Protocol Groepstraining CVA Specifiek Voor Nieuw Unicum

Transcriptie

1 Protocol Groepstraining CVA Specifiek Voor Nieuw Unicum Beroepsopdracht van: Roel Cnossen Evert van Dijk Hogeschool van Amsterdam ASHP, opleiding Fysiotherapie Amsterdam

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inleiding 4 Inclusie/exclusie criteria 5 Meetinstrumenten 6 Intake 8 Onderbouwing van de Trainingen 9 Doelstellingen 14 Oefenprogramma 15 De Trainingen 16 Evaluatie 41 Discussie en aanbevelingen 42 Samenvatting 43 Literatuurlijst 44 Bijlagen 45 2

3 Voorwoord Dit document is geschreven als beroepsopdracht voor de opleiding fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam. Vanuit woon- en voorzieningscentrum Nieuw Unicum is de vraag gesteld aan de Hogeschool van Amsterdam opleiding fysiotherapie of er door een tweetal studenten een protocol ontwikkeld kan worden voor een oefengroep van chronische CVA-cliënten. Het gaat hierbij om een oefengroep waarbij bewegen in het algemeen centraal staat, maar waarbij de nadruk komt te liggen op het uithoudingsvermogen van de cliënten met in het bijzonder het lopen. Zonder een aantal personen hadden wij deze opdracht niet kunnen uitvoeren en wij willen hen dan ook bedanken. Ten eerste willen wij Mark Scheper bedanken voor zijn adviezen, feedback, hulp en goede inzet als begeleider. Ten tweede willen wij Liesbeth Kooij namens Nieuw Unicum bedanken. Zij heeft ons goed geholpen, gestuurd en kritisch naar ons product gekeken waardoor er een goed en bruikbaar protocol is ontwikkeld. 3

4 Inleiding Nieuw Unicum is een woon- en voorzieningscentrum in Zandvoort. Er wordt professionele ondersteuning aan volwassenen met een lichamelijke beperking geboden. Een deel van de cliënten heeft vanaf de geboorte een handicap. Het andere deel heeft te maken gehad met niet aangeboren hersenletsel (NAH). Dit zijn bijvoorbeeld Multiple Sclerose (MS), een beroerte, of een contusio cerebri. Naast de lichamelijke beperkingen die de cliënten hebben, kan het ook voorkomen dat dit samen gaat met cognitieve, emotionele en/of gedragsstoornissen. Door de ernst van de beperkingen zijn zij vaak aangewezen op een intensieve zorg. Nieuw Unicum is een centrum dat hulp biedt aan cliënten die dat permanent en tijdelijk nodig hebben. De hoofdlocatie ligt in de Amsterdamse waterleidingduinen te Zandvoort. Er wonen op dat terrein 185 cliënten. Ook staan er nog 17 appartementen in Zandvoort-Noord, 18 appartementen en een kleinschalige woonvoorziening in Haarlem. Naast deze interne voorzieningen biedt Nieuw Unicum ook ondersteuning aan mensen die zelfstandig wonen. Zoals in het voorwoord al beschreven gaan wij bij Nieuw Unicum een trainingsgroep opzetten voor de chronische CVA-cliënten, waarbij meer bewegen centraal staat met in het bijzonder het lopen. Door middel van deze oefengroep willen wij de effectiviteit van de afdeling fysiotherapie in Nieuw Unicum vergroten, tevens zorgt deze groep voor een stuk lotgenoten contact tussen de CVA-cliënten. Nieuw Unicum heeft de beschikking over een ruime trainingsruimte en er zijn voldoende mogelijkheden om een groepstraining aan te bieden. 4

5 Inclusie/exclusie criteria Dit protocol is geschreven voor cliënten in de chronische fase. Aan de hand van dit gegeven, zijn er in- en exclusiecriteria opgesteld. Deze zijn tot stand gekomen met behulp van de opdrachtgever en de begeleider vanuit de Hogeschool van Amsterdam. Cursisten die niet aan de inclusiecriteria voldoen, worden niet toegelaten tot de cursus. Dit heeft te maken met de veiligheid van de cursist en de begeleider. Inclusiecriteria CVA-cliënten in de chronische fase Cliënten kunnen lopen al dan niet gebruik makend van een loophulpmiddel Cliënten kunnen staan, al dan niet gebruik makend van een hulpmiddel Cliënten moeten in staat zijn om te communiceren Minimale score van 15 punten bij de Berg balance scale (Bijlage 1) Minimale score van FAC 3 bij de Functional Ambulation Categories (Bijlage 2) De cliënten moeten in staat zijn om 30 meter te lopen binnen 6 minuten (Bijlage 3) Exclusiecriteria Cliënten die niet kunnen lopen al dan niet met loophulpmiddel Cliënten die de uitleg/instructies niet meer begrijpen en/of kunnen uitvoeren vanwege een cognitieve stoornis CVA-cliënten in de chronische fase: De CVA-cliënten in onze trainingsgroep moeten in de chronische fase zitten omdat: De groepstraining gericht is op chronische CVA-cliënten. In Nieuw Unicum alleen chronische cliënten wonen. Cliënten kunnen lopen al dan niet gebruik makend van een loophulpmiddel: De training is gericht op meer bewegen in het algemeen met in het bijzonder het lopen. Cliënten moeten kunnen lopen (evt. met loophulpmiddel) anders is de training niet zinvol voor hen. Cliënten moeten in staat zijn om te communiceren: Ze moeten kunnen bevestigen dat ze begrijpen wat de instructies en opdrachten zijn. De verantwoording over de meetinstrumenten staat beschreven in het volgende hoofdstuk. 5

