Hanna Mariën mensen die zorg dragen voor anderen, verdienen elke dag een medaille

Transcriptie

1 Hanna Mariën mensen die zorg dragen voor anderen, verdienen elke dag een medaille

2 inhoud 22 Naar schatting is slechts 1 werknemer op 5 in de zorgsector een man. Het beeld van de zorgsector als een zachte en vrouwelijke sector, alsook stereotiepe rolverwachtingen weerhouden mannen ervan om voor een carrière binnen de zorgsector te kiezen. Colofon Redactie Femma Cel Beleid Bieke Verhoelst bieke.verhoelst@femma.be Ilse De Vooght ilse.devooght@femma.be Jeroen Lievens jeroen.lievens@femma.be Riet Ory riet.ory@femma.be Vormgeving Gevaert Graphics Druk Gevaert Printing V.U. : Eva Brumagne, Urbain Britsierslaan 5, 1030 Schaarbeek Wettelijk depot: D/2012/1029/1 6 2

3 14 Ongeveer zeven procent van de mantelzorgers voelt zich zwaar tot zeer zwaar overbelast. 6 Werken en zorgen Arbeid en zorg: een moeilijke combinatie Mannen aan zet! Het Nieuwe Werken Onze eisen 14 Mantelzorg De mantelzorger Een premie voor elke mantelzorger Een betere sociale bescherming Een betere combinatie arbeid-mantelzorg Even op adem komen Onze eisen Naast de eenoudergezinnen hebben ook jonge ouders het moeilijk om gebruik te maken van tijdskrediet. Niet zozeer vanwege het financiële plaatje, maar wel omdat ze niet de vereiste vijf jaar anciënniteit hebben. 22 Herwaardering van de zorgsector Zorgberoepen Een toekomst vol uitdagingen Meer personeel en diversiteit Waardig werk a. De juiste vrouw/man op de juiste plaats b. Een correcte verloning c. Nood aan ondersteuning Neen tegen commercialisering Onze eisen 34 Bibliografie 3

4 inleiding Met Goud voor Zorg ijvert Femma voor een haalbare combinatie tussen zorgen en werken. Bovendien pleiten we voor extra banen in de zorgsector. Zorgen is topsport. Je hebt er net zoveel moed, kracht en doorzettingsvermogen voor nodig als een atleet. Deze brochure is een uitloper van de Goud voor Zorg -campagne, waarbij onze leden honderdduizenden kilometers fietsten, wandelden en zwommen voor zorg. Zorgen doen we allemaal. Voor onze kinderen, onze ouders, onze buren, Maar liefst 1 Vlaming op 5 verzorgt op regelmatige basis een naaste. Bovendien blijft de vraag naar zorg stijgen: we worden ouder, zoeken meer (professionele) opvang voor onze kinderen, zoeken meer hulp voor psychische problemen. Mensen die zorg nodig hebben, willen het liefst zo lang mogelijk thuis blijven. De overheid speelt hier op in en bouwt zorg uit rond de thuissituatie. Terzelfdertijd vraagt de overheid dat mannen en vrouwen meer en langer werken. Bovendien snoeide ze in de verlofsystemen en maakte ze de voorwaarden ook strenger. Mantelzorg en de combinatie arbeid-zorg dreigt hierdoor nog minder evident te worden. Ook de professionele zorg en de kwaliteit van zorg komt onder druk te staan. Het zorgverhaal dat Femma schrijft, is er één van solidariteit. Iedereen, rijk of arm, heeft recht op een kwaliteitsvolle zorg. Alleen de overheid kan dit garanderen. Zorg mag, met andere woorden, niet overgeleverd worden aan de wetten van de vrije markt. Zorg enkel voor vrouwen? Femma is bezorgd om de zorgsector en de mantelzorger. Het zijn immers vooral vrouwen die zorgen. Vrouwen kiezen vaker voor een zorgberoep dan mannen. Vrouwen voeren ook het overgrote deel van de 4

5 zorgtaken thuis uit. Ze nemen de zorg voor hun naasten op zich en verlenen ook het vaakst zorg als vrijwilliger. Zorgen is geen voorrecht van vrouwen, net zomin als het een voorrecht is van kort geschoolden of etnisch culturele minderheden, twee groepen die sterk vertegenwoordigd zijn in de zorgsector. Willen we een samenleving waarin elke vrouw zich kan ontplooien, dan zijn er maatregelen nodig om de zorgtaken tussen vrouwen en mannen evenwichtiger te verdelen. We moeten mantelzorgers voldoende ondersteunen en bedrijven aansporen zorgvriendelijkheid hoog in het vaandel te dragen. We focussen in deze brochure op drie grote thema s: combinatie arbeid-zorg, mantelzorg, en de herwaardering van de zorgsector. We hopen met ons verhaal bij te dragen tot het realiseren van een warme samenleving waarin zowel de overheid en de bedrijven als vrouwen en mannen hun verantwoordelijkheid opnemen in het zorgverhaal. Olympisch sprintster Hannah Mariën was de meter van onze ' Goud voor Zorg'-campagne) 5

6 werken Arbeid en zorg: Johan en An, prille veertigers, dreigden ten prooi te vallen aan de dagelijkse ratrace waarin vele ouders verwikkeld zijn. Door 4/5de te werken zijn we in staat om de zorg voor de kinderen en ons werk beter op elkaar af te stemmen. Wat we inboeten aan financiële draagkracht winnen we aan levenskwaliteit. 6

