Kaderrichtlijn Water Landelijke conferentie Verkennen van Maatregelen 20 juni 2006, Amersfoort

Transcriptie

1 Kaderrichtlijn Water Landelijke conferentie Verkennen van Maatregelen 20 juni 2006, Amersfoort Het is een race tegen de klok. De Kaderrichtlijn Water stuwt waterbeherend Nederland al jaren van mijlpaal naar mijlpaal en de finish is nog niet in zicht. Bestuurders, ambtenaren en onderzoekers, iedereen moet mee maar niemand weet precies wat het einddoel is. Af en toe is het tijd voor een pas op de plaats: is iedereen er nog bij, welke koers kiezen we de komende maanden, wie pakt het estafettestokje aan, lopen we elkaar niet voor de voeten? Onder leiding van journaliste Marjolein Uitzinger namen op 20 juli 2006 zo n honderd ambtenaren uit de waterwereld de tijd om over dit soort vragen met elkaar in discussie te gaan en te stemmen over stellingen. Brussel, dat zijn we zelf Het móet nu eenmaal van Brussel, is een veel gehoorde uitspraak als het om de Kaderrichtlijn Water (KRW) gaat. Missen we eigenlijk iets als die richtlijn er niet is?, vraagt Marjolein Uitzinger aan Sjoerd van Dijk (V&W). Door de KRW heeft Nederland een krachtig instrument om met andere landen afspraken te maken over de waterkwaliteit. We willen de KRW zélf, we hebben de richtlijn samen met de andere landen opgesteld. Ieder land heeft bovendien veel vrijheid om zelf te beslissen wat een redelijke invulling is. Nederland moet zijn eigen strategie wel kunnen motiveren, maar hoeft die niet te verdedigen in Brussel. Geen vuiltje aan de lucht dus? Jan Bovendeur (Maas) vindt dat te licht gedacht: De lidstaten mogen zelf beslissen, maar het uiteindelijke doel is een gezamenlijke strategie voor het stroomgebied. Daar is wel degelijk afstemming voor nodig. En dat kan lastig zijn omdat bijvoorbeeld Nederland en Vlaanderen heel verschillend te werk gaan: Vlaanderen zet minder capaciteit in en werkt op hoofdlijnen terwijl Nederland juist veel mensen inzet en heel gedetailleerd te werk gaat. Stemming: Welk argument gebruikt u als u de noodzaak van de KRW uitlegt aan uw buurman? Het moet van Brussel: 3% Vervuiling vraagt een internationale aanpak: 77% Anders: 20% 1

2 De haat-liefdeverhouding tussen Rijk en regio In waterrijk Nederland hebben alle overheden, van lokaal tot landelijk, een taak in het waterbeheer. Meer dan in andere landen vereist de KRW bij ons samenwerking tussen heel veel verschillende partijen. Dat gaat niet altijd van een leien dakje, maar iedereen realiseert zich dat hij of zij niet zonder de ander kan. De regio benadrukt aan de ene kant dat het Rijk duidelijke kaders moet stellen en richting moet geven, maar wil aan de andere kant alle vrijheid houden voor regionaal maatwerk. En het Rijk vindt dat de regio zich neer moet leggen bij genomen besluiten, maar moet de keuzes wel goed kunnen verantwoorden aan de politiek. Het Rijk verandert de kaders vaak, bijvoorbeeld over het afleiden van doelen. We zetten twee stappen voorwaarts en moeten dan weer één terug. Dat maakt het moeilijk om mensen gemotiveerd te houden, constateert André van der Straat (Schelde). Simon Troost (Eems) ziet daar ook de kansen van in: Als je duidelijk maakt dat de werkwijze nog in ontwikkeling is, prikkel je mensen om hun gezond verstand te gebruiken. Daarom is het vaak de regio zelf die vraagt om het aanpassen van kaders. En wat het proces nog lastiger maakt: de KRW laat de partijen in Nederland in een andere volgorde werken dan we gewend zijn. Rob Immink (Rijn-West): De regio moet nu eerst bepalen wat uitvoerbaar is, daarna mag de landelijke politiek pas kiezen. De regio staat daardoor meer op de voorgrond dan vroeger, dat is voor iedereen wennen. Stemming: Moet het Rijk meer regie voeren? Ja: 67% Nee, de provincie: 19% Nee, anders: 14% Cultuurverschillen koesteren Het gedwongen huwelijk tussen de partijen maakt de cultuurverschillen glashelder. Waar zitten die verschillen in?, vraagt Marjolein Uitzinger aan Rolf Koops (Rijn-Midden). Om het zwart-wit te stellen: Het Rijk beperkt zich tot abstracte beleidsverhalen, kijkt ver vooruit en wordt niet concreet. De regio duikt meteen in de uitvoeringsdetails en heeft geen oog voor de lange termijn en voor de buren. Sjoerd van Dijk (V&W) vindt dit een persiflage van de werkelijkheid. We moeten met elkaar in gesprek blijven en dit soort vooroordelen loslaten. Maar Jan Bovendeur (Maas) kijkt daar anders tegenaan. Die verschillen zijn er gewoon. Het mag geen persiflage worden, maar verschillen in perspectief zijn nodig om tot een goede afweging te komen. Dat geldt ook voor cultuurverschillen tussen landen. Die moeten we niet negeren, want daar kunnen we van leren. Stemming: Wat moet overheersen bij de invoering van de KRW? Uniformiteit (top down): 34% Flexibiliteit (bottom up): 66% Mestbeleid moet haalbaar en betaalbaar zijn Eén van de grootste opgaven van de KRW is het verminderen van de hoeveelheid meststoffen in het water. Levert het mestbeleid voldoende resultaat op voor de KRW? Die vraag stelt Marjolein Uitzinger aan Jolinda van der Endt (LNV). We hebben de vraag omgedraaid. Nederland zet mestbeleid én gewasbeschermingsbeleid in en in 2007 evalueren we wat het heeft opgeleverd voor de KRW. Dat beleid vraagt veel van de boeren. Die zien hun inkomen in 2006 met 43 miljoen dalen, 2

