Van Afval Naar Grondstof: het sluiten van de kunststofketen. Ministerie van Infrastuctuur en Milieu

Transcriptie

1 Van Afval Naar Grondstof: het sluiten van de kunststofketen Vooronderzoek opstellen innovatie- en opleidingsagenda voor de rubber- en kunststofindustrie Maart 2014 In opdracht van: Ministerie van Infrastuctuur en Milieu Door: DPI Value Centre Auteur: Louis Jetten Met medewerking van: Bernard Merkx, GreenWavePlastics Femke Roos-Markhorst, DPI Value Centre Jan Schrijver, IntelliPlast Jos Lobée, DPI Value Centre Martin van Dord, DPI Value Centre Kuno Dijkhuis, ERT

2 Inhoud 1 Inleiding en opzet onderzoek 1.1 Inleiding 1.2 Plaats van dit onderzoek binnen de doelstellingen van de Nederlandse overheid 1.3 Opzet onderzoek 2 Beschrijving van de ketens 2.1 Inleiding in de kunststof materialen 2.2 Beschrijving van de ketens 3 Resultaten van de kansenkaart NRK 4 Inventarisatie van projecten en plannen in de keten 4.1 Inleiding en vragenlijst 4.2 Vragenlijst 4.3 Resultaten van de interviews in de keten voor thermoplasten 4.4 Resultaten van interviews in keten voor rubbers 4.5 Resultaten van interviews in de keten voor composieten 5 Innovatievragen in de rubber- en kunststofindustrie 5.1 Innovatiebehoefte in de kunststofindustrie, thermoplasten 5.2 Innovatiebehoefte in de thermoharder / composiet industrie 5.3 Innovatiebehoefte in de rubber industrie 5.4 Generieke innovatiebehoeften 6 Conclusie / samenvatting / advies 7 Referenties 8 Bijlagen 8.1 Bijlage 1: Definities (uit richtlijn 2008/98/EG) 8.2 Bijlage 2: Vragenlijst 8.3 Bijlage 3: Samenstelling begeleidingscommissie 8.4 Bijlage 4: Resultaten van de interviews DPI Value Centre - maart 2014

3 Gebruikte afkortingen ABS acrylonitrile-butadiene-styreen EPS expanded polystyreen (piepschuim) NIR Near Infra Red (detectiemethode) PA polyamide (nylon) PA6 polyamide 6 PC polycarbonaat PE polyethyleen PEF polyethyleen furanoaat PET polyethyleentereftalaat PHA polyhydroxy alkanoaat PLA polylactic acid (polymelkzuur) PMMA polymethylmethacrylaat PP polypropyleen PS polystyreen PTT polytrimethyleentereftalaat PVC polyvinylchloride CRO EZ I&M NGO NRK OEM PRE RVO RWS SPM TKI Contract Research Organisation Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Infrastructuur en Milieu Non Governemental Organisation Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie Orginal Equipment Manufacturer; producent van eindproduct (kan ook levensmiddel zijn) Plastic Recyclers Europe Rijksdienst voor ondernemend Nederland Rijkswaterstaat Smart Polymeric Materials Topconsortium voor Kennis en Innovatie 3 DPI Value Centre - maart 2014

4 1 Inleiding en opzet onderzoek 1.1 Inleiding Een groeiende consumptie - als gevolg van de groei van de wereldbevolking en een toenemende welvaart - is de oorzaak van een sterke toename van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en delfstoffen. Daardoor dreigen een aantal materialen in de nabije toekomst schaars te worden. Op veel verschillende wijzen wordt deze problematiek benaderd door tal van organisaties en bedrijven. Deze initiatieven zijn gebaseerd op de onderwerpen: vermindering van materiaalgebruik, herwinning van grondstoffen en inzet van hernieuwbare materialen. In feite kunnen al deze activiteiten onder de noemer duurzaamheid geplaatst worden. Voor de volledigheid hierbij de definitie van het begrip duurzaamheid naar Brundtland: Ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheden voor toekomstige generaties in gevaar te brengen. Deze complexe problematiek is een goed motief voor het kabinet om in haar beleid de innovatiekracht van het bedrijfsleven, de kennisinstellingen en de overheid optimaal te richten op de transitie naar een duurzame economie en groene groei. Door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) is het programma Van Afval Naar Grondstof (VANG) aangekondigd. De inhoud en globale beleidsdoelen van dit programma zijn: De beweging van afval naar grondstof leidt tot een meer circulaire economie. Dit vergt het duurzaam omgaan met natuurlijke bronnen (sustainable sourcing), het zuinig omgaan met onze grondstoffen (resource efficiency), het slim ontwerpen van producten (ecodesign en substitutie van niet duurzame materialen), voorwerpen langer en meerdere keren gebruiken (hergebruik en reparatie) en het optimaal benutten van reststromen. Ontwikkelingen in Nederland zijn gerelateerd aan wet- en regelgeving in Europa. In deze rapportage wordt uitgegaan van de definities van afvalstoffen zoals gegeven in de Europese kader richtlijn afvalstoffen (voor de relevante bergrippen zie bijlage 1). De problematiek van kunststof afvalstoffen en de voorgenomen acties worden op Europees niveau nader toegelicht in het Groenboek over een Europese strategie voor kunststofafval in het milieu. Belangrijk element daarin is o.a. dat wordt voorgesteld om het vereiste volume van mechanische recycling te verhogen. Deze visie is bevestigd in een opinie over het Groenboek (na consultatie) en in behandeling bij de Europese commissie. Voor de circulaire economie (CE) kan als basis het model van de Ellen MacArthur Foundation gehanteerd worden, zie Fig. 1. Kenmerken van dit model zijn dat twee separate ketens worden onderscheiden, voor technische grondstoffen en voor biobased grondstoffen. Uitgangspunten daarbij zijn herbruikbaarheid van producten en materialen, het herstellend vermogen van natuurlijke hulpbronnen en waardecreatie. Daaruit volgt dat gestreefd moet worden naar het optimaliseren van de cyclus van een product door de cyclus zo klein mogelijk houden. In het kader van het programma VANG wil I&M, in samenwerking met de stakeholders voor de materialen kunststof en rubber, een innovatie- en opleidingsagenda opstellen, gericht op innovatie van materialen, producten, processen en systemen. In afstemming met NRK heeft I&M aan DPI Value Centre de opdracht gegeven om samen met de stakeholders van de rubber- en kunststofindustrie een inventarisatie uit te voeren als voorbereiding. Het doel van de inventarisatie is om inzicht te geven in: Lopend onderzoek op het gebied van de verduurzaming van product- en produtieketens voor rubber en kunststoffen, inclusief de betrokken onderzoekinstellingen, bedrijfsleven en overheden en/of netwerken; Ideeën die op de plank liggen maar nog niet tot wasdom zijn gekomen; Ideeën vanuit de sector met name van koplopers van onderzoeksthema s en concrete onderzoeksvragen. 4 DPI Value Centre - maart 2014