7 en zorgen een moeilijke combinatie Het is een vraagstuk waar veel vrouwen en mannen mee geconfronteerd worden: hoe combineer ik arbeid en zorg op de best mogelijke manier? Sommigen vinden een antwoord in de verschillende verlofstelsels waarop werknemers beroep kunnen doen om arbeid en zorg te combineren: ouderschapsverlof, zorgverlof, palliatief verlof en tijdskrediet (al dan niet gemotiveerd). Deze stelsels houden in dat men voor een bepaalde periode minder gaat werken om de zorg op te nemen voor een naaste, zonder de band met de arbeidsmarkt te verbreken. De verlofstelsels kenden de afgelopen jaren een enorm succes. Toch bieden ze niet voor iedereen een oplossing voor het combinatievraagstuk en blijven het hoofdzakelijk vrouwen die deze verloven opnemen om te zorgen. Voor vele mensen is het namelijk financieel onmogelijk om gebruik te maken van het tijdskrediet of een zorgverlof. Wie vandaag voltijds tijdskrediet opneemt, krijgt daarvoor een uitkering van 600 euro. Een bedrag waar je als alleenstaande ouder niet mee rondkomt. Dat verklaart onmiddellijk waarom slechts 17% van de zorgverloven opgenomen wordt door eenoudergezinnen tegenover 42% door koppels met kinderen. Naast de eenoudergezinnen hebben ook jonge ouders het moeilijk om gebruik te maken van tijdskrediet. Niet zozeer vanwege het financiële plaatje, maar wel omdat ze niet de vereiste vijf jaar anciënniteit hebben. De verlofstelsels worden vooral door de middenklasse opgenomen. Vrouwen met een lager inkomen die de ratrace niet aankunnen, kiezen vaker voor de werkloosheid als alternatief. Dat is hun overlevingsstrategie., Ria Goris, journaliste en auteur van Haal jij de kinderen op? 7

8 Femma maakt zich vooral zorgen over de zogenaamde sandwichgeneratie. Zij proberen de zorg voor hun kinderen, een carrière èn de zorg voor hun ouders te combineren. Het is niet makkelijk om wegwijs te geraken in alle verlofstelsels, omdat ze totaal los staan van elkaar. Femma is voorstander van een totaal nieuw plan dat toelaat zorg en werk flexibel te combineren. Een plan dat voluit de kaart van de solidariteit trekt. Geen individuele levensloopregeling dus waarbij werknemers een deel van hun brutosalaris kunnen sparen voor een periode van onbetaald verlof. Dit zou een voorrecht zijn voor de happy few en daar kan Femma zich in geen geval achter scharen. Net zoals Johan en An, heeft iedereen het recht om arbeid en gezin evenwichtig op elkaar af te stemmen. Zo belasten we de zorgsector minder en worden mensen die willen zorgen voor hun naasten niet gedwongen een stap terug te zetten op de arbeidsmarkt of in te boeten op hun pensioenrechten. Voor meer info over verlofstelsels, surf naar Mannen aan zet Dat een man die zorgt niet vanzelfsprekend is, kan Johan alleen maar bevestigen: Het enige wat mijn vader deed, was een keer afwassen of koken. Ik merk dat de tijden nu wel veranderd zijn. In mijn omgeving zijn er verschillende mannen die zorgtaken opnemen, vooral bij de jongere generatie. Zo wordt vaderschapsverlof meer opgenomen en zijn er meer mannen die in een 4/5de regime werken. 65% van de mantelzorgers zijn vrouwen Slechts 22% van het ouderschapsverlof wordt opgenomen door mannen Een vijfde van de mannen neemt de 10 dagen vaderschapsverlof niet op 8

9 Mannen lijken de laatste decennia meer en meer bereid om de zorg voor een naaste op zich te nemen. De cijfers tonen echter dat ze nog heel wat zorgachterstand hebben op vrouwen. Het is moeilijk om die zorgachterstand precies te verklaren. Professor Dimitri Mortelmans, gezinssocioloog aan de Universiteit van Antwerpen, beklemtoont het belang van de opvoeding en omgevingsfactoren: Er is zeker een biologische component omwille van het moederschap, maar de rest is sociaal aangeleerd gender -gedrag. Ik geloof bijvoorbeeld niet dat vrouwen een extra gen hebben om te zorgen. Bovendien wijst niets erop dat vrouwen beter kunnen zorgen dan mannen. Zo is er zelf onderzoek gedaan naar de vaardigheden van vrouwen en mannen. Daaruit bleek dat vrouwen niet beter konden strijken dan mannen. Femma ijvert al jaren voor een evenwichtig en kwaliteitsvol combinatiemodel. Dit model gaat ervan uit dat vrouwen en mannen evenveel buitenhuis werken en evenveel tijd aan zorg- en huishoudelijke taken besteden. Een beleid dat hiermee rekening houdt, zorgt mee voor een volwaardige deelname van mannen èn vrouwen aan de samenleving en garandeert de beste sociale bescherming voor iedereen. Professor Dimitri Mortelmans 9

10 het Nieuwe Werken Verlofstelsels zijn maar één van de vele manieren om zorg en arbeid beter op elkaar af te stemmen, maar zijn niet voor iedereen de beste oplossing. Feit is dat je sowieso financieel inboet en dat het slechts een tijdelijke oplossing is. Idealiter werken mensen in een bedrijf dat dagelijks rekening houdt met de noden van zijn werknemers om arbeid en zorg te combineren en dat daartoe ook maatregelen neemt. Die maatregelen worden verzameld onder de noemer Het Nieuwe Werken. Dit houdt in dat werknemers meer flexibiliteit/vrijheid hebben om het werk af te stemmen op zorgnoden. Het Nieuwe Werken. Enkele kernideeën en voorbeelden: A. Meer controle over je werkuren. & Schoolbelcontracten: werkuren afgestemd op de schooluren zodat ouders hun kinderen zelf kunnen afzetten aan de schoolpoort en ze s avonds kunnen ophalen. & Eerst thuis een uurtje werken alvorens naar kantoor te reizen. Zo vermijd je de files, reis je rustiger en verlies je geen tijd. Bovendien is het ook goed voor het milieu. & Extra vroeg beginnen, zodat je s avonds ook vroeger kan stoppen en gezellig kan mee-eten. B. Niet enkel op kantoor werken. & Thuiswerken spaart je reistijd. Vaak is het er ook rustiger dan op kantoor. Als werkgever heb je het voordeel dat je minder kantoorruimte moet voorzien. & Werk na een extern bezoek op het kantoor van je afspraak. & Gebruik je tijd op de trein om te werken. & Gebruik van ondersteunende technologieën & Laptops, smartphones, tablets en mobiel internet maken het mogelijk om flexibel om te gaan met werktijd en werkplaats. & Videoconferencing, cloud computing. 10