3 in 2009 zal dat 73 miljoen zijn. We hebben gekozen voor aanpak bij de bron, bij de boeren dus, maar een maatschappelijke kosten-batenanalyse moet uitwijzen of het draagbaar is. Ger Ardon (VROM) sluit zich daarbij aan: Soms zijn effectgerichte maatregelen efficiënter, het zuiveren van afvalwater is daar een voorbeeld van. Simon Troost (Eems) is bang dat LNV de resultaten van het mestbeleid te optimistisch inschat. LNV zet in op evenwichtsbemesting in 2015, maar het is niet duidelijk of dat in de praktijk haalbaar is. Het is een Haags verhaal. Sjoerd van Dijk (V&W) valt LNV bij: We moeten kijken wat reëel is, ook in vergelijking met de rest van Europa. Misschien moeten we besluiten om de doelen bij te stellen. Stemming: Wie bepaalt of kosten onaanvaardbaar zijn en verlagen van doelen noodzakelijk is? De burger: 15% De bestuurder: 85% Economen: 0% Grondwater als stiefkind Is grondwater het stiefkindje van de KRW? Ger Ardon (VROM) ontkent dat. Er is veel beleid voor de bescherming van het grondwater, neem bijvoorbeeld het mestbeleid. Maar grondwater en oppervlaktewater zijn wel twee verschillende werelden. Is het dan tijd om het beleid voor grond- en oppervlaktewater te integreren? De gebeurt in de KRW, aldus Ger Ardon, maar de uitstraling is dat KRW een richtlijn voor oppervlaktewater is. Rinke van Veen (Rijn-Oost) vindt dat grondwater wel degelijk het stiefkindje van de KRW dreigt te worden. De landelijke discussie gaat alleen over doelen voor oppervlaktewater, over doelen voor grondwater wordt niet gesproken. VROM moet die vaststellen, maar gebeurt dat wel? Murk de Roos (VROM) geeft aan dat de drempelwaarden eind 2006 worden vastgesteld. Het proces loopt gelijk op met de vaststelling van de doelen voor oppervlaktewater. Maar er is een internationale methode in ontwikkeling, dat kan vertraging opleveren. Ger Ardon benadrukt dat de doelen op tijd komen voor het maatregelenpakket in Stemming: Maakt de KRW het grondwater zichtbaar? Ja: 58% Nee, moet beter: 33% Onnodig, niet belangrijk: 9% Keuzes maken De regio is volop bezig met het verkennen van maatregelen en heeft behoefte aan het inperken van de mogelijkheden. Maar dat vraagt om politieke keuzes. Het Rijk zal in de Decembernota 2006 trechteren, Sjoerd van Dijk licht alvast een tipje van de sluier op. De prioriteiten voor maatregelen zullen waarschijnlijk als volgt zijn: 1) inrichtingsmaatregelen, 2) eutrofiëringsbestrijding (mestbeleid), 3) bestrijding van overige stoffen. Inrichting zal voornamelijk maatwerk in de regio zijn. De aanpak van eutrofiëring en overige stoffen vereist generiek, landelijk beleid. En maatregelen zoals het uitplaatsen van landbouw kunnen alleen op EU-niveau aangepakt worden. Thomas Ietswaart (Rijn-Noord) vindt dat het Rijk niet te snel maatregelen moet laten afvallen. De regio s moeten verkennen wat lokaal of regionaal mogelijk is. Lokale en regionale belangenpartijen moeten de kans krijgen om daarover mee te praten. Soms bestaan lokaal kansen die landelijk niet in beeld zijn. 3

