Onderzoek-naar- het-atriske- Protocol-bij- chronische-ptss-

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport-voor- Revivendo-B.V.- Onderzoek-naar- het-atriske- Protocol-bij- chronische-ptss- SaxionHogeschool ToegepastePsychologie ElinevandenBerg KarinPloegh NienkeBoom Deventer 18= 8 = 2015

2 Voorwoord Vooruligthetonderzoeksrapport OnderzoeknaarhetAtriskeProtocolbijchronischePTSS.Dit rapportisgeschrevendoorelinevandenberg,studentaansaxionhogeschooldeventer.ommijn studieafterondenhebikeenafstudeeropdrachtuitgevoerdvoorrevivendob.v.ikhoopdoor middelvanditonderzoeksrapporteenduidelijkbeeldtescheppenvanmijnbevindingenmet betrekkingtothetatriskeprotocol. DezeafstudeeropdrachtheeftalsdoelomteonderzoekenofRevivendoB.V.methetAtriske Protocoleenadequaatbehandelaanbodheeftvoordebehandelingvan(chronische)PTSSzonder herbelevingen.ditrapporteindigtdanookmetdeconclusieenaanbevelingenvoorrevivendob.v.ik wiltonnaronenstefanadriaansenhartelijkbedankenvoorhunbegeleidingensteuntijdensmijn afstudeerstagebijrevivendob.v.vanuitdeopleidingwilikmijnbegeleiderskarinploeghennienke Boombedankenvoordehulpenbegeleiding.Defeedbackdieikhebontvangenheeftmijenorm geholpen.verderwilikkarinploeghenjannekejolijbedankenvoorhetorganiserenvanenhet delenvanhunkennistijdensdeafstudeerklassen.totslotwilikmarcofarfanbedankenvoorhet delenvanzijnkennistijdensdeafstudeerworkshops. Deventer,juli2015 ElinevandenBerg 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Hoofdstuk1 Inleiding 5 1.1Aanleiding 5 1.2Onderzoeksvraag 6 1.3Doelstellingvanhetonderzoek 7 Hoofdstuk2 Theoretischkader 8 Hoofdstuk3 Onderzoeksdesign Onderzoeksmethode Onderzoeksdoelgroep Onderzoeksinstrument Procedure Analyses 18 Hoofdstuk4 Onderzoeksresultaten Uitvoering Respons Resultatenvandeelvraag Resultatenvandeelvraag Resultatenvandeelvraag Resultatenvandeelvraag Resultatenvandeelvraag Resultatenvandeelvraag Kwalitatieveresultaten 26 Hoofdstuk5 Conclusie,discussieenaanbevelingen Conclusieendiscussie Aanbevelingen 33 Verklarendewoordenlijst 36 Literatuurlijst 38 Bijlagen 1. ClassificatiecriteriavanPTSSvolgensdeDSMa5 2. Deel1:HetAtriskeProtocol Deel2:HetAtriskeProtocolaantekeningenenvraagtekensinperspectief 3. Vragenlijsten 4. Interviews 5. Planvanaanpak 6. Evaluatieformulierenopdrachtgever 7. Eigenwerkverklaring 3

4 Samenvatting InopdrachtvanRevivendoB.V.isonderzoekgedaannaarhetAtriskeProtocol.HetAtriskeProtocolis eenbehandelmethodevoor(chronische)posttraumatischestressstoornis(ptss)waarbijgeen gebruikwordtgemaaktvanherbelevingen.erisnoggeeneerderonderzoekgedaannaardeze behandelmethode.hetdoelvanditonderzoekisdatrevivendokanaantonendatrevivendomethet AtriskeProtocolbeschiktovereenadequaatbehandelaanbodvoorPTSSzonderherbelevingen.Het onderzoekisgebaseerdopgegevensdievoorafgaand,directnadebehandelingenoplangetermijn zijnverkregen.demeerderheidvanderespondentenisbehandeldvoorchronischtrauma,somsin combinatiemetcomplextrauma.eriskwantitatiefonderzoekgedaandoormiddelvan surveyonderzoek.omdemeningvanmensenmetchronischeptssoverdeklachtenensymptomen, dekwaliteitvanlevenendezorgconsumptieinkaarttebrengen,zijngestructureerdepsychologische vragenlijstenschriftelijkafgenomen.erisookkwalitatieveinformatieverkregenuitinterviewsen notitieformulieren,dezekwalitatievegegevenszorgenvooreenaanvullingopdekwantitatieve gegevens.deverwachtingisdathetatriskeprotocoleenpositieveinvloedheeftopdefysiekeen psychischegesteldheidvanmensenmetptss.uitderesultatenisgeblekendatereenaanzienlijke afnameisinptssklachtenensymptomendirectnadebehandeling.langeretijdnadebehandeling blijktereenlichtetoenametezijninklachtenensymptomentenopzichtevandedirectenameting. Tenopzichtevandebeginmetingiserlangeretijdnadebehandelingwelsprakevaneenafnamein klachtenensymptomen.hetmerendeelvanderespondentenheeftnadebehandelingopnieuw schokkendeen/oftraumatischeervaringenmeegemaakt.deovergrotemeerderheidvande respondentenervaartgeenklachtenmeermetbetrekkingtotdetraumatischegebeurtenis(sen) waarvoorzijbehandeldzijnmethetatriskeprotocol.dekwaliteitvanlevenvanderespondentenis nadebehandelingverbeterdtenopzichtevanvoordebehandeling.watbetreftdezorgconsumptie blijkterlangeretijdnadebehandelingeentoenametezijntenopzichtevanvoordebehandelingin hetaantalrespondentendateenafspraakhadmeteenpsycholoog,psychiaterofpsychotherapeut, eenmedischspecialist,eenalternatievegenezerenhetaantalrespondentendatgebruikheeft gemaaktvaneenzelfhulpgroep.verderblijkthetaantalrespondentendatmedicatiegebruikt,toete nemenlangeretijdnadebehandelingtenopzichtevanvoordebehandelingenerwordendanook meerverschillendesoortenmedicatiegebruikt.hetgaatvoornamelijkommedicatietegeneente hogebloeddruk,diabetesenhartfalen.bijdebehandelingmethetatriskeprotocolwordtgeen medicamenteuzeondersteuningaangebodeneneventuelemedicatiediedecliëntalgebruiktvoor debehandelingwordtveelalafgebouwd.erblijktnadebehandelingeenafnametezijninhetaantal respondentendateenafspraakhadmeteenhuisarts,eenbedrijfsartsofmeteenmaatschappelijk werker.ookisereenafnamezichtbaarinhetaantalafsprakendatrespondentenhebbengehadmet deverschillendehulpverleners.hetatriskeprotocollijktoverhetalgemeeneenpositieveinvloedte hebbenopdefysiekeenpsychischegesteldheidvanmensenmetchronischeptss.opbasisvandit onderzoeklijktermethetatriskeprotocoleenadequatebehandeling,zonderherbelevingen,tezijn voorptss.eenkanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatdeuitkomstenvanhetonderzoekmet enigevoorzichtigheidgeïnterpreteerdmoetenwordenaangezienergeengebruikisgemaaktvaneen controlegroep.vanwegehettijdsbestekvanvijfmaanden,washetniethaalbaaromgebruikte makenvaneencontrolegroep.inditonderzoekzijnalleendeeerstedriefasenentendeledevierde fasevanhetprotocolonderzochtomdatdelaatstefasenpasin2014zijngeïmplementeerd.opbasis vanditonderzoekwordtgeadviseerdomeeneffectstudietedoennaarallefasenvanhetatriske Protocol,waarbijgebruikwordtgemaaktvaneencontrolegroep. 4