5 De resultaten van het onderzoek worden in dit rapport beschreven. Fig. 1: Circular Economy 1.2 Plaats van dit onderzoek binnen de doelstellingen van de Nederlandse overheid Belangrijke inspiratiebronnen voor de Nederlandse overheid zijn het Europese beleid op het vlak van Resource Efficiency en een scala aan initiatieven en doelstellingen die in Nederland door bedrijven, brancheorganisaties (al dan niet in samenwerking met een NGO of consultancy bureau) en kennisinstellingen zijn geformuleerd. Het in dit rapport beschreven vooronderzoek heeft betrekking op vier van de acht operationele doelstellingen van de Nederlandse overheid. Deze vier operationele doelstellingen zijn in Fig. 2 groen gemarkeerd. De resultaten van het vooronderzoek kunnen gebruikt worden om het afvalbeleid naar een circulaire economie te concretiseren. Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van I&M. Ook andere stakeholders zijn intensief bij het onderzoek betrokken, te weten EZ, NRK en de Topsector Chemie. Deze betrokkenheid komt mede tot uiting door een actieve deelname in de begeleidingscommissie. Het onderzoek sluit aan bij de kansenkaart Chemie van de NRK (zie ook hoofdstuk 3) en bij de doelstellingen van de Topsector Chemie. In de TKI SPM zijn dat 2 van de 4 thema s, namelijk biobased en sluiten van de keten. Onder de vlag van de Topsector Chemie zijn regionale activiteiten opgezet of in ontwikkeling, in de vorm van een Centre of Expertise, Innovation Lab en Centre of Open Chemical Innovation. Van deze centra hebben de Chemelot Campus in Geleen en het Polymer Science Park in Zwolle kunststof recycling als een van hun speerpunten; de laatste in samenwerking met de hogescholen in Zwolle en Emmen. 5 DPI Value Centre - maart 2014

6 Fig. 2: De scope van het in dit rapport beschreven vooronderzoek heeft betrekking op de groen gemarkeerde operationele doelstellingen van de Nederlandse overheid 1.3 Opzet onderzoek In Fig. 3 wordt een overzicht gegeven van het onderzoek. In het projectplan is ook opgenomen dat de resultaten van het onderzoek door de begeleidingscommissie getoetst en beoordeeld worden. In overleg met de opdrachtgever, het Ministerie van I&M, vindt dit plaats in een workshop met dit rapport als basis. Onderdeel van dit project is ook de toetsing van de resultaten van de inventarisatie, aan de opties voor het sluiten van de keten in de NRK Kansenkaart. Fig. 3: Kader van het onderzoek 6 DPI Value Centre - maart 2014

7 2 Beschrijving van de ketens 2.1 Inleiding in de kunststof materialen 2.2 Beschrijving van de ketens Rubbers en kunststoffen is een verzamelnaam voor een grote variëteit aan polymeren met specifieke eigenschappen, die in 3 hoofdgroepen verdeeld kunnen worden: Thermoplasten: kunststoffen die verwerkt worden via een smeltfase; in principe is de verwerking van thermoplasten (van korrel naar product) een fysisch proces. Thermoplasten zijn van de kunststoffen veruit het grootste in volume en worden via technieken zoals spuitgieten, film blazen, rotatiegieten en profiel extrusie verwerkt. Thermoplasten smelten bij verhitting. Het overgrote deel van kunststof producten wordt gemaakt van de belangrijkste thermoplasten: PET, HDPE, PVC, LDPE, PP, PS. Daarnaast is er een groot aantal thermoplasten die in kleinere volumes vooral in technisch veeleisende toepassingen worden ingezet, zoals: PA (nylon), PBT, ABS, PC, PMMA. Thermoharders: kunststoffen die gevormd worden door een chemische reactie van (meestal) twee chemicaliën. Thermoharders worden gebruikt in composieten door verwerking in combinatie met vezels (bijvoorbeeld glasvezels). Composieten hebben een hoge stijfheid bij geringe dikte (en gewicht). Thermoharders smelten niet bij verhitting maar ontleden zonder over te gaan in een vloeibare fase. Rubbers worden onderverdeeld in natuurrubber en synthetische rubbers. De ontwikkeling startte met het gebruik van natuurrubbers (gewonnen als latex); de kwaliteit ervan is nog niet geëvenaard door een synthetische rubber, maar de capaciteit om natuurrubber te winnen is wereldwijd te klein. Rubbers worden geleverd als compounds met 10 tot 20 toeslagstoffen en een effectief gehalte aan rubber van ongeveer 50% en soms minder. Toeslagstoffen kunnen voor een deel ook biobased zijn. Na vulkanisatie hebben rubbers een zodanige chemische structuur dat het materiaal bij verhitting niet smelt. In deze ketenbeschrijving wordt aangegeven wat de rollen zijn van de verschillende spelers in hun ketens en wordt aangeduid wat de (technisch) kritische punten zijn bij een aantal overdrachten van producten / materialen tussen twee partijen in een keten. De ketens voor thermoplasten, thermoharders en rubbers zijn niet identiek: vanaf de productie van een (half)fabricaat tot aan de afvalfase zijn de verschillen gering; de grondstoffenvoorziening wijkt sterk af door de andere methode van verwerking; materiaal recycling is voor thermoplasten tot een redelijk niveau aanwezig, voor rubbers in praktijk alleen voor banden en voor thermoharders lijkt dit niet haalbaar. Grondstoffen, zoals granulaat, chemicaliën en additieven, worden door de grote internationale kunststof producenten meestal niet rechtstreeks aan kunststof verwerkers geleverd. Door eisen van een afname van minimale volumes (bijv. bij bulkkunststoffen minimaal 400 ton per jaar) kunnen veel verwerkers niet rechtstreeks bij deze firma s bestellen. Ook is er een toenemende rol voor compounders die kunststoffen volgens klantspecificaties aan een verwerker kunnen leveren; ook omdat de kunststof producenten deze service bijna niet meer bieden. In de grondstofvoorziening is in alle ketens ook aandacht voor biobased grondstoffen (drop-ins). Daarnaast zijn er polymeren, die als polymeer gewonnen worden uit een biologisch proces, zoals PHA en natuurrubber. Recycling van kunststoffen wordt door de meeste partijen geassocieerd met mechanische recycling van thermoplasten. Dat is inderdaad de belangrijkste vorm van recycling van kunststoffen. In deze studie worden ook de status en de ontwikkelingen onderzocht in recycling van rubbers en composieten. Daarnaast worden de recente ontwikkelingen in andere vormen van recycling / validatie aangegeven, o.a. chemische recycling. 7 DPI Value Centre - maart 2014

