From good to great. 4 jaar Point-One projecten in beeld. >> Als het gaat om innovatie

Transcriptie

1 From good to great 4 jaar Point-One projecten in beeld >> Als het gaat om innovatie

2 From good to great 4 jaar Point-One projecten in beeld

3 Voorwoord Point-One: ligt op koers Met het aanbieden door minister van der Hoeven van het Point-One Implementatie Plan voor 2009 ging een jaar geleden het Innovatie Programma Point-One Phase2 officieel van start. Het is dan ook nuttig stil te staan bij de verschillen van dit nieuwe Point-One met het eerdere Point-One Boegbeeld-programma. Het Boegbeeld-programma ging in 2006 van start en enige activiteiten hiervan lopen nog op dit moment. Uitgebreidere scope In de eerste plaats is de scope van het nieuwe Point-One aanzienlijk uitgebreid door de fusie met het programma voor High Tech Systems dat zich op mechatronica concentreert. Door deze fusie bestrijkt Point- One drie basistechnologieën: Nano-elektronica, Embedded Systems en Mechatronica. Deze zijn voor de hightechindustrie van groot belang. Focus op MKB Daarnaast is de focus van Point-One Phase2 nog sterker op de groei van het MKB gericht. Deze focus uit zich zowel in de inhoud van het programma als in het bestuur van de Vereniging Point-One. De vereniging heeft de rol van de Stichting Point-One overgenomen. In de verschillende bestuursorganen van deze vereniging is naast de kennisinstellingen en de grote OEM s het MKB ruim vertegenwoordigd. Twee categorieën De activiteiten van Point-One vallen in twee categorieën uiteen: enerzijds de nationale en internationale R&D-projecten, anderzijds de ECO-projecten. ECO-projecten kunnen worden gezien als flankerende projecten die zich richten op het verbeteren van het Point-One-ecosysteem voor Open Innovatie. In deze categorie vallen projecten als het maken van Roadmaps, het verbeteren van de positie van het MKB, de wijze van werken in de From good to great

4 Supply Chain, het uitwisselen van best practices en projecten op het gebied van Human Capital. Het zijn vooral de MKB-bedrijven zelf die deze projecten voorstellen en uitvoeren. MKB in R&D Point-One richt veel aandacht op een hogere deelname van MKB-partners in R&D-projecten. Algemeen wordt ingezien dat deze deelname van groot belang is. Zowel voor de grote OEM s, die vooralsnog meestal de trekkers van de grote internationale projecten zijn, als voor het MKB zelf. Voor de grote OEM s geldt dat kleinere bedrijven vaak een noodzakelijke specialistische nichekennis meebrengen en door hun flexibiliteit snel(ler) kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen en mogelijkheden. Voor de MKB-bedrijven zijn de voordelen overduidelijk: ze komen in contact met de kennis en de processen van de grote broers, kunnen profiteren van de schaalgrootte en slagkracht aldaar, en ze krijgen de mogelijkheid om zich internationaal te oriënteren en te profileren. Deze aandacht voor het MKB is geen loze kreet; er zijn aan Point-One duidelijke, hoge eisen gesteld ten aanzien van de kwantitatieve deelname van het MKB aan R&D-projecten. Groeiende gemeenschap van leden Mede door al deze veranderingen in de opzet en de werkwijze van Point-One Phase2 is het ledenaantal van Point-One sterk toegenomen. Terwijl Point-One aanvankelijk slechts enige tientallen leden telde, waarbij vooral de aanwezigheid van grote OEM s opviel, staat de teller nu op ongeveer 150 en het ledenbestand vormt nu een adequate afspiegeling van de stakeholders in de sector High Tech Systeem en Materialen. Bovendien vormt Point-One meer en meer het karakter van een echte gemeenschap. Dit bleek bijvoorbeeld toen midden 2009 in zeer korte tijd consortia gevormd moesten worden in het kader van de door het Ministerie van Economische Zaken gelanceerde crisismaatregelen: de High Tech Topprojecten en de Kenniswerkersregeling. Door een tweetal verenigingsbijeenkomsten konden binnen een maand een groot aantal consortia worden gecreëerd, uitstekende projecten gedefinieerd die op tijd werden ingediend. Good to Great Hierboven heb ik benadrukt dat er nogal wat wijzigingen zijn ingevoerd in de opzet en werkwijze van het nieuwe Point-One. Er zijn ook belangrijke componenten gehandhaafd. Point-One is gericht op het bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen, zoals uitvoerig toegelicht in het Point-One Phase2-document From Good to Great in Dutch Technologies. Dit gebeurt door het gezamenlijk definiëren en uitvoeren van R&D-projecten die zowel bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen als bijdragen aan de groei van de High Tech Systems-sector. Crisis als katalysator? Tot slot, Point-One Phase2 heeft nu een complete cyclus achter de rug van het maken van plannen en het indienen van projecten. Ondanks (of mede dankzij?) de huidige economische crisis is Point-One ons inziens op de goede weg en druk bezig de gedefinieerde doelstellingen te bereiken. De eerste projectresultaten zullen binnenkort zichtbaar worden. Roel Kramer Voorzitter Point-One From good to great From good to great

5 Inhoud Inleiding jaar Point-One analyse van projectenportfolio jaar Point-One boegbeeld Ecosysteem 32 3 Point-One business Cases: projectenportfolio Health and wellbeing Energy and power Information and Communication Technologies (ICT) Semiconductor front-end equipment Semiconductor back-end equipment Industrial printing Semiconductors design and architecture Lifestyle and leisure Transport and logistics Security Manufacturing Not specified 186 From good to great From good to great

6 Inleiding Concurreren op kwaliteit De programmatische aanpak is in 2006 van start gegaan met de lancering van Point One. Deze aanpak is gericht op het ontwikkelen van excellentie in een aantal sleutelgebieden van de Nederlandse economie. In een mondialiserende wereld en een open economie als de Nederlandse kunnen we alleen concurreren als we investeren op die terreinen waar we sterk in zijn. Met de innovatieprogramma s willen we ons land internationaal kunnen profileren en onderscheiden. Centraal in de programmatische aanpak staat de vraagsturing vanuit de visie en ambitie van bedrijven en kennisinstellingen. In deze visie en ambitie worden door het veld doelen, kansen en uitdagingen geïdentificeerd die vervolgens in een samenhangend programma worden uitgewerkt tot een concrete aanpak. De minister van Economische Zaken neemt vervolgens een besluit om een programma te ondersteunen op basis van een advies van de Strategische Adviescommissie. In samenwerking tussen de programmabureaus en Agentschap NL wordt de uitvoering van het programma geregeld. Voortgang van de innovatieprogramma s De tussentijdse resultaten van de aanpak, waaronder het verst gevorderde programma Point-One, mogen er zeker zijn. In juni 2009 heeft het EIM een Mid Term Review gepubliceerd over de voortgang van de innovatieprogramma s. Hierin staan de volgende conclusies: De innovatieprogramma s leiden tot additionele private R&D-investeringen. Niet alleen in de perceptie van de deelnemers, maar ook op basis van harde cijfers. Op de terreinen van de innovatieprogramma s zijn de private R&D-investeringen geïntensiveerd als gevolg van de publiekprivate samenwerking in de programma s. De publieke middelen wordt effectiever ingezet. Dit komt omdat ze meer worden gericht op sterke en excellente gebieden (focus en massa) en op marktoepassingen; twee belangrijke knelpunten waar Nederland mee kampt. De samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen is door de innovatieprogramma s sterk verbeterd. Deze samenwerking is een van de meest hardnekkige knelpunten in Nederland. Ook de kwaliteit van de samenwerking is verbeterd. 10 From good to great 11 From good to great