5 1 Inleiding De#eerste#paragraaf#van#dit#hoofdstuk#bevat#de#aanleiding#van#het#onderzoek.#Na#de#aanleiding#komt# de#onderzoeksvraag#aan#bod#in#paragraaf#2,##gevolgd#door#de#deelvragen.#tot#slot#begint#paragraaf#3# met#een#beschrijving#van#de#organisatie#en#vervolgens#wordt#de#doelstelling#geformuleerd.## # 1.1Aanleiding InNoordaBrabantiseencollectiefgevestigddatgespecialiseerdisindediagnose,therapieen coachingtenbehoevevanmensendieleidenaandegevolgenvanpsychotrauma,genaamd RevivendoB.V.RevivendowileenlongitudinaalonderzoekstartennaarhetAtriskeProtocol(zie bijlage2).hetatriskeprotocoliseenbehandelmethodevoor(chronische)posttraumatische stressstoornis(ptss)voormensenvan12jaarenouderontwikkelddoordhr.naron.ziebijlage1 voordeclassificatiecriteriavanptssvolgensdedsma5.dezegeprotocolleerdebehandelingheeft dhr.naronindeperiodevan1999tot2005ontwikkeldeningezetinzijneigenpraktijkgenaamd NaronPraktijk.Inbijlage2wordtdeachtergrondvandhr.Naronkorttoegelicht.Indejarendaarna heefthijdezebehandelingverfijnd,gebruikmakendvanervaringenenfeedbackdiehijontvingvan degetraumatiseerdecliëntendiebijheminbehandelingwaren.in2014heefthijdezebehandeling denaam AtriskeProtocol gegeven.hetprotocolbestaatuitzesverschillendebehandelfasen(zie bijlage2).debehandelingmaaktgeengebruikvanherbelevingen.datwilzeggendatcliëntenbij dezebehandelinghuntraumatischeervaringennietopnieuwhoevenhertebeleven,hetgeenbijde anderebehandelingenvoorptsswelveelalmeerderemalendienttegebeuren(naron,2014). Momenteelwordtvaakexposure,eenvormvancognitievegedragstherapie,toegepastomPTSSte behandelen.exposureblijkteeneffectievebehandelingtezijnvoorptsspatiënten.tochzijnveel therapeutenwathuiverigomdebehandelingtoetepassenbijpatiëntenmetptss.eénvande redenenhiervoorisdegedachtedathetzowelvoorpatiëntalstherapeuteenbelastende therapievormisvanwegehetherhaaldelijkenlangdurigblootstellenaandetailsvanschokkende gebeurtenissen(vanminnenarntz,2005).demeesteffectievevormenvancognitieve (gedrags)therapievoorptssbevattenookherhaaldelijkeblootstellingaandetraumatische herinnering(ehlers,clark,hackmann,mcmanusfennel,2005).vermetten,kleberenvandehart (2012)geveninhethandboekposttraumatischestressstoornissenaandatdewerkzaamheidvande therapeutischebehandelingvanptssgoedisaangetoond.hetgaathieromtraumagerichte cognitievegedragstherapie,eyemovementdesensitizationandreprocessing(emdr), stressmanagement,traumagerichtegroepstherapie,nonatraumagerichtegroepsgedragstherapie, psychodynamischetherapie,hypnotherapieenondersteunendebegeleiding.zijmeldenhierbijwel datertochveelzakenonvoldoendebekendzijn.zoisdefrequentievanbehandelenbijvoorbeeld nietgoedbekendenishetdevraagofhetnoodzakelijkisombijelkebehandelvormovereen protocoltebeschikken.vermetten,kleberenvandehart(2012)bevelenaandattoekomstige studiesuitdrukkelijkermoetenkijkennaardeongewensteeffectenendebelastingvande behandelingvoordepatiënt.eenptssbehandelingvergtveelvanpatiëntenvanwegehet herhaaldelijkblootstellenaanschokkendegebeurtenissen.ditkanzorgenvooreentezware emotionelebelastingvandepatiëntwaardoordepatiëntmogelijkvroegtijdigstoptmetde behandeling(vermetten,klebervandehart,2012).hetatriskeprotocolzouhiereenuitkomst kunnenbiedenaangezienindezebehandelingnauwelijkstotgeengebruikwordtgemaaktvan herbeleving.daaromishetvanbelangomonderzoektedoennaardezebehandeling.eenandere behandelingdiemomenteelveelwordttoegepastisemdr.emdrblijkteffectieftezijnenwordt doorhaaraarddoorveelpatiëntenentherapeutenalsrelatiefweinigemotioneelbelastendervaren 5

6 (LandelijkestuurgroepmultidisciplinairerichtlijnenindeGGZ,2003).Vermetten,KleberenVander Hart(2012)meldendatcliëntentijdenseenEMDRbehandelingwordengeconfronteerdmetde traumatischeherinneringen.ditkanermogelijkvoorzorgendattraumaslachtofferseenemdr behandelingmijden.zoalsindedsma5beschrevenstaatiserbijptsssprakevaneenpersisterende vermijdingvanprikkelsdiegeassocieerdwordenmetdepsychotraumatischegebeurtenis(sen)(apa, 2014).EMDRiseenmethodevoorbehandelingvanacuteaenposttraumatischestressstoornissen (PTSS)bijmensendieeeneenmaligetraumatischegebeurtenishebbenmeegemaakt(Sharipo,2001). WatbetreftcomplexePTSSzijnerzekermogelijkhedenvoorEMDR.Vandetherapeutwordtwelveel meerverwachtdanbij gewone PTSS.(Vermetten,KleberVanderHart,2012).Zoisbijcomplexe PTSSeenlangerevoorbereidingnoodzakelijkendetherapeutmoetbeschikkenovermeerexpertise. InbestaandonderzoeknaarveelgebruiktebehandelmethodenvoorPTSSwordtdeeffectiviteitvan debehandelingvoornamelijkgemetenopbasisvandeaanaofafwezigheidvanptsssymptomen (Vermetten,KleberVanderHart,2012).Olff(2002)geeftaandateentraumatischegebeurtenis nietalleentotpsychischeklachtenkanleidenmaarooklichamelijkeklachtentotgevolgheeft.het gaathierbijvooralomveelvoorkomendelichamelijkeklachtenwaarvoorgeenmedischeverklaring gevondenkanworden.dezeklachtenwordenookwelsomatischonvoldoendeverklaarde LichamelijkKlachten(SOLK)genoemdengaangepaardmeteenaanzienlijkgebruikvande zorgconsumptie(deykinetal.,2001).wanneersolksecundairisaaneenptssdanzullende klachtenmeteeneffectieveptssbehandelinggrotendeelsverdwijnen(olff,2002).inbestaande onderzoekennaardeeffectiviteitvanptssbehandelingenstaatnietsvermeldoverdeinvloedvan demografischefactorenopdebehandeling.inditonderzoekwordendemografischefactoren,zoals geslacht,etniciteit,opleidingsniveauenburgerlijkestaat,onderzochtomdatditmogelijkinteressante gegevenskanopleveren.degenoemdedemografischefactorenzijnnamelijkrisicofactorenvoorptss (Trimbos,2010),dusmogelijkoefenendezefactorenookinvloeduitopeenPTSSbehandeling.Met hetatriskeprotocolmoetennietalleenalleptsssymptomenenklachtenbehandeldworden.het Atriskeprotocolwilverdergaaninzijnbehandelingdoorookandereproblemen,diealsgevolgvan psychotraumazijnontstaan,aantepakkenzoalsschulda,schaamteaenwraakgevoelens, geblokkeerderouwverwerkingenemotioneleverstrengelingen.debehandelingmoetervoorzorgen datmensenmetchronischeptsszichweergezondenweerbaargaanvoeleneninstaatzijnom volwaardigtefunctionerenzowelinwerkalsprivé.omvasttestellenofhetatriskeprotocoleen adequateptssbehandelingis,moeteronderzoekwordengedaanomdaterinhetverledenniet eerderonderzoekisuitgevoerdnaardezebehandelmethode. 1.2Onderzoeksvraag RevivendoB.V.iseenlongitudinaalonderzoekgestartnaarhetAtriskeProtocolbijchronischePTSS. Deonderzoeksvraagluidtalsvolgt: ZijneraanwijzingendathetAtriskeProtocolinvloedheeftopde fysiekeenpsychischegesteldheidvanmensenmetchronischeptss? HetAtriske#Protocol#iseengeprotocolleerdebehandelingvoormensenmetacuteenchronische PTSS,gebaseerdopverschillendeprotocollenvanuitNeuroaLinguïstischProgrammeren (NLP) aangevuldmetinterventiesuitmeerderetherapeutischerichtingen.psychoaeducatieisinelke behandelfaseeenwezenlijkelementindebehandelingtenbehoevevaneenactieve cliëntparticipatie.daarnaastvormthetpsychoaeducatieveaanboddebasisvoordeontwikkelingvan eenbewustzijn,watnietalleenbijdraagtaaninzichtindeopdevoorgrondtredendesymptomen 6