11 Dirk Geldof, socioloog en publicist. Het Nieuwe Werken biedt een win-win situatie voor zowel werknemer als werkgever. Werknemers die kunnen werken waar en wanneer ze dat willen, zijn gezonder, gelukkiger, presteren beter op het werk en zijn minder vaak afwezig, zo blijkt uit steeds meer onderzoeken. Bedrijven die Het Nieuwe Werken hoog in het vaandel dragen, slagen er ook beter in om talent aan te trekken en te houden. Een bedrijf dat gebruik maakt van moderne technologieën zal ook aantrekkelijk zijn voor de jongste generatie, die opgegroeid is met internet, smartphones en mobiel werken. Het Nieuwe Werken vraagt om vernieuwing van de fysieke werkplek, de organisatiestructuur- en cultuur, de managementstijl en bovenal de mentaliteit van de werknemer en de werkgever. De werknemer krijgt meer verantwoordelijkheid en moet op een juiste Johan: Sinds de voorzitter van ons directiecomité een vrouw is, moet ik zeggen dat er al veel verbeterd is wat de mogelijkheden om arbeid en gezin te combineren betreft. Zo is sinds haar komst telewerk ingevoerd, waardoor ik ook elke maandag van thuis uit werk. En zijn de glijdende werkuren uitgebreid tot 7u-9u30 in de ochtend en 15u30-18u s avonds. Als jurylid van het mensvriendelijkste bedrijf moest ik enkele jaren geleden steeds dezelfde conclusie trekken: in bedrijven waar meer flexibiliteit heerste, was er minder verzuim en minder verloop. Bovendien lag de productiviteit hoger. Ik pleit voor een mensvriendelijke werkgever en voor een winwinsituatie tussen werkgevers en werknemers., Dirk Geldof, socioloog en publicist. manier daarmee omgaan. De werkgever moet van zijn kant dan weer voldoende vertrouwen stellen in zijn werknemers om tijdig resultaten te leveren. In tegenstelling tot in Nederland, staat Het Nieuwe Werken in België nog in zijn kinderschoenen. Ook al beschikt 85 percent van de werknemers over de technische middelen om thuis te werken, slechts twee op de tien bevraagden denkt dat zijn/haar organisatie er klaar voor is. Naast Het Nieuwe Werken is betaalbare en kwaliteitsvolle kinderopvang een noodzakelijke voorwaarde om de combinatie arbeid en zorg mogelijk te maken. 30% van de vrouwen gaat minder of niet meer werken omdat ze geen of onvoldoende kinderopvang vinden. 11

12 onze eisen 5 jaar tijdskrediet voor zorg De overheid moet het tijdskrediet met motief zorg uitbreiden tot 48 maanden volledige onderbreking, halftijdse vermindering of 1/5 vermindering. Onder motief zorg wordt verstaan: zorg voor een kind tot 12 (en niet tot 8) jaar, palliatieve zorg, zorgen voor een zwaar ziek gezins- of familielid (eerste graad) en zorg voor een gehandicapt kind tot 21 jaar. Samen met het jaar ongemotiveerd tijdskrediet komt dit neer op vijf jaar tijdskrediet voor zorg, gelijkgesteld voor het pensioen. Om iedereen de kans te geven van het tijdskrediet gebruik te maken, moeten de uitkeringen omhoog. Dit kan door te werken met een percentage van het loon (met plafond). Bestaande verlofregelingen in de kijker zetten Het combinatiemodel promoten: met goede voorbeelden uit de praktijk om rolpatronen makkelijker te wijzigen 12

13 15 dagen verplicht vaderschapsverlof Stimulerende maatregelen opdat beide ouders de verlofsystemen opnemen Een transparant, eenvoudig verlofsysteem creëren Voldoende kwaliteitsvolle en betaalbare kinderopvang De introductie van het nieuwe werken stimuleren 13

14 man Lieve en haar man Etienne vingen een paar jaar lang de broer van Lieve op. Toni is psychiatrisch patiënt. Zijn stemmingen wisselen veelvoudig en zelfstandig wonen kan hij niet. De keuze van Lieve en Etienne bleek niet vanzelfsprekend. Maar tot ze geschikte opvang hadden gevonden, hielden ze vol. Ze deden het met veel enthousiasme en een flinke portie humor. 14

15 telzorg de mantelzorger Lieve en Etienne zijn niet alleen. Meer dan de helft van de Vlamingen tussen 18 en 85 jaar helpt zieke, gehandicapte of bejaarde familieleden, kennissen of buren. Ongeveer 1 Vlaming op 5 zorgt (vrij) intensief: wekelijks of dagelijks. Onder de intensieve mantelzorgers zijn de vrouwen overduidelijk in de meerderheid. Mantelzorgers zorgen met liefde en laten het niet gauw afweten. Ze hebben het niet altijd gemakkelijk. Ongeveer 7 procent van de mantelzorgers voelt zich zwaar tot zeer zwaar overbelast. In 2010 waren er nog 3 potentiële informele zorgverleners tussen 50 en 59 jaar voor elke 80-plusser, in 2030 zullen er dat minder dan 2 zijn. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, De Vlaamse Ouderen Zorg Studie, maart