7 De innovatieprogramma s helpen om snelheid, focus en omvang van innovatieinspanningen te verbeteren (financiering, geschikte partner). De programma s leiden er ook toe dat bedrijven, meer dan zonder programma het geval was geweest, strategisch samenwerken en in de pre-concurrentiële fase kennis met elkaar delen. De effecten op de concurrentiekracht van het cluster zijn vanwege de korte tijdsperiode van de huidige programma s nog niet vast te stellen. Op basis van internationale ervaringen weten we dat het gemiddeld zo n vijf tot tien jaar duurt voordat dit soort effecten meetbaar optreden. Nederland: een aantrekkelijker vestigingsklimaat Bij de beoordeling van de effecten van de programmatische aanpak moet één belangrijk aspect worden meegenomen: het effect dat deze aanpak heeft op het Nederlandse vestigingsklimaat. Excellente clusters van bedrijvigheid trekken vaak buitenlandse investeerders en toptalent aan; de aanwezigheid van dergelijke hot spots is voor multinationale ondernemingen vaak van doorslaggevende betekenis bij hun locatiebeslissingen. Een clustergerichte aanpak versterkt de kwaliteit van het ecosysteem rond grote bedrijven en de omringende toeleverancierketen, maar bieden vooral ook kansen voor MKB s die willen uitgroeien tot OEM s. Versteviging internationale concurrentiepositie Point-One opereert in een internationaal speelveld waar ook andere landen (Verenigde Staten, Azië) fors investeren. Nederland heeft niet dezelfde omvang aan middelen als deze economische grootmachten. Daarom zet Point-One vooral slim en gericht in op het stimuleren en ontwikkelen van de kwaliteit van het ecosysteem, oftewel het cluster van samenwerkende bedrijven en kennisinstellingen. Waar mogelijk en zinvol doen we dit in samenwerking met Europese partners om onze internationale concurrentiepositie te versterken. Ook in de landen om ons heen zien we dat men kiest voor een innovatiebeleid met een vergelijkbare aanpak: meer focus en massa. Te denken valt aan Frankrijk met de Pôles de Compétitivité en aan Duitsland met de Spitzencluster. De oogst van vier jaar Point-One Point-One is als eerste programma in 2009 een tweede fase ingegaan op basis van een positieve review. In het totaal is door het ministerie van Economische Zaken 345 miljoen euro gereserveerd voor Point-One voor de periode Dit is exclusief de High Tech Topregeling (100 miljoen euro) in het kader van de crisismaatregelen van het kabinet. In dit projectenboek bieden we u de resultaten aan van vier jaar Point-One-projecten. Projecten die met behulp van het ministerie van Economische Zaken door u zijn of worden gerealiseerd. In totaal gaat het om 128 projecten die samen goed zijn voor 734 miljoen euro aan projectkosten. De overheid subsidieert deze projectkosten voor circa 38 procent, een bedrag van 278 miljoen euro. Kwaliteit van het ecosysteem: de Roadmap van Point-One Het is een goed moment om een overzicht en analyse te maken van de projectenportfolio van Point-One en te bekijken hoe het programma zich verder kan ontwikkelen. Niet in de zin van een evaluatie daarvoor zijn andere momenten aangewezen maar vooral om de stand van zaken rondom de investeringszwaartepunten en de netwerken inzichtelijk te maken. Om de kwaliteiten van het ecosysteem inzichtelijk te maken, hebben we voor u de projecten geïnventariseerd op technologiemarktcombinaties en op hun relaties met maatschappelijke uitdagingen. We hebben hierbij de R&D-roadmap van Point-One als leidraad gebruikt. Dit geeft een goed beeld van de relaties tussen de Point-Onebusinessdomeinen en de prioritaire maatschappelijke uitdagingen op het terrein van bijvoorbeeld energie, veiligheid, en zorg, zoals die door het kabinet zijn aangewezen. Ter inspiratie hebben we er een aantal projecten uitgelicht. Deze projecten gaan dieper in op de kwaliteiten, kansen en netwerken die ze bieden voor economie en samenleving. Ook kunt u met de deelnemende partijen contact opnemen. Implementatieplan 2010 We hopen dat u met deze publicatie aan de verdere versterking van het hightech-ecosysteem kunt bouwen. Dezelfde wens spreken we uit voor de Point-Onenetwerkdag High Tech Solutions for a Sustainable Future. Op dit evenement wordt het implementatieplan 2010 uitgereikt. Hierin vindt u de verschillende onderdelen beschreven waarvoor de minister van Economische Zaken voor Point-One in miljoen euro beschikbaar stelt. Tevens worden hierin vele andere instrumenten beschreven waarvan u gebruik kunt maken. Willem Zwalve, Directeur NL Innovatie Sigrid Johannisse, Manager High Tech Systemen, NL Innovatie 12 From good to great 13 From good to great

8 Hoofdstuk 1 Analyse van projectenportfolio De programmatische aanpak daagt de industrie en kennisinstellingen uit om een gezamenlijke visie, strategie en concrete plannen te ontwikkelen op economische sleutelgebieden. Deze benadering moet ervoor zorgen dat Nederland een leidende positie kan innemen op deze terreinen, of die positie verder versterkt om zo bij te dragen aan economische groei. Programmatische aanpak Bij de start van Point-One in 2006 stond de Strategische Research Agenda als sturend document centraal, waarbij nadere focus werd aangebracht op de terreinen nanoelektronica en embedded systemen. Om te komen tot de definitie en invulling van de strategische doelstellingen wordt sinds de aanvang van Phase2 in 2009 gewerkt met de Multi-annual Roadmap. In Phase2 is mechatronica toegevoegd aan het Point One-domein. Hoogkwalitatief ecosysteem Samenvattend is Point-One enerzijds gericht op het investeren in kennis en het ontwikkelen van nieuwe technologieën om de ambities op de verschillende businessdomeinen van het programma waar te maken. Anderzijds richt het programma zich op het opbouwen van een hoogkwalitatief ecosysteem van bedrijven en instellingen. In totaal is voor Point-One door de minister van Economische Zaken 345 miljoen euro beschikbaar gesteld over de periode van 2006 tot In 2009 is daar in het kader van de crisismaatregelen 100 miljoen euro aan toegevoegd voor de High Tech Topregeling. Internationaal onderscheidend In de programmatische aanpak staat voorop dat er geïnvesteerd moet worden in die terreinen waarop Nederland internationaal gezien een onderscheidende positie inneemt of op korte termijn kan innemen. Daarom is verdere focus nodig op een beperkt aantal kansrijke gebieden binnen embedded systemen, nano-elektronica en mechatronica. Bij het bepalen van die focus heeft Point-One bij de start van Phase2 gekozen voor vijf businessdomeinen. Tussen 2006 en 2009 zijn in totaal 110 R&D-projecten van start gegaan met een bedrag aan totale projectkosten van 730 miljoen euro. Het ministerie van Economische Zaken heeft hieraan ongeveer 38 procent subsidie gegeven voor een bedrag van 275 miljoen euro. Dit is inclusief de crisismaatregel High Tech Topprojecten. Onafhankelijke toets De 110 projecten zijn door een onafhankelijke commissie getoetst op hun kwaliteit en hun bijdragen aan de Point- One-doelstellingen. Gezamenlijk geven deze projecten een interessant beeld over de investeringszwaartepunten van de roadmap, de Hot Cross points en waar de witte vlekken of wel Cold Cross points 14 From good to great 15 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