7 maarookvoorde(mogelijk)meerverborgeneffectenvanonverwerkttrauma.hetatriskeprotocol richtzichdaarmeenietalleenopdeverwerking,waaronderhetopheffenvanschulda,schaamteaen wraakgevoelens,geblokkeerderouwverwerkingenemotioneleverstrengelingendiealsgevolgvan traumahetlevenblijvendzoukunnenbelasten,maarookopdepersoonlijkeontwikkelingvande cliënt(naron,2014). InditonderzoekwordtdedefinitiePosttraumatischeBstressstoornis#(PTSS)gebruiktzoalsbeschreven indedsma5(ziebijlage1).inditonderzoekwordtervanchronischeptssgesprokenalsde symptomentenminstedriemaandenaanhouden(apa,2000). EenbehandelingmethetAtriskeProtocolmoetzorgenvooreenafnamevandePTSSklachtenen symptomen.daarnaastishetdebedoelingdataspectenvanwelzijnenwelbevindenverbeteren.zo wordtergestreefdnaareenverbeteringvandekwaliteitvanlevenzowelinwerkalsprivéende persoonlijkeontwikkelingwaarbijmensennietafhankelijkzijnvanhulpverlenersofmedicatie (Naron,2014).Omdeonderzoeksvraagtebeantwoordenzijndevolgendedeelvragenopgesteld: 1. ZijnerveranderingenwaarneembaarwatbetreftdePTSSklachtenensymptomenbij mensenmetchronischeptssdirectaenlangeretijdnadebehandelingmethetatriske Protocol? 2. WelkeverschillenzijnertezieninPTSSklachtenensymptomenwanneererwordtgekeken naargeslacht,etniciteit,opleidingsniveau,burgerlijkestaatenhetsoortptss? 3. HoeishetlangeretijdnadebehandelingmethetAtriskeProtocolgesteldmetde zorgconsumptiebijmensenmetchronischeptss? 4. Zijneraanwijzingendathetgeslacht,etniciteit,opleidingsniveau,burgerlijkestaatenhet soortptssinvloedhebbenopdezorgconsumptie? 5. HoeishetlangeretijdnadebehandelingmethetAtriskeProtocolgesteldmetdekwaliteit vanlevenbijmensenmetchronischeptss? 6. Welkerolspelengeslacht,etniciteit,opleidingsniveau,burgerlijkestaatenhetsoortPTSSbij dekwaliteitvanlevenvanmensenmetchronischeptss? 1.3Doelstellingvanhetonderzoek RevivendoB.V.iseenbedrijfdatgespecialiseerdisinpsychotrauma.HetAtriskeProtocolvandhr. NaronvoorchronischePTSSiséénvandebehandelwijzenvanRevivendo.Hetdoelvanditonderzoek iseenstartmakenmeteenlongitudinaalonderzoeknaardeeerstedrieentendeledevierdefase vanhetatriskeprotocolbijchronischeptss.erwordtnaardezefasenvanhetprotocolgekeken omdatdelaatstefasenpasin2014zijngeïmplementeerdenderespondentenuitditonderzoekvoor dietijdzijnbehandeld.inditonderzoekwordtergekekennaardeptssklachten,dekwaliteitvan levenendezorgconsumptie.opbasisvandeuitkomstenvanditonderzoekkanrevivendohet verschilaantonenvoorennadebehandelingmethetatriskeprotocol.vangrootbelangisdat RevivendoverwachtdatmetditonderzoekkanwordenaangetoonddatRevivendomethetAtriske Protocoleenadequaatbehandelaanbodheeftvoordebehandelingvan(chronische)PTSSzonder herbelevingen.watdhr.naronheeftgemotiveerdinhetontwikkelenvanhetatriskeprotocolisde ontdekkingdatveelernstigchronischgetraumatiseerdemensenterugschrikkenofnietin aanmerkingenkomenvooreenbehandeling.volgensdhr.naroniseenredenhiervoordathet herbelevenvandetraumatischeervaring,omtoteengewenstresultaattekomen,eenwezenlijk onderdeeluitmaaktvandebehandeling.revivendokanmogelijkaantonendathetbeschiktovereen 7

8 behandelaanbod,diezorgtvooreenafnamevandeptssklachtenenzorgconsumptie.ookkan mogelijkaangetoondwordendatdekwaliteitvanlevenvandebehandeldecliëntentoeneemt.met deresultatenvanditonderzoekkandebehandelingeventueelwaarnodigwordenaangepasten verbeterd.wanneereraangetoondkanwordendatersprakeisvaneenafnameinklachtenen symptomen,wanneerereenbeperktezorgconsumptieisofdekwaliteitvanleventoeneemt,kandit ooktengoedekomenaandefondswervingvoordefinancieringvanopleidingenenverder onderzoeknaardezebehandelingvanpsychotraumawaarrevivendomomenteelmeebezigis.uit onderzoekvanvanminnenenhendriks(2008)blijktdathetmerendeelvandepatiëntenmetptss onbehandeldblijftofnieteffectiefbehandeldwordt.depreventievaneenchronischbeloopbij PTSSisvanbelangvoorverbeteringvandekwaliteitvanlevenenhetverminderenvaninefficiënt gebruikvangezondheidszorgvoorzieningen(vanminnenhendriks,2008). 2 Theoretischkader In#hoofdstuk#2#wordt#de#theorie#gekoppeld#aan#het#onderzoek.#Er#wordt#aandacht#besteed#aan#de# theoretische#begrippen#en#constructen#van#het#onderzoek.#dit#hoofdstuk#bevat#ook#het#conceptueel# model#en#de#hypothesen.## ErzijninhetverledenveelonderzoekengedaannaarPTSSondermeernaardeoorzaken, risicofactoren,gevolgen,hetverloopendebehandelingvandezepsychischestoornis.inde aanleidingwordendetweevoorkeursbehandelingenvoorptssgenoemd,emdrencgt.momenteel iserverreweghetmeesteonderzoekgedaannaardezetweebehandelingen.verderiserook onderzoekverrichtnaarpsychodynamischetherapie,hypnoseengroepstherapie(landelijke stuurgroepmultidisciplinairerichtlijnenindeggz,2003). OmtekijkenofersprakeisvaneenadequatePTSSbehandelingmoetenverschillendezakenbekeken worden.vermettenetal.(2012)beschrijveninhethandboekposttraumatischestresstoornissendat ervaakverschillendeparameterswordengebruiktvoorhetbeoordelenvandeeffectiviteitvaneen therapeutischeinterventie.zonoemenzijprimaireparametersgebaseerdopdeernstvandeptss, zoalsgemetenkanwordenmetklinischeinterviewsofmetgestandaardiseerdevragenlijsten. Daarnaastzijnersecundaireparameterswaarondervariabelenkunnenwordengerangschikt,zoals symptoomscoresgemetenmetvragenlijstenmetbetrekkingtotbijvoorbeeldangstendepressie maarookmeerindirecteinterventiegerichteparameterszoalsbijvoorbeeldhetuitvalpercentagevan eenbehandeling.totslotzijnertertiaireparameterszoalssociaalfunctioneren,werkhervatting, kwaliteitvanleven,behandeltevredenheid,behandeluitvalenkosteneffectiviteit.zatzicketal.(1997) concludereninhunonderzoekhetvolgende: The#suffering#associated#with#combat#relatedBPTSD# extends#beyond#the#signs#and#symptoms#of#the#disorder#to#broader#areas#of#functional#and#social# morbidity.hetisdaaromvanbelangnietalleendeklachtenensymptomeninkaarttebrengenmaar bijvoorbeeldookdekwaliteitvanlevenendezorgconsumptie. Klachtenensymptomen Omdeeffectiviteitvaneenbehandelingtebepalenwordtaltijdgekekennaardeklachtenen symptomen.inonderzoekenvankersloot(2014)enbradley,greene,russ,dutraenwesten(2005) naaremdrencognitievegedragstherapie,devoorkeursbehandelingenvanptss,wordenuitspraken gedaanwaarhetbelangvaneenafnameinptssklachtennaarvorenkomen.zoookinhet 8