8 De keten voor thermoplasten Bij mechanische recycling worden ingezamelde kunststoffen via een aantal fysische processen omgezet in een maalgoed of regranulaat dat weer geschikt is voor het produceren van een kunststof product. In het kader van dit onderzoek worden in deze keten alleen recyclaten - in de vorm van maalgoed of regranulaataangegeven, die bij inzet in een kunststof product de inzet van een virgin kunststof vervangen. De discussie óf over downcycling óf upcycling is hier niet aan de orde. In principe zullen thermoplasten tijdens het verwerkingsproces en tijdens gebruik op moleculaire schaal schade oplopen; dit kan door toevoeging van stabilisatoren grotendeels verhinderd worden. Daarom zijn gerecyclede kunststoffen op microschaal niet identiek aan virgin kunststoffen. Daarnaast is een gerecyclede kunststof een mix van producten van verschillende leveranciers, die op microschaal niet 100% identiek zijn. Dit heeft echter nauwelijks invloed op de macroscopische eigenschappen (zoals dichtheid, viscositeit, stijfheid) zodat de gerecyclede kunststoffen in nieuwe toepassingen kunnen worden ingezet als vervanger van virgin materiaal. Bij verwerking tot een product uit gemengde kunststoffen waarvan mechanische recycling bij einde levensduur geen optie is, kunnen vraagtekens gezet worden. Fig. 4: Keten voor thermoplasten 8 DPI Value Centre - maart 2014

9 De keten voor rubbers Bijzonder voor rubbers is dat gewerkt wordt met specifieke recepturen om een rubber product de gewenste eigenschappen te geven. Daarvoor moet een rubber gecompoundeerd worden. Dit kan gedaan worden door een rubber compounder; in veel gevallen is dit de verwerker zelf, die van het compound ook het product maakt. Van rubbers wordt een grote variëteit aan producten gemaakt voor toepassingen in elektronische apparatuur, bouw, automotive etc. Door deze grote variëteit aan compounds en de inzet in samengestelde producten is inzameling van eenzelfde type niet economisch. Een uitzondering zijn autobanden, een goed herkenbare toepassing in een groot volume. Voor autobanden is een eigen inzamel en hergebruik / recycling systeem opgezet. Voor de keten voor rubbers zie Fig. 5. De keten voor composieten Een composiet (of thermoharder als van het kunststof aandeel wordt uitgegaan) heeft een 3 dimensionale structuur door de chemische reactie van de componenten van de hars. Door versterking met vezels die in de matrix verankerd zijn, is het mogelijk om zeer sterke producten met geringe dikte en daarom ook een laag gewicht te maken. Door het chemische netwerk hebben composieten een 3 dimensionale chemische structuur; dit voorkomt dat dit type composieten bij verhitting smelt. Deze structuur geeft ook een beperking in de opties voor recycling. Het is tot op heden dan ook niet gelukt om de keten te sluiten. Ook voor productieafvallen lijkt mechanische recycling tot bruikbare vervangers van de ingezette virgin materialen geen optie. Dit wordt geïllustreerd door de bouw van een composiet recycling systeem in China, waarin de thermoharder gekraakt wordt bij hoge temperatuur, het vaste afval gebruikt wordt als vulstof en de glasvezels in nieuwe toepassingen worden ingezet. Zie voor de keten Fig. 6 In alle ketens vindt overdracht van een materiaal plaats tussen de verschillende spelers van de keten; ook worden tussen de verschillende actoren keuzes gemaakt, die van invloed zijn op de hele keten. In de ketens zijn deze beslissende punten aangegeven met nummers. Hieronder volgt een toelichting daarop. 9 DPI Value Centre - maart 2014

10 Fig. 5: Keten voor rubbers Fig. 6: Keten voor composieten 10 DPI Value Centre - maart 2014

11 1 Design for next use In de methodiek van Cradle to Cradle (C2C) of Circular Economy (CE) is het van belang om bij het ontwerp van een product rekening te houden met de mogelijke bestemming bij productfalen; wat zijn de mogelijkheden voor (gedeeltelijk) hergebruik en reparatie, of komt het product dan direct in de afvalfase en is alleen herwinning van materialen een optie. Door een juiste constructie met nadruk op Design for Repair of Design for Disassembly kan een korte cyclus gemaakt worden met een minimaal verlies aan waarde. Voor een product dat in de afvalfase komt, worden door een goede keuze van materialen en materiaal combinaties en de wijze waarop ze met elkaar verbonden zijn, de randvoorwaarden vastgelegd waaronder een effectieve herwinning van waardevolle materialen kan plaatsvinden. De voorkeur gaat uit naar Design for Recycling. Als recycling (nog) geen optie is, wordt een alternatieve methode van verwerking van een product na einde levensfase gekozen. Bij gebruik van een bioafbreekbare grondstof kan dit leiden tot Design for Composting. Als uiterste kan ook gekozen worden voor Design for Incineration, omdat dan voorkomen kan worden dat bij verbranding storende en/of giftige verbrandingsproducten vrijkomen. De rol van de ontwerper is van grote invloed op de mogelijkheden in het kader van Design for next use. In het schema staat de ontwerper tussen verwerker en OEM. In praktijk komt het ook vaak voor dat een OEM-er in overleg met de producent van een polymeer de specificaties en eisen opstelt (bijv. elektronicaen automobielproducenten werken zo). Het ontwerpproces wordt dan uitgevoerd door ontwerpers in dienst van deze bedrijven, vaak in samenwerking met een verwerker en een ontwerp- of engineeringsbureau. Als een OEM een product na gebruik weer terug neemt zal in een design in sterkere mate rekening gehouden worden met het inzetten van grondstoffen die opnieuw verwerkbaar zijn. 2 Gedrag van de consument Voor een consument is het niet altijd duidelijk welke keuzes in een systeem gemaakt worden: wat moet apart gehouden worden en wat mag bij elkaar en wat mag daar dan in? Daarnaast speelt het ook een rol dat in praktisch opzicht het scheiden van allerlei producten in verschillende afvalstromen grenzen kent. In Nederland kennen we inzamelsystemen voor een groot aantal producten en daarbij zijn er verschillen per gemeente. In grote lijnen gaat het hierbij om breng- en haalsystemen. Hierbij ter illustratie een (niet volledige) reeks van inzamelvarianten: Oud papier van verpakkingen / tijdschriften / kranten: meestal haalsysteem door vrijwilligers ten bate van sportverenigingen. Ook brengsystemen. Metalen: kleine onderdelen / verpakkingen in grijs afval; grote delen / apparatuur via breng- of haalsysteem. Tuinafval: haal- en brengsystemen. Bruingoed / witgoed: brengsysteem of retoursysteem via retail. Glas: brengsysteem (container); statiegeld systeem. Kleding: brengsysteem (container) of inzameling door private partijen via campagnes. Nieuw zijn terugnamesystemen met bonus door retail. Hout: kleine delen / verpakkingen in grijs afval; grote delen brengsysteem. Grijs afval: haalsysteem. EPS (schuimplastic): brengsysteem. PVC raamkozijnen en buizen: via retail / installateur. Drankkartons: proeven met haalsysteem. Kunststof verpakkingen: haalsysteem of brengsysteem via Kunststof Hergebruik (Plastic Heroes); verantwoordelijkheid verschuift naar gemeentes; statiegeldsysteem voor PET flessen 1 liter; haalsysteem in grijsafval met nascheiding in beperkt aantal gemeentes. Wat wel en niet in een systeem ingezameld wordt, is niet altijd duidelijk voor de consument. Denk hierbij aan de gemetalliseerde verpakkingen, EPS en nietverpakkingen die wel in de Plastic Heroes zakken komen maar niet zijn toegestaan. 11 DPI Value Centre - maart 2014