9 zich bevinden. Gezien de ambities van Point-One, het belang van de hightechbedrijven voor de Nederlandse economie en de omvang van het programma is het zinvol en interessant om dieper in te gaan op de bestaande projectenportfolio en een integrale analyse te maken. Analyse In dit hoofdstuk presenteren wij een analyse van de projecten om te zien hoe het programma wordt ingevuld. Daarbij staan vragen centraal als: welke koers vaart het programma? Waar liggen de investeringszwaartepunten? Wat is de bijdrage van de projecten aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen? Hoe worden de strategische doelstellingen van het programma ingevuld, of welke kansen blijven onderbelicht of onbenut? Ook biedt deze informatie aanleiding om vragen te stellen of bepaalde uitdagingen het beste in het Point-Oneprogramma kunnen worden geadresseerd, of dat er ook andere wegen denkbaar zijn. Dit soort vragen zouden wij graag agenderend willen stellen. Het doel hiervan is om het veld uit te nodigen de dialoog met elkaar aan te gaan in de opmars naar een volgende roadmap. Analyseopzet Mapping van het R&D-portfolio Bij de indeling van de projecten is ervoor gekozen om de projecten te categoriseren langs drie assen. De eerste parameter beschrijft de markt waarop de uitkomst van het project zal worden toegepast. Een tweede parameter beschrijft de technologie die in het R&D-project een stap verder wordt geholpen. Ook zijn de projecten beoordeeld op hun bijdrage aan het oplossen van een maatschappelijk vraagstuk. De categorisering langs technologieën en markten is vergelijkbaar met de manier waarop de Point-One-roadmap is ingericht met de businesscases en basistechnologieën. Daarmee is dan ook een verband gelegd tussen de lopende projecten en de roadmap. Met de beschreven categorisering kan dan ook inzichtelijk worden gemaakt waar een project zich bevindt. Door alle projecten op dezelfde manier in te delen wordt vervolgens inzichtelijk op welke gebieden veel, en op welke gebieden minder projecten lopen. Verdere categorisering De roadmap is een goed startpunt om een categorisering op te bouwen. Een goede categorisering gaat echter verder: deze moet zo ingericht worden dat er een balans wordt gevonden tussen fijnmazigheid en zinvolle informatie rijkheid. Een categorisering waarin voor ieder individueel project een categorie wordt gecreëerd, levert geen inzicht op. Containerbegrippen waarin alles kan worden ondergebracht, zijn ook niet wenselijk. Afbakenen van technologieën De businesscases zoals die binnen Point-One zijn gedefinieerd, komen goed overeen met de geïdentificeerde marktcategorieën. De roadmap is gestructureerd langs de businesscases, dus een overeenkomst met de categorieën is niet verwonderlijk. Voor de technologie-categorisering ligt dit anders. De technologische begrippen als embedded systems, mechatronics en nano-elektronica, die worden gebruikt om een technologische afbakening te geven van het Point-One-programma, zijn te zeer containerbegrippen. Een fijnmaziger technologische categorisering is daarom nodig. De indeling en opzet van de technologische categorisering is vormgegeven aan de hand van het projectenaanbod. Naast de bekende basistechnologieën van Point-One, is een aantal extra technologiedomeinen geïdentificeerd. Randvoorwaarden en beperkingen Het is interessant om aan de hand van de categorisering de projectportefeuille te analyseren. Hierbij is het belangrijk te realiseren dat, net als elke analyse, ook deze analyse haar beperkingen kent. Bij het trekken van conclusies is het daarom van belang dat de beperkingen en randvoorwaarden helder op ons netvlies staan. Subsidiebedragen Allereerst gaat het in deze analyse alleen om de R&D-projecten. De ecosysteemprojecten zijn niet meegenomen. Bij de analyse van projecten zijn de toegezegde subsidiebedragen gebruikt als maat voor de grootte van de R&D-investering die in het project wordt gedaan. Het gemiddelde subsidiepercentage ligt rond 38 procent van de projectkosten. Het totaal toegezegde subsidiebedrag in deze analyse bedraagt 276 miljoen euro: de totale projectkosten bedragen daarom 730 miljoen euro. Omdat de meeste projecten nog lopend zijn, kunnen de genoemde bedragen deels gezien worden als een voorgenomen investering. Eén categorie per project Ook is er gekozen voor de randvoorwaarde dat projecten slechts in één categorie kunnen worden ingedeeld. Een project waarin een technologie wordt ontwikkeld die in verschillende applicaties/markten kan worden gebruikt, wordt alleen ingedeeld in die markt waarop zijn grootste impact te verwachten is. Een project dat verschillende technologieën gebruikt om in één markt een goed product te kunnen leveren, krijgt ook maar één technologiecategorie toegewezen. Projecten in Point-One Soorten, maten en aantallen Inmiddels zijn 110 projecten R&D van start gegaan. In de analyse zijn de vijf verschillende projectvormen meegenomen die zijn ingezet ter ondersteuning van het innovatieprogramma Point-One. In alle projectvormen is er sprake van samenwerking op R&D-gebied. Verder verschillen de projecten aanzienlijk qua opzet, focus, looptijd en vooral grootte. 16 From good to great 17 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

10 MKB-haalbaarheid Er zijn dertig MKB-haalbaarheidsprojecten gestart. Dit zijn kleine projecten met een beperkte looptijd. De inhoud is beperkt tot het beantwoorden van de vraag of een technologie, markt of combinatie daarvan voldoende kansen biedt voor een bedrijf om een volgende stap te zetten. De duur van de projecten is beperkt tot één jaar en de maximale subsidie is euro. Nationale R&D-projecten Daarnaast zijn 26 nationale R&D-projecten van start gegaan. Deze projecten richten zich op R&D die wordt uitgevoerd door industrie-gedreven consortia, eventueel aangevuld met academische partijen. De projecten zijn vaak praktisch en productmarkt-gericht. De participatie van het MKB in deze projecten is hoog. De maximale looptijd is 3 jaar en de subsidie is maximaal 2 miljoen euro. Internationale R&D-projecten (ITEA2, Catrene, Artemis, ENIAC) Een derde categorie projecten betreft internationale R&D-projecten. Dit zijn projecten die binnen de EUREKA-clusters Catrene en ITEA2 of Joint Technology Initiatives, ENIAC en Artemis zijn ontstaan. Hoewel de inbedding in het Point-Oneprogramma bij de selectie van de projecten voorop staat is ook de internationale context van groot belang. Projecten zijn over het algemeen vrij groot van opzet en worden veelal getrokken door de grotere spelers binnen Point-One. De maximale looptijd van projecten is drie jaar en over het algemeen is de subsidie tussen 2 miljoen euro en 10 miljoen euro, met als uitschieter 25 miljoen euro. Sinds de start van Point-One zijn er 39 internationale projecten van start gegaan. Nieuwe projectvormen in 2009 De hierboven genoemde projectvormen zijn al sinds 2006 in gebruik. In 2009 zijn er twee nieuwe projectvormen bij gekomen. University Industry Interaction In 2009 is er onder het innovatieprogramma een nieuw instrument van start gegaan dat invulling moet geven aan de Emerging Technology Agenda (ETA), opgenomen in de Point-One multi-annual roadmap. De Emerging Technology Agenda richt zich op langere termijn onderzoeksvragen dan de R&D-roadmap. De vragen die worden gesteld zijn meer academisch van aard. Zowel industriële als universitaire spelers kunnen leidend zijn. Een belangrijk aspect van het UIIinstrument is om jonge onderzoekers wetenschappelijk op te leiden op vraagstukken die over enkele jaren relevant zullen zijn voor betrokken bedrijven. Daarmee wordt uiteraard de opgeleide aio ook uitermate relevant en interessant voor het bedrijf. De maximale looptijd van projecten is vier jaar, en het subsidiemaximum ligt op euro. In 2009 zijn de eerste tien projecten geselecteerd. High Tech Topprojecten In 2009 lanceerde het kabinet een crisispakket op het gebied van innovatie. Dit pakket bestaat uit drie onderdelen. De WBSO is tijdelijk verhoogd en verruimd en er is een regeling in het leven geroepen om kenniswerkers van bedrijven (tijdelijk) te detacheren bij kennisinstellingen. In deze laatste vorm van projecten werken deze gedetacheerde kenniswerkers aan, door de bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk gedefinieerde, onderzoeksprojecten. Veel van de binnen Point-One actieve bedrijven hebben dit soort kenniswerkersprojecten lopen. Ook is als derde onderdeel van het crisispakket de HighTech Topprojecten-regeling gelanceerd. De HighTech Topprojecten (HTT-projecten) hebben als doel om de door de financiële crisis zwaar getroffen hightechsector te ondersteunen op die terreinen waar Nederland internationaal een leidende positie heeft. De industrie wordt zo gestimuleerd om investeringen op die terreinen constant te houden dan wel te verhogen. Uiteindelijk moet Nederland op die terreinen sterker uit de crisis komen en zo mogelijk een voorsprongpositie innemen. Grote consortia Om dit te kunnen realiseren, is gekozen voor het investeren in omvangrijke projecten die de kans boden om met grote consortia een uitdaging te lijf te kunnen gaan. Binnen deze regeling zijn vijf projecten gestart voor een totaal subsidiebedrag van 100 miljoen euro. Vier van deze projecten vallen volledig in de Point-One roadmap; het vijfde project adresseert zowel de doelstellingen van het Point-One als HTAS (HighTech Automotive Systems)-programma. Hoewel de middelen in eerste instantie niet als Point-One of HTAS-innovatieprogrammamiddelen zijn aangemerkt, markeren deze projecten wel aanzienlijke investeringen van EZ op het gebied van Point-One. Daarom hebben wij de projecten opgenomen in onze analyse. De looptijd van de projecten is beperkt tot twee jaar en het maximale subsidiebedrag is 25 miljoen euro. 18 From good to great 19 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