9 onderzoekvandejongh(2004): beidebehandelingenwarentenopzichtevandewachtlijstgroep effectiefinhetreducerenvanptssasymptomatologie.eenafnamevanklachtenensymptomenis eenbelangrijkdoelvaneensuccesvolleptssbehandeling.veelvoorkomendeptssklachtenen symptomenzijnonderandereherbelevingen,vermijdingofafstompingenverhoogde prikkelbaarheid(vandermolen,perreijnvandenhout,2010).eenadequateptssbehandeling zouervoormoetenzorgendatptsssymptomenafnemen. Kwaliteitvanleven Naastdeklachtenensymptomenwordtookdekwaliteitvanlevenvancliënteninkaartgebracht. Hetlabel kwaliteitvanleven wordtgebruiktomaanteduidendatgezondheidmeerisdande afwezigheidvanziekteendatdeziekteaervaringvandemensrelevantis(bruyninckxmortelmans, 1999).PTSSheeftgroteimpactopiemandsleven,somsvooreenzeerlangetijdwanneerersprakeis vanchronischeptss.uithetonderzoekvand Ardenne,Capuzzo,Fakhoury,JankovicaGravrilovicen Priebe(2005)blijktdatPTSSpatiënteneenlageresubjectievelevenskwaliteithebbendan vergelijkendegroepen.deptsspatiëntenzijnvergelekenmetpoliklinischepatiëntenmet schizofrenie,klinischepatiëntenmeteendepressie(vrouwen),klinischepatiëntenmetalcoholisme (vrouwen)enmedischestudenten.zijgeveninhunonderzoekaandatbijdebehandelingvanptss ooknagedachtmoetwordenoverdehogematevanontevredenheidopverschillendesociale domeinen.zoisereenhogematevanontevredenheidoverhetleveninhetalgemeen,de leefsituatie,defamilierelaties,devrijetijdsbesteding,desocialerelaties,definanciëlesituatie,de persoonlijkeveiligheidendegeestelijkegezondheid.maliketal.(1999)meldeneveneensinhun studiedatptssgeassocieerdismeteensterkverminderdekwaliteitvanleven,maaraanzienlijke verbeteringwerdbereiktdooreenmedicamenteuzebehandelingmetfluoxetine.dekwaliteitvan levenvanptsspatiëntenkandusverbeterdwordendooreenmedicamenteuzebehandeling. Mogelijkishetverbeterenvandekwaliteitvanlevenooktebewerkstelligendooreenpsychologische behandeling. Zorgconsumptie Ookdezorgconsumptiewordtinkaartgebracht.HetTrimbosInstituut(2010)geeftaandatmensen metptsseenrelatiefhoogzorggebruikhebbenvergelekenmetanderepsychischeaandoeningen.zij makenrelatiefvaakgebruikvandesomatischegezondheidszorgenookhetaantalbezoekenaande GGZisrelatiefhoog.VolgensGGZNederland(2012)zalhetbevorderenvandegeestelijke gezondheidzichdirectterugverdienenopanderemaatschappelijketerreinen.zoleidtde behandelingvanangstendepressiealtijdensdebehandelingtoteenafnamevan50%vanandere zorgkosten,bijvoorbeelddiebijdehuisartsendefysiotherapeut.opbasisvanvoorgaande informatielijkthetlogischdateenadequateptssbehandelingzalmoetenzorgenvooreenafname vangezondheidsproblemenendedaaruitvoortkomendezorgconsumptie.uitonderzoekisgebleken datrampenvoorveelspanningenstresszorgenbijdegetroffenenenhunomgeving.ditgeldtzeker voordewekendirectnaeenramp.maarookoplangetermijnkanhetmeemakenvaneen traumatischegebeurtenisgezondheidsproblemenveroorzaken(brometdew,1995;donker, IJzermans,SpreeuwenbergVanderZee,2002;IJzermansVanderZee,1999;Kolk,McFarlance Weisaeth,1996;Norrisetal.,2002;IJzermansGersons,2002).Naeentraumatischegebeurtenis kunnenzowellichamelijkealspsychischeklachtenontstaan(langemeyerpommée,2013).opbasis vandezeinformatievaltteverwachtendatdezorgconsumptiezaltoenemennahetmeemakenvan eentraumatischegebeurtenis.eenkanttekeningdiehierbijgemaaktmoetwordenisdat 9

10 traumaslachtoffersmogelijknietincontactkomenmetdegezondheidszorgvanwege vermijdingsgedrag.zoalsinparagraaf1.1albeschrevenstaatisvermijdingvolgensdedsma5een criteriavanptss.traumaslachtoffersproberenbijvoorbeeldnietaandegebeurtenistedenkenom pijnlijkegevoelenstevoorkomen(apa,2014).vaakwordenookgesprekkenoverhettraumaen activiteiten,situatiesofmensendieherinneringenoproepenaanhettraumavermeden(vander Molen,PerreijnVandenHout,2010).Wanneertraumaslachtoffershulpzoekeninde gezondheidszorgmoetenzestilstaanbijdetraumatischegebeurtenisenzullenzijaanhettrauma herinnerdworden.naron(persoonlijkecommunicatie,8juni2015)steltdathijindeafgelopen zestienjaardeervaringheeftopgedaan,dateengrotegroepmensendielijdtaanptssbuitenbeeld blijft.tientallenmensen,overdeafgelopenzestienjaar,werdenineersteinstantienaarhem verwezenvanwegeeenburnaout,depressie,relatieaen/ofsamenwerkingsproblemenenstagnatiein deprofessioneleontwikkeling.debronvandezeproblemenwasopbasisvandeintakeaen onderzoeksgegevens(4dklenptssklachtenschaal)chronischeptss. Demografischefactoren Inditonderzoekwordterdusgekekennaarklachtenensymptomen,kwaliteitvanlevenen zorgconsumptieomdatditbelangrijkepeilerslijkentezijnomheteffectvaneenadequate behandelmethodevoorptssinkaarttebrengen.daarnaastwordterookgekekennaardeinvloed vangeslacht,etniciteit,opleidingsniveau,burgerlijkestaatenhetsoortptss.inonderzoekennaarde effectiviteitvanptssbehandelingenwordtdeinvloedvandemografischefactorenopde behandelingnietofnauwelijksvermeld.welblijktuitverschillendeonderzoekendatdemografische factorenzoalsgeslacht,etniciteit,opleidingsniveauenburgerlijkestaat,invloedhebbenop bijvoorbeeldhetontwikkelenvanptssendemanierwaaropptssklachtenensymptomenworden ervarenengeuit(breslau,davis,andreskipeterson,1991;kessler,sonnega,bromet,hughes Nelson,1995;Perkoningg,Kessler,StorzWittchen,2000;Creamer,BurgessMcFarlane,2001; Drogendijk,etal.,2003;KirmayerYoung,1998).Hetisaannemelijkdatdemografischefactoren ookvaninvloedzijnopdeeffectenvaneenptssbehandeling.hieronderzalspecifiekeringegaan wordenopdeinvloedvandegenoemdedemografischefactorenophetontwikkelenvanptssende manierwaaropklachtenensymptomenwordenervarenengeuit. Geslacht ErzijnveleonderzoekengedaannaarsekseverschillenbijPTSS.Uitverschillendeonderzoekenis geblekendathetrisico(chronische)ptssteontwikkelenvoorvrouwenongeveertweekeerzogroot isalsvoormannen,terwijlmannenvakerdanvrouwenaantraumatischegebeurtenissenworden blootgesteld(solomondavidson,1997;kessler,sonnega,bromet,hughesnelson,1995;breslau, Davis,AndreskiPeterson,1991;1997;Breslau,etal.,1998;WolfeKimerling,1997;TolinFoa, 2006;Olff,Langeland,DraijerGersons,etal.,2007).Ditkandeelsverklaardwordendoordeaard vandetraumatischegebeurtenis,zoalsbijbijvoorbeeldopdepersoongerichtgeweld(stein,walker Forde,2000).Verderblijkenmeisjesvakersterkeregevoelensvanschaamteenschuldte ondervindenenzijnmeisjesmeergeneigdomzichzelfdeschuldtegevendanjongensdatdoen (Herman,1992;WolfeKimerling,1997).Geslachtblijktookeenroltespeleninhoetraumawordt ervareneningeschat.uitonderzoekisgeblekendatvrouweninvergelijkingmetmannen overschattenhoelangeentraumatischegebeurtenisduurt.vrouwenzijnmeergeneigdtraumatische ervaringenalsbedreigend,engenslechttezien.verderoverschattenzijookdekansopgevaaren richtenzijhunaandachtopnegatieveinterpretatiesenuitkomstverwachtingen(schok,2014).naron 10