12 Daarnaast zijn er verpakkingen van bioafbreekbare kunststoffen waarvan het voor de consument niet duidelijk is bij welke fractie die horen. Grootste risico daarbij is dat consumenten de indruk krijgen dat het overal weggegooid kan worden. Zwerfvuil en vervuiling van oceanen zijn onderwerpen die voor een groot deel te maken hebben met het gedrag van de consument. Dit komt uitgebreid aan de orde in het Groenboek. Het is van belang dat onderzoek wordt gedaan naar de wijze waarop het gedrag van een consument positief beïnvloed kan worden met een voor de gemiddelde consument ook begrijpelijke uitleg. Tot op heden zijn de successen van campagnes beperkt. 3 Eisen aan de grondstof voor sortering Als een sorteerder weet wat de specificaties van een gesorteerde stroom moeten zijn kan deze partij ook aangeven hoe het materiaal bij hem aangeboden moet worden. De mogelijkheden in het sorteerproces zijn beperkt en wel toegenomen in het laatste decennium door een toenemende automatisering. In praktijk is een gedeeltelijke handmatige sortering voor veel stromen nog noodzakelijk. Naast deze specifieke eisen gelden natuurlijk ook eisen die ervoor moeten zorgen dat er geen gevaar bestaat voor de medewerkers. Overigens speelt hierbij ook het gegeven dat de eisen aan de kwaliteit van gesorteerde kunststoffen niet gelijk opgaan met de toegenomen mogelijkheden op basis van betere technologie. Voor sorteerders is er dan geen economische impuls om de kwaliteit van gesorteerde stromen te verbeteren; dit zou zelfs hun hoeveelheid sorteerafval verhogen zonder dat er een hogere prijs voor gesorteerd materiaal tegenover staat. Reststromen van sortering en recycling kunnen in de toekomst mogelijk worden ingezet in chemische recycling van gemengde kunststoffen. Dit kan dan ook een oplossing zijn voor deelstromen van rubbers en voor composieten. 4 Eisen aan de grondstoffen voor recycling Een recycler zal in het recyclingproces bepaalde maatregelen nemen om aan de eisen van een verwerker te kunnen voldoen. De wijze waarop het recycling proces wordt opgezet wordt dan mede bepaald door de kwaliteit en eigenschappen van de aangeboden gesorteerde kunststof afvallen. In het recycling proces voor thermoplasten wordt hier een tweedeling gemaakt tussen het proces van malen wassen scheiden en het granuleren via smeltextrusie. In het eerste deel van het proces worden droge en natte technologieën ingezet om een gesorteerde en gespecificeerde kunststof stroom om te zetten in een zuiver maalgoed, waarbij niet kunststof onzuiverheden, aanhangende verontreinigingen en andere kunststoffen worden verwijderd. Het aantal ingezette unit operations en dus de kosten van het recycling proces zijn gerelateerd aan de wijze van sortering. Afhankelijk van het type kunststof en de eisen van de kunststof verwerker kan een schoon inputmateriaal worden verwerkt tot een granulaat. In een extruder wordt het materiaal gesmolten, goed gemengd tot een homogene smelt, die via een granulator wordt verwerkt tot granulaat (kunststof korrels). Eventueel kan door toevoeging van additieven de kwaliteit van het regranulaat worden verbeterd. Samenvattend kan worden vastgesteld dat een aangeboden kunststof fractie na sortering afgestemd moet zijn op het recyclingproces. In principe is dit een afstemming tussen sorteerder en recycler waarbij inmiddels voor een groot deel van te recyclen kunststoffen een soort van standaard specificaties zijn ontstaan, vooral op basis van ervaring. Bij rubber recycling zijn vergelijkbare eisen opgesteld. Het is van belang dat verschillende typen rubbers vooraf van elkaar worden gescheiden. 5 Overdracht van recycler naar verwerker Een recyclaat (maalgoed, regranulaat, poeder) moet voldoen aan de specificaties van een kunststof verwerker. Deze specificaties zijn verschillend per type kunststof en per verwerkingstechnologie zoals: plaat extrusie, spuitgieten, folie blazen, fles blazen, buis extrusie. 12 DPI Value Centre - maart 2014

13 Recycling van composieten is een issue. Er zijn recycling initiatieven geweest, die gebaseerd waren op het malen van het product en vervolgens het fijne poeder weer inmengen in nieuwe producten. Dit levert geen bijdrage aan de functionaliteit van het product en is economisch niet rendabel. Deze activiteiten zijn daarom gestopt. De enige vorm van recycling, die nu wordt gebruikt (in Duitsland), is het malen en verwerken in cement, waarbij een groot deel van het materiaal ook bijdraagt aan het leveren van energie. Een alternatief is chemische recycling van gemengde kunststoffen tot chemische grondstoffen in een proces waarin ook composieten verwerkt kunnen worden. Bij rubbers is het volume van gerecycled materiaal nog beperkt. In de afvalfase zijn rubbers veelal gemixt met andere afvalstromen en rubber onderdelen; met uitzondering van banden, worden rubberproducten niet separaat ingezameld. Voor banden van auto s en vrachtwagens is in Nederland een systeem opgezet met toebetaling door de ontdoener. Kenmerken van dit systeem zijn: Een groot deel van de ingezamelde banden wordt opnieuw gebruikt in gebieden met lagere eisen aan de kwaliteit van de banden. Een deel (niet alle typen rubber, wel NR) kan verwerkt worden tot reclaim. In reclaim is een deel van de zwavelbruggen die zijn gevormd om een rubber de gewenste sterkte te geven na vulkanisatie, weer gebroken zodat reclaim als een alternatief rubbercompound in specifieke applicaties kan worden ingezet. Een deel van de banden wordt gemalen en dit maalgoed wordt vooral ingezet in andere toepassingen zoals infill in kunstgras velden. Voor het sluiten van de keten voor autobanden is een duidelijk overzicht gegeven door RecyBem. Het deel dat relevant is voor de recycling van rubber van autobanden weergegeven in Fig. 7. inzamelaar 63% loopvlak vernieuwing 2 de gebruik herverwerker cementoven energie opwekking 68% metaal rubber tex8el 10% 50% 35% 5% asfalt infill (sportveld) rubber tegels onderlaag (sportveld) Fig. 7: Systeem voor oude autobanden (RecyBEM) 13 DPI Value Centre - maart 2014

