De arbeidssatisfactie van de Nederlandse huisarts Ham, Irene van

Transcriptie

1 De arbeidssatisfactie van de Nederlandse huisarts Ham, Irene van IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2006 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Ham, I. V. (2006). De arbeidssatisfactie van de Nederlandse huisarts Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2

3 De laatste decennia wordt bij artsen een aantal psychische aandoeningen vaker waar genomen dan in de jaren daarvoor. Tot deze aandoeningen behoren onder andere surmenage en burnout. Het al of niet burnout raken heeft te maken met een groot aantal factoren waarvan de mate van ervaren werkstress een belangrijke is. Werkstress hangt nauw samen met arbeidssatisfactie. Arbeidssatisfactie van artsen, waaronder huisartsen, is in verschillende landen onderzocht, echter niet systematisch in Nederland. Dit gegeven vormde de aanleiding om onderzoek te doen naar de arbeidssatisfactie van de Nederlandse huisarts. De vraagstelling van het onderzoek luidde: - in hoeverre hangen een aantal kenmerken van de huisarts en diens praktijk samen met arbeidssatisfactie bij huisartsen? - In hoeverre hangt de gemeten arbeidssatisfactie samen met de wens om de praktijk te beëindigen? In hoofdstuk 1 wordt de aanleiding voor het onderzoek beschreven. In oktober 2000 en april 2001 gaven stakingsacties van de Nederlandse huisartsen wel heel duidelijk aan dat er problemen waren in de eerstelijns gezondheidszorg. De huisartsen waren toenemend bereid om zelfs het stakingswapen te hanteren om hun onvrede met het politieke beleid te uiten. Daarbij kwam het groeiende huisartsentekort, ondermeer door een tekort aan opleidingsplaatsen en een vervroegde pensioneringsgolf van huisartsen ten gevolge van een veranderde regelgeving met betrekking tot de voormalige goodwill regeling, die praktijkbeëindiging vóór 2003 aantrekkelijker maakte. Daarnaast is er ook sprake van een vergrijzing van de beroepsgroep: ongeveer 80% is ouder dan 40 jaar en ongeveer een derde is ouder dan 50 jaar. Door het tekort aan huisartsen wordt de continuïteit van de eerstelijnsgezondheidszorg in gevaar gebracht. Een mogelijke oplossing om de toegenomen werkbelasting tegen te gaan, de Centrale Doktersdienst (CD), is sinds enkele jaren sterk in opkomst. 144

4 Wij maten de arbeidssatisfactie van de huisarts. Arbeidssatisfactie is altijd de resultante van een proces waarin onder andere copinggedrag een rol speelt. Copinggedrag op zijn beurt wordt weer bepaald door een aantal factoren als persoonlijkheid, sociale ondersteuning en controle- en regelmogelijkheden. In hoofdstuk 2 wordt de opzet en de uitvoering van het onderzoek beschreven. Eerst wordt een overzicht gegeven van de literatuur die betrekking heeft op de aanleiding tot en het onderwerp van ons onderzoek. Het begrip arbeidssatisfactie werd gedefinieerd als de tevredenheid ten aanzien van verschillende aspecten van het werk en werd vervolgens opgesplitst en geoperationaliseerd in een aantal deelbegrippen. Bij het onderzoek werd gebruik gemaakt van twee vragenlijsten: een algemene en een specifieke over arbeidssatisfactie, waarin deze deelbegrippen terugkomen. Tot de basispopulatie behoorden alle huisartsen die vóór 1 januari 2000 bij AO Artsen-Verzekeringen NV (thans gefuseerd met Movir, onderdeel van ING NV) verzekerd waren en ten tijde van het onderzoek volledig werkzaam, gedeeltelijk arbeidsongeschikt, of niet langer dan 1 jaar volledig arbeidsongeschikt (arbeidsongeschiktheid van % voor het eigen beroep) waren als huisarts (inclusie criteria). Via de computer werd een aselecte steekproef van 1151 huisartsen getrokken uit de basispopulatie. De vragenlijsten werden aan de huisartsen uit de steekproef toegestuurd. Het bruikbare responspercentage bedroeg 62% (N= 710), hoger dan verwacht. Er werd non-responders onderzoek verricht. Respondenten en nonrespondenten verschillen niet van elkaar. Onze basispopulatie lijkt niet geheel representatief te zijn voor de totale groep van de Nederlandse huisartsen. In de onderzochte populatie zijn meer huisartsen van het mannelijk geslacht dan in de totale populatie huisartsen en de gemiddelde leeftijd ligt iets hoger. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat er bij Artsen Onderlinge relatief weinig Huisartsen in Dienstverband (HIDHA s) verzekerd waren. HIDHA s zijn voor het overgrote deel vrouwen. Verder was de verzekerdenpopulatie enigszins vergrijsd. 145