6 Meetinstrumenten Tijdens het selecteren van de meetinstrumenten is er gelet op de betrouwbaarheid en validiteit. Daarom hebben we testen geselecteerd die zijn beschreven in de KNGF-Richtlijn Beroerte. Van de testen die in deze richtlijn staan beschreven is aangetoond dat ze betrouwbaar en valide zijn. Ook is er voor gekozen om veel testen niet uit te voeren, omdat deze informatie geven die voor de oefengroep niet van toepassing is. Meetinstrument Omschrijving 6 minuten looptest Het analyseren van gangpatroon, loopsnelheid en uithoudingsvermogen Berg Balance Scale Het analyseren van evenwicht Functional Ambulation Categories Evalueert de mate van zelfstandigheid van lopen van de cliënt SIP 68 Analysering van gedrag 30 sec Repetition Maximum test Testen op huidige kracht 8 Repetition Maximum test Testen om maximale kracht te bepalen 6 Minuten looptest (bijlage 3) Er is bewust voor gekozen om de 10 meter looptest en de Timed Up & Go test niet te gebruiken. Veel aspecten van deze testen komen terug in de Berg Balance scale. Het is niet de bedoeling om het looppatroon te verbeteren. We zullen ons richten op het uithoudingsvermogen. Het uithoudingsvermogen komt in de 6 minuten looptest sterker naar voren. Voor het uithoudingsvermogen zou er ook gebruik gemaakt kunnen worden van de Astrand fietstest. Deze test is volgens de KNGF-richtlijn COPD valide en betrouwbaar. Hier is niet voor gekozen omdat we ons niet willen richten op het fietsen, maar op het lopen. De minimale afstand die gelopen moet worden is 30 meter. 30 Meter is niet ver, maar het is de bedoeling om de oefengroep laagdrempelig te houden. Op die manier zullen er veel meer cliënten kunnen participeren in deze oefengroep. Wanneer de 30 meter gelopen is binnen de 6 minuten, zal de cliënt door moeten lopen. Deze totale afstand zal worden genoteerd. Op die manier kunnen we de testresultaten later in de cursus gebruiken als vergelijkingsmateriaal. Berg Balance Scale (bijlage 1) Er is gekozen voor een score van minimaal 15 punten, omdat het niveau van de oefengroep anders te laag wordt. Als we de score hoger stellen, zijn er veel minder cliënten die kunnen participeren in de oefengroep. Door middel van het afnemen van deze test, krijgen wij een beter beeld over de cliënten. Op die manier kunnen we bepalen wie er zorg afhankelijk zijn en wie minder. In de literatuur is aangetoond dat de responsiviteit laag is wanneer de Berg Balance Scale wordt getest in de chronische fase. 3 Ook daarom is er voor gekozen de score laag te houden, maar niet lager dan 15 punten. Functional Ambulation Categories (bijlage 2) Er is in deze test voor een minimale score van FAC 3 gekozen. Op die manier kan er een oefengroep worden opgesteld die zelfstandig kan oefenen zonder dat er een therapeut fysieke ondersteuning moet geven. Deze test wordt aanbevolen door de KNGF-Richtlijn Beroerte. SIP 68 (bijlage 4) De Sickness Impact Profile (SIP 68) is een instrument waarmee beoogd wordt de effecten van de gezondheidszorg op de gezondheid te meten. De SIP is gericht op belemmeringen van het gedrag ten gevolge van de ziekte en niet op de ziekte zelf. Sickness Impact is gedefinieerd als 6

7 dysfuncties, gemeten in termen van gedragsveranderingen die een beperking van de gewone dagelijkse handelingen van de betrokkene betekenen. 11 Wij hebben gekozen om gebruik te maken van deze vragenlijst omdat deze lijst ons een goed beeld kan geven van hoe het gaat met de cliënt in het dagelijkse leven en hoe hij/zij de dag doorbrengt. 30sec Repetition Maximum Test 16 Dit meetinstrument meet de kracht. Het bestaat uit een 3-tal testen. De lateral step-up (1), sit to stand (2) en de half knee rise (3) test. In een tijd van 30 seconden wordt 1 onderdeel uitgevoerd. Het is de bedoeling om binnen 30 seconden zoveel mogelijk herhalingen uit te voeren. Bij oefening 1 en 3 worden beide zijden getest. In totaal zijn er dus 5 uitkomsten die genoteerd worden en vergeleken worden bij de evaluatie. 8 Repetition Maximum Test (8RM) 15 Om te kunnen bepalen wat de intensiteit van de training per cliënt moet zijn, zullen er een aantal krachttesten gedaan moeten worden. Dit zijn functionele en niet functionele testen. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de 8 RM test. Dit staat gelijk aan 80% van 1 RM. Alleen door middel van goede intensieve begeleiding bij de test, is deze betrouwbaar. Alleen dan zegt de test iets over de maximale kracht. 7

8 Intake Aan het begin zal de cliënt uitleg krijgen over inhoud van de intake en de redenen daarvan. Iedere cliënt zal afzonderlijk zijn intake hebben. Dit omdat er tijdens de intake directe begeleiding nodig is. Er is gekozen om de intake te verdelen in 2 sessies. In de praktijk van Nieuw Unicum is ondervonden dat een intake maximaal 45 minuten mag duren. De cliënten zijn na 45 minuten moe en kunnen dan niet meer optimaal presteren. In 45 minuten is het niet mogelijk om alle testen af te nemen. Intake moment 1 Tijdens intake moment 1 zullen twee meetinstrumenten worden getest: 6 minuten looptest Vragenlijst Intake moment 2 Tijdens intake moment 2 zullen twee meetinstrumenten worden getest: Berg Balance Scale 30 sec Repetition Maximum test Verantwoording De indeling van deze intakes zijn bepaald aan de hand van het tijdsbestek dat ieder meetinstrument inneemt. Op deze manier zullen intake 1 en intake 2 beiden ongeveer 30 minuten duren. De cliënt kan op deze manier optimaal presteren en is niet helemaal uitgeput na afloop van de intake. De Functional Ambulation Categories kunnen bepaald worden tijdens de 6 minuten looptest. Daar is geen specifiek moment voor nodig. Aan de hand van de gegevens die verkregen zijn uit de intake, kunnen er aandachtspunten vastgesteld worden. Deze kunnen per bijeenkomst worden bijgesteld. In de bijlagen worden de meetinstrumenten beschreven. Eerder in dit document staan de verantwoordingen van de meetinstrumenten beschreven. 8

9 Onderbouwing van de Trainingen In dit hoofdstuk staat beschreven wat de vaste indeling is voor een bijeenkomst en wat de onderbouwing is voor de verschillende trainingsprincipes. Tijdens het maken van de trainingen is er op gelet dat het aspect lopen en een andere functionele handeling in iedere training terug komt. Warming-up Gezamenlijk gedeelte Specifiek gedeelte Cooling down Afsluiting en evaluatie Tijdschema Warming-up Gezamenlijk gedeelte Specifiek gedeelte - Lateral step up (links en rechts) - Rust - Half knee rise (links en rechts) - Sit to stand Cooling down Afsluiting en evaluatie 5 min 5 min 30 min 10 min 10 min 1 uur durend programma Warming-up De warming-up zal bestaan uit aerobic oefeningen op muziek die uitgevoerd kunnen worden in de rolstoel. Gezamenlijk gedeelte Na de warming-up kan het gezamenlijke gedeelte starten. Dit zal in de meeste gevallen een groepsoefening zijn. Enkele keren zal het aerobic gedeelte 5 minuten langer door lopen. Specifiek gedeelte Het specifieke gedeelte bestaat uit 4 verschillende stations. Iedereen voert dezelfde opdracht uit, alleen de intensiteit is per cliënt verschillend. Er is 1 station waarin wordt gerust. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Dat zal iedere sessie zo zijn. Afsluiting en evaluatie De afsluiting is een moment om als groep gezellig samen te zijn. Het is goed voor het lotgenoten contact om hier mee af te sluiten. Tijdens dit moment zal er wat gedronken worden en is er ruimte om de sessie te evalueren. 9