14 6 Chemische recycling De mogelijkheden voor mechanische recycling van kunststoffen, rubbers en composieten zijn beperkt. Niet alle kunststof producten kunnen op een milieutechnisch en economisch verantwoorde wijze langs deze weg gerecycled worden. In Nederland wordt nu gesteld dat het percentage mechanische recycling van kunststof verpakkingsafval ruim 42% bedraagt (voor al het verpakkingsafval dus post-industrial en post-consumer). Dit getal staat ter discussie vanwege de gehanteerde rekenmethode waarin geen rekening gehouden wordt met de hoeveelheden afval / reststroom in de mechanische recycling. Een Europese studie in opdracht van PRE (Plastic Recyclers Europe) noemt een maximaal percentage van 62% voor mechanische recycling van thermoplasten. Uit gesprekken met deskundigen blijkt dat verwacht wordt dat het maximaal percentage kunststof afvallen dat via mechanische recycling verwerkt kan worden tussen 50 en 70% zal liggen. Om een nog hoger recycling percentage te kunnen realiseren moeten alternatieve oplossingen ontwikkeld worden: chemische recycling tot tussenproducten (voor polyester en nylon) of tot basisgrondstoffen (gemengde kunststoffen) via pyrolyse. Chemische recycling in tussenproducten Al op het eind van de vorige eeuw zijn processen ontwikkeld voor chemische recycling van kunststoffen. Voor polyesters en polyamiden (nylons) kan dit via depolymerisatie, zodat de chemicaliën waaruit deze polymeren zijn opgebouwd worden teruggewonnen. Het gebruik van deze processen is beperkt gebleven om economische redenen. De processen zelf zijn relatief duur op kleine schaal; de processen zijn niet robuust, zodat veel sorteerinspanning vereist is om materiaal met de noodzakelijke specificatie aan te leveren. Deze methode van verwerking is om economische redenen tot nu toe nauwelijks van de grond gekomen. In Europa wordt op kleine schaal PA6 gedepolymeriseerd door Aquafil, Slovenië. Grondstoffen zijn afkomstig van visnetten en vloerbedekking (o.a. Desso). Chemische recycling in basisgrondstoffen Voor gemengde kunststof afvallen zijn processen ontwikkeld om deze om te zetten in een syngas (een mengsel van waterstof en koolmonoxide). In Nederland is rond 1995 een discussie gevoerd om het door Texaco ontwikkelde proces in te zetten voor kunststof afvallen. Er loopt een initiatief om de mogelijkheden naar omzetting in syngas met de huidige stand van de technologie te onderzoeken. Daarbij is bijvoorbeeld de schaalgrootte van belang die is vereist voor een economisch acceptabel proces. Een kleiner schaalgrootte dan tot nu toe genoemde capaciteiten van meer dan 100 kton per jaar, zal de technologie aanzienlijk aantrekkelijker maken. Pyrolyse naar olie Actueel is de omzetting van kunststof afvallen in olie via een pyrolyse proces. Het lijkt erop dat deze methode opties biedt om op kleinere schaalgrootte een economisch rendabele oplossing te bieden. Recent heeft het bedrijf Petrogas aangekondigd een installatie te gaan bouwen met een capaciteit van ca. 25 kton in het oosten van Duitsland. Pyrolyse kan ook worden toegepast om uit rubber maalgoed carbon black terug te winnen. Verschillende processen zijn eerder aangekondigd maar de kwaliteit van het geproduceerde carbon black was onvoldoende om deze processen tot een commercieel succes te maken. Gewacht wordt op een doorbraak, die mogelijk op korte termijn gerealiseerd wordt in een project met o.a. de afdeling Elastomer Technology and Engineering van de Universiteit Twente. 7 Inzet van biobased materialen De term biobased leidt voor kunststoffen tot veel verwarring; onderscheid moet worden gemaakt tussen biobased en bioafbreekbaar, 2 karakteristieken van een polymeer die onafhankelijk zijn van elkaar maar beiden voor één polymeer kunnen gelden. In Fig. 8 is een overzicht gegeven om de problematiek van biobased en bioafbreekbaar duidelijk te maken. 14 DPI Value Centre - maart 2014

15 Fig. 8: Biobased en biodegradeerbaar in perspectief Ter verduidelijking: Vak linksboven: De bekende kunststoffen, geproduceerd op basis van olie en gas in grote volumes; niet bioafbreekbaar. Vak linksonder: Een beperkt aantal olie gebaseerde kunststoffen is bioafbreekbaar binnen de gestelde norm. Vak rechtsboven: Vooral polymeren die bekend zijn en waarvan een deel van de grondstoffen biobased is. Vak rechtsonder: biobased polymeren die ook bioafbreekbaar zijn. Dit zijn relatief nieuwe producten die in kleine volumes worden geproduceerd. Voorlopig vinden ze alleen een toepassing in niche markten. Om de vereiste producteigenschappen te realiseren kan in de bioafbreekbare compounds fossiel gebaseerde kunststof worden toegevoegd. Ook met biobased polymeren kan de keten worden gesloten. Grootste probleem is dat bij lage volumes een inzameling / sortering economisch niet haalbaar is. Daarnaast is er de problematiek van biobased materialen in recycle stromen van andere kunststoffen. Dit heeft grote consequenties voor de kwaliteit van een gerecycled product. 15 DPI Value Centre - maart 2014

16 3 Resultaten van de kansenkaart NRK In opdracht van de NRK en in samenwerking met veel partijen uit de kunststofindustrie, waaronder kennisinstellingen, organisaties en MKB bedrijven, zijn door Berenschot de kansen voor de kunststofindustrie in Nederland in kaart gebracht. Dit heeft geresulteerd in een kansenkaart met in totaal 43 benoemde kansen (activiteiten op gebied van energiebesparing worden in deze rapportage buiten beschouwing gelaten; een aantal commerciële bureaus heeft de expertise voor ondersteuning van de industrie). Van deze kansen zijn de opties geselecteerd die aansluiten bij de doelstelling Sluiten van de Keten. Dit zijn voor kunststoffen en composieten: Ontwerp samengestelde producten met homogene materialen. Producten uit 2 componenten te scheiden met een derde stof. Toevoegen van recyclaat. Zelf versterkende polymeren (1 materiaal voor matrix en vulstof). Verbeteren van scheidingsprocessen. Additief waarvan kleur kan worden ingesteld. Inzet van biobased polymeren versterken. Recycling van biopolymeren. Voorkom combinaties die recycling verhinderen. Eenvoudige recepturen (bevorderen recycling). Design for recycling. Verhogen van scheidingsrendement. High quality sorting i.p.v. high quantity sorting. Voor rubbers: Afval van bedrijf 1 als grondstof voor bedrijf 2. Devulkanisatie / reclaim. Pyrolyse, productie carbon black. Gezamenlijk investeren in hoogwaardige technologie. Dit is weergegeven in Fig. 9. Fig. 9: NRK Kansenkaart 16 DPI Value Centre - maart 2014