11 Indeling naar aantallen projecten In onderstaande matrix is aangegeven welke technologie en markten zijn geïdentificeerd. Het meest in het oog springende is dat naast Embedded Systemen, Nanoelektronica en Mechatronics nog zes technologiecategorieën zijn benoemd. Ook bij de businesscases is een aantal nieuwe categorieën gedefinieerd. Point-One, 110 projects technology market 3.1 Healthcare & wellbeing 3.2 Energy and power SC front-end equipment SC back-end equipment Het beeld: langs de technologie-as Van de 110 projecten die zijn geanalyseerd, springt één technologische categorie eruit: Embedded Systems met maar liefst 32 projecten. Daarna is een groep technologieonderwerpen te herkennen met meer dan tien projecten; Imaging (19), Sensortechnologie (15), Mechatronics (14) en Nano-elektronica (11). Deze categorieën zijn ook redelijk gevuld met projecten. De overige categorieën hebben minder dan tien gestarte projecten; Communicatie (7), Inkjet (2), Materiaaltechnologie (5) en Software (5). Het genoemde aantal heeft betrekking op het aantal gestarte Point- One of High Tech Top (HTT)-projecten. De grootte van een project wordt in deze cijfers niet meegenomen. Een haalbaarheidsproject met een subsidiebedrag van euro telt even zwaar als een HTT project met een subsidiebedrag van 25 miljoen euro. 1. Embedded Systems Mechatronics Nanoelectronics Communication techn Imaging Inkjet techn Material techn Sensor techn Software Total (in markets) SC design & architecture Industrial printing 3.4 Lifestyle & leisure 3.5 Transport/ logistics 3. 6 Security 3. 7 Manufacturing 3. 8 not specified Total (in technologies) Langs de markt-as (businesscases) Zoals eerder genoemd komt de categorisering van de projecten naar markten goed overeen met de gedefinieerde Point-Onebusinesscases. Er is slechts een beperkte uitbereiding gemaakt. De onderverdeling die binnen Point-One wordt gehanteerd voor de ICT-businesscase is overgenomen. De businesscase Transport, logistiek en security wordt onderverdeeld in twee delen Transport en Logistics en een aparte markt Security. Een logische onderverdeling gezien de verschillen tussen deze markten. Een iets grotere afwijking van de businesscases is de toevoeging van de markt Manufacturing. In een aantal andere gevallen bleek de markt niet te benoemen. Deze categorie is daarom als not specified geïdentificeerd. Dit betreft een beperkt aantal projecten (zeven stuks). Voor een industriegedreven R&D-programma is het te verwachten dat dit aantal beperkt is Met ruim 37 projecten zijn de ICT-businesscases ( ) het sterkst vertegenwoordigd. De opdeling in de subcategorieën geeft een meer genuanceerd beeld. Ook blijken dat er op de Healthcare & Well-being (21) en de Transport & Logistics (15) businesscases een redelijk aantal projecten te zijn gestart. Met kort daarachter het onderdeel Lifestyle en Leisure met 13 gestarte projecten. De onderdelen die overduidelijk achter blijven, zijn de markten Energy & Power (7) en Security (4). Dit is opvallend. Zeker omdat dit juist markten zijn die veel aandacht krijgen in de pers en politiek. Financiële omvang van de projecten Een analyse op basis van projectaantallen is een interessante eerste aanzet, maar minstens zo interessant is de analyse van de investeringsintensiteit van projecten. De hoogte van het subsidiebedrag is een goede maat hiervoor. De 110 gestarte Point-One projecten hebben in totaal voor 276 miljoen euro aan subsidietoezeggingen ontvangen. Daarvan is 100 miljoen afkomstig van de High Tech Topprojecten. Het zwaartepunt van de investeringen vinden we terug bij de Semiconductor Front end markt en bij Mechatronica als technologiegebied. Daarnaast vinden we sterke concentraties terug op het kruispunt van Imaging en Health; Transport en Embedded Systems en van Inkjettechnologie en Industrial Printing. Omdat de High Tech Topprojecten zijn meegenomen in de analyse is deze uitkomst niet verwonderlijk. Twee van de vijf HTT-projecten zijn investeringen in onderzoek naar lithografiemachines, dus front end semiconductor equipment. Verder is IGIT4Health een project dat imaging inzet voor minimaal-invasieve chirurgie, SPITS gebruikt onder andere embedded systemen om mobiliteitsproblemen aan te pakken en PrintValley doet onderzoek naar nieuwe generatie inkjetprinting voor industriële printtoepassingen. 20 From good to great 21 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

12 Beeld van het programma: Hot Cross points Medical Imaging Het kruispunt Imaging en Medische markten springt eruit. Dit is voor een deel het gevolg van het HTT-project IGIT4Health, dat in 2009 van start is gegaan. Maar nog tien andere projecten lopen binnen dit onderdeel, waaronder zes internationale projecten. Het mag duidelijk zijn dat Philips Medical Systems op dit gebied een belangrijke stuwende kracht is, maar de rol van andere bedrijven in deze projecten wordt steeds belangrijker. Dit zijn bedrijven die een eigen product voeren (OEM) met vergelijkbare toepassingsrichtingen of die in een meer toeleverende rol, van kennis of modules, oppakken. Zie ondermeer de projectbeschrijving van IGIT4Health op pagina 52. Door de Point-One-projecten wordt dus niet alleen de toeleveringsketen van de grote partijen versterkt. Er wordt in brede zin in een kennisbasis voor Nederland geïnvesteerd, waarvan vele partijen kunnen profiteren. Embedded Transport Op het kruispunt van Embedded technologieën en Transport lopen vier projecten waarvan het SPITS-project het meest in het oog springt. Dit HTT-project, dat naast Point-One-doelstellingen ook de doelstellingen van het HTAS-programma ondersteunt, maakt gebruik van een groot aantal ICT-gerelateerde technologieën die samen komen in een systeem voor verkeersgeleiding. Dit kruispunt appelleert aan de vele mogelijkheden die de moderne ICT heeft om de doorstroming en veiligheid van het verkeer te verbeteren. Met moderne communicatietechnologieën, sensoren om positie, afstand en snelheid te meten en andere ICT-hulpmiddelen, kunnen auto s van elkaar en de omgeving weten. Daardoor kunnen ze anticiperen op wat komen gaat. Sensoren in de weg kunnen bijvoorbeeld meten of het door bevriezing glad is en die gegevens kunnen doorgeven worden aan de auto s die het weggedeelte naderen. Of vrachtauto s kunnen automatisch afremmen voor een scherpe bocht. Met de kennis van de verkeersdrukte op wegen kan ook een optimaal advies worden gegeven. Zie ook de beschrijving van het SPITS-project op pagina Inkjet and industrial Printing Het kruispunt Inkjet en industrial printing was nauwelijks opgevallen bij de analyse van projecten op basis van het aantal projecten met slechts twee lopende projecten. Het springt er pas uit als de analyse wordt gemaakt op basis van subsidiebedragen. Dit is vooral toe te schrijven aan het HTT-project Printvalley. Voor industriële toepassingen wordt printtechnologie zoals inkjettechnologie steeds belangrijker. De techniek is flexibel, snel, Point-One, 110 projects mln. euro market technology 3.1 Healthcare & wellbeing 3.2 Energy and power SC front-end equipment SC back-end equipment SC design & architecture Industrial printing 3.4 Lifestyle & leisure 3.5 Transport/ logistics 3. 6 Security 3. 7 Manufacturing 3. 8 not specified Total (in technologies) 1. Embedded Systems 0,17 3,56 4,56 7,13 2,49 30,80 1,43 0,67 3,53 54,34 2. Mechatronics 3,79 52,33 2,00 14,10 2,00 0,31 74,53 3. Nanoelectronics 0,45 0,28 20,57 7,26 1,58 0,06 0,31 30,51 4. Communication techn. 0,09 6,54 5,62 0,10 12,35 5. Imaging 42,85 10,82 2,06 1,70 0,06 57,49 6. Inkjet techn. 21,31 21,31 7. Material techn. 4,04 1,63 5,67 8. Sensor techn. 2,69 4,54 3,79 5,21 0,10 0,09 0,21 16,63 9. Software 0,07 0,63 2,00 0,34 0,03 3,07 Total (in markets) 50,02 8,47 76,94 13,82 29,98 22,94 24,78 38,72 3,23 2,82 4,18 275,90 1. Embedded Systems 2. Mechatronics 3. Nanoelectronics 4. Communication techn. 5. Imaging 6. Inkjet techn. 7. Material techn. 8. Sensor techn. 9. Software 3.1 Healthcare & wellbeing 3.2 Energy and power SC front-end equipment SC back-end equipment SC design & architecture Industrial printing 3.4 Lifestyle & leisure 3.5 Transport/ logistics 3. 6 Security 3. 7 Manufacturing 3. 8 not specified 22 From good to great 23 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