10 De trainingsprincipes Op deze pagina s staan de verschillende trainingsprincipes uitgelicht en verantwoord. Krachttraining De KNGF-richtlijn voor beroerte schrijft voor om spierkracht van de onderste extremiteiten te trainen. 1 Hierdoor zal de loopsnelheid verbeteren. De literatuur bevestigt deze uitspraak.. De krachttraining zal wel in combinatie met andere trainingsmethoden gegeven worden zoals circuittraining en aerobics. De literatuur laat zien dat dit veel effect heeft op het verbeteren van het looppatroon en het uithoudingsvermogen. Spasticiteit zal hierdoor niet toenemen. 2 Kim et.al (2003) In 2003 onderzochten Kim et.al bij chronische CVA-patiënten de relatie tussen de momenten (het product van kracht en afstand tot deze kracht) van verschillende spiergroepen in de onderste extremiteit en twee functionele taken: het gewone lopen en het traplopen. Het onderzoek, een transversaal onderzoek, werd gedaan onder twintig CVA-patiënten. Kim et.al stelden dat correlaties (samenhang) tussen spiermomenten en functionele taken van de nonparetische zijde soms even hoog als of hoger dan bij de aangedane zijde waren. Zij suggereren hieruit dat de functie van het non-paretische been een belangrijke rol speelt bij de behandeling. N.a.v. het onderzoek concludeerden Kim et.al dat er een duidelijke correlatie bestaat tussen de isokinetische spiermomenten van verschillende spiergroepen in de onderste extremiteit en de snelheid van het (trap)lopen. 6 Ouellete et.al (2004) Het doel van het onderzoek van Ouellete et.al (2004) was het evalueren van de effectiviteit van progressieve weerstandstraining (PRT) m.b.t. de spierkracht van de onderste extremiteit. Daarnaast werd er gekeken naar de functies en beperkingen. Het onderzoek werd gedaan onder 42 chronische CVA-patiënten. Ouellete et.al concluderen dat een 12-weeks intensief programma met weerstandstraining voor de onderste extremiteit spierkrachtverbetering tot gevolg heeft voor zowel het paretische als het non-paretische been. 7 Flansbjer et.al (2006) Het doel van dit onderzoek was de relatie bepalen tussen de spierkracht van knieflexie en extensie, loopprestaties en de mate van participatie bij chronische CVA-patiënten. Vijftig mensen waren geïncludeerd in het transversale onderzoek. Flansbjer et.al noemen als beperking in het onderzoek het feit dat er alleen is gekeken naar de spierkracht van de knie. Zwakte van de enkel- en heupspieren, coördinatie en balans werden hierdoor achterwege gelaten, welke misschien ook een invloed hebben op de loopprestaties van CVA-patiënten. N.a.v. het onderzoek concluderen Flansbjer et.al dat spierkracht van de knie een belangrijke voorspellende waarde heeft m.b.t. de mogelijkheid tot lopen. Daarnaast gaan betere loopprestaties samen met een grotere mate van participatie. 8 Yang et.al (2006) Yang et.al deden in 2006 onderzoek naar de effectiviteit van taakgerichte progressieve weerstandstraining van de onderste extremiteiten en naar de functionele vooruitgang bij chronische CVA-patiënten. De conclusie van Yang et.al was dat spierkrachtverbetering behaald wordt door training m.b.v. taakgerichte oefeningen. In de toekomst zal er volgens de auteurs meer onderzoek gedaan moeten worden naar de relatie tussen de verbetering in spierkracht en de vooruitgang in functionaliteit. 9 10

11 Flansbjer et.al (2008) Het RCT van Flansbjer et.al uit 2008 had als doel de effecten te evalueren van progressieve weerstandstraining m.b.t. spierkracht en tonus van de knie, de loopprestaties en de mate van participatie. Het onderzoek had een follow-up na vijf maanden. Flansbjer et.al concludeert dat de loopprestaties van de twee CVA-groepen verbeterd, hieruit zou volgens Flansbjer et.al gesuggereerd kunnen worden dat loopprestaties kunnen verbeteren met elke vorm van training en niet in het bijzonder door training van de spierkracht van de knie. Daarnaast stelt Flansbjer et.al dat er tijdens het onderzoek alleen aandacht werd geschonken aan de spierkracht van de knie, waardoor zwakte van de heupen enkelspieren niet in beeld werd gebracht. Ten slotte was het onderzoek van relatief korte duur (tien weken), wat misschien minder vooruitgang in spierkracht tot gevolg heeft gehad. Flansbjer et.al concludeert dat PRT een effectieve vorm van training is, welke de spierkracht verbetert bij chronische CVA-patiënten. Wat betreft de loopprestaties en de mate van participatie waren er geen directe verbeteringen en dit dient dan ook nader onderzocht te worden in de toekomst. 10 Intensiteit krachttraining Om de kracht van een cliënt te vergroten, zal de intensiteit moeten liggen tussen de 50 en 100 procent van de Fmax van die cliënt. Als er maximaal tussen de één en de dertig herhalingen uitgevoerd kunnen worden, is de belasting een krachtprikkel. 14 Door middel van 2 verschillende testen zal de kracht gemeten worden en zal de intensiteit bepaald worden. 30sec Repetition Maximum Test 16 Deze test, test de kracht van de cliënt. Deze test gebruiken we in de intake om op die manier de huidige kracht van de cliënt te bepalen. Uit onderzoek is gebleken dat deze test betrouwbaar is bij cliënten met een cerebrale parese. Het is de bedoeling dat de cliënt zoveel mogelijk herhalingen van de oefening uitvoert binnen 30 seconden. Het gaat dan over de lateral step-up (1), sit to stand (2) en de half knee rise (3) test. Bij oefening 1 en 3 worden beide zijden getest. In totaal zijn er dus 5 uitkomsten die genoteerd worden en vergeleken worden bij de evaluatie. 8 RM 15 Recent onderzoek heeft aangetoond dat krachttraining bij kinderen met een cerebrale parese effectief is. Voorheen werd er gedacht dat door middel van krachttraining de spasticiteit zou toenemen en/of er afwijkende beweegpatronen zouden kunnen ontstaan. Recent onderzoek toont aan dat de spierkracht vergroot en de functies verbeteren. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de 8 RM test. Dit staat gelijk aan 80% van 1 RM. Van de oefeningen die in het onderzoek gebruikt worden, is bewezen dat ze de kracht vergroten. Deze oefeningen zullen wij daarom ook gebruiken in dit protocol. De 30sec RM test zal gebruikt worden voor het meten van de kracht, en de 8RM zal gebruikt worden om de intensiteit van de oefeningen te bepalen. In het onderzoek waarin deze test werd toegepast, is ook gebruik gemaakt van een leg-press, maar vanwege het ontbreken van een leg-press (en de toepasbaarheid van dit onderdeel in de circuitvorm zoals die in dit protocol wordt toegepast), is dat niet haalbaar. Het weg laten van de leg-press sluit ook beter aan bij de 30sec RM test. De oefeningen zijn in een periode van 12 weken verzwaard. Deze verzwaring van trainingsintensiteit staan in bijlage 5 uitgewerkt. Van deze verzwaring is aangetoond dat ze verbetering geven in kracht. Alleen door middel van goede intensieve begeleiding bij de test, is deze betrouwbaar. 11