17 4 Inventarisatie van projecten en plannen in de keten 4.1 Inleiding en vragenlijst In deze studie zijn, in samenwerking met de begeleidingscommissie (zie bijlage 3), bedrijven uit de keten geselecteerd voor interviews. Een groot deel van deze bedrijven behoort tot de meest actieve bedrijven in de sector. Het risico is daarom dat de resultaten niet als gemiddelde voor de sector kunnen gelden. Anderzijds zijn dit juist de bedrijven die innovaties en ontwikkelingen trekken. In onderstaande figuur is aangegeven met welke typen bedrijven de interviews zijn gehouden. Dit zijn zowel bedrijven in de keten als bedrijven en organisaties die aan deze keten diensten leveren. Zie Fig Vragenlijst In de interviews is gebruik gemaakt van een vragenlijst (zie bijlage 2). Daarnaast zijn door de bedrijven ook nieuwe punten ingebracht. Met de geïnterviewden is afgesproken dat de resultaten op basis van anonimiteit verwerkt zullen worden. Dat houdt in dat hier geen overzicht gegeven kan worden van de bedrijven en personen die hebben meegewerkt aan het onderzoek. In totaal zijn ca. 40 bedrijven en organisaties geïnterviewd. 4.3 Resultaten van de interviews in de keten voor thermoplasten Het totaalbeeld van de interviews is weergegeven in bijlage 4. In het kort volgt hier een overzicht van de antwoorden per vraag, waarbij de verschillende actoren zijn ingedeeld in overeenstemming met hun plaats in de keten. Hiervoor zijn de volgende afkortingen gebruikt: Vir: producent van virgin kunststof Ontw: ontwerper V / OEM: verwerker (producent van kunststof product) en OEM als gebruiker van het product in een toepassing / ook de compounders zijn hier ingedeeld I / S: inzamelaar, sorteerder R: recycler Org: organisatie K: kennisinstelling (hogeschool, universiteit, CRO) Deze resultaten worden gerankt op een schaal van 1 tot 5; het getal 1 betekent hier laag / weinig en het getal 5 betekent hoog / veel. De interpretatie van een score is niet eenduidig omdat een gemiddelde waarde gebaseerd kan zijn op een grote spreiding in antwoorden. Bijvoorbeeld bij een score van 3 kan de helft van de partijen geen interesse hebben terwijl de andere helft juist sterk geïnteresseerd is. Fig. 10: Bedrijven 17 DPI Value Centre - maart 2014

18 Mogelijke projecten, genoemd door vooral de individuele bedrijven: Fig. 11: Lopende projecten Bij veel bedrijven lopen projecten of zijn projecten net afgerond. Sortering: Verbetering kwaliteit. Vaststellen specificaties voor de bouw van een nieuwe sorteerlijn. Scheiden: Verbetering scheiden in proces. Ontwikkeling en testen nieuwe scheidingstechnologie. Materiaal: Compoundering van gerecycled kunststof maalgoed om een product op specificatie te kunnen leveren. Vaststellen maximale hoeveelheid recyclaat in een product. Oriëntering voor inventarisatie van de technologische status van chemische recycling. Opties voor pyrolyse van gemende kunststoffen. Scheiden Alternatieve scheidingstechnieken. Opties met droge scheidingstechnologie. Materiaal Producten met 100% recyclaat. Problematiek REACH SVHC stoffen. Verbetering van kleur en geur van recyclaten. Verwijdering van legacy materials, (alternatief: in gesloten kringloop houden). Mogelijkheden voor chemische recycling onderzoeken. Ontwerp Bijdrage aan: Design for Recycling. Ketenkringloop; hoe voorkomen we verontreinigingen. Consument Welke keuzes maakt de consument en wat wordt verwacht van OEM-ers. Fig. 12: Plannen op korte termijn 18 DPI Value Centre - maart 2014

19 Op wat voor wijze willen bedrijven innovaties uitvoeren in samenwerking? Er kan onderscheid worden gemaakt in samenwerking met conculega s, met andere partijen in de keten en met kennisinstellingen. Duidelijk is dat in samenwerkingsprojecten tussen industriële partners een kennisinstelling een belangrijke rol kan spelen. Fig. 13: Plannen op lange termijn Deze plannen staan naast de projecten die op korte termijn starten. De onderwerpen van die projecten blijven actueel als het gaat om een volgende verbeteringsstap in product of proces. Lange termijn plannen worden vooral genoemd door grotere bedrijven en branche organisaties. Mogelijke projecten: Sorteren Automatische sortering zwarte producten (technologie in ontwikkeling bij machinebouwers). Materiaal: Compound van virgin met x % recyclaat op specificatie leveren. Introductie van markers voor specifieke stromen (in relatie tot material leasing ): bijv. voor bioafbreekbare producten. Hoe kunnen we reststromen economisch in grondstoffen omzetten? Factory of the Future: wat gaan we over 10 jaar doen in een recyclingplant? Samenwerking met conculega s Inzamelaars / sorteerders en recyclers gebruiken processen die sterk gericht zijn op praktijkgerichte toepassingen, opgebouwd met eigen kennis en ervaring. Ze zien dit als hun concurrentievoordeel en zullen daarom terughoudend zijn met het delen van deze kennis. Verwerkers willen wel een zekere mate van samenwerking aangaan in projecten gericht op een collectief vraagstuk (bijvoorbeeld met een branche organisatie en/of een kennisinstelling als regisseur). Virgin producenten willen de samenwerking beperken. Veel zelf ontwikkelde kennis is vertrouwelijk en marktgevoelig. Wel willen deze partijen samenwerken via de (Europese) branche organisaties, maar dan vooral op het niveau van wet- en regelgeving. Fig. 14: Wijze van samenwerking 19 DPI Value Centre - maart 2014