13 beperkt het gebruik van materiaal en kan contactloos worden gebruikt. Inkjetprinten is meer dan het deponeren van inktdruppeltjes op papier. In de Point- One-roadmap wordt een aantal toekomstige mogelijkheden van inkjettechnologie beschreven. Wat dichterbij zijn toepassingen als het printen van zonnecellen of RFID-labels. Maar op de langere termijn worden ook toepassingen als het printen van voedsel of organen zelfs niet uitgesloten. In de projectbeschrijving van het PrintValley-project op pagina 118, wordt verder ingegaan op wat dit HTT beoogt. Strong businessline Semiconductor equipment Bij semiconductor front-end en back-end equipment is een grote concentratie aan projecten zichtbaar. Ongeveer één derde van alle subsidie slaat neer in deze businesscases. Niet verwonderlijk, omdat dit een van belangrijke speerpunten is van Point-One. Lithografie is een van de markten waarin Nederland een leidende positie in de wereld inneemt. Binnen deze markt lopen twee grote projecten: EXEPT en het HTT-project van Mapper voor toolontwikkeling. Hoewel voor deze projecten de markt duidelijk is, zijn ze in technologische zin zeer breed. Alles moet technologisch uit de kast worden gehaald om deze machines goed te laten functioneren. Positioneersystemen moeten tot op de nanometer nauwkeurig zijn; (electron-)optische systemen moeten optimaal ingericht worden om de kleinste structuren te kunnen maken en de embedded software moet ervoor zorgen dat al deze onderdelen foutloos samenwerken. Om de More Moore -wedloop te kunnen volhouden moet op lithografiegebied een belangrijke stap worden gezet. Met een aantal technische hoogstandjes is het gelukt om steeds meer uit de optische lithografiemachines te halen, maar het einde van wat met 193 nm licht mogelijk is, lijkt in zicht. De beide HTT-projecten EXEPT en Mapper zetten in op verschillende technologieën om de volgende generatie lithografiemachines te produceren. ASML zet met EXEPT in op een nog kortere golflengte van 13 nm, ook wel EUV (of zachte röntgenstraling) genoemd. In plaats van een kortere golflengte kiest Mapper ervoor een reeds bekende lithografiemethode e-beam (electronenbundel) geschikt te maken voor high-volume productie. Een beschrijving van beide lithografieprojecten en de complexiteit van de projecten is terug te vinden op pagina 93 en 95. Cold Cross points Op sommige kruispunten is een groot aantal projecten van start gegaan die bijdragen aan interessante toekomstige business. Daarentegen zijn ook kruispunten gevonden waarop in de toekomst business te verwachten is, maar waar op dit moment (nog) weinig ontwikkelingen lopen. Security, Imaging en sensoren Imaging als technologie-as springt eruit. Toch is het opvallend dat de nadruk van imaging-projecten gericht op de Securitymarkt beperkt is. Nederland is sterk op het gebied van Imaging, maar in het Point-Oneprogramma zien we niet veel van dit soort projecten terug op security-gebied. Een zelfde beeld zien we bij Sensortechnologie. In vrijwel elke markt loopt een aantal projecten op het gebied van sensoren, maar bij Security loopt slechts één haalbaarheidsproject. En dat terwijl toch verwacht mag worden dat juist bij het waarborgen van veiligheid een belangrijke bijdrage geleverd kan worden door het gebruik van sensoren. Energie business Ook op het gebied van Energy & Power loopt een beperkt aantal projecten. In deze businesscase wordt voor ongeveer 8,5 miljoen euro aan subsidiegelden geïnvesteerd, wat neer komt op slechts 3 procent van de totale investeringen van 275,9 miljoen euro. Daarom kan ook hier de vraag gesteld worden waarom op dit punt niet meer projecten lopen. Net als voor mobiliteit geldt voor Energie dat ICT-hulpmiddelen de mogelijkheid bieden om energievoorziening, -distributie en -verbruik radicaal te verbeteren. 1 De ICT-businesscases buiten beschouwing gelaten Een gemiste kans of is een andere aanpak nodig? Wat zeggen de Cold Cross points ons? De analyse die hier is gedaan, is in eerste instantie signalerend. Door de indeling van de projecten zijn Cold Crosspoints zichtbaar geworden. Daarmee zijn aan de hand van onze analyse alleen vragen te stellen en geen antwoorden te geven Wat is de reden dat er geen of weinig projecten lopen op deze gebieden? Waren er wel projecten, maar kwamen ze niet door de selectie? Ligt het aan de marktwerking? Is op deze terreinen meer een integrale ketenbenadering van toepassing en moet innovatie anders worden georganiseerd, waarbij overheid en markt gezamenlijk moeten optrekken? Moet de overheid hier meer als technologievrager of launching customer optreden? Bewerkstelligen SBIR-achtige instrumenten beter het beoogde effect? Wat kan Point-One doen om op deze gebieden meer initiatieven in gang te zetten? Hoe ziet Point-One de aansluiting op de Maatschappelijke Innovatie Agenda s (MIA s) en vv? Hebben we in Nederland wel voldoende focus, massa én organiserend vermogen op deze technologieën? Deze markten zullen in de toekomst nog belangrijker worden. Hoe grijpen wij de kansen die zich voordoen? 24 From good to great 25 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

14 Aantal projecten De antwoorden op deze vragen zijn relevant om de effectiviteit van investeringen binnen het Point-One-domein (en de maatschappelijke vraagstukken) te laten renderen en te vergroten. Samenwerking Los van de thematische indeling is er ook statistisch gekeken naar de opbouw van de projectconsortia. Hierbij is gekeken naar de aantallen deelnemers en naar het type deelnemer in projecten. Aantal deelnemers per project In veruit de meeste projecten (36) bestaat het consortium uit twee partijen. Een groot aantal daarvan zijn haalbaarheidsprojecten. Ook een aantal van de andere grotere projecten kennen slechts twee deelnemende partijen. In 59 projecten nemen drie tot zeven partijen deel; de meeste internationale en nationale R&D-projecten vallen binnen deze categorie. Er zijn zeven projecten met acht of meer deelnemers. Omdat iedere partij een significante rol wil kunnen spelen, zijn projecten met veel deelnemers ook in financiële zin groot. In acht projecten, allen haalbaarheidsprojecten, lijkt er geen samenwerking te zijn. Die is er echter wel degelijk, maar die wordt via een uitbestedingrelatie bewerkstelligd. Type samenwerking in consortia Naast het analyseren van de omvang van de consortia, is het ook interessant om na te gaan welke samenwerkingsverbanden het meest voorkomen. Hierbij zijn we uitgegaan van de indeling die Point-One gebruikt bij het typeren van haar leden; MKB, kennisinstellingen, middelgrote ondernemingen2 en grote ondernemingen. In de meeste projecten, 93 van de 110, vinden we MKB s terug. Kennisinstellingen participeren in 74 van 110 projecten en grote bedrijven in Aantal deelnemers van 110 projecten. Deze cijfers zijn in lijn met de verwachting. Opvallend is wel dat de middelgrote bedrijven in slechts 13 van de 110 projecten mee doen. Met wie werkt het MKB samen? Het MKB werkt vooral samen met kennisinstellingen (60 projecten), met grote bedrijven (49 projecten) en met andere MKB-bedrijven (54 projecten). In 11 van de 13 projecten waar middelgrote bedrijven aan deelnemen, doen ook MKB-bedrijven mee. Positie middelgrote bedrijven De middelgrote bedrijven participeren in 13 projecten. In negen projecten wordt daarbij samengewerkt met grote bedrijven. De grote bedrijven hebben hierbij meestal de leiding. De participatie in slechts 13 projecten is laag en alleen al om die reden roept dit vragen op over de positie die middelgrote bedrijven innemen in de projectenportefeuille. Maatschappelijke relevantie Point-One is een programma dat zich primair richt op het ontwikkelen van technologie voor een aantal gedefinieerde markten, ook wel businesscases genoemd. Sommige van de Point-One-businesscases hebben een directe relatie met maatschappelijke aspecten, zoals Health en Energy & Power. Veel andere businesscases, zoals de ICT-businesscases, hebben dit niet. Toch zien we dat veel projecten in deze businesscases weldegelijk een aantal maatschappelijke neveneffecten hebben. Dit is het meest eenvoudig inzichtelijk te maken door het geven van een aantal voorbeelden: Een project dat zich primair richt op de businesscase Semiconductor design, kan als resultaat een nieuwe chip opleveren die veel energiezuiniger is. Een Lifestyle-project dat als doel heeft communicatie eenvoudiger te maken, kan helpen om ouderen langer thuis te laten wonen. Het maatschappelijk neveneffect is dus een positief effect op vergrijzingproblematiek. Veel van de Transport-gerelateerde projecten hebben ook een grote invloed op de verkeersveiligheid. Een project dat zich richt op Industrial printing, heeft mogelijk als neveneffect dat er minder materialen en energie gebruikt zal worden. Met de technologieën die in Point-Oneprojecten wordt ontwikkeld, wordt ook vaak een basis gelegd van nieuwe mogelijkheden in andere markten dan waarvoor de ontwikkeling in eerste instantie is bedoeld. Daarmee is Point-One een programma van basistechnologieën of enabling technologies. Ook maken de technologische ontwikkelingen, zoals binnen Point-One, het mogelijk om op een nieuwe manier na 2 middelgrote ondernemingen zijn ondernemingen met een omzet minder dan 500 miljoen euro, maar die groter zijn dan de strikte MKB-definitie 26 From good to great 27 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