12 Uithoudingsvermogen Het uithoudingsvermogen is te verbeteren door middel van duurtraining. Dit is pas te verbeteren wanneer de behandelfrequentie 2 tot 3 maal per week, gedurende 30 minuten is. 1 Het is wetenschappelijk bewezen dat de loopafstand in de 6 minuten looptest hierdoor zal toenemen. 3 Er is voor gekozen om 2 maal per week het uithoudingsvermogen te trainen. Dit in verband met de belasting van de cliënten. Drie bijeenkomsten per week is te belastend voor de cliënten. Volgens de literatuur is deze intensiteit te laag. Wij zijn van mening dat dit in combinatie met de circuittraining voldoende is. Circuittraining Van circuittraining is aangetoond dat ze effectief is. 3 Dit is een combinatie van krachttraining en uithoudingsvermogen. Wevers et.al. 3 Uit Wevers et.al. blijkt dat taakgerichte circuittraining bijdraagt aan een verbetering van het lopen en andere activiteiten bij CVA-patiënten in de chronische fase. In dit onderzoek wordt vermeld dat het zelfs gunstiger is om in de (sub) acute te beginnen. Uit deze systemathic review blijkt dat er door de circuittraining verbetering optreedt van de loopafstand, TUG en step test. Uit één artikel van deze review komt naar voren dat zij niet kunnen aantonen dat de 6MWT, TUG en step test zijn verbeterd. Wevers et.al. schrijven ook dat wanneer er gestopt wordt met de circuittraining er achteruitgang waarneembaar is. Dit blijkt uit de lagere scores op de verschillende meetinstrumenten. Wevers et.al concluderen dat het belangrijk is om met de circuittraining door te gaan, om de verbeteringen te behouden. Ten slotte komt er in het artikel naar voren dat er een drietal voordelen zijn van circuittraining: 1. De oefeningen van de training kunnen naar de individuele patiënt worden aangepast. Hierbij wordt gedacht aan intensiteit, frequentie en duur van de oefeningen. Het is belangrijk dat er wordt getraind op het uithoudingsvermogen van de patiënt en dit is per patiënt verschillend. 2. Lotgenoten contact. 3. Kosten effectief. De patiënten hoeven niet allemaal persoonlijk begeleidt te worden. Er zijn twee fysiotherapeuten die de groep draaien, dit scheelt in de kosten en fysiotherapeuten kunnen andere patiënten behandelen. Dean et.al. Uit Dean et.al. komt naar voren dat taak gerichte circuittraining zorgt voor een verbetering van de functie van het bewegingsapparaat in de chronische fase van een CVA. In deze studie traint de oefengroep vier maal in de week, wat behoorlijk veel is. De oefeningen waren vooral gericht op verbetering van kracht en uithoudingsvermogen van de onderste extremiteiten. Het functionele trainen in deze studie is aangetoond. In de loop van de trainingen werd de snelheid in het lopen en het uithoudingsvermogen beter. De kracht in het paretische been verbeterd bij de opdracht van zit naar stand en bij het staan op het paretische been. Tevens wordt er ook een verbetering gevonden in het niet-paretische been. In een circuittraining kan er op een veilige manier geoefend worden. De begeleider kan op die manier bij het risicovolle onderdeel aansturen. De andere onderdelen kunnen de cliënten zelfstandig uitvoeren. Door middel van supervisie vanaf het risicovolle onderdeel, kan toch de hele zaal overzien worden. 12

13 Aerobics Dit is tevens een vorm van krachttraining en uithoudingsvermogen. Ook van deze manier is wetenschappelijk bewezen dat ze in combinatie met andere trainingsvormen effectief is. 2 De meerwaarde hiervan is dat de cliënten allen met dezelfde oefening bezig zijn wat stimulerend naar elkaar toe kan zijn. Ook kan de begeleider goed overzien wat er gebeurt tijdens de oefeningen. Intensiteit hartslag Wij kiezen er in ons protocol voor om de intensiteit van onze trainingen te koppelen aan de maximale hartslag. De meest nauwkeurige manier om de maximale hartslag te meten is door middel van het uitvoeren van een maximale inspanningstest op een loopband of fietsergometer onder toezicht van een arts of inspanningsfysioloog. Of beter nog bij een sportmedisch adviescentrum. Gezien de cliënten die aan de trainingsgroep deel gaan nemen, lijkt het ons niet van toevoegende waarde om een uitgebreide inspanningstest af te nemen en ook niet haalbaar. Voor de cliënten is het belangrijk dat hun uithoudingsvermogen verbetert met in het oog op de 6 minuten loop test. Zij hoeven geen topsport prestaties te leveren waarbij het veel belangrijker is om de exacte maximale hartslag te meten om effectief te trainen. Er wordt daarom in dit protocol gebruik gemaakt van een bekende en eenvoudige formule gekoppeld aan de leeftijd: Htrain =..% x (220-leeftijd)(+5 zone -5). Ter verduidelijking: Een man van 55 gaat beginnen met trainen in de zone van vetverbranding, deze ligt op 60% van de maximale hartslag. Hieruit volgt dan de volgende berekening: 0,6 x (220-55) (+5 zone -5)= een hartslag tussen de 95 en 105 slagen per minuut. 4 Deze methode is niet wetenschappelijk onderbouwd, maar komt wel dicht in de buurt van de betrouwbare methoden. In overleg met de opdrachtgever zijn we tot de conclusie gekomen dat dit wel de beste toepasbare methode is om te gebruiken bij deze doelgroep. Conclusie Uit onderzoek is gebleken dat krachttraining de loopsnelheid verbeterd. Dat zal wel in combinatie met andere trainingsvormen gegeven moeten worden. Dat doen wij door middel van circuittraining en aerobics. De kracht zal gemeten worden door middel van de 30 sec RM test en de intensiteit zal bepaald worden aan de hand van de 8 RM test. Om de loopafstand te verbeteren, zal getraind moeten worden op het uithoudingsvermogen. Dit doen we door middel van de warming-up en de circuittraining. Tijdens de cooling-down zal de belasting op 60% van de maximale hartslag liggen. Dit zal ook echt gemeten moeten worden. De makkelijkste manier daarvoor is door middel van een saturatiemeter. 13