20 Samenwerking in de keten Voor organisaties en kennisinstellingen die naast de keten opereren is deze vraag minder relevant. Zondermeer kunnen organisaties optreden als ketenregisseur. Voor kennisinstellingen geldt dat zij ook goed in staat zijn om een aanvullende rol te spelen bij projecten met meerdere ketenpartners. Bedrijven in de sector werken vaak al samen met partners in de keten, klanten of leveranciers. Dit om nieuwe business te genereren of een bestaande relatie te versterken. DPI Value Centre heeft veel ervaring met het opzetten en begeleiden van ketenprojecten. Door deelnemende bedrijven wordt dit type projecten als zeer positief ervaren. Bedrijven hebben vaak veel kennis in huis, medewerkers met een goede opleiding en/of veel ervaring. Er is terughoudendheid om deze kennis te delen. Internationale bedrijven (virgin producenten) richten zich vooral op universiteiten; kunststof kennis en technische faciliteiten zijn intern al op hoog niveau aanwezig. Door meerdere bedrijven werd verteld dat kunststof recycling veranderd is. Het oude motto van ieder voor zich, maximalisatie van winst en voor de rest zien we wel met wie we zaken doen is niet meer geldig in deze industrie. Samenwerking is steeds belangrijker geworden. Enerzijds door regelgeving: je moet weten wat voor materiaal je in huis krijgt omdat je klant ook bepaalde garanties vraagt. Anderzijds is het inzicht gegroeid dat er voor alle spelers in een keten voordelen te behalen zijn om op termijn een stabiel business concept te kunnen bouwen. Samenwerking met kennisinstituten Organisaties en kennisinstituten zien samenwerking met andere kennisinstellingen in veel gevallen als een groot voordeel om op deze wijze kennis te bundelen. Bedrijven (denk aan het feit dat de kunststofindustrie in Nederland, verwerkers en recyclers, vooral MKB is) hebben een sterk verdeelde mening over samenwerking met een kennisinstelling. Voor een aantal bedrijven gaat het vooral om het werken met afstudeerders via stageplaatsen. MKB bedrijven richten zich op samenwerking met HBO instellingen of daaraan gelieerde Centers of Expertise, vaak ook met een rol voor NRK of DPI Value Centre. Hierbij moet worden opgemerkt dat veel van deze centra recent zijn ontstaan of nog in wording zijn. Kennis moet daarom nog worden opgebouwd. Fig. 15: Wil een bijdrage leveren Veel partijen willen bijdragen in kind, m.a.w. men wil met een eigen inspanning een bijdrage leveren aan een project, waarbij het voordeel ligt in de te verwerven kennis voor het bedrijf. Bij de vraag of men wil bijdragen in kosten is het beeld verdeeld. Bedrijven zijn wel bereid om een relatief klein bedrag te reserveren voor kosten van bijv. kennisinstellingen. Grote virgin producenten huren andere partijen in voor vraagstukken als ze de specifieke kennis zelf niet in huis hebben. Deze grote bedrijven hebben zelf veel kennis over de materie in huis en zijn daarom minder geneigd om bijv. hogescholen in te schakelen voor het uitvoeren van een onderzoek. Wel maken ze regelmatig gebruik van afstudeerders die een project onder supervisie van het bedrijf uitvoeren. De in-kind bijdragen van kennisinstellingen moeten gezien worden als inspanningen in een project waarvoor men van centrale of regionale overheidsinstellingen middelen ter beschikking heeft gekregen. 20 DPI Value Centre - maart 2014

21 Voor commercieel bestuurde kennisinstellingen zijn deze eisen in vele gevallen nog stringenter. Financiële bijdragen zijn voor commerciële partijen die service verlenen, zoals ontwerpbureaus niet aan de orde en ook voor kennisinstellingen is dat geen optie. Andere vragen die zijn gesteld zijn: 1. Heeft u interesse in een overkoepelend programma? 2. Heeft u behoefte aan goed opgeleide werknemers? Overkoepelend programma Branche organisaties en kennisinstellingen hebben zoals verwacht grote interesse in een overkoepelend programma ter stimulering van samenwerking tussen industrie en kennisinstellingen. Daarbij kan de overheid als aanjager functioneren vooral door het beschikbaar stellen van een budget voor coördinatie en voor ketenprojecten. Ook veel bedrijven hebben interesse in een dergelijke aanpak, overigens wel met de mogelijkheid om daarbinnen projecten uit te voeren met zelf geselecteerde partners. Ook zijn bedrijven geïnteresseerd om dat dan via hun branche organisatie te laten lopen. Goed opgeleide werknemers Deze vraag geldt voor de industriële partijen. In het algemeen kan gesteld worden dat zij altijd behoefte hebben aan goed opgeleide werknemers. De antwoorden waren zeer divers, afhankelijk van de huidige cyclus waarin de bedrijven zitten. Een aantal bedrijven verwacht op korte termijn geen extra personeel aan te nemen. Overige reacties in de interviews Grotere bedrijven geven aan dat ze op basis van eigen kennis veel van de projecten kunnen uitvoeren. Samenwerking geeft dan te weinig toegevoegde waarde. Daarnaast kan dit leiden tot het weglekken van kennis. Ook IPR kan een beperking betekenen voor samenwerking. Zie voor de inventarisatie van knelpunten en mogelijke oplossingen de tabel in hoofdstuk Resultaten van interviews in de keten voor rubbers Omdat productie van artikelen van rubbers volgens een andere route verloopt dan de productie van kunststof artikelen, worden de antwoorden hier separaat gerapporteerd. Projecten en plannen De rubberindustrie bestaat vooral uit kleinere bedrijven, als we de producenten rubber en autobanden buiten beschouwing laten. Dit zijn dan vooral producenten van rubberproducten, die ook hun eigen compounds maken of op specificatie laten maken. Bedrijven hebben dan ook specifieke kennis over rubber recepturen. De sector is terughoudend als het gaat om samenwerking, vooral samenwerking tussen rubber compounders onderling is nagenoeg onmogelijk, logisch vanwege het grote belang van recepturen. Wel heeft een deel van deze partijen een interesse in samenwerking met kennisinstellingen en wil men zeker in kind bijdragen. Een deel is ook bereid om een financiële bijdrage te geven. Overigens is de afdeling rubbertechnologie van UT het enige kennisinstituut dat door de bedrijven wordt genoemd. De bedrijven zijn ten dele wel geïnteresseerd in deelname in een gezamenlijk programma. Omdat de recycling van rubbers nu gericht is op autobanden en de toepassingsopties beperkt zijn door de methode van recycling wil een aantal partijen in deze industrie zich gaan richten op methoden waarbij materiaal wordt teruggewonnen dat weer in de eigen industrie kan worden ingezet. Zie voor de inventarisatie van knelpunten en mogelijke oplossingen de tabel in hoofdstuk DPI Value Centre - maart 2014

22 4.5 Resultaten van interviews in de keten voor composieten Verwerkers en ontwerpers in deze keten zijn vooral op zoek naar alternatieve biobased chemicaliën, zodat het thermoharder gedeelte van een composiet ook biobased kan zijn. Daarnaast gaat veel aandacht naar het compatibel maken van natuurvezels zodat deze goed ingebed kunnen worden in de polymere matrix van de thermoharder. OEM bedrijven zien mogelijkheden voor het toepassen van composieten, maar zijn vooral beducht voor gevolgen van een milieu analyse zolang er nog te weinig duidelijkheid bestaat over de recycling problematiek van composieten. Onderzoeken richten zich op betere vezels en mogelijkheden met thermoplastische composieten, waarbij in de keten wordt samengewerkt en kennisinstellingen, zoals NLR, worden ingeschakeld om hun goede kennis en faciliteiten voor het maken van prototypen. Zie voor de inventarisatie van knelpunten en mogelijke oplossingen de tabel in hoofdstuk DPI Value Centre - maart 2014