15 te denken over het oplossen of aanpakken van maatschappelijke vraagstukken. Mapping op maatschappelijke thema s Om hierin inzicht te krijgen hebben we de projecten geanalyseerd op hun bijdrage aan een aantal maatschappelijke thema s. Een aantal businesscases heeft een duidelijke maatschappelijke component, maar de analyse van maatschappelijke aspecten is breder dan de businesscases. De maatschappelijke thema s die in de projecten worden geadresseerd, geven we in de onderstaande tabel weer: Naast de vier geïdentificeerde maatschappelijke thema s is er een twintigtal andere projecten waarvan in brede zin een bijdrage mag worden verwacht bij het aanpakken van maatschappelijke knelpunten. Maar daarbij is op dit moment nog niet duidelijk aan te geven hoe die bijdrage eruit zal zien. Van de Point-One-projecten blijkt tussen 40 en 50 procent een duidelijk maatschappelijk effect te hebben. Een relatief hoog percentage voor een enabling programma, dat hierop feitelijk niet actief stuurt, maar zich natuurlijk wel richt op de marktkansen op deze maatschappelijke domeinen. In termen van subsidiebijdrage blijkt bijna de helft van de projecten een maatschappelijke insteek te hebben. Zorg, gezondheid & vergrijzing De vergrijzing draagt ertoe bij dat de vraag naar zorg zal toenemen. Ook stijgt de vraag door de almaar verbeterende medische mogelijkheden. De zorgvraag kan alleen worden beantwoord door sneller en eerder te diagnosticeren, door goedkoper en met minder nazorg te behandelen en door informatie uit verschillende kanalen optimaal aan te laten sluiten. Thema Aantal projecten Toegekend subsidiebedrag mln. euro Zorg/gezondheid/ageing Veiligheid/security Mobiliteit/transport 1 24 Energie/klimaat 9 32 Totaal In de medische wereld levert technologie al een enorme bijdrage aan het beantwoorden van de zorgvraag. Zowel voor het verbeteren van de kwaliteit als voor het verhogen van de efficiëntie. De verwachting is dat dit in de toekomst nog verder zal toenemen. De projecten die in de businesscase Health lopen, beantwoorden dit aspect. Zoals het spreekwoord al zegt: voorkomen is beter dan genezen. Ook vanuit maatschappelijk oogpunt is het uitermate belangrijk om de zorgvraag te beperken en mensen zo lang mogelijk gezond te houden. Hier biedt technologie kansen. Ouderen die slecht ter been zijn, komen het huis niet uit. Zij willen echter wel in contact blijven met anderen. Communicatiemiddelen kunnen hen hierbij helpen, mits ze worden aangepast aan de mogelijkheden die oudere mensen hebben. Interfaces moeten duidelijk en eenvoudig te bedienen zijn en het systeem moet altijd werken. Ook voor jongere mensen is er veel te bereiken door hen te stimuleren meer te bewegen of een gezonder eetpatroon aan te nemen. Technologie is hierbij, als het positief en stimulerend wordt ingezet, een belangrijke tool. Acceptatie is het sleutelwoord Een groot deel van het succes van deze toepassingen zit niet in de technologie zelf, maar in de acceptatie ervan. Als oudere mensen niet met een interface van een communicatiemiddel om kunnen gaan, zullen ze verstoken blijven van contact met anderen en informatie. Ook het gebruik van technologie om gedrag te stimuleren vraagt om een grondige kennis van gedragbeïnvloeding. Deze projecten liggen dus op het grensvlak van technologie en meer gammageoriënteerde wetenschappen. Energie & Klimaat Naast de economische crisis van dit moment is er ook sprake van een energie- en klimaatcrisis. Op dit moment staan we mogelijk slechts nog aan het begin. De wereldwijde vraag naar energie zal blijven stijgen. Een groot aantal opkomende economieën verbruikt steeds meer energie. Maar ook in de ontwikkelde landen neemt de vraag nog gestaag toe, mede het gevolg van de weelderige groei van elektronica in producten en de toenemende alomtegenwoordigheid van het internet. De voorspellingen over de groei van deze technologieën laten ons zien dat grote veranderingen nodig zijn om de vraag naar meer mogelijkheden aan te kunnen en tegelijkertijd de energievraag naar te reduceren. Oplossingen Chips kunnen radicaal zuiniger. Ook (draadloze) netwerken moeten efficiënter en slimmer. Milieutoepassingen van sensornetwerken kunnen helpen bij het voorkomen en identificeren van rampen, MEMS en optische sensoren bij het identificeren van giftige stoffen of het detecteren van de vochtigheidsgraad van dijken. Belangrijk is de sensoren te koppelen aan een kennissysteem dat de gemeten waarden niet alleen juist interpreteert maar ook vertaalt naar een juiste reactie, mocht dat nodig zijn. Hoewel relatief weinig projecten in de businesscase van start zijn gegaan, hebben veel projecten een aanzienlijk effect op ons energieverbruik. Waar slechts acht 28 From good to great 29 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

16 miljoen euro subsidie wordt vrijgemaakt voor projecten die lopen in de Energy & Power businesscase, heeft maar liefst 32 miljoen aan subsidies betrekking op het maatschappelijk thema Energie en Klimaat. Een groot aantal technologieontwikkelingen in andere markten, met name in de ICT-businesscase, noemt energiereductie als belangrijke randvoorwaarde. Mobiliteit & Transport In auto s bevindt zich zeer veel elektronica en die hoeveelheid neemt nog elke dag toe. De huidige elektronica is vooral gericht op individuele auto s, automanagement, veiligheid en comfort van de individuele auto. Maar de elektronica wordt ook aangewend om de omgeving van auto s in kaart te brengen. Communicatie van een auto met de directe omgeving, andere auto s of de weg, zal in de toekomst een belangrijke plaats in de mobiliteit gaan krijgen. Deels om de veiligheid te verhogen, deels om de doorstroming te verbeteren. In eerste instantie lijkt een directe relatie te bestaan tussen de businesscase en het maatschappelijke thema. Veel van de projecten in de businesscase Transport hebben echter een grotere bijdrage aan de veiligheidskant, en minder aan de transport- of mobiliteitskant. Deze zaken zijn echter moeilijk sec te scheiden van elkaar. Veiligheid & Security Safety en Security: begrippen die diverse betekenissen kunnen hebben en op verschillende markten of activiteiten betrekking kunnen hebben. Hebben we het over de beveiliging op luchthavens of de veiligheid van ons voedsel? Vanuit een maatschappelijk oogpunt hebben ze wel degelijk met de veiligheid en de leefbaarheid van onze samenleving te maken. In alle segmenten van beveiliging en veiligheid biedt geavanceerde technologie de mogelijkheid om stappen te maken. Oplossingen Een aantal technische oplossingen zijn bijvoorbeeld beveiligingscamera s, total body scan-apparatuur, RFID tags voor het monitoren van voedselveiligheid, airbags en ABS in auto s. Veel van deze toepassingen hebben inmiddels hun weg gevonden in ons dagelijks leven en meer zullen volgen. Daarmee komt uiteraard ook een discussie op gang naar de wenselijkheid hiervan. Want een aantal van de mogelijkheden kan ook misbruikt worden en ondubbelzinnige wet- en regelgeving is hard nodig. Net als bij Energie zien we dat meer projecten een maatschappelijk neveneffect hebben dan direct op de businesscase te betrekken is. Er is voor 16 miljoen euro aan maatschappelijke projecten geïdentificeerd, terwijl er maar voor 3,2 miljoen euro direct in de businesscase wordt geïnvesteerd. 30 From good to great 31 Hoofdstuk 1 - Analyse van projectenportfolio