11 (persoonlijkecommunicatie,8juni2015)steltdatontkenningenvermijdingmeervoorkomtbij mannendanbijvrouwen.vrouwenpratendoorgaansmakkelijkerovergevoelens.voormannenligt hetsprekenoverproblemenalsgevolgvanonverwerkteervaringenvaaknogintaboesfeer.dit wordtondersteunddoorhetonderzoeknaardepressievanwarren(1983).warrensteltdatmannen veelmoeitehebbenomoverdepressieveklachtentepratenomdatditnietovereenkomtmethun opvattingovermannelijkheid.aangezienkenmerkenvandepressiezoalsonderanderehetuitenvan negatievegevoelens,huilenenschuldgevoelenswordengezienals vrouwelijk,zullenmannen depressievegevoelenseerdernegeren,ontkennenencamouflerenvolgenswarren.erisweinig bekendoverdeinvloedvangeslachtopeenptssbehandeling.uitonderzoekennaardepressie komenverschillenderesultatennaarvoren.zoblijktuitonderzoekenvanjayson,wood,kroll,fraser enharrington(1998)enkolko,brent,baugher,bridgeenbirmaher(2000)datgeslachtgeeneffect heeftopdebehandeluitkomst.uithetonderzoekvanmichaelencrowley(2002)komtnaarvoren datbehandelingenvoordepressiebeterwerkenbijvrouwen.uitonderzoekvanclarke,rohde, Lewinsohn,HopsenSeeley(1999)blijktdaarentegendateenbehandelingvoordepressiebeter werktbijmannen.ommeerduidelijkheidtekrijgenoverderolvangeslacht,moetdeinvloedvan geslachtopeenptssbehandelingonderzochtworden. Etniciteit Naastgeslachtwordteronderscheidgemaakttussenallochtoneenautochtoneslachtoffers. Meerdereonderzoekenhebbenaangetoonddatallochtoneslachtoffersvanschokkende gebeurtenisseneenspecifiekerisicogroepvormenvoordeontwikkelingvanpsychischeklachten (Norrisetal.,2002;Drogendijketal.,2003).Etnischacultureleverschillentussenwesterseennieta westersebevolkingsgroepenbeïnvloedennietalleendekansophetontstaanvansymptomenmaar ookdekansdatsymptomenaldannietwordengeuit(vermetten,klebervanderhart,2012).er bestaatempirischeondersteuningdatmensenuitnietawesterseculturenmeersomatischeklachten ervarenenuitenbijextreemstressvollegebeurtenissendanmensenuitwesterseculturen(kirmayer Young,1998).Opbasishiervanvaltteverwachtendatallochtonenmeerlichamelijkeklachten zullennoemendanautochtonenendatautochtonenmeerpsychischeklachtenzullennoemen.uit onderzoekdatisgedaannaardevuurwerkrampinenschedeblijktdatvierjaarnaderampdemeeste gezondheidsproblemen(inclusiefptss)voorkomenbijgetroffenbewonersmetzwareschadeaan hunhuisenbijallochtonebewoners(grievinketal.,2004).vandegetroffenallochtonebewoners voldoetnavierjaar42%aandecriteriavanptsstegenover10%bijgetroffenautochtonebewoners. VanRooijenaMutsaers(2013)meldtdatdemogelijkeinvloedvanetniciteitopheteffectvan psychotherapeutischebehandelingennogteweinigisonderzocht.inhetonderzoekvanrohde, Seeley,Kaufman,ClarkeenStice(inVanRooijenaMutsaers,2013)isgekekennaarderolvan etniciteit.uithetonderzoekbleekdatbijdepressieveblankejeugdigeneencognitieve gedragstherapeutischeinterventieeffectieverisdaneencontroleconditiediebestonduithet aanlerenvanalgemenelevensvaardigheden.bijdepressievenietablankejeugdigenlekenbeide conditiesevengoedtewerken.ditkaneenaanwijzingzijndatetniciteitmogelijkinvloedheeftopde behandelingvanptss. Opleidingsniveau Ookwordthetopleidingsniveauvanderespondentenonderzocht.UithetonderzoekvanBreslauet al.(1991)isgeblekendateenlageropleidingsniveaueenrisicofactorisvoorblootstellingaan traumatischegebeurtenissen.eenlageropleidingsniveauisindicatorvooreenlagesociaal 11

12 economischestatus.eenlageropleidingsniveauverhoogthetrisicoopptssalsgevolgvansociale omgevingen,ongeachthetindividuelegedrag,diewordengeassocieerdmeteengrotere blootstellingaantrauma.hoekenga,thewissen,bos,agnesenwillemseavanson(2010)schrijvenin hunartikeldatptssvakervoorkomtbijmensenmeteenlageropleidingsniveau.onderzoekdoorvan derploegetal.(1985)naardegevolgenvangijzelingsdrama sindejaren 70inNederland,laatonder andereziendatermeernegatievegevolgenoptradennaarmatemensenminderschoolopleiding haddengenoten.erisweinigbekendoverdeinvloedvanopleidingsniveauopeenptssbehandeling. UitonderzoekvanBeutler,Harwood,AlimohamedenMalik(inVandereycken,Hoogduin Emmelkamp,2006)blijktdatintelligentiesamenhangtmeteenpositiefresultaatvan psychodynamischeenexperiëntiëletherapie.ditkaneenaanwijzingzijndateenhoger opleidingsniveauzorgtvooreenpositieverebehandeluitkomstbijeenptssbehandeling. Burgerlijkestaat Daarnaastwordtgekekennaardeburgerlijkestaatvanderespondenten.Uitverschillende onderzoekenisgeblekendatmensendieinhetverledengehuwdzijngeweest,zoalsgescheiden mensenenmensenwaarvandepartneroverledenis,meerkanshebbenopptssdangehuwdenof mensendienietzijngescheidenofmensenwaarvandepartnernietisoverleden(kessleretal.,1995; Creamer,BurgessMcFarlane,2001;Silver,Holman,McIntosh,PoulinGilaRivas,2002).Uiteen onderzoeknaarnederlandseveteranendiein1979a1985naarlibanonzijnuitgezondenblijktdat mensenzonderpartnermeergezondheidsproblemenrapporteren.hethebbenvaneenpartnerblijkt samentehangenmeteenbeterebeoordelingopalleofbijnaalleaspectenvankwaliteitvanleven (Mouthaanetal.,2005).Eriseenkansdathetaldanniethebbenvaneenpartnerookvaninvloedis opeenptssbehandeling.bijdebehandelingmethetatriskeprotocolwordennamelijkdepartneren indienmogelijkookdekinderenactiefbetrokken,ondermeerdoormiddelvanpsychoaeducatieen ondersteuningindeomgangmetdegetraumatiseerdepartnerofoudertenbehoevevanhet herstelproces. SoortPTSS TotslotwordteronderscheidgemaakttussenenkelvoudigePTSS(typeI)encomplexePTSS(typeII). Bijenkelvoudigtraumaisersprakevaneeneenmaligetraumatischegebeurtenis(Burggraaff,2013). Lanius,VermettenenPain(2010)gevenaandatcomplextraumazichonderscheidtvanenkelvoudig traumavanwegeherhaaldeenlangdurigetraumatisering.nietalleendeschokkendeervaringenzijn meervoudigmaarookdepsychischeensocialegevolgen.bijcomplextraumaiservolgens Vermetten,KleberVanderHart(2012),naastherhaaldeenlangdurigetraumatiseringooksprake vanvroegkinderlijketraumatisering.deingrijpendegebeurtenissenkunneneensterknegatieve uitwerkinghebbenopdeontwikkelingvandestressgevoeligheid,persoonlijkheid,identiteiten autonomie(stöfselmooren,2010).inonderzoekenvanbremneretal.(1999)enteicheretal. (2003)komtnaarvorendathetlogischteverwachtenisdatdepsychopathologischegevolgenvan eenlangdurigeperiodevanmachteloosheidenhulpeloosheidwaarindeangstaanjagende gebeurteniszichsteedsherhaaltennietkanwordenvermeden,verschillendzijninvergelijkingmet enkelvoudigetrauma s.inhunonderzoekenkomtooknaarvorendatwanneerdeaanhoudende traumatiseringindekindertijdplaatsvindt,degevolgendaarvanookinvloedhebbenopde ontwikkelingvandepersoonlijkheidendeontwikkelingvandehersenen.vermetten,kleberenvan derhart(2012)gevenaandatptssencomplexeptsspolenzijnopeencontinuüm.inditonderzoek heeftdebehandelaar,dhr.naron,percliëntbepaaldofersprakeisvanenkelvoudigeofcomplexe 12