16 Verder zijn er risico s op ontspoorde zorg (mishandeling), gezondheidsproblemen, tijdsproblemen, extra financiële kosten en sociaal isolement. Mantelzorgers geven aan dat ze een grote behoefte aan ondersteuning hebben. Ze willen advies van professionele hulpverleners over de aanpak van de zorg en het omgaan met de hulpbehoevende. Ze vragen ook naar respijtzorg : oppasmogelijkheden zodat ze zelf even op adem kunnen komen. Het is belangrijk om mantelzorgers goed te ondersteunen. Uit studies blijkt immers dat mensen zo lang mogelijk thuis willen blijven, ook al zijn ze zorgbehoevend. Mantelzorg voorkomt dat vele zorgbehoevenden noodgedwongen de stap naar een rusthuis of instelling zetten. De mantelzorgpool krimpt. Gezinnen worden kleiner, meer vrouwen zijn hoogopgeleid en werken buitenshuis, en steeds meer ouderen leven gescheiden en/of apart. Met een beleid dat vijftigplussers op de arbeidsmarkt wil houden, is het zoeken naar een evenwicht om de combinatie van betaald werk en informele zorg mogelijk te maken. Ben je mantelzorger, dan kan je een aantal premies krijgen. Vlaanderen telt zes erkende mantelzorgverenigingen waar je terecht kan voor meer informatie en een luisterend oor

17 Een premie voor elke mantelzorger Mantelzorgers zijn onmisbaar en verdienen waardering. Een financiële vergoeding of compensatie voor extra kosten is een blijk van die waardering. In verschillende landen worden faciliteiten als gratis reizen, bijdragen in opleiding, kortingen (fiscale aftrek) en mogelijkheden voor de opbouw van sociale rechten (pensioenrechten) geboden. Het kan niet de bedoeling zijn dat mantelzorgers een zorgloon ontvangen. Dit zou de essentie van mantelzorg veranderen: het gaat om vrijwillige zorg. woonplaats van de zorgbehoevende persoon en de mantelzorger, de leeftijdsgrens, de mate van zelfredzaamheid en de familieband. Of mantelzorgers een gemeentelijke premie ontvangen, aan welke voorwaarden ze moeten voldoen en hoe groot het bedrag is, hangt dus af van de gemeente waar ze in wonen. Onterecht volgens Femma. Iedere mantelzorger verdient waardering, ongeacht zijn/haar woonplaats. Drie kwart van de Vlaamse gemeenten keert een mantelzorgpremie uit. Gemiddeld bedraagt deze 32 euro per maand. Om recht te hebben op die premie moet de mantelzorger meestal aan een hele reeks voorwaarden voldoen. Elke gemeente beslist zelf of ze een mantelzorgpremie uitkeert, hoe hoog het bedrag is (dat varieert van 2 tot 100 ) en welke de voorwaarden zijn. De meest voorkomende voorwaarden gaan over de Sommige mantelzorgers moeten hun loopbaan stop zetten of voor onbepaalde tijd onderbreken. Dit leidt vaak tot inkomensverlies met vermindering van sociale zekerheidsrechten als gevolg. Anderen krijgen omwille van hun engagement nooit de kans een loopbaan op te bouwen en verwerven daardoor zelfs geen toegang tot de sociale zekerheid. Dit betekent dat zij gestraft worden voor het opnemen van maatschappelijk, nochtans waardevolle arbeid. Het is daarom noodzakelijk het debat over een sociaal statuut voor de mantelzorger te heropenen. Memorandum Mantelzorg , Kenniscentrum Mantelzorg. 17

18 Een betere sociale bescherming van de mantelzorger Mantelzorgers hebben nood aan een goede sociale bescherming. Ze moeten beschermd worden voor ziekte, werkloosheid en pensioen en op een soepele manier hun loopbaan kunnen onderbreken. De status van de mantelzorger is momenteel in geen enkele wet- of regelgeving vastgelegd. Politici uit verschillende partijen erkennen de noodzaak van een goede sociale bescherming van de mantelzorgers en legden al wetsvoorstellen neer. 18

19 Een betere combinatie arbeid-mantelzorg Steeds vaker combineren mantelzorgers, vooral vrouwen, hun zorgtaken met een betaalde baan. Deze dubbele taak is erg zwaar. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat werkgevers niet vaak hun medewerking verlenen, bijvoorbeeld door flexibele werktijden of verlofregelingen. Met de toename van de arbeidsparticipatie van vrouwen en van oudere werknemers zijn betere regelingen nodig om arbeid en zorg te combineren. Het is voor mantelzorgers immers belangrijk dat ze kunnen blijven werken. Naast een financiële zekerheid, zorgt werk voor de opbouw van een sociaal netwerk en heeft het een therapeutisch ontladend effect. We kunnen de combinatie arbeid-zorg verlichten door de administratieve rompslomp in te dijken. Elk jaar moeten mantelzorgers en hun patiënten tal van formulieren invullen voor het verkrijgen van premies, diensten en tegemoetkomingen. Mantelzorgers ervaren ook een groot informatietekort. Ze moeten vaak zelf op zoek gaan naar informatie die versnipperd is. Leren bij de buren Nederland kent de mantelzorgmakelaar. De mantelzorgmakelaar neemt regeltaken voor de mantelzorger op. Zo bespaart hij de mantelzorger veel tijd omdat hij/zij bijvoorbeeld goed zijn/haar weg weet in het stelsel van zorgverlenende instanties en verlofregelingen. Voor bedrijven zorgt de mantelzorgmakelaar voor goede afspraken tussen het werk op het bedrijf en de zorgtaken thuis, waarmee overbelasting, re-integratie of zelfs arbeidsongeschiktheid worden voorkomen. Hij/zij heeft een gespecialiseerde functie, is thuis in de zorg- en uitkeringswereld en biedt de mantelzorger de juiste voorzieningen. Een aantal gemeenten heeft er één in dienst en biedt deze dienstverlening gratis aan. Voor ons was het niet evident om een dienst te vinden waar we op konden terugvallen. Er bleek heel weinig ambulante opvang op maat van chronische psychiatrische patiënten te bestaan. Lieve en Etienne, mantelzorgers van Toni 19