17 Hoofdstuk 2 Boegbeeld Ecosysteem Om het Nederlandse ecosysteem op wereldniveau te brengen is meer nodig dan alleen uitblinken in technologie. Boegbeeld Ecosysteem bevat een portfolio van MKB en Human Capital projecten die samen een aantal strategische roadblocks adresseren die de concurrentiekracht en de verdere groei van het ecosysteem kunnen belemmeren. Om de ambitieuze groeidoelstellingen van Point-One te realiseren is een R&Dsamenwerking alleen onvoldoende. De kennis en kunde van het netwerk van bedrijven en kennisinstellingen moeten meegroeien. Daarbij zijn twee zaken essentieel: 1. de beschikbaarheid van voldoende hoogopgeleide kenniswerkers met relevante industriële kennis en expertise; en 2. het blijven ontwikkelen van de kennis en kunde van het MKB als technologiepartner. Enerzijds om de vraag van de bestaande klant proactief en effectief te adresseren, terwijl men anderzijds in staat is om nieuwe marktkansen te zien en te benutten, al dan niet in netwerken. Het is in het belang van het hele ecosysteem, groot en klein, dat deze twee onderwerpen tot wasdom komen. Het Point-One Boegbeeld programma heeft hiervoor de basis gelegd. Human Capital roadblocks Boegbeeld Human Capital richt zich globaal op twee roadblocks die de concurrentiekracht van het ecosysteem kunnen belemmeren. Ten eerste moet het aanbod uit kennisinstellingen (nog) beter aansluiten op de toekomstige vragen uit de hightech sector. De installatie van de Point-One Academic Council is een stap in deze richting. Een tweede roadblock is de huidige problematiek op de arbeidsmarkt. Samen met het High Tech Systems Platform heeft Point-One een Human Capital Portal geïnitieerd; een project dat verderop als voorbeeldproject is uitgewerkt. Verschillende typen MKB-bedrijven (SMEs) Bij het MKB ligt het in kaart brengen van relevante strategische roadblocks minder voor de hand. Hét MKB bestaat namelijk niet. Sommige hightech MKB ers concentreren zich op het productontwikkelingsproces, terwijl anderen experts zijn in precisieproductie en weer anderen een component ontwikkelen en produceren. Al deze MKB-bedrijven nemen een belangrijke plaats in het hightech-ecosysteem. Ze zijn bijvoorbeeld belangrijke toeleveranciers voor de grotere exporterende technologiebedrijven als ASML, Philips, Océ en Thales. Een andere categorie MKB-bedrijven zijn de zogenaamde R&D-spin-offs en technostarters. Zij zorgen voor aanwas van nieuwe ideeën, ontwikkel- en productiemogelijkheden en gaan op zoek gaan naar nieuwe markten voor hun (vaak radicale) technologie. Het verderop genoemde voorbeeldproject Point-One Venture Capital 32 From good to great 33 Hoofdstuk 2 - Boegbeeld Ecosysteem

18 Pre Dev R&D Proto Pilot Operational phase Prod. Life Ext. Development SME Proto typing SME zorgt voor de begeleiding en financiering van deze nieuwe OEM ers van de toekomst. Point-One ondersteunt beide typen MKBbedrijven: de innovatieve toeleverancier en de vernieuwende R&D-product MKB er. De Boegbeeld MKB-projecten moet dan ook worden bekeken vanuit het type MKB er waar het bij hoort. ASML heeft namens Point-One de basis gelegd voor de Point- One MKB-agenda. MKB Roadblocks In de afgelopen vier jaar zijn alle relevante stakeholders bij Point-One betrokken en doen actief mee in projecten. Individuele MKB-bedrijven, hightech brancheverenigingen als Nevat en FHI, regionale ontwikkelingsmaatschappijen als de BOM en Oost NV, OEM s verenigd in het High Tech Systems Platform, en kennisinstituten als de technische universiteiten en TNO. Deze stakeholders hebben samen een vijftal roadblocks geïdentificeerd die de groei van het Point-One MKB-ecosysteem belemmeren: marktontwikkeling (intern en extern); klantgericht presteren; toegang tot instrumenten; Total Concept SME Full Production Focus SME Total Concept SME with unmet demand Low Volume SME benutten van intellectueel eigendom; beschikbaarheid van durfkapitaal. Na een opstartperiode zijn sinds 2007 achttien concrete projecten en activiteiten georganiseerd waaraan ongeveer 145 bedrijven en instellingen actief hebben meegewerkt. Om de resultaten van de projecten goed in het Point-One-gebied te kunnen inbedden, is de nationale samenwerking met regio s Oost en Zuidoost-Nederland intensief. Uitdagingen voor MKB ers Een van de hoofdconclusies van het Point-One Boegbeeld-programma is dat élke MKB er geconfronteerd wordt met twee uitdagingen: de noodzaak zich strategisch te richten op competenties die de klanten eisen ( klantgericht presteren ); en tevens deze verworven competenties in te kunnen zetten bij nieuwe klanten. Bij voorkeur in andere markten: nationaal of internationaal. Dit alles betekent dat men meer moet kunnen dan alleen uitblinken in technologie. Klantgericht presteren: Value Sourcing en Investment Roadmap De MKB er moet in staat zijn een technologische prestatie te kunnen leveren die kwalitatief is, op tijd en tegen wereldwijd concurrerende kosten. Daarom zal er aandacht moeten zijn voor wat de klant werkelijk wil. Een project als Value Sourcing richt zich hierop en wordt verderop als voorbeeldproject uitgewerkt. Ook moeten leidende bedrijven meer inzicht gaan geven in hun Technology Roadmaps. Daarin moet tevens de behoefte aan opleidingen en competenties van kenniswerkers worden meegenomen. Om de bedrijven te helpen die keuzes te maken die strategisch bij hen passen, is door Point-One Boegbeeld de ontwikkeling van een Precision / Mechatronica Investment Roadmap geïnitieerd. Deze roadmap geeft inzicht in de ontwikkel- en productietechnologiebehoefte van de OEM s voor de komende jaren. Met de technische universiteiten en instituten is de laatste stand van de technologie ingebracht. De roadmap zal medio maart 2010 worden gepubliceerd. Aanpalend gaat in september 2010 een MBA-opleiding voor mechatronici bij TSM in Enschede van start Nieuwe markten: Dresden en Mechatronics Mede door actieve betrokkenheid van de regio zijn de eerste internationale contacten gelegd voor bilaterale samenwerking met landen als Frankrijk en Duitsland. In mei 2009 heeft dit bijvoorbeeld geleid tot een werkbezoek Commercializing Future Technologies for Energy and Energy Efficiency georganiseerd door Silicon Saxony in Dresden. Hieraan namen vijftien bedrijven deel. Een goed voorbeeld van het verkrijgen van toegang tot nieuwe markten is het geïnitieerde netwerkverband Mechatronics. Deze samenwerking omvat Kleeven, Addit, Nedinsco, GTE en MMI en is aangegaan om de optische markt te gaan bedienen. In dit netwerk is een bewerkingsmachine voor brillenglazen ontwikkeld en geproduceerd die in december 2009 bij de klant is afgeleverd. Het bijzondere van dit netwerkverband is dat de bedrijven afzonderlijk dit product en deze marktintroductie niet hadden kunnen realiseren. Als netwerkverband konden ze dat wel. Een belangrijke spin-off zijn de ervaringen die door dit samenwerkingsverband zijn opgedaan; deze zullen worden gedeeld met de Point- One community. Boegbeeld, een sterke basis Boegbeeld bevat een aantal strategische projecten, vormgegeven door de spelers uit het ecosysteem zelf en ondersteund door de overheid. Alle key stakeholders zijn aan boord. Er ligt een sterke basis voor Point-One Phase2. ASML zal in 2010 het penvoerderschap overdragen aan de Vereniging Point-One en betrokken blijven bij het realiseren van de Point-One ecosysteem doelstellingen. 34 From good to great 35 Hoofdstuk 2 - Boegbeeld Ecosysteem