13 PTSS.AangezienenkelvoudigeencomplexePTSSzichvanelkaaronderscheidenwordterindit onderzoekgekekenwelkeinvloedhetsoortptssheeftopdebehandelingmethetatriskeprotocol. UithetonderzoekvanDeBoer,SchroeversenFrets(2007)bijmensenmetverschillendepsychische klachtenisnamelijkgeblekendatcliëntendiemeerklachtenervarenaanhetbeginvaneen cognitievegedragtherapeutischebehandeling,gedurendedegehelebehandelingmeerklachten ervarendancliëntendieminderklachtenervarenaanhetbeginvandebehandeling.echterde mensendiemeerklachtenervarenaanhetbeginvandebehandeling,ervarenaanheteindvande behandelingnogsteedsmeerklachten. Dhr.Naron,ontwikkelaarvanhetAtriskeProtocol,geeftaandatzijnbehandelingverdergaatdan alleenhetsymptoomofdeklachtbehandelenwaardecliënthetmeestlastvanheeft.daarom wordennietalleendeklachtenensymptomenonderzochtmaarookdekwaliteitvanlevenende zorgconsumptie.deklachtenensymptomen,dekwaliteitvanlevenendezorgconsumptiewordenin ditonderzoeksamengevatonderdetermfysiekeenpsychischegesteldheid.ziefiguur1vooreen schematischeweergavevandeonderlingesamenhangvandevariabelen. Figuur#1.Conceptueelmodelvandeonderlingesamenhangvandevariabelen # Op#basis#van#de#literatuur#zijn#de#volgende#hypotheses#opgesteld:## H A #=#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#heeft#een#positieve#invloed#op#de#fysieke#en# psychische#gesteldheid#van#mensen#met#chronische#ptss## H A #=#Bij#mannen#is#er#na#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#een#grotere#daling#in#PTSS# klachten#en#symptomen#dan#bij#vrouwen# H A# =#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#autochtonen#dan#bij# allochtonen#als#er#wordt#gekeken#naar#fysieke#en#psychische#klachten,#de#zorgconsumptie#en# de#kwaliteit#van#leven## H A# =#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#mensen#met#een#hoger# opleidingsniveau#dan#bij#mensen#met#een#lager#opleidingsniveau#als#er#wordt#gekeken#naar# fysieke#en#psychische#klachten,#de#zorgconsumptie#en#de#kwaliteit#van#leven## H A# =#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#mensen#met#enkelvoudige# PTSS#dan#bij#mensen#met#complexe#PTSS#als#er#wordt#gekeken#naar#fysieke#en#psychische# klachten,#de#zorgconsumptie#en#de#kwaliteit#van#leven# 13

14 H A# =#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#mensen#met#partner#dan#bij# mensen#zonder#partner#als#er#wordt#gekeken#naar#de#fysieke#en#psychische#klachten,#de# zorgconsumptie#en#de#kwaliteit#van#leven ErisonvoldoendebekendoverhetAtriskeProtocolendeinvloedvandezebehandelmethodeopde psychischeenfysiekegesteldheidvanmensenmetchronischeptss.vermettenetal.(2012)melden dathetraadzaamisomwetenschappelijkonderzoekteverrichtennaardewerkingvanandere therapieëndanemdrencgt.erbestaannamelijkveelmeerbehandelvormenmaarveeldaarvan zijnnietingecontroleerdestudiesgetoetst.ditonderzoekisvanbelangom,naastdealbestaande behandelmethoden,eennieuweminderbelastendebehandelmethodevoorptsspatiëntenaanhet lichttebrengen.eeneffectievebehandelingvoorptssisnietalleenvanbelangvoorhetslachtoffer zelfmaarookvoordeomgeving.hettrimbosinstituut(2010)meldtdatmensenmetptssslechter functionerenopwerkofschooldanmensenzondereenpsychischestoornis.ookhebbenzijeen relatiefhoogzorggebruikvergelekenmetanderepsychischeaandoeningenwatvoorkostenzorgt.er isnognieteerderonderzoekgedaannaardezebehandeling,vandaardathetbelangrijkisomte kijkennaardeinvloedvanhetatriskeprotocolopdefysiekeenpsychischegesteldheidvan chronischeptsspatiënten. 3 Onderzoeksdesign In#paragraaf#1#staat#de#methode#van#het#onderzoek#beschreven.#Vervolgens#komt#in#paragraaf#2#de# onderzoeksdoelgroep#aan#de#orde,#gevolgd#door#de#onderzoeksinstrumenten#in#paragraaf#3.# Paragraaf#4#beschrijft#de#procedure#van#het#onderzoek.#Tot#slot#komen#in#paragraaf#5#de#analyses#aan# bod.## 3.1Onderzoeksmethode HetonderzoekvondplaatsbinnenRevivendoB.V.Eriskwantitatiefonderzoekgedaandoormiddel vansurveyonderzoek.opdezemanierkaneengrotehoeveelheidinformatiegestructureerdworden verzameldomdezevervolgenssystematischteanalyseren.erisvoorgekozenomgestructureerde psychologischevragenlijstenschriftelijkaftenemen.gestructureerdepsychologischevragenlijsten kunnendemeningvanderespondentennauwkeuriginkaartbrengen(perner,z.j.).erisgebruik gemaaktvaneenverklarendeonderzoeksopzetgenaamd Explanatorysequentialdesign.Een explanatorysequentialdesign bestaatuittweefasen.indeeerstefasewordterkwantitatieve informatieverkregenenindetweedefasekwalitatieveinformatie.dekwalitatieveresultaten wordengebruiktomdekwantitatieveresultatenteverklaren(creswellplanoclark,2011).indit gevalzijnereerstvragenlijstenafgenomenenvervolgenszijnereenaantalrespondenten geïnterviewd.bijdevragenlijstenzatookeenextranotitiebladvooreventueleopaofaanmerkingen metbetrekkingtotdebehandeling.zoweldeinterviewsalsdeingevuldenotitiebladenzorgenslechts vooreenaanvullingopdekwantitatievegegevens.erissprakevanlongitudinaalonderzoek aangezienermeerderemetingenzijnbijdezelfdegroeprespondenten.eriseenmetingvoorafgaand aandebehandelinggedaan,directnadebehandelingennuzalereenmetingwordengedaanna afloopvandebehandelingmethetatriskeprotocol(ziefiguur2oppagina15).deuitgestelde nametingbestaatgrofweguittweegroepen,eengroepdieééntotvijfjaargeledenisbehandelden eengroepdiezestottienjaargeledenisbehandeldmethetatriskeprotocol. 14

15 15 Figuur#2.Onderzoeksdesign 3.2Onderzoeksdoelgroep DedoelgroepbestaatuitmensenmetchronischePTSSdiehiervoorbehandeldzijnmetdeeerste driefasenentendeledevierdefasevanhetatriskeprotocolvandhr.naron.zoalsinparagraaf1.3 beschrevenstaatwordternaardezefasengekekenomdatderespondentenvanditonderzoekniet behandeldzijnmetdelaatstefasenvanhetatriskeprotocol.derespondentenzijndoormiddelvan eendoelgerichteselectesteekproefgekozen.desteekproefwerdbepaaldopbasisvande aanwezigheidvandevierdimensionaleklachtenlijst(4dkl)endeptssklachtenschaalinhetdossier vandecliëntenermoestsprakezijnvaneen zuivere PTSS.Erwordtinditonderzoekvan zuivere PTSSgesprokenwanneercliëntenopdePTSSklachtenschaal(voormeting)entijdensdeintake duidelijkdoordhr.naronkondenwordengedefinieerdalsptss.ineenaantalgevallenwasersprake vanenkelvoudigeptssenverderwasersprakevanchronischeptsssomsincombinatiemet complextraumametnogduidelijkterugtehalenherbelevingen.zoweldecliëntenmetenkelvoudige PTSS,alsdecliëntenmetchronischePTSSenchronischePTSSincombinatiemetcomplextrauma metnogduidelijkterugtehalenherbelevingenparticipereninhetonderzoek. Erzijnintotaal40respondentenbenaderddieinhetverledenzijnbehandeldmethetAtriske Protocolindeparticulierepraktijkvandhr.NaronofbijRevivendo.Dezegroepbestaatuit26 vrouwen(65%)en14mannen(35%).uitverschillendeonderzoekenblijktdatptssvakervoorkomt bijvrouwendanbijmannen.verschillendeonderzoekenmeldendatdelifetimeprevalentievoor vrouwenongeveertweekeerzohoogis(±10%)danvoormannen(±5%)(solomondavidson, 1997;Kessler,Sonnega,Bromet,HughesNelson,1995;WolfeKimerling,1997).Opbasisvan geslachtisdezesteekproefrepresentatiefvoordepopulatie.derespondentenzijnineersteinstantie telefonischbenaderddoordhr.naronvanwegeprivacyredenen.wanneerzijniettelefonisch bereikbaarwarenisereeneamailverstuurd.eengrootdeelvandebestaandecliëntenheeft aangegevenmeetewillenwerkenaanhetonderzoekomdatzijvanuiteigenervaringendenoodzaak inzienvaneengoedeptssbehandeling.daarnaastwasdekansgrootdatzijmeezoudenwerkenaan hetonderzoekuitloyaliteitnaardebehandelaarofuitinteresseindebehandelingdiezijhebben gehad. 3.3Onderzoeksinstrument Erzijnverschillendevragenlijsteningezetomdegegevensteverkrijgenoverdeklachtenen symptomen,dekwaliteitvanlevenendezorgconsumptie.dezevragenlijstenzijnopgenomenin bijlage3.devierdimensionaleklachtenlijstendeptssklachtenschaalstondenvoorafalvast aangezienditonderzoekdeelsopdossieronderzoekisgebaseerd.hieronderwordtverderingegaan opdeingezetteonderzoeksinstrumenten. Fysiekeen psychische gesteldheid (0ametng) Behandelingmethet AtriskéProtocol (intervente) Fysiekeen psychische gesteldheid(directe nametng) Fysiekeen psychische gesteldheid (uitgestelde nametng)