14 Doelstellingen Voor de CVA-cliënten die aan het oefenprogramma gaan deelnemen zijn er verschillende doelstellingen opgesteld. De componenten die hierin worden meegenomen zijn spierkracht, uithoudingsvermogen en coördinatie. De hieronder beschreven doelstellingen moeten zorgen voor goede lijnen in het oefenprogramma. Het oefenprogramma heeft als hoofddoel het behouden van het huidige uithoudingsvermogen met in het bijzonder het lopen. Dit behouden zal mogelijk ook verbeteren zijn. Dit zal ook constant terug keren. Door het volgen van dit oefenprogramma zal de cliënt zijn huidige kwaliteit van lopen behouden en mogelijk het lopen langer kunnen volhouden en hierdoor eventueel meer kunnen ondernemen. De doelen zullen worden behaald door het volgen van een circuittraining in de oefenzaal onder begeleiding van één a twee fysiotherapeuten. Zij zullen vooral dienen in de coachende rol en cliënten uitleg geven. Het is de bedoeling dat de cliënten zelfstandig lopen al dan niet met een loophulpmiddel. Hoofddoelstelling: Na 12 weken is het algemene uithoudingsvermogen van de cliënt op het huidige niveau gebleven (en mogelijk zelfs verbeterd) met in het bijzonder het lopen op de zes minuten looptest. Subdoelstellingen: Na 12 weken is er behoud (of een mogelijke verbetering) opgetreden van de spierkracht in de onderste extremiteiten uitend in een hogere score op de 8 RM test. Na 12 weken is de cliënt in staat om goed te functioneren binnen een groep en kan de cliënt samenwerken met zijn lotgenoten. De beschikbaarheid van een sociaal netwerk is een belangrijke indicator voor de mogelijkheid van terugkeer in een onafhankelijke woon- en leefsituatie na een CVA. Het heeft ook een positieve invloed op het functionele herstelvermogen van de patiënt (Meijer, R.). Samenwerken is hierbij een eerste vereiste. Wanneer de cliënt goed met andere mensen kan samenwerken en kan zoeken naar oplossingen zal dit positief zijn ten aanzien van het opbouwen of onderhouden van een sociaal netwerk. 5 14

15 Oefenprogramma Het schema dat hieronder is opgesteld, is gemaakt om op een overzichtelijke manier weer te geven welke manier van training er gegeven zal worden. De trainingsmethode die staat beschreven, zal worden gegeven in het algemene deel van de bijeenkomst. Het specifieke deel zal voor iedere cliënt anders zijn. Week Activiteit Trainingsmethode 1 e bijeenkomst Trainingsmethode 2 e bijeenkomst 1 Intake 6 Minuten loop test, vragenlijst Berg Balance Scale, 30 sec RM test 2 Aerobics, groepsoefening en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 3 Aerobics en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 4 Aerobics, groepsoefening en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining + sit to stand test 5 Aerobics en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 6 Aerobics, groepsoefening en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 7 Evaluatie Aerobics, groepsoefening en circuittraining + sit to stand test 6 Minuten loop test, 30 sec RM test 8 Aerobics en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 9 Aerobics, groepsoefening en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 10 Aerobics en circuittraining + sit to stand test Aerobics, groepsoefening en circuittraining 11 Aerobics, groepsoefening en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 12 Aerobics en circuittraining Aerobics, groepsoefening en circuittraining 13 Evaluatie Aerobics, groepsoefening en circuittraining 6 minuten loop test, 30 sec RM test 15

16 De Trainingen Week 2, sessie 1 Algemeen trainingsschema Doelstelling van de bijeenkomst Het verbeteren van de spierkracht in de onderste extremiteiten en het vergroten van het algemene uithoudingsvermogen. Werkvorm Aerobics, groepsoefening en circuittraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. Tijdsduur 60 minuten Intensiteit Zie bijlage 5 Benodigdheden Frisbee (om door te geven) Steps (om op te stappen) Loopbrug (om aan vast te houden) Opdracht De cliënten doen mee aan een gedeelte aerobic en een groepsoefening. Daarna zullen er in een specifiek gedeelte oefeningen gedaan worden. Dit zal in circuitvorm worden uitgevoerd. Uitvoering De fysiotherapeut geeft 2 minuten aerobictraining, daarna volgt 1 minuut rust waarna er nog 2 minuten aerobic zullen volgen. De cliënten zitten allemaal in hun eigen rolstoel. De rolstoelen staan in een kring. De cliënten moeten een voorwerp beide kanten doorgeven. De rolstoelen moeten dus ver genoeg uit elkaar staan zodat ze naar elkaar moeten reiken. De tijd van 3 ronden wordt gemeten om een wedstrijd element toe te voegen. Na 30 seconden rust wordt het voorwerp de andere kant door gegeven. Specifiek gedeelte Er zijn bij het specifieke gedeelte gelijke opdrachten met een verschillende intensiteit. Deze intensiteit kan bepaald aan de hand van de 8 RM test. De intensiteit is dus per cliënt verschillend. In bijlage 5 staan de oefeningen uitgewerkt onder het kopje: Uitwerking van de oefeningen. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Afsluiting en evaluatie 16