4 Stemming: Hoeveel wilt u zelf per jaar meer betalen aan water? 25 euro: 27% 50 euro: 38% Meer: 34% Stap voor stap naar de finish Marjolein Uitzinger laat Jaap Verhulst (V&W) tot slot terugblikken op het resultaat van de afgelopen jaren. Jaap Verhulst is tevreden: Een paar jaar geleden liep Nederland flink achter met het invoeren van de KRW, terwijl we heel veel deskundigheid in huis hebben. Die deskundigheid is inmiddels gemobiliseerd en de betrokken partijen zetten die gezamenlijk in. We hebben kaders gevormd die naar oplossingen leiden. Wat we met elkaar afspreken, hálen we nu ook. En ook bestuurders raken geïnteresseerd. Er blijven natuurlijk zorgpunten. De gemeenten zijn bijvoorbeeld nog onvoldoende betrokken terwijl die wel veel geld besteden aan water. En ook de samenwerking tussen overheden en tussen de rijkspartners kan beter. Maar op hoofdlijnen ben ik heel positief: we werken stap voor stap naar het stroomgebiedbeheerplan toe. Stemming: Waaraan heeft u de afgelopen jaren het meeste plezier beleefd? Formats: 4% Afstemming Rijk-regio: 12% Opleveren producten: 1% Samenwerken binnen het stroomgebied: 58% Communicatie met alle betrokkenen: 25% Petje op, petje af Loes de Jong (Schelde) en Jan Schoot Uiterkamp (RIZA) testen na de lunch de kennis van de deelnemers over de KRW. Hoeveel stroomgebieden telt de EU? Hoeveel landen liggen in het stroomgebied van de Rijn? Hoeveel deelstroomgebieden heeft Nederland? De aanwezigen zetten hun knalrode petjes op of juist af om hun mening kenbaar te maken. Wie het goed heeft, blijft staan en gaat door naar de volgende ronde. Al na drie vragen blijven Jaap Verhulst en Sjoerd van Dijk (V&W) overtuigend als winnaars over. Petje af! Colofon organisatie: gespreksleiding: verslag: Rijkswaterstaat RIZA in samenwerking met Zuid-West 3 Communicatie en DHV Marjolein Uitzinger Met Andere Woorden, Arnhem 4