16 3.3.1#Vier#Dimensionale#Klachtenlijst#(4DKL)## De4DKLwerdgebruiktomdeklachtenensymptomenvanderespondenteninkaarttebrengen.De 4DKLiseenzelfbeoordelingsvragenlijstdievierdimensiesvanpsychopathologiemeet.Dedimensies ookwelschalengenoemdzijndistress,depressie,angstensomatisatie.vrijwelhethelescalaaan psychischeenpsychosomatischeklachtenkanindezevierschalenwordenondergebracht(terluin, Terluin,PrinceVanMarwijk,2008).De4DKLbestaatuitvragenals Haduafgelopenweek hoofdpijn? en Voeldeuzichdeafgelopenweekgespannen? VolgensTerluin(inVanBeljouw,etal., 2010)hebbende4DKLaschaleneenhogebetrouwbaarheid,ditisonderzochtbijhuisartspatiënten (n=2127),decronbach salphavarieertvan.84tot.94.decotanheeftde4dklmetuitzondering vandenormeringopallepuntenalsvoldoendetotgoedbeoordeeld.denormeringisonvoldoende omdatdenormenzijnverouderdennietrepresentatiefzijnen/ofderepresentativiteitniette beoordelenis(egberink,janssenvermeulen,2009a2014).derespondentenhebbendevragenlijst voorafgaandaandebehandeling,aanheteindvandebehandelingenlangeretijdnadebehandeling ingevuld. # 3.3.2#PTSS#klachtenschaal# Naastde4DKLwerddePTSSklachtenschaalingezetomspecifiekdePTSSklachtenensymptomenin kaarttebrengen.ookdezevragenlijsthebbenderespondentenvoorafgaandaandebehandeling, aanheteindvandebehandelingenlangeretijdnadebehandelingingevuld.deptssklachtenschaal iseenzelfrapportagevragenlijstomptsssymptomentemetenopeenvierpuntsschaal.de vragenlijstbestaatuitvragenzoals Hoevaakheeftudeafgelopenweeklastgehadvanpijnlijke gedachtenofbeeldenoverhettraumaterwijluernietaanwildedenken? Debetrouwbaarheidvan denederlandseversievandevragenlijst,onderzochtbijpatiëntenverwezennaarambulantezorgop symptomenvanposttraumatischestress(n=63),toondeeencronbach salphavan.88voordetotale score(moletal.,2005). # 3.3.3#Manchester#Short#Assessment#of#Quality#of#Life#(MANSA)# DeMANSAiseenzelfintevullenvragenlijstdiebestaatuit16itemsenisingezetomdekwaliteitvan leventemeten.demansameetdesubjectiefervarenkwaliteitvanlevenoptwaalflevensgebieden. Dezelevensgebiedenzijnpsychischfunctioneren,lichamelijkfunctioneren,socialecontacten, familierelaties,woonsituatie,werksituatie,financiëlesituatie,seksualiteit,vrijetijdsbesteding, veiligheidenleveninhetalgemeenopeenzevenpuntsschaal( kannietslechter kannietbeter ). Eenvraagdiewordtgesteldis Kuntvertellenhoeuopditmomentuwlevenalsgeheelervaart? De MANSAwordtgescoorddoordescoresoptwaalfitemsoptetellenofdoorhetgemiddeldeervante nemen(priebe,huxley,knightevans,1999).ookkunnendeitemsindividueelgeïnterpreteerd wordenindiennodig.eenviertalvragenwaarrespondentenmet ja of nee opkunnenantwoorden wordennietmeegenomenbijhetscorenvandevragenlijst.debetrouwbaarheidvandemansa blijktvoldoendeuithetonderzoekvanpriebe,huxley,knightenevans(1999)bij55mensenmeteen psychischeziekte(α=.74).debetrouwbaarheidblijktgoedtezijnuithetonderzoekvanbjorkmanen Svensson(2005)bij92personenmeteenernstigepsychischeziekte(α=.81).Watbetreftde constructvaliditeitwerdenhogecorrelatiecoëfficiëntengevondentussendemansaende LancashireQualityofLifeProfile (r=>.82)(vanbeljouwverhaak,2010).erwasgeenbeginmeting beschikbaarvandemansavandaardatdevragenlijstnadebehandelingtweekeerisingevuld.eén keerwerdderespondentengevraagdomdevragenintevullenzoalszijzichvoorafgaandaande 16

17 behandelingvoelden.enéénkeerwerdderespondentengevraagdomdevragenintevullenzoalszij zichophetmomentvaninvullenvoelden.erisdussprakevaneenterugblikeneenhuidigemeting. # 3.3.4#Trimbos/iMTA#questionnaire#for#Costs#associated#with#Psychiatric#Illness#(TiCBP)# DeTiCaPiseenvragenlijstoverzorggebruikenproductiviteitsverliezenmetbetrekkingtotbetaalden onbetaaldwerkbijpsychischeaandoeningen.deticapbestaatuittweedelendieafzonderlijkkunnen wordenafgenomen(bouwmansetal.,2013).inditonderzoekiseenaangepasteversievanhet eerstedeelvandeticapafgenomen.ditdeelbrengtdezorgconsumptieinkaartbijmensenmet psychischeaandoeningen.erwordenvragengesteldzoals Hoeveelafsprakenhaduindeafgelopen driemaandenmetdehuisarts? Erwordteenaangepasteversiegebruiktomdatdeorigineleversie wordtgebruiktomeeninschattingtemakenvandekostenvoorgezondheidszorg.indehandleiding staatbeschrevendatitemsdienietrelevantwordengeachtvoordeonderzoekspopulatiekunnen wordenweggelaten.voorditonderzoekisdevraag Hoebentutegenziektekostenverzekerd? weggelatenomdatdezenietrelevantisvoorditonderzoek.algemeenisdebetrouwbaarheidvande TiCaPtoereikendtotperfect(ICC>0,6).Ditkwamnaarvorenuiteentestahertestmetingmetdatadie isverkregenuiteengerandomiseerdklinischonderzoeknaardekosteneneffectenvanfeedback gedurendebehandelingmetpsychotherapie(n=99).ditbetekentdaternauwelijksverschillen waarneembaarzijntussendeverschillendemetingen(bouwmansetal.,2013).netalsbijdemansa wasergeenbeginmetingvandeticap.ookdezevragenlijstisnadebehandelingtweekeeringevuld. Eénkeerwerdderespondentengevraagdomdevragen,overhunzorggebruikoverdriemaanden voorafgaandaandebehandelingintevullen.enéénkeerwerdderespondentengevraagdomde vragenoverhunzorggebruikvandeafgelopendriemaandenintevullen.eriswederomsprakevan eenterugblikeneenhuidigemeting. 3.4Procedure Erisgebruikgemaaktvanzowelbestaandealsnieuwegegevens.Debestaandegegevenszijn verkregenuitdecliëntendossierswaarovernaronpraktijkbeschikt.dezecliëntenzijninhetverleden metdeeerstedrieentendeledevierdefasevanhetatriskeprotocolbehandeld.derespondenten zijngeselecteerdopbasisvandebeschikbaregegevens.zomoesthetdossierbeschikkenovereen vooraeneendirectenametingmetde4dklendeptssklachtenschaal.dezevragenlijstenzijntijdens deintakeendirectnadebehandelingafgenomen.verdermoestersprakezijnvan zuivere PTSS, zoalsbeschreveninparagraaf3.2.wanneerersprakeisvan zuivere PTSSkunnenandere ziektebeeldendebehandelingmethetatriskeprotocolnietbeïnvloeden,zodaterspecifiek onderzoekwordtgedaannaarptss. Nadatuitdedossiersdebruikbarecliëntenzijngeselecteerdwerdendezecliëntenvanwegeprivacy redenentelefonischbenaderd.erisaanhengevraagdofzijmeewillenwerkenaanhetonderzoek. Decliëntendiewildenparticipereninhetonderzoekkregendevragenlijstenmetbegeleidendebrief inclusiefeenformuliervooropaofaanmerkingenthuisgestuurd.ziebijlage3voordebegeleidende briefendevragenlijsten.ookwerdereenenveloppemeegezondenzodatderespondenten,nahet invullenvandevragenlijsten,allesnaardeonderzoekerkondenretourneren.ditgebeurdenaamloos enondernummerzodatdeanonimiteitvandecliëntengewaarborgdbleef.dezelaatstemeting bestaatuitgrofwegtweegroepen,zoalsbeschreveninparagraaf3.1.ziefiguur2(pagina15)voor eenweergavevanhetonderzoeksdesign.verderzijneenaantalwillekeurigerespondentenvande geselecteerdegroepbenaderdomtevragenofzijbereidzijnmeetewerkenaaneeninterview.deze 17

