raad en daad terzijde hebben gestaan. Met name willen wij onze collega Angela Aprea, docent podotherapie, noemen. Zij was bereid kritisch met ons mee te lezen, terwijl zij bovendien een aantal foto s voor dit boek heeft gemaakt. Ook alle anderen die fotomateriaal ter beschikking hebben gesteld zijn wij veel dank verschuldigd.

9 inleiding 11 Mevrouw drs. A.A.G. Bakker-Mulder, als reumatoloog verbonden aan het Jan van Breemen Instituut in Amsterdam, willen wij bedanken voor haar steun, corrigerende functie en aanvullende informatie bij het maken van dit boek. Dank zijn wij ook verschuldigd aan Maarten van IJzer en Eric Derksen, die als journalist verbonden aan de vakbladen Podopost (voetverzorging) en PodoSophia (podotherapie), de inhoud hebben geredigeerd. Ten slotte is speciale dank op zijn plaats aan uitgever Peter Grotenhuis van Uitgeverij Fundament, die ons de gelegenheid heeft gegeven de inhoud van dit boek te publiceren. Drs. Margreet van Putten arts/onderzoeker en als docent verbonden aan Fontys Paramedische Hogeschool, Opleiding Podotherapie in Eindhoven, tevens auteur van het boek Voeten en Diabetes Ingrid Ruys podotherapeut, verbonden aan het St. Joseph Ziekenhuis in Veldhoven