20 Op adem komen Mantelzorgers moeten ook af en toe op adem komen. Zij hebben recht op respijtzorg. De respijtzorg wordt vooral verleend door vervangende mantelzorgers en door voorzieningen. Binnen de voorzieningen zijn de woon- en zorgcentra (de vroegere rusthuizen) het best gekend. Een aantal onder hen bieden dagopvang en kortverblijf aan, bestemd voor 65-plussers. Daarnaast zijn er ook nog de zorgboerderijen en gastgezinnen waar mensen met een zorgvraag naar toe kunnen. Recent werden drie respijthuizen voor zwaar zieke kinderen en hun ouders in gebruik genomen. De jongste jaren ontstonden er steeds meer initiatieven die respijtzorg aanbieden die dichter bij het thuismilieu en de thuiszorg staan. In de provincies Antwerpen, Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen sloegen verschillende thuiszorgdiensten en woon- en zorgcentra de handen in elkaar om nachtzorg, nachtoppas en nachthotel aan te bieden voor hulpbehoevenden die chronisch ziek of dementerend zijn of zich in een palliatieve situatie bevinden. Hoewel het aanbod groeiende is, signaleren mantelzorgverenigingen dat respijtzorg nog moet groeien en meer op maat moet worden aangeboden. Veel mantelzorgers kennen respijtzorg ook niet of willen/kunnen er geen gebruik van maken. Tips voor werkende mantelzorgers maak uw situatie bespreekbaar bij uw collega s, zodat er begrip ontstaat ga in gesprek met uw werkgever of leidinggevende maak gebruik van de verschillende verlofregelingen zoek naar oplossingen op maat: aanpassing van werktijden, meer thuiswerken, overuren sparen voor onverwachte zorgsituaties, afspraken maken om bijvoorbeeld op het werk te kunnen bellen 20

21 onze eisen Een premie voor elke mantelzorger die voldoet aan de volgende voorwaarden: uitgekeerd aan de mantelzorger door de gemeente waar hij/zij woont mantelzorger en zorgvrager hoeven niet dezelfde woonplaats te hebben minimaal 50 euro per maand geen leeftijdsgrens op eenvoudige aanvraag aan de mantelzorger uit te betalen voor zolang de zorg duurt Behoud van sociale zekerheidsrechten, waarbij mantelzorgers die hun beroepsactiviteiten noodgedwongen stopzetten of terugschroeven hun rechten voor de sociale zekerheid behouden. De opstart van een project mantelzorgmakelaar op gemeentelijk niveau Een betere informatie over respijtzorg Verder experimenteren met vormen van respijtzorg die dicht bij de thuiszorgsituatie aansluiten. 21

22 herwaardering van de zorgsector 22

23 de zorgberoepen Dagelijks staan duizenden verpleegkundigen, polyvalent verzorgenden en zorgkundigen in voor de verzorging van patiënten. Met hart en ziel oefenen ze hun job uit. Voor velen is het de mooiste job ter wereld, één waar je veel voldoening uit haalt. Sommigen waren al van kinds af aan overtuigd om in de zorgsector aan de slag te gaan. Bij anderen kwam de roeping iets later. een toekomst vol uitdagingen Lon Holtzer, ambassadrice van de zorgberoepen, hoopt dat velen, jong en oud, in de voetsporen van Kris en Annick zullen stappen: We hebben dringend meer personeel in de zorgsector nodig. Het aantal ouderen stijgt als nooit tevoren. Bovendien worden er ook meer kinderen geboren. Kris, vroedvrouw AZ Turnhout: Al sinds mijn elfde zei ik tegen iedereen dat ik verpleegkunde wou studeren. Ik was altijd graag met mensen bezig. Op mijn achttiende was het een uitgemaakte zaak. Na mijn driejarige opleiding, specialiseerde ik me in verloskunde. Als vroedvrouw heb je het voorrecht om één van de meest intense momenten in iemands leven bij te wonen. Mensen hebben vertrouwen in je en steunen op je. Dat zorgt ervoor dat je heel dikwijls al op korte tijd een hele hechte band ontwikkelt. De zorgsector staat de komende jaren voor een enorme uitdaging. De vergrijzing en het feit dat mantelzorg minder evident zal worden, vergroot de druk op de professionele zorgsector (ziekenhuizen, thuiszorg, woonzorgcentra, thuisverpleging, ). 23

24 Annick, zorgkundige bij Familiehulp, werkte voordien in een fabriek. Na een ontslag wegens de crisis, besloot ze zich op negendertigjarige leeftijd om te scholen tot zorgkundige: Ik heb geen moment spijt van mijn beslissing. Ik had ze al veel eerder moeten nemen. We verwachten vooral dat de druk op de thuiszorg en de woonzorgcentra de komende decennia sterk toeneemt. De toenemende nood aan zorg biedt heel wat kansen voor de zorgsector (o.a. groei, werkgelegenheid), maar dan moet de zorgsector ook voldoende uitgerust worden om de uitdagingen aan te gaan en aantrekkelijk te blijven. Zowel op vlak van personeel, waardig werk als financiële middelen zijn er inspanningen nodig. 24