18 interviewszijndoordeonderzoekerafgenomenindepraktijkvandhr.naronenbijeenrespondent thuis.dhr.naronwasnietaanweziginzijnpraktijkruimteophettijdstipvanhetinterview. 3.5Analyses Erzijnmeerderemomentenwaarbijdezelfdegroeprespondentenvragenlijstenhebbeningevuld.De totaalscoresvandedrieverschillendemeetmomentenmetde4dklendeptssklachtenschaalzijn metelkaarvergeleken,doormiddelvan ANOVAwithrepeatedmeasures.Ookwordende4DKL schalenapartvergeleken,doormiddelvan ANOVAwithrepeatedmeasures.Erwordtvandeze toetsgebruikgemaaktomdatermetingenzijnopmeerdantweemomentenbijdezelfdegroep respondenten.opdezemanierwordtergekekenoferverschillenwaarneembaarzijninklachtenen symptomenvanptsspatiëntenvoorennabehandelingmethetatriskeprotocol.uitdeliteratuuris naarvorengekomendatgeslacht,hetsoortptssenetniciteitinvloedhebbenopptssklachten.de MannaWhitneyUatoets wordtingezetomtekijkenwelkeverschillenerbestaantussenmannenen vrouwen,mensenmetpartnerenmensenzonderpartner,enkelvoudigeptssencomplexeptssen tussenallochtonenenautochtonen,watbetreftdeklachtenensymptomen.hetopleidingsniveau blijkteveneensvaninvloedtezijnopptssklachten.omdeverschillenquaopleidingsniveauinkaart tebrengenwordtergebruikgemaaktvande KruskalaWallistoets.Dezetoetsenwordengebruikt omdatdesteekproeftekleinisomeen Tatoets uittevoeren. InwelkematemensenmetchronischePTSSvoorennahunbehandelinggebruikmakenvan hulpverlenersenmedicatiewordtinkaartgebrachtmeteenfrequentieverdeling.ookwordter gekekenofereenverschilistussendetweeuitgesteldemetingen(deterugblikendehuidige meting),hiervoorwordtde Wilcoxonsignedarankstoets gebruikt.ofereensamenhangistussen geslacht,etniciteit,burgerlijkestaatofhetsoortptssenzorggebruikwordtbekekenmet Cramers V.Desamenhangtussenopleidingsniveauenzorggebruikwordtbekekenmet Spearman s rangcorrelatie. Verderwordtergekekennaarkwaliteitvanleven.Doormiddelvandegemiddeldescorewordt gekekeninwelkematemensenmetchronischeptsstevredenzijnmethunleven.daarnaastwordt ergekekenofereenverschilistussendeuitgesteldemetingen(deterugblikendehuidigemeting), hiervoorwordtgebruikgemaaktvande Wilcoxonsignedarankstoets.Erwordtonderzochtofereen samenhangistussengeslacht,etniciteit,burgerlijkestaatofhetsoortptssenkwaliteitvandoor middelvan CramersV.Desamenhangtussenopleidingsniveauenkwaliteitvanlevenwordt onderzochtmet Spearman srangcorrelatie. Totslotwordenerkwalitatieveonderzoeksgegevensverkregenuitinterviewsmetcliëntenenuitde notitieformulierendiemetdevragenlijstenzijnmeegestuurd.dezegegevenszullenslechtseen aanvullingzijnopdekwantitatievegegevens.dezegegevenswordensubjectiefgeanalyseerden verwerktdoordeonderzoeker.hierbijprobeertdeonderzoekerzosystematischmogelijktewerkte gaandoordeverkregeninformatieteordenenentecombineren. 18

19 4 Onderzoeksresultaten In#hoofdstuk#4#komen#de#resultaten#van#het#onderzoek#aan#bod.#In#de#eerste#paragraaf#staat#de# uitvoering#van#het#onderzoek#beschreven.#paragraaf#2#geeft#de#respons#van#het#onderzoek#weer.#in# paragraaf#3#tot#en#met#8#komen#de#resultaten#gericht#op#de#verschillende#deelvragen#aan#bod.## # 4.1Uitvoering Hetonderzoekbestaatdeelsuitdossieronderzoek.Alleoudecliëntendossierszijndoorgenomenom tekijkenwelkecliëntengeschiktzijnvoordeelnameaanhetonderzoek.erzijn40cliëntennaarvoren gekomendieinaanmerkingkomenvoordeelnameaanhetonderzoek.tweerespondentenhebben tijdensdedirectenametingde4dklnietingevuld,éénvandezerespondentenheefttijdensde voormetingookde4dklnietingevuld.vanderespondentendieoverblijvenzijndevooraende directenametingmetdeptssklachtenschaalende4dklingevoerdinspss.dezecliëntenzijn, vanwegeprivacyredenen,doordhr.naronbenaderdomtevragenofzijmeewildenwerkenaanhet onderzoek.op15april2015zijndevragenlijsteninclusiefbegeleidendebriefenretourenveloppe ondernummerdoordhr.naronperpostverstuurd.deretourenveloppewasnaardeonderzoeker geadresseerd.eriseenperiodevanzeswekenuitgetrokkenwaarinderespondentendevragenlijst kondenretourneren.respondentendienavierwekenhunvragenlijstnogniethadden geretourneerdzijnnogmaalstelefonischbenaderdomtevragenofzijditalsnogwildendoen.tijdens deeerstetweewekenvanjunizijndedatageanalyseerdenverwerkt.tijdenshetanalyserenen verwerkenvandedatableekdatdevraag: Ervaartunogklachtenmetbetrekkingtotde traumatischegebeurtenis(sen)waarvoorubentbehandeldmethetatriskeprotocol? niettezijn gesteldaanderespondenten.hierdoorwerduithetonderzoeknietduidelijkofdeklachten betrekkinghebbenopnieuweschokkendeen/oftraumatischegebeurtenissenofdatdeklachten betrekkinghebbenophettraumawaarvoorzijzijnbehandeld.vanwegedeimportantievandevraag isbesloteneenvervolgonderzoektestartenwaarindezevraagalsnogwerdgesteld.op9juli2015 kregenderespondentenopnieuweenkortevragenlijstinclusiefbegeleidendebriefen retourenveloppe(ziebijlage3)perpostthuisgestuurd.wederomwasderetourenveloppenaarde onderzoekergeadresseerd.derespondentendienadriewekenhunvragenlijstnogniethadden geretourneerdzijntelefonischbenaderd,wanneerzijniettelefonischbereikbaarwarenzijnzijperea mailbenaderdomtevragenofzijalsnogdeingevuldevragenlijstwildenretourneren.denieuwe gegevenszijnhalverwegeaugustusgeanalyseerdenverwerkt. 4.2Respons Intabel1(pagina20)istezienhoeveelrespondentendaadwerkelijkhebbendeelgenomenaanalle metingenvanhetonderzoek.tijdensdevoormetingendedirectenametingzijnzowelde4dklalsde PTSSklachtenschaalingevuldentijdensdeuitgesteldenametingisnaastdezevragenlijstenooknog demansaendeticapingevuld.13respondenten,diehebbenmeegewerktaandeuitgestelde nameting,hebbenhetformuliervooreventueleopaofaanmerkingeningevuld.tweerespondenten zijngeïnterviewd.tienrespondentenwarennietmeertraceerbaartijdensdeuitgesteldenameting vanwegeachterhaaldecontactgegevens.deoverigerespondentenhebbennietdeelgenomenaande uitgesteldenametingvanwegeuiteenlopenderedenen,zoalsbijvoorbeeldgeentijdkunnen vrijmakenvanwegepersoonlijkeomstandigheden.erzijn18respondenten,diehebbenmeegedaan aandeuitgesteldenameting,diezestottienjaargeledenzijnbehandeldmethetatriskeprotocol.de overigedrierespondentenzijnééntotvijfjaargeledenbehandeldmethetprotocol.bij16 respondentenwasersprakevanchronischeptss,inzesgevallenwatditincombinatiemetcomplex 19