5 In hoofdstuk 3 wordt het systematisch literatuuronderzoek naar arbeidssatisfactie bij huisartsen beschreven. Het doel hiervan was om inzicht te verkrijgen in de factoren die de arbeidssatisfactie van huisartsen beïnvloeden. Een aantal aspecten komt uit meerdere onderzoeken eensluidend naar voren als arbeidssatisfactie verhogend of verlagend. Als arbeidssatisfactie verhogend worden afwisseling in het werk, relaties en contacten met collega s en het geven van onderwijs aan studenten geneeskunde genoemd. Als arbeidssatisfactie verlagend worden de hoogte van het inkomen, het aantal werkuren, de administratieve last, het teveel aan werk, gebrek aan tijd en gebrek aan erkenning genoemd. Het blijkt dus dat vakinhoudelijke aspecten arbeidssatisfactie verhogend zijn, terwijl arbeidsvoorwaardelijke aspecten de arbeidssatisfactie verlagen. Bij het onderzoek (hoofdstuk 4) is gebruik gemaakt van een algemene vragenlijst die een aantal kenmerken van de huisarts of diens praktijk tot onderwerp heeft en van een specifieke vragenlijst over de arbeidssatisfactie van de Nederlandse huisarts die de onderzoekers zelf ontworpen hebben. Er werd een itemanalyse verricht op de oorspronkelijke indeling van de specifieke vragenlijst, waarbij de Cronbach s alpha werd berekend. Vervolgens werd een factoranalyse gedaan. Bij de factoranalyse bleken zes factoren te onderscheiden, die samen 42,3% van de variatie verklaren. Deze zijn: Factor 1: samenwerking met en relaties tot anderen Factor 2: externe werkomgeving Factor 3: mate van tevredenheid over beschikbare tijd voor werk en privé Factor 4: mate van tevredenheid over diensten/waarneming Factor 5: mate van tevredenheid over algemene aspecten van het werk Factor 6: mate van tevredenheid over de financiële aspecten van het werk Er werd gekeken of de vragenlijst valide was. De conclusie luidt dat er een intern gevalideerde vragenlijst ontworpen was, die met een aantal kleine aanpassingen, zoals het weglaten van de vragen waarover enige verwarring bestond, gebruikt 146

6 kan worden in verder onderzoek naar de arbeidssatisfactie van artsen en mogelijk paramedici In hoofdstuk 5 wordt beschreven of en zo ja welke kenmerken van de huisarts(enpraktijk) een samenhang vertonen met de arbeidssatisfactie van de huisarts. Hierbij vonden wij de volgende samenhang: voor huisartsen die opleider zijn van co-assistenten of Huisartsen in Opleiding (HAIO s) of die apotheekhoudend zijn geldt dat er een positieve correlatie bestaat met een aantal, per kenmerk enigszins verschillende, factoren van arbeidssatisfactie. Opvallend is dat apotheekhoudende huisartsen in het bijzonder een veel hogere arbeidssatisfactie hebben ten aanzien van hun financiën. Er blijkt een negatieve samenhang te zijn tussen het bedreigd zijn van de huisarts door patiënten of hun familie en een aantal factoren van arbeidssatisfactie. Opleider zijn wordt in de literatuur ook een aantal malen genoemd als arbeidssatisfactie verhogend. De relatie tussen bedreigd zijn en de arbeidssatisfactie wordt in de literatuur nergens beschreven. Toch is dit een belangrijke bevinding. Toename van het aantal bedreigingen zou de arbeidssatisfactie van de huisarts negatief kunnen beïnvloeden, met alle consequenties van dien. Er werd geen relatie gevonden tussen een groot aantal andere kenmerken, zoals de grootte van de praktijk, het al dan niet parttime werken, het percentage allochtonen in de praktijk, het verloskundig actief zijn en de hoogte van de arbeidssatisfactie. In hoofdstuk 6 wordt de samenhang tussen de arbeidssatisfactie van de huisarts en de neiging om voortijdig te stoppen met de praktijk (de neiging tot verloop genoemd) beschreven. De neiging tot verloop werd in drie klassen verdeeld: laag, middel en hoog. Met behulp van ordinale logistische regressie werd de samenhang tussen de arbeidssatisfactie factoren en de neiging tot verloop onderzocht met onderscheid naar leeftijd en geslacht. 147

7 Van de respondenten wil 34% voor het 60 e levensjaar stoppen. De belangrijkste voorspellers voor het moment waarop de huisarts wil stoppen met de praktijk zijn de leeftijd van de huisarts, de tevredenheid over de diensten en de tevredenheid over algemene aspecten van het werk. Dit houdt in dat hoe hoger de leeftijd en hoe groter de tevredenheid hoe lager de neiging om te stoppen is. Dit geldt overigens alleen voor mannelijke huisartsen. Er is geen logische verklaring voorhanden waarom dit niet voor vrouwelijke huisartsen geldt. Er is momenteel een tekort aan huisartsen en hoe hoger het verloop is, hoe groter dit tekort wordt. Kennelijk is de tevredenheid over de diensten een factor van belang. Er is de laatste jaren een sterke tendens om de diensten op een andere, veel grootschaliger manier, te organiseren. Dit zou van invloed kunnen zijn op de arbeidssatisfactie. In het zevende hoofdstuk, de beschouwing, wordt terug gekeken op het onderzoek. Ook wordt stil gestaan bij de vraag welke maatregelen genomen kunnen worden om de arbeidssatisfactie van de Nederlandse huisarts te verhogen. Om dit te bereiken dient te worden gewerkt aan een verbetering van de arbeidsvoorwaarden door een betere wet- en regelgeving en door adequate honorering. Ook zal een opwaardering van de huisarts moeten plaatsvinden, mede om het vak aantrekkelijker te maken voor basisartsen. Dit laatste kan men ook bereiken door het vak inhoudelijk interessanter te maken door bijvoorbeeld meer medisch-technische handelingen te introduceren. Het is aan te bevelen om dit onderzoek te herhalen omdat er in de laatste jaren veranderingen zijn doorgevoerd in de organisatie van de praktijk. Een van de te onderzoeken onderwerpen zou kunnen zijn of de arbeidssatisfactie ten aanzien van de diensten is toegenomen nu grootschalige dienstenstructuren vrijwel overal zijn ingevoerd. Een ander interessant onderwerp is de vraag of de arbeidssatisfactie aangaande samenwerking met anderen toeneemt als het aantal mensen waarmee men samen moet werken groter wordt. 148