19 Voorbeeldproject MKB Value Sourcing Een van de speerpunten in het Boegbeeldprogramma is de ontwikkeling van Point- One Value Sourcing geweest. Dit wordt nu breed in de Point-One community ingevoerd. Value Sourcing is een supply chain-managementconcept gebaseerd op best practices van succesvolle Nederlandse bedrijven. Het concept helpt de bedrijven om hun kwaliteit, leverbetrouwbaarheid, ontwikkeling van technologie en total cost-beheersing planmatig te optimaliseren en zorgt er vooral voor dat alle bedrijfsactiviteiten bijdragen aan het creëren van waarde voor de klant, de eindklant en, niet te vergeten, de bedrijven zelf. Eenduidig en transparant De spelers in de keten worden voortdurend gestimuleerd om hun prestaties te verbeteren en risico s te minimaliseren zodat ze hun toegevoegde waarde kunnen vergroten. Value Sourcing maakt de eisen van uitbesteders en de capaciteiten van toeleveranciers in één oogopslag helder, inzichtelijk en vooral eenduidig. Point-One en het High Tech Systems Platform hebben Value Sourcing als hun gemeenschappelijke leidraad gekozen vanwege het aantoonbare succes van het concept. Het toepassen van een eenduidige transparante meetmethodiek zorgt ervoor dat de samenwerking tussen uitbesteders en toeleveranciers effectiever en efficiënter verloopt. Daarnaast wordt door eenduidigheid van meetmethodieken en van de prestatie-indicatoren de focus verlegd van prestatiemeting naar structurele overall prestatieverbetering. De kracht van het netwerk De afgelopen periode heeft getoond hoe belangrijk het is om over een hightechcluster te kunnen beschikken dat ook in moeilijke tijden levensvatbaar is. Dit zorgt ervoor dat de grote wederzijdse investeringen tussen uitbesteder en toeleverancier niet verloren gaan. Investeringen die verder gaan dan technologie alleen. Juist het kunnen organiseren van het behoud van vakmanschap en het tijdig kunnen voorbereiden op een up-turn, terwijl men zich nog op een dieptepunt van marktvraag bevindt, karakteriseert de hightech industrie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de grotere uitbesteders, ook op verzoek van hun klanten, proactief en betrouwbaar geïnformeerd willen worden over de risico s in de toeleverancierketen. Eén standaard Toch is het vooral voor de MKB-bedrijven lastig om die vragen efficiënt te kunnen beantwoorden. Niet in de laatste plaats omdat de uitbesteders de vragen meestal in hun eigen jargon formuleren. Een belangrijke doelstelling van Point-One Value Sourcing is dan ook te komen tot een gestandaardiseerde supply chainmanagementrapportage. Een dergelijke rapportage moet de administratieve lasten voor de toeleveranciers minimaliseren. De toenemende specialisatie van de bedrijven enerzijds en de wens van de uitbesteders om meer activiteiten door de keten te laten doen anderzijds, leidt onvermijdelijk tot een grotere gelaagdheid in de toeleverketen. Kortom, de toeleverancier wordt ook uitbesteder en zal daarmee ook geïnformeerd willen worden over zijn toeleverrisico s. Internationaal Value Sourcing maakt de bedrijfskundige competenties van de leverancier meetbaar en inzichtelijk. Daarmee wordt het fundament gelegd om tot een breed geaccepteerde industriestandaard te komen om bedrijfsrisico s in te kunnen schatten. Buitenlandse klanten zullen op basis van deze Point-One QLTC-standaard vertrouwen stellen in het kunnen van onze hightechindustrie. Projectpartners In het project Ontwikkeling van Point-One Value Sourcing is samengewerkt door vier grotere uitbesteders, ASML, Fokker AESP, Thales en Assembleon en acht toeleverbedrijven: ESWE Technics, KMWE, Landes, Norma MPM,Prodrive,Tecnovia PSM, Tecnovia Van den Akker en VDL Industrial Modules. Naast de vier uitbesteders hebben HTSp, BOM en de Nevat deelgenomen aan de stuurgroep. De projectuitvoering is door Berenschot geleid. Meer weten? U kunt contact opnemen met de heer Hans Dijkhuis hans.dijkhuis@asml.com 36 From good to great 37 Hoofdstuk 2 - Boegbeeld Ecosysteem

20 Voorbeeldproject MKB Venture Capital Fund Nederland beschikt over veel talent en activiteiten in de halfgeleidertechnologie. Denk aan bedrijven als ASML, ASMI en NXP en universiteiten als Technische Universiteit Delft, Universiteit Twente en Technische Universiteit Eindhoven. Het benutten van het technische en innovatieve talent op halfgeleidergebied heeft prioriteit als Nederland (verder) wil groeien als hot spot op dit gebied. Nieuwe technostarters moeten daarom worden geholpen tijdens hun opstart- en groeifase. Early stage Venture Capital Venture capital bedrijven richten zich traditioneel vooral op investeringen in latere financieringsronden. Daardoor is er een gebrek aan kapitaal in de vroege fasen van een bedrijf; de fase waar het bedrijf uit de grond moet worden getrokken. Point- One heeft dan ook begin 2007 het initiatief genomen om een Venture Capital Fund op te richten op het gebied van halfgeleidertechnologie: het Point-One Innovation Fund. Bedrijven als ASML, NXP en VDL zijn deelnemers en vormen een belangrijke fundering voor het fonds. Het fonds wordt daarnaast ook financieel gesteund door Parcom, een groot private equity fonds in Amsterdam. Voor Parcom geeft de samenwerking met het Point-One Innovation Fund een mogelijkheid om kansrijke bedrijven op het gebied van halfgeleidertechnologie tijdig te herkennen. Scope van het fonds De scope van het fonds is gedefinieerd als nanotechnologie en embedded systemen en omvat het ontwikkelen van halfgeleiderproducten als chips, software waarmee dergelijke producten kunnen worden ontworpen, software die in de chips worden ingebouwd (de embedded software), en ook technologieën voor het produceren van halfgeleiderproducten. Het fonds verschaft niet alleen kapitaal maar geeft ook raad, daad en begeleiding waar nodig. Het fonds wordt geleid door een ervaren team met achtergronden in de halfgeleider- en hightech industrie, zowel op technologische, zakelijke, management- en marktgebieden. Resultaten Sinds de formele oprichting in november 2007 zijn vele proposities beoordeeld. Het fonds wordt gemiddeld eenmaal per twee weken benaderd door een bedrijf op zoek naar financiering. Tot nu toe waren Working with Point-One Innovation Fund was a refreshing and positive experience. The interaction was well paced, direct and focused on the essentials of the company. Mike Beunder, CEO, Vector Fabrics dat er zestig sinds november Niet altijd liggen verzoeken in de scope van het fonds; 45 lagen wel binnen de scope. Hiervan zijn na een eerste selectie twintig projecten daadwerkelijk overwogen. In vijf bedrijven is inmiddels geïnvesteerd zoals in de bedrijven Recore Systems en Vector Fabrics. Bij een vijftal andere bedrijven wordt nu gekeken naar de geschiktheid voor een investering. We verwachten dat een aantal daarvan ook tot investering zal leiden. Overigens is het niet altijd het fonds dat nee zegt. Soms besluit een bedrijf een andere exit te zoeken, bijvoorbeeld door verkoop in plaats van investering. Helaas komt het ook voor dat een bedrijf failliet gaat of stopt met zijn activiteiten. Meer weten? U kunt contact opnemen met de heer Cees Jan Koomen info@pointoneinnovationfund.nl 38 From good to great 39 Hoofdstuk 2 - Boegbeeld Ecosysteem