17 Week 2, sessie 2 Algemeen trainingsschema Doelstelling van de bijeenkomst Het verbeteren van de spierkracht in de onderste extremiteiten en het vergroten van het algemene uithoudingsvermogen. Werkvorm Aerobics, groepsoefening en circuittraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. Tijdsduur 60 minuten Intensiteit Zie bijlage 5 Benodigdheden Steps Loopbrug Opdracht De cliënten doen mee aan een gedeelte aerobics en een groepsoefening. Daarna zullen er in een specifiek gedeelte oefeningen gedaan worden. Dit zal in circuitvorm worden uitgevoerd. Uitvoering De fysiotherapeut geeft 2 minuten aerobictraining, daarna volgt 1 minuut rust waarna er nog 2 minuten aerobic zullen volgen. De cliënten zitten in hun rolstoel en reiken, om en om, met hun linker hand naar de rechter voet en met de rechterhand naar de linker voet. (Voor zover dat mogelijk is). Deze herhalingen gebeuren op eigen tempo. Deze oefening zal 3 maal worden uitgevoerd met 1 minuut rust tussen de series. Specifiek gedeelte Er zijn bij het specifieke gedeelte gelijke opdrachten met een verschillende intensiteit. Deze intensiteit kan bepaald aan de hand van de 8 RM test. De intensiteit is dus per cliënt verschillend. In bijlage 5 staan de oefeningen uitgewerkt onder het kopje: Uitwerking van de oefeningen. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Afsluiting en evaluatie 17

18 Week 3, sessie 1 Algemeen trainingsschema Doelstelling van de bijeenkomst Het verbeteren van de spierkracht in de onderste extremiteiten en het vergroten van het algemene uithoudingsvermogen. Werkvorm Aerobics en circuittraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. Tijdsduur 60 minuten Intensiteit Zie bijlage 5 Benodigdheden Steps Loopbrug Opdracht De cliënten doen mee aan een gedeelte aerobic. Daarna zullen er in een specifiek gedeelte oefeningen gedaan worden. Dit zal in circuitvorm worden uitgevoerd. Uitvoering De fysiotherapeut geeft 3 minuten aerobictraining, daarna volgt 1 minuut rust, dan komen er nog 2 minuten aerobic om vervolgens nog een minuut rust te houden en na dit laatste rust moment zullen er nog 2 minuten aerobic volgen. Specifiek gedeelte Er zijn bij het specifieke gedeelte gelijke opdrachten met een verschillende intensiteit. Deze intensiteit kan bepaald aan de hand van de 8 RM test. De intensiteit is dus per cliënt verschillend. In bijlage 5 staan de oefeningen uitgewerkt onder het kopje: Uitwerking van de oefeningen. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Afsluiting en evaluatie 18

19 Week 3, sessie 2 Algemeen trainingsschema Doelstelling van de bijeenkomst Het verbeteren van de spierkracht in de onderste extremiteiten en het vergroten van het algemene uithoudingsvermogen. Werkvorm Aerobics, groepsoefening en circuittraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. Tijdsduur 60 minuten Intensiteit Zie bijlage 5 Benodigdheden Frisbee Steps Loopbrug Opdracht De cliënten doen mee aan een gedeelte aerobic en een groepsoefening. Daarna zullen er in een specifiek gedeelte oefeningen gedaan worden. Dit zal in circuitvorm worden uitgevoerd. Uitvoering De fysiotherapeut geeft 2 minuten aerobictraining, daarna volgt 1 minuut rust waarna er nog 2 minuten aerobic zullen volgen. De cliënten zitten allemaal hun eigen rolstoel. De rolstoelen staan in een kring. De cliënten moeten een voorwerp beide kanten doorgeven. De rolstoelen moeten dus ver genoeg uit elkaar staan zodat ze naar elkaar moeten reiken. De tijd van 3 ronden wordt gemeten om een wedstrijd element toe te voegen. Na 30 seconden rust wordt het voorwerp de andere kant door gegeven. Specifiek gedeelte Er zijn bij het specifieke gedeelte gelijke opdrachten met een verschillende intensiteit. Deze intensiteit kan bepaald aan de hand van de 8 RM test. De intensiteit is dus per cliënt verschillend. In bijlage 5 staan de oefeningen uitgewerkt onder het kopje: Uitwerking van de oefeningen. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Afsluiting en evaluatie 19

20 Week 4, sessie 1 Algemeen trainingsschema Doelstelling van de bijeenkomst Het verbeteren van de spierkracht in de onderste extremiteiten en het vergroten van het algemene uithoudingsvermogen. Werkvorm Aerobics, groepsoefening en circuittraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. Tijdsduur 60 minuten Intensiteit Zie bijlage 5 Benodigdheden Lintje Steps Loopbrug Opdracht De cliënten doen mee aan een gedeelte aerobic en een groepsoefening. Daarna zullen er in een specifiek gedeelte oefeningen gedaan worden. Dit zal in circuitvorm worden uitgevoerd. Uitvoering De fysiotherapeut geeft 2 minuten aerobictraining, daarna volgt 1 minuut rust waarna er nog 2 minuten aerobic zullen volgen. Estafette die met iedereen tegelijk gedaan kan worden. Breng een voorwerp naar de andere persoon aan de andere kant van de zaal. Iedereen moet de zaal 3 keer zijn over gestoken. De gezamenlijke tijd wordt gemeten om een stuk wedstrijdelement toe te voegen. Specifiek gedeelte Er zijn bij het specifieke gedeelte gelijke opdrachten met een verschillende intensiteit. Deze intensiteit kan bepaald aan de hand van de 8 RM test. De intensiteit is dus per cliënt verschillend. In bijlage 5 staan de oefeningen uitgewerkt onder het kopje: Uitwerking van de oefeningen. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Afsluiting en evaluatie 20

21 Week 4, sessie 2 Algemeen trainingsschema Doelstelling van de bijeenkomst Het verbeteren van de spierkracht in de onderste extremiteiten en het vergroten van het algemene uithoudingsvermogen. Werkvorm Aerobics, groepsoefening en circuittraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. Tijdsduur 60 minuten Intensiteit Zie bijlage 5 Benodigdheden Steps Loopbrug Opdracht De cliënten doen mee aan een gedeelte aerobic en een groepsoefening. Daarna zullen er in een specifiek gedeelte oefeningen gedaan worden. Dit zal in circuitvorm worden uitgevoerd. Uitvoering De fysiotherapeut geeft 2 minuten aerobictraining, daarna volgt 1 minuut rust waarna er nog 2 minuten aerobic zullen volgen. De cliënten zitten in hun rolstoel en reiken, om en om, met hun linker hand naar de rechter voet en met de rechterhand naar de linker voet. (Voor zover dat mogelijk is). Deze herhalingen gebeuren op eigen tempo. Deze oefening zal 3 maal worden uitgevoerd met 1 minuut rust tussen de series. Specifiek gedeelte Er zijn bij het specifieke gedeelte gelijke opdrachten met een verschillende intensiteit. Deze intensiteit kan bepaald aan de hand van de 8 RM test. De intensiteit is dus per cliënt verschillend. In bijlage 5 staan de oefeningen uitgewerkt onder het kopje: Uitwerking van de oefeningen. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Afsluiting en evaluatie 21