25 Meer personeel en diversiteit Wie in deze tijden van crisis zoekt naar een job die voldoening en werkzekerheid biedt, is in de zorgsector op de juiste adres. De Vlaamse regering stelt dat er tegen jobs in de zorgsector ingevuld moeten geraken. De helft daarvan zijn nieuwe jobs die tegemoet moeten komen aan de stijgende vraag naar zorg. De andere helft zijn jobs die vrijkomen doordat personeelskrachten de volgende jaren op pensioen gaan. Verpleegkundige, verzorgende en zorgkundige zijn vandaag nog knelpuntberoepen. Vooral in de ouderensector, de acute ziekenzorg en in de thuisverpleegkunde laten de tekorten zich voelen. Met een tekort aan personeel voor ogen werd er de laatste jaren steeds luider geopperd om buitenlandse werknemers in te voeren om de vacatures in de zorgsector in te vullen. Femma ziet geen heil in het invoeren van buitenlandse werkkrachten om de zorgsector van vers bloed te voorzien. Hierbij spelen zowel praktische (gebrekkige kennis Nederlands, tijdelijke oplossing) als Kris: Door de toenemende vraag naar zorg, is de werkdruk enorm toegenomen. Willen we de werkdruk verlagen, dan dient er meer personeel te komen. Een hoge werkdruk is ook nefast voor de kwaliteit van de zorg. Zorg is meer dan kinderen ter wereld brengen, wonden verzorgen, enz. Het is ook luisteren naar je patiënten, de tijd nemen iets uit te leggen. Daar is nu soms te weinig tijd voor. ethische overwegingen (braindrain) mee. We zijn er van overtuigd dat er voldoende zorgverleners gerekruteerd kunnen worden op de Belgische arbeidsmarkt. Twee groepen die nog onvoldoende aangesproken worden, zijn mannen en etnisch culturele minderheden. Zowel de zorgopleidingen als het personeel van de zorgsector kennen een sterk vervrouwelijkt en blank gezicht. Naar schatting is slechts 1 werknemer op 5 in de zorgsector een man. Het beeld van de zorgsector als een zachte en vrouwelijke sector, alsook stereotiepe rollen weerhouden mannen ervan om voor een carrière binnen de zorgsector Jong of iets minder jong? Man of vrouw? Laat je verleiden tot een job in de zorgsector en surf naar 25

26 te kiezen. Nochtans strookt het beeld van de zorgsector als een zachte sector niet meer met de realiteit. De sector biedt een enorme waaier aan carrièremogelijkheden. Er zijn verschillende types zorginstellingen (ziekenhuis, woonzorgcentrum, ), er is de sector van de kinderopvang en die van de thuiszorg. Er zijn meer technische omgevingen (bijvoorbeeld het operatiekwartier, spoedgevallen, radiologie en intensieve zorg) en omgevingen waar de focus op psychosomatiek (zoals de psychiatrie of geriatrie) ligt. Net als mannen, lijken ook etnisch-culturele minderheden maar zeer moeilijk de weg naar de zorgsector te vinden. Taal, religie en cultuur zijn obstakels. Een gebrekkige kennis van het Nederlands bemoeilijkt de toegang tot een zorgberoep enorm. Traditionele man-vrouw verhoudingen zorgen voor belemmeringen. Andere oorzaken zijn het gebrek aan rolmodellen, het niet vertrouwd zijn met de werking van de zorgsector, en een lager onderwijsniveau. Traditionele communicatiekanalen bereiken etnisch-culturele minderheden ook niet. Ten slotte is er ook nog sprake van racisme/wantrouwen. Onderzoek toont aan dat 1 op de 10 rusthuisbewoners geen allochtone zorgverlener wenst. Waardig werk Wie voor de zorgsector kiest, doet dit met volle overgave. Jammer genoeg zien we dat een deel van de zorgverleners er vroegtijdig de brui aan geeft. Sommigen uit onvrede met de verloning, anderen omdat de job fysiek en psychisch te belastend is en nog anderen omdat ze de job moeilijk kunnen combineren met hun huishouden. Willen we voldoende gekwalificeerde zorgverleners aan de slag houden, dan dienen we deze pijnpunten aan te pakken. De juiste vrouw/man op de juiste plaats Vandaag staan polyvalent verzorgenden, zorgkundigen en verpleegkundigen in voor de dagelijkse verzorging van de patiënt. Elk hebben ze hun eigen takenpakket. Op de werkvloer zien we echter dat bijvoorbeeld verpleegkundigen taken vervullen die tot het takenpakket van zorgkundigen behoren en omgekeerd. Vooral bij een tekort aan personeel vervagen de grenzen tussen de functies snel. Een tweede probleem is dat zorgverleners met een groeiende administratieve en logistieke last geconfronteerd worden. De zorgtaken komen daardoor meer en meer onder druk te staan. 26

27 De job uitoefenen waarvoor je opgeleid bent, gecombineerd met een duidelijke taakverdeling draagt bij tot de jobtevredenheid van zorgverleners en tot de kwaliteit en efficiëntie van de zorg. Het is dan ook nodig dat de taken en de competenties van verpleegkundigen, verzorgenden en zorgkundigen duidelijk afgebakend worden (functiedifferentiatie). Naast functiedifferentiatie pleit Femma ook voor een betere werkorganisatie om de efficiëntie en job tevredenheid te verhogen. Hierbij denken we onder andere aan een betere technologische ondersteuning om de administratieve en logistieke last te verminderen. Kris: De administratieve last is enorm toegenomen. Vroeger had je voor een bevalling vijf minuten schrijfwerk, nu is dat een halfuur. Het is goed dat er nu veel meer geregistreerd wordt, maar door de logge computersystemen moet je vaak dubbel werk doen. Een correcte verloning Verloning is al langer dan vandaag een heet hangijzer binnen de zorgsector. Sinds de opkomst van de Witte Woede eind jaren tachtig is er vooruitgang geboekt. Toch is er vandaag nog heel wat onvrede over de verloning. In vergelijking met andere sectoren zijn de gemiddelde lonen in de zorgsector alleen maar goed te noemen als de zorgprofessional voldoende anciënniteit heeft en er niet voor terugdeinst om heel wat flexibele uren te kloppen. Als voorbeeld nemen we het verloningssysteem van verpleegkundigen. Dat verloningssysteem is complex, achterhaald en leidt er bijvoorbeeld toe dat hoofdverpleegkundigen minder verdienen dan basisverpleegkundigen. Verpleegkundigen worden vergoed volgens hun diploma en dit aan de hand van vaste barema s. Er zijn extra vergoedingen voor avond-, nacht- en weekendwerk en voor diegenen met een zogenaamde bijzondere beroepstitel of bijzondere beroepsbekwaamheid. Deze laatste zijn specialisaties (Spoed en intensieve zorgen/geriatrie/oncologie) waarvoor verpleegkundigen jaarlijks een extra premie ontvangen. De verloning is bovendien ook 27