5 Bijlage 1 Zes onderwerpen uitgelicht Tussen de middag zijn zes onderwerpen voor het voetlicht gezet. Hieronder is de essentie van de presentaties kort samengevat. De presentaties zijn in te zien op onder de werkgroep Verkennen van Maatregelen. Zomernota 2006 (Rob Immink, deelstroomgebied Rijn-West) Rijn-West heeft een analyse opgesteld van doelen, maatregelen en kosten. De analyse vormt een belangrijk tussenstation op weg naar het stroomgebiedbeheerplan. In de analyse zijn twee varianten doorgerekend: 1) autonoom: maatregelen die al bestuurlijk zijn vastgesteld en 2) fors: realistische extra inspanning (niet overal een 4 e trap bij rwzi s, geen verplaatsing van bollenteelt en glastuinbouw). De conclusie is dat watersysteemmaatregelen en lokale aanpassingen van rwzi s en rioleringen in combinatie met bovenregionale aanpak van bronnen en ruimtelijke ordening veel effect hebben in Rijn-West. De aanbeveling is om aan te sturen op fasering in plaats van op doelverlaging. Beleidsvariant doelen doelen doelen kosten ecologie chemie grondwater Autonoom 5%-20% zeer beperkt beperkt 2 à 3 miljard/jaar Fors 30%-60% zeer beperkt 75%-100% 6 à 7 miljard/jaar N.b. De bijdrage aan de doelen voor chemie zijn beperkt omdat de effecten van het mest- en stoffenbeleid nog niet zijn berekend. Regionale MKBA (Fred Haarman, deelstroomgebied Maas) Voor de Maas zijn vijf varianten doorgerekend in een maatschappelijke kosten-batenanalyse. De kosten van de varianten variëren van ongeveer 100 miljoen per jaar in de variant referentie (nu al bestuurlijk vastgesteld) tot 1,2 miljard per jaar in de variant maximaal. Uit de analyse blijkt dat een aanzienlijk effect op aquatische en terrestrische ecologie pas optreedt vanaf de variant fors ( 800 miljoen per jaar). Deze effecten zijn vooral het resultaat van inrichting en beheer. Zelfs in de variant maximaal worden de doelen voor chemie nog maar voor de helft gehaald. In de analyse zijn ook de kosten en baten voor verschillende doelgroepen ingeschat. Verkenning grondwater Rijn-West en Rijn-Midden (Peter Schipper, Grontmij) Voor Rijn-West en Rijn-Midden zijn drie maatregelenpakketten uitgewerkt voor het grondwater: beperkt, fors en maximaal. Lastig is dat weinig betrouwbare meetgegevens beschikbaar zijn over bestrijdingsmiddelen in grondwater en over puntbronnen. Ook liggen de grenswaarden voor onder meer NH4 en zware metalen nog niet vast. In het onderzoek is als uitgangspunt gekozen dat in VHRgebieden geen verdroging mag optreden, voor EHS-gebieden lijkt dat echter geen haalbare kaart. Uit de analyse blijkt dat de kosten van de drie varianten voor de gemeente Utrecht respectievelijk 40 miljoen, 93 miljoen en 244 miljoen bedragen. Ervaringen in Rijn-Oost (Jan Lenderink) In Rijn-Oost zijn zes waterbeheerders belast met het beheer van 136 oppervlaktewaterlichamen en 91 grondwaterlichamen. Een deel van de waterlichamen is grensoverschrijdend. Het proces is vastgelegd in een draaiboek en een plan van aanpak. Toch is een aantal knelpunten opgetreden: - Het RAO en het Rijk hebben de regierol niet goed ingevuld. Er is behoefte aan een uniform kader. Anderzijds willen lokale en regionale bestuurders zelf besluiten over hun eigen watersystemen kunnen nemen. - Vijf waterbeheerders hebben de Praagmatische methode gevolgd (doelen afleiden uit huidige situatie) en één waterbeheerder de Koninklijke methode (doelen afleiden uit referentie). Dat leidt tot verschillende ambitieniveaus en kosten. - Informatie over generieke maatregelen is te laat aangeleverd en zonder de bijbehorende kosten. - Er heeft geen afstemming met Duitsland en met het grondwaterdeel plaatsgevonden. LNV en de KRW (Nancy Meijers, LNV) LNV is verantwoordelijk voor de Vogel- en Habitatrichtlijn en het mestbeleid en is onder meer daaom een belangrijke partner in het Nationaal Bestuursakkoord Water. LNV is dan ook op alle niveaus betrokken bij het KRW-proces: in RAO s, RBO s, LBOW en het internationale waterdirecteurenoverleg. Het hoofdthema van LNV is: zorgen voor voldoende schoon water voor een 5

6 duurzame ontwikkeling van landbouw, natuur, recreatie en visserij in het landelijk gebied. Daarvoor zet LNV in op de volgende koers: - MKBA - haalbaar en betaalbaar; evenwicht tussen sectoren; - sterkere inzet internationaal (afwenteling, afstemming met andere lidstaten); - duurzaam watersysteem voor duurzame ontwikkeling functies platteland (PPP); - evenwicht tussen landbouw en natuur; - regionaal maatwerk. De Strategische MKBA 2006 (Rob van der Veeren, RIZA) De uitvoering van een strategische MKBA is een toezegging aan de Tweede Kamer. De MKBA is bedoeld als hulpmiddel voor transparante besluitvorming en voor de onderbouwing van het aanpassen van doelstellingen. De Strategische MKBA wordt begeleid door een interdepartementale werkgroep. Een Commissie van Deskundigen en het CPB zullen de aanpak en de resultaten toetsen. De MKBA werkt van grof naar fijn: - Decembernota 2005: eerste inschatting van mogelijke kosten (top down); - Decembernota 2006: realistischere kosteninschatting door gebruik regionale informatie en aandacht voor baten; - Decembernota 2007: echte MKBA voor stroomgebiedbeheersplan; opvullen van witte vlekken, meer vertrouwen in de uitkomsten. De MKBA moet inzicht opleveren in de verdeling van de kosten over sectoren en overheden en in de kosten voor generiek beleid en voor regiospecifieke maatregelen. De MKBA zal echter geen uitspraken opleveren over de verdeling van lasten en de draagkracht. Dat is het terrein van de politiek. 6