22 Week 5, sessie 1 Algemeen trainingsschema Doelstelling van de bijeenkomst Het verbeteren van de spierkracht in de onderste extremiteiten en het vergroten van het algemene uithoudingsvermogen. Werkvorm Aerobics en circuittraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. Tijdsduur 60 minuten Intensiteit Zie bijlage 5 Benodigdheden Steps Loopbrug Opdracht De cliënten doen mee aan een gedeelte aerobic en een groepsoefening. Daarna zullen er in een specifiek gedeelte oefeningen gedaan worden. Dit zal in circuitvorm worden uitgevoerd. Uitvoering De fysiotherapeut geeft 3 minuten aerobictraining, daarna volgt 1 minuut rust, dan komen er nog 2 minuten aerobic om vervolgens nog een minuut rust te houden en na dit laatste rust moment zullen er nog 2 minuten aerobic volgen. Specifiek gedeelte Er zijn bij het specifieke gedeelte gelijke opdrachten met een verschillende intensiteit. Deze intensiteit kan bepaald aan de hand van de 8 RM test. De intensiteit is dus per cliënt verschillend. In bijlage 5 staan de oefeningen uitgewerkt onder het kopje: Uitwerking van de oefeningen. Cooling Down De cooling down zal gebeuren door middel van fietsen. Er zal 10 minuten worden uitgefietst op een belasting van 60% van de maximale hartslag. Afsluiting en evaluatie 22

28 Week 7, sessie 2 Dit is een individueel evaluatie moment. Zie hoofdstuk evaluatie. 28

40 Week 13, sessie 2 Dit is een individueel evaluatie moment. Zie hoofdstuk evaluatie. 40

41 Evaluatie In het hoofdstuk oefenprogramma was af te lezen dat er iedere 6 weken een evaluatiemoment is. De redenen van het eenmaal per 6 weken evalueren en de inhoud van de evaluatie zijn in dit hoofdstuk uitgeschreven. Om het uithoudingsvermogen van de cliënten op het huidige niveau te houden, zal er iedere week geoefend moeten worden. Het totale programma duurt 13 weken. Dat is een kwartaal. Dit biedt de mogelijkheid om ieder kwartaal een intake uit te voeren bij een cliënt die nog niet heeft deelgenomen aan de oefengroep. De cliënten die al in de oefengroep meedraaien, mogen het kwartaal daarna weer meedoen in de oefengroep. Dit is voor het behoud van de verbeteringen die in het eerdere kwartaal zijn behaald of om achteruitgang te voorkomen. Maar ook in het volgende kwartaal is het hard werken en streven om (nog meer) te verbeteren. Per kwartaal zullen er twee evaluatiemomenten plaats vinden. Deze zullen zijn in de 6 e week nadat de groep de intakes hebben gehad en in de 13 e week. Deze momenten zullen plaats vinden in de tweede sessie van die week. Op die manier zit er dus 6 weken tussen de intake en de eerste evaluatie en tussen de eerste evaluatie en het tweede evaluatiemoment. In het evaluatiemoment zullen een aantal testen worden afgenomen. Er zal gestart worden met de 6 minuten looptest. Dat is de meest belangrijke test, want het hoofddoel van de training is om het huidige uithoudingsvermogen te behouden (en mogelijk zelfs verbeteren), met in het bijzonder het lopen. Na de 6 minuten looptest zal de 30 sec RM test worden uitgevoerd. Door middel van het toepassen van de 8 RM test is de krachttraining wetenschappelijk onderbouwd en kan de intensiteit van het persoonlijke programma worden aangepast. Ook krijgt de cliënt de gelegenheid om feedback te geven over de trainingen. Er is bewust voor gekozen om de Berg Balance Scale niet te testen. In wetenschappelijk onderzoek is geen significante verandering gevonden na circuittraining. 3 41

42 Discussie en aanbevelingen Er is gedurende een periode van 10 weken gewerkt aan dit protocol. Dit is gedaan door het voorgaande protocol goed te bestuderen en nieuwe ideeën op te schrijven. Het idee was om het voorgaande protocol voor een groot deel te gebruiken, maar tijdens het bestuderen kon de conclusie getrokken worden dat er een compleet nieuw protocol geschreven moest worden. Door gebrek aan tijd zijn er nog een aantal zwakke punten in dit protocol. De intensiteit van de maximale hartslag wordt niet getest door middel van een submaximaal test. Je kunt je afvragen of dit noodzakelijk is om precies te weten wat betreft deze groep complexe cliënten. Als dit wordt onderzocht zal de betrouwbaarheid van dit protocol vergroot worden. Nieuw Unicum heeft geen saturatiemeter. Een saturatiemeter is een makkelijke meter die ook de hartslag aangeeft. Je zet de meter op de vinger en binnen 5 seconden heb je een betrouwbare hartslag. Wij raden aan om een saturatiemeter aan te schaffen. Op die manier is de hartslag snel en betrouwbaar te meten. Nieuw Unicum heeft geen leg-press. In onderzoeken naar krachttraining wordt vaak gebruik gemaakt van een leg-press. Een leg-press is betrouwbaar wanneer het om de intensiteit gaat. Hierdoor is de leg-press een betrouwbaar apparaat wanneer het om krachttesten van de onderste extremiteiten gaat. Een leg-press is duur, maar het zou de betrouwbaarheid van dit protocol vergroten. Het protocol is niet getest op effectiviteit. Wel zijn de intakes uitgevoerd. Dit gaf een completer beeld van de cliënten. Er zal dus getest moeten worden of de doelstellingen, die eerder in dit protocol geformuleerd zijn, realiseerbaar zijn. Er zijn nog meer vormen om lotgenotencontact te bevorderen zoals het gebruik maken van dezelfde T-shirts voor de cliënten die deelnemen aan de oefengroep. Deze punten zijn nog onderbelicht. Wij hopen dat er nog een groep studenten zal komen die dit protocol kan gebruiken en onze ideeën en discussiepunten verder kan uitwerken. 42