28 Noodgedwongen zette ik twee jaar geleden de stap van directiesecretaresse naar zorgkundige. Als directiesecretaresse werd ik na 30 jaar ontslagen na een reorganisatie van het bedrijf. Ik wilde niet gaan stempelen en volgde gedurende 13 maanden een opleiding verzorgende en dan een opleiding zorgkundige. Ik maakte twee eindwerken, legde examens af en deed stages zowel in de thuiszorg als in rustoorden. En het resultaat? Ik werk voltijds als verzorgende in de thuiszorg en verdien bruto per maand. Mijn werkervaring als bediende zijn blijkbaar niet relevant. Nochtans vereiste mijn functie als directiesecretaresse ook tal van sociale vaardigheden die in de zorgsector relevant zijn zoals luisterbereidheid, empathie, discretie en ondersteuning bieden. Wij zijn basiswerkers met een arbeidersstatuut. Geen hospitalisatieverzekering, geen groepsverzekering, geen maaltijdcheques Ik heb nog nooit geweten dat een arbeider twee scripties dient te maken alvorens aan de slag te kunnen. De vele verlofdagen in de non-profit zijn wel voor iedereen en mooi meegenomen. Ondanks deze knelpunten doe ik mijn werk heel graag en heb ik geen spijt van mijn beslissing om in de zorg te gaan werken. Brigitte niet aangepast aan de technologische, medische en organisatorische evoluties die de zorgsector de afgelopen decennia doormaakte. Twee verpleegkundigen kunnen heel verschillende rollen invullen, maar worden omdat ze over hetzelfde diploma beschikken op dezelfde wijze betaald. De loonspanning heeft daar sterk onder geleden. Met als typevoorbeeld de loonspanning tussen een hoofdverpleegkundige en een basisverpleegkundige. Het loon van een verzorgende hangt af van leeftijd, ervaring en anciënniteit. Het absolute minimumloon is 1.415,24 bruto voor een voltijdse betrekking, Bron: jobsvandaag.be Veel verpleegkundigen deinzen er voor terug om meer verantwoordelijkheid op te nemen voor een job die evenveel of zelfs minder betaald wordt. Vandaag is hoofdverpleegkundige dan ook een knelpuntberoep. Samen met de hierboven al beschreven functiedifferentiatie biedt functieclassificatie volgens Femma een uitweg uit deze malaise. Functieclassificatie gaat een stap verder dan functiedifferentiatie en weegt de zwaarte van de functie en bepaalt zo ook het loon. Het functieclassificatiesysteem moet er één zijn dat rekening houdt met de taak die een zorgkundige uitvoert en de competenties die daarvoor nodig zijn. Bovendien moet de 28

29 functieclassificatie genderneutraal zijn. Dit houdt bijvoorbeeld in dat men bepaalde verpleegkunde: euro bruto, gegevens van Het maandloon van een startende bachelor in de functiekenmerken niet gaat Zorgnet Vlaanderen in Vacature.com, 21 maart 2012 onderwaarderen omdat ze als vrouwelijk aanzien worden. De beste manier om (onbewuste) functiewaarderingsdiscriminatie tegen te gaan is de functie zo gedetailleerd mogelijk uit te schrijven. Nood aan extra ondersteuning Een kwaliteitsvolle job houdt meer in dan een correcte verloning. Ook op andere vlakken moeten zorgverleners geherwaardeerd worden. Momenteel werkt iets meer dan de helft van het personeel in de zorgsector deeltijds. Dit hoge aantal is te verklaren door de hoge werkdruk, de fysieke en psychische belasting die de job meebrengt en de soms moeilijke combinatie van arbeid en zorg. De fysieke belasting kan beperkt worden door voldoende technische hulpmiddelen, bijvoorbeeld tilliften, te voorzien. De psychische belasting door de personeelsnormen (vooral in de ouderenzorg) op te krikken en voldoende personeel aan te werven zodat de werkdruk daalt. De zorgsector is geen nine to five - sector. Femma realiseert zich dat. Maar ook in deze sector is het belangrijk dat professionele zorgverleners hun privéleven kunnen combineren met hun werk. Het personeelsbeleid in de zorginstellingen moet hiermee rekening houden, door onder meer stabiele werkroosters aan te bieden die tijdig gekend zijn. Kris: In mijn omgeving zijn er heel weinig mensen met kinderen die voltijds werken in de verpleging. Het is fysiek en organisatorisch niet haalbaar. Ook wanneer ik ouder ben en de kinderen uit huis zijn, zie ik me niet terug voltijds werken. Ik zal dan al wat ouder zijn en als de werklast hetzelfde blijft, is het moeilijk om een voltijds regime vol te houden. 29

30 In de kinderopvang is er nog altijd geen volwaardig werknemersstatuut voor de onthaalouders. Ook zij hebben recht op een gewaarborgd inkomen, een werkloosheidsuitkering, pensioenopbouw en een volwaardige uitkering bij ziekte. Ten slotte is het niet altijd makkelijk om een voltijdse betrekking te vinden in de zorgsector. Zorginstellingen bieden soms omwille van de personeels- en dienstorganisatie verplichte deeltijdse contracten aan. Femma meent dat deeltijdse contracten geen middel mogen zijn om op een flexibele manier personeel in te zetten. Neen tegen commercialisering Toegankelijke, betaalbare en kwalitatieve zorg kunnen we alleen garanderen door initiatieven waarbij de patiënt en niet de winst op de eerste plaats komt. De overheid mag de uitbouw van gezondheidszorg niet uit handen geven aan commerciële privéinitiatieven. Het commercieel initiatief floreert vooral in die sectoren waar er te weinig plaatsen zijn, bijvoorbeeld in de kinderopvang en de woonzorgcentra. Femma pleit er dan ook voor dat de overheid de nodige financiële middelen blijft voorzien opdat iedereen toegang krijgt tot kwaliteitsvolle zorg, ook in financieel moeilijke tijden. Uiteraard moet het geld efficiënt ingezet worden en zijn er controles nodig. 30