7 Bijlage 2 Stemresultaten Tijdens de landelijke dag hebben de aanwezigen hun stem uit kunnen brengen over ruim twintig vragen en stellingen die te maken hebben met het proces rond de Kaderrichtlijn Water. Hieronder staan de uitkomsten. Vraag 1: Kunt u uw buurman uitleggen wat de Kaderrichtlijn Water is? Ja: 92% Nee: 8% Vraag 2: Welk argument gebruikt u als u de noodzaak van de KRW uitlegt aan uw buurman? Het moet van Brussel: 3% Vervuiling vraagt een internationale aanpak: 77% Anders: 20% Vraag 3: Wat levert de KRW uw buurman op? Lastenverhoging: 13% Schoon water: 36% Schoon water voor zijn kinderen: 49% Niets: 2% Vraag 4: Hoeveel wilt u zelf per jaar meer betalen aan water? 25 euro: 27% 50 euro: 38% Meer: 34% Vraag 5: Voor wie maken we een analyse van de kosteneffectiviteit van maatregelen? Voor onszelf om tot een goede selectie van maatregelen te komen: 56% Voor onszelf om tot bestuurlijk gewenste maatregelen te komen: 26% Voor Brussel om uit te leggen wat we hebben gekozen: 18% Vraag 6: Baten van water moeten: In geld worden uitgedrukt, dan wegen ze pas volwaardig mee: 24% Alleen in geld worden uitgedrukt als dat op zinvolle manier kan: 65% Niet in geld worden uitgedrukt want natuur laat zich niet in geld uitdrukken: 11% Vraag 7: Geef een rapportcijfer voor het proces tot nu toe. 4 35% 6 33% 8 12% Vraag 8: Waar heeft u zich de afgelopen jaren het meest aan geërgerd? Formats: 22% Afstemming Rijk-regio: 33% Opleveren producten: 14% Samenwerken binnen het stroomgebied: 3% Communicatie met alle betrokkenen: 28% 7

8 Vraag 9: Waar heeft u de afgelopen jaren het meeste plezier aan beleefd? Formats: 4% Afstemming Rijk-regio: 12% Opleveren producten: 1% Samenwerken binnen het stroomgebied: 58% Communicatie met alle betrokkenen: 25% Vraag 10: De KRW leidt tot: Veel bestuurlijke paniek: 44% Weinig bestuurlijke paniek: 41% Geen paniek: 15% Vraag 11: Bestuurders mengen zich te veel in ambtelijke discussies. Ja: 15% Nee: 49% Weet niet: 36% Vraag 12: We moeten ons beperken tot de hoofdlijnen. Ja: 49% Nee: 47% Weet niet: 4% Vraag 13: Wat moet overheersen bij de invoering van de KRW? Uniformiteit (top down): 34% Flexibiliteit (bottom up): 66% Vraag 14: Moet het Rijk meer regie voeren? Ja: 67% Nee, de provincie: 19% Nee, anders: 14% Vraag 15: Bent u dan bereid om de regieaanwijzingen van het Rijk of de provincie te volgen? Ja: 59% Nee: 15% Weet niet: 26% Vraag 16: Hoe transparant moeten we voor Brussel zijn? Glashelder: 73% Wazig: 21% Ondoorzichtig: 6% Vraag 17: Brussel controleert ons aan de hand van: Gehaalde doelen: 41% De tekst van de KRW: 31% Onze interpretatie van de KRW: 28% Vraag 18: Wie voert de discussie met Brussel over fasering en verlaging van doelen? Regio: 1% Rijk: 89% Andere partij: 10% Vraag 19: De KRW maakt het grondwater zichtbaar: Ja: 58% Nee, moet beter: 33% Onnodig, niet belangrijk: 9% Vraag 20: In een volgend regeerakkoord is water een item, aan het eind van het jaar ligt er een voorstel. Lukt dat? [het kabinet Balkenende 2 was op dit moment nog niet gevallen!] Ja: 60% Nee: 40% 8

9 Vraag 21: Als de kosten onaanvaardbaar hoog zijn moeten doelen verlaagd worden. Wie bepaalt dat? De burger: 15% De bestuurder: 85% De economen: 0% Vraag 22: Wanneer beginnen we met de voorbereidingen voor de stroomgebiedbeheerplannen? Meteen, de tijd dringt: 86% 1 januari 2007: 8% 1 januari 2008: 6% 9