23 5 Innovatievragen in de rubber- en kunststofindustrie Op basis van eerdere rapportages en de interviews zijn knelpunten en innovatievragen voor de rubber- en kunststofindustrie in kaart gebracht. De hoofdlijnen zijn schematisch weergeven in Fig. 16. De knelpunten / innovatievragen zijn in 4 tabellen weergegeven. Dat zijn eerst tabellen voor: thermoplasten, thermoharders / composieten en rubbers. De vierde tabel geeft knelpunten / innovatievragen die op alle 3 de materiaalgroepen van toepassing zijn. De knelpunten / innovatievragen zijn in een volgorde weergegeven die de keten volgt van virgin producent naar recycler. De tabellen werken als volgt: Kolom 1: knelpunt / innovatievraag Kolom 2: plaats in de keten; voor welke spelers is het van belang Kolom 3: probleemeigenaar; wie kan de regie voeren bij het oplossen Kolom 4: oplossingsrichting / onderzoeksrichting Kolom 5: Wat kan de rol zijn voor een kennisinstelling? Kolom 6: (relatieve) prioriteit; x=laag, xx=gemiddeld en =hoog. Onder ieder onderwerp is een regel over de volle breedte van de tabel toegevoegd met daarin een korte toelichting. Gebruikte afkortingen voor de verschillende factoren: Vir: producent van virgin kunststof Ontw : ontwerper V: verwerker OEM: de partij die een (geïntegreerd) product in de markt zet I / S: inzamelaar, sorteerder R: recycler Org: organisatie K: kennisinstelling (hogeschool, universiteit, CRO) Fig. 16: Knelpunten voor sluiten van de keten 23 DPI Value Centre - maart 2014

24 CONFIDENTIAL DPI Value Centre, februari Innovatiebehoefte in de kunststofindustrie, thermoplasten 5.1 Innovatiebehoefte in de kunststofindustrie, thermoplasten knelpunt / innovatievraag plaats in keten probleem eigenaar oplossingsrichting onderzoeksrichting vraagstelling aan kennisinstelling 1- Toeleverancier heeft Vir, V, OEM, R Branche Meer informatie - weinig grip op kwaliteit van uitwisseling in de keten. eindproduct (issue in C2C). Verder in de keten kan een kunststof met een andere kunststof gecombineerd worden, kunnen additieven worden toegevoegd of kan een materiaal degraderen door verkeerde instelling van apparatuur. Daarom kan een leverancier in het begin van de keten geen garanties geven over terugname en het opnieuw inzetten van een materiaal in dezelfde of een vergelijkbare toepassing. Naast deze technische problematiek kan ook regelgeving (REACH) beperkingen opleggen. 2- Opties voor toepassing van PHA in kunststof producten. Veel deelprojecten worden separaat gedaan. Vir producent van PHA, OEM, Ontw Producent PHA en V Kennis bundelen in een groot project eventueel onder EU vlag. Onderzoek, gericht op toepassing in producten dus leidende rol in opzet kan via kennisinstelling met faciliteiten. PolyHydroxyAlkanoaten vormen een kunststof familie die geproduceerd wordt door micro- organismen. Alleen al in Nederland zijn verschillende initiatieven om uit afvalstromen PHA s te produceren. Door coördinatie van deze projecten en analyse van internationale resultaten (zie bijv. Metabolix) kan voorkomen worden dat veel energie wordt gestoken in projecten waarvan de uitkomst al bekend is. 3- Ontwikkeling van nieuwe polymeren of keuze voor materiaal combinaties die passen in de Circular Economy. Vir, Ontw, V, R Vir, Ontw, OEM, V Ontwerp wordt mede bepaald door gewenste opties na productgebruik. Zowel fundamenteel (nieuw polymeer) als toegepast (combinatie, verwerken, testen). Om een keten op hetzelfde niveau te kunnen sluiten is vooral de ontwerpfase van belang. Materialen en producten moeten geschikt zijn voor een 2 de leven. Dus denk goed na bij materiaalkeuzes. 4- Ontwikkeling van nieuwe toepassingen en materiaal combinaties met materialen die al in de markt zijn, die het sluiten van de keten mogelijk maken. Ontw, V, R keten Ontwikkel een hulpinstrument voor bedrijven. Wat is nodig voor deze ontwikkeling / breng opties in kaart. Om een keten op hetzelfde niveau te kunnen sluiten is vooral de ontwerpfase van belang. Door slimme keuzes van materialen en combinatie van materialen kunnen relatief zuivere kunststoffen worden terug gewonnen. Dit geeft dan meerdere opties om deze opnieuw in te zetten. prioriteit xx xx 24 DPI Value Centre - maart

25 CONFIDENTIAL DPI Value Centre, februari Hoe krijgt een OEM het eigen product terug om te recyclen en opnieuw in te zetten. (tracking) OEM, keten Keten met keten regisseur, bijv. de inzamelaar/sorteerder. Afspraken over inlevermodel, markering en controle. Hoe kan de kwaliteit van het materiaal in de keten worden gewaarborgd; voldoet het nog aan de vereiste specificaties. Een OEM heeft hoge eisen aan een materiaal dat in een product met een levensduur van een aantal jaren wordt ingezet. Bij materiaalhergebruik na sluiten van de keten kunnen in beperkte mate (bijv. ander kleur) concessies worden gedaan. 6- Recycling van tapijten komt nauwelijks van de grond. OEM, R, Ontw. OEM, R Ontwikkel beter scheidbare producten. Scheidingstechnologie voor - garens. Tapijten zijn een samengesteld product en het lijkt dat alleen de garen/vezelfractie een waarde heeft na recycling. Inzameling, sortering en recycling hebben allen een eigen problematiek die specifiek is voor dit product. 7- Geen voordeel bij inzet - van recyclaat / biobased. V, OEM, R Org, Overheid Krediet in bijvoorbeeld belasting door positieve bijdrage aan sluiten van de keten. Het inzetten van een biobased kunststof is economisch vaak niet aantrekkelijk, zeker niet in het begin van een (markt)ontwikkeling. Het inzetten van recyclaat is in regel goedkoper dan het inzetten van virgin. Toch is men terughoudend. Daardoor stranden veel initiatieven. Tegemoetkoming door bijv. een lagere belastingheffing kan een extra stimulans zijn. 8- REACH verhindert inzet recyclaat. OEM, V, R Branche, overheid Stel reële normen vast. Doe studie naar kans dat stoffen in een specifieke recycle stroom voorkomen. Analyseer stromen en maak overzicht van stoffen van de REACH lijst die kunnen voorkomen in de gekozen toepassingen REACH schrikt veel partijen af om recyclaat in te zetten. Recyclers klagen dat ze moeten aantonen dat meer dan 150 stoffen niet in het recyclaat aanwezig zijn. Echter door een goede analyse van gerecyclede producten kunnen veel van die stoffen al op voorhand worden uitgesloten, waardoor het aantal uit te voeren analyses beperkt kan blijven. 9- Kleur van een recyclaat voldoet niet aan de specificaties van een verwerker. OEM, V, compounder S, R Beter sorteren; kennis compounderen om kleur aan te passen Uitvoeren van compoundeer testen en analyses. In recycling is het economisch vaak niet mogelijk om ingaande afvallen volledig op kleur te sorteren. Wel kan door slimme keuzes in bijv. drie bandbreedtes in verschillende hoofdstromen gesorteerd worden, die bij volgende stappen een kleur binnen een acceptabele bandbreedte leveren, eventueel na toevoegen van kleurstoffen in de compoundering. xx 25 DPI Value Centre - maart