31 In de zorgsector zijn er al commerciële spelers actief, bijvoorbeeld in de kinderopvang en in de rusthuissector. Uit die ervaringen blijkt dat commerciële woonzorgcentra (de vroegere rusthuizen) ofwel inboeten op de kwaliteit van de infrastructuur (kleinere kamers, minder gemeenschappelijke ruimtes) ofwel op de kwaliteit van de loon- en arbeidsvoorwaarden. Dit komt voornamelijk omdat de bezettingsgraad in commerciële privé rusthuizen lager is dan in OCMW- of vzw-rusthuizen. Privé-rusthuizen houden zich wel aan de wettelijk opgelegde personeelsnormen, maar deze normen zijn eigenlijk te laag om een hoogstaande dienstverlening te bieden. Er zijn commerciële initiatieven die een zeer hoge kwaliteit aanbieden, maar dan wel tegen een dito prijs, zodat hun aanbod niet meer voor iedereen toegankelijk is. 31

32 onze eisen Imagocampagnes voor de zorgsector, als een gevarieerde en aantrekkelijke sector, met specifieke aandacht voor bepaalde doelgroepen (ASO-studenten, mannen, jongeren, en etnisch culturele minderheden) en de sectoren ouderenzorg en thuiszorg Extra aandacht voor etnisch culturele minderheden Een eerlijke verloning Een genderneutrale functieclassificatie die zorgt dat mensen een correct loon krijgen en die duidelijk maakt waarom iemand meer of minder verdient Meer stabiele en in de tijd voorspelbare werkroosters en toegankelijke kinderopvang Taakuitzuivering en functiedifferentiatie tussen en binnen verpleegkundigen, verzorgenden en zorgkundigen Volwaardige contracten Hogere personeelsnormen 32

33 Een volwaardig werknemersstatuut voor de onthaalouders Voldoende technologische hulpmiddelen Geen commercialisering van de zorg 33

34 Bibliografie Ablecare, Onderzoeksrapport: Verpleegkundigen in de Vlaamse Woonzorgcentra: Vraag en aanbod, ACW Zorgsaam, Vermarkting van de zorg. Bloemendaal, I, de Kroon, S, van der Velde, F, Allochtone vrouwen in de zorg. Motivaties, preferenties en belemmeringen voor het werken in de zorg bij Turkse en Marokkaanse meisjes en vrouwen, oktober CM, Een mantelzorgpremie in elke gemeente, Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg, Functiedifferentiatie in de verpleegkundige zorg: mogelijkheden en beperkingen, KCE reports 86A, Geldof, Dirk, De tijdsverzekering. Hoe vrijheid en zekerheid verzekeren op een transitionele arbeidsmarkt? In: Samenleving en Politiek, jrg. 12, maart, pp Gemeente Den Haag, Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn, Literatuurstudie Respijtzorg, juni Holtzer, L, Een zorgjob, ik ga ervoor, presentatie Goud voor Zorg, Antwerpen, 29 januari Hospitals.be, Plan KUL moet meer verpleegkundigen aantrekken, 2009 N 4. Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, Vrouwen en mannen in België, genderstatistieken en genderindicatoren, editie Koning Boudewijnstichting, Migratie: de oplossing voor het personeelstekort in de zorg- en gezondheidssector? Over potentieel en aandachtspunten voor internationaal gerekruteerd zorgpersoneel in België, Nederlandse Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, Informele zorg. Het aandeel van mantelzorgers en vrijwilligers in de langdurige zorg, achtergrondstudie uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg bij het advies Mensen met een beperking in Nederland aan de minister en staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, RoSa Documentatiecentrum, Kwesties Arbeid-Zorg: Combinatie arbeid en zorg: mogelijkheden, Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, De Vlaamse Ouderen Zorg Studie: methodologisch rapport, maart Studiecommissie voor de Vergrijzing, Jaarlijks verslag Studiedienst van de Vlaamse regering, Informele Zorg in Vlaanderen, 2010/3. Van Audenhove C, Declercq A, De mantelzorg: over zorglast, veerkracht en het belang van een goede zorgrelatie. Een synthese van resultaten uit onderzoek in Vlaanderen over de mantelzorg voor personen met dementie en met psychische problemen, Vandeurzen, Jo, Beleidsnota Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. VDAB, VIVO, EURES, Enquête over het aantrekken van buitenlandse verpleegkundigen, september Vrouwenraad, dossier Onderbrekingen en gelijkgestelde dagen: onrechtvaardig, ondoorzichtig en bric-à-brac,

35 Websites Artikels Afgestemde zorg wordt de leidraad, Knack, 24 november Grote uitdagingen voor de zorg, Het Nieuwsblad, 16 november Standpunten CM 2011: Psychotherapie uit de verdomhoek. Elk jaar minstens plaatsen nodig in rusthuis, De Standaard, 9 november Tijdskrediet en zwangerschapsverlof op recordhoogte, De Morgen, 6 oktober Flexibel werken geen succes in België, Dirk Geldof, Vrouw en Wereld, februari Het zorgplafond, Zij blij actie Vrouw en Maatschappij, Verband op pop leggen, is anders dan het in echt, Het Laatste Nieuws, 15 oktober Gezocht: allochtone verpleegkundigen met lef, Vlaams Welzijnsverbond zoekt nieuwe werknemers, Een rusthuisbewoner op tien wil geen allochtone verzorger, 35

36 gevaertgraphics