43 HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM HOGESCHOOL VOOR PARAMEDISCHE OPLEIDINGEN OPLEIDING FYSIOTHERAPIE SAMENVATTING AFSTUDEEROPDRACHT Roel Cnossen en Evert van Dijk April 2009 Juni 2009 Protocol Groepstraining CVA Specifiek Voor Nieuw Unicum Probleemomschrijving/vraagstelling: Er zijn al diverse protocollen opgesteld voor CVA-cliënten. Al deze protocollen zijn nog niet specifiek genoeg. Daardoor is de efficiëntie van de afdeling fysiotherapie niet optimaal. De cliënten hebben hierdoor minder lotgenotencontact en missen ook de meerwaarde van groepstraining. De vraag die door deze gegevens naar voren komt is: Wat is er nodig voor het opzetten van een oefengroep voor complexe CVA-cliënten gericht op meer bewegen met in het bijzonder het lopen, gebruikmakend van de beschikbare protocollen? Samenvatting: Opvallend is dat de in- en exclusiecriteria laagdrempelig zijn. Hierdoor bestaat de kans om een plafond effect te krijgen. Wij hebben een protocol geschreven waaraan iedereen (die na de intake wordt toegelaten) kan meedoen, maar niet wordt belemmerd door het niveau van de andere cliënten. Dit hebben we gedaan door oefeningen te gebruiken die iedereen kan doen, alleen de intensiteit van de oefeningen is per cliënt verschillend. Aanbevelingen (evt. suggesties verdere projecten) De intensiteit van de maximale hartslag wordt nagenoeg niet getest. Je kunt je afvragen of dit noodzakelijk is om precies te weten wat betreft deze groep complexe cliënten. Als dit wordt onderzocht zal de betrouwbaarheid van dit protocol vergroot worden. Wij raden aan om een saturatiemeter aan te schaffen. Op die manier is de hartslag snel en betrouwbaar te meten. Een leg-press is duur, maar het zou de betrouwbaarheid van dit protocol vergroten. Op het gebied van lotgenotencontact is nog meer te bereiken dan nu beschreven is in dit protocol. Het protocol is niet getest op effectiviteit. Wel zijn de intakes uitgevoerd. Dit gaf een completer beeld van de cliënten. Er zal dus getest moeten worden of de doelstellingen, die eerder in dit protocol geformuleerd zijn, realiseerbaar zijn. 43

44 Literatuurlijst 1. KNGF-richtlijn Beroerte 2. Fuscaldi Teixara-Samela L et all. Muscle strengthening and physical conditioning to reduce impairment and disability in chronic stroke survivors: Arch Phys Med Rehabil Vol 80, October 99: Lotte Wevers et all. Effect of task-oriented circuit class training on walking competency after stroke: Am Heart J, 2009: Meijer, R; (2005). Proefschrift AMDAS. Amsterdam, AMC 6. Kim C.M., Eng J.J., The relationship of lower-extremity muscle torque to locomotor performance in people with stroke, in Physical Therapy 2003; 83; Ouellette M.M., LeBrasseur N.K., Bean J.F., Phillips E., Stein J., Frontera W.R., Fielding R.A., High-intensity resistance training improves muscle strength, selfreported function, and disability in long-term stroke survivors, in Stroke 2004; 35; Flansbjer U.B., Downham D., Lexell J., Knee muscle strength, gait performance, and perceived participation after stroke, in Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 2006; 87; Yang Y.R., Wang R.Y., Lin K.H., Chu M.Y., Chan R.C., Task-oriented progressive 10. Flansbjer U.B., Miller M., Downham D., Lexell J., Progressive resistance training after stroke: effects on muscle strength, muscle tone, gait performance and perceived participation, in Journal of Rehabilitation Medicine 2008; 40; Catherine M. Dean, Carol L. Richards, Francine Malouin. Task-Related Circuit Training Improves Performance of Locomotor Tasks in Chronic Stroke: Arch Phys Med Rehabil Vol 81, April J.J. de Morree, M. W. A. Jongert, G. van de Poel (2006) Inspanningsfysiologie, oefentherapie en training. Bohn Stafleu van Loghum, Houten 15. Vanessa A Scholtes, Annet J Dallmeijer, Eugene A Rameckers, Olaf Verschuren, Els Tempelaars, Maartje Hensen en Jules G Becher. Lower limb strength training in children with cerebral palsy, BioMed Central Ltd oktober 2008; Olaf verschuren, Marjolijn Ketelaar, Jan Willem Gorter, Paul J.M. Helders, Tim Takken, Relation between physical fitness and gross motor capacity in children and adolescents with cerebral palsy, Journal compilation, Mac Keith Press 2009;

45 Bijlagen Bijlage 1, Berg Balance Scale, KNGF-richtlijn De Berg Balance Scale (BBS) evalueert het evenwicht en bestaat uit 14 test-items. De items worden gescoord op een 5 punts ordinale schaal (0-4 punten). In totaal zijn 56 punten te behalen. Betrouwbaarheid, validiteit en responsiviteit van deze test zijn aangetoond. Met de BBS kan een inschatting worden gemaakt van de valkans van patiënten met een CVA. Zo blijken scores van < 45 punten op de BBS bij ouderen gepaard te gaan met een verhoogde kans op vallen. Testprotocol Berg Balance Scale Voor het uitvoeren van de test zijn nodig: een stopwatch; een liniaal of meetlint van 25 cm; 2 stoelen (één met en één zonder armleuning, zithoogte ongeveer 45 cm; een krukje of opstapbankje van gemiddelde treehoogte. Instructie Voor elk item wordt een aparte instructie gegeven. Demonstreer het item zo nodig één keer aan de patiënt en/of geef instructies zoals beschreven voor het betreffende onderdeel. De instructie moet beperkt blijven tot de opdracht. Bij twijfel moet de laagste score worden genoteerd. Maak de patiënt duidelijk dat hij zijn evenwicht moet bewaren tijdens het uitvoeren van de opdracht en dat sommige opdrachten tijdgebonden zijn. De keuze welk been voor gezet wordt, op welk been te gaan staan, de afstand tussen de voeten of hoe ver te reiken, wordt aan de patiënt overgelaten. Waar in de tekst gesproken wordt van supervisie wordt verbale ondersteuning bedoeld. De patiënt mag (kan) in dat geval de opdracht niet alleen uitvoeren; supervisie is vereist om de veiligheid te garanderen. Daar waar de patiënt gevraagd wordt om te gaan staan is het de bedoeling dat de patiënt een parallelstand inneemt. Het verdient de voorkeur de test af te nemen in een ruimte waar de patiënt voldoende ruimte heeft om voor zich uit te kijken. De onderzoeker moet proberen te vermijden in het voorwaartse gezichtsveld van de patiënt te gaan staan. Alle items worden uitgevoerd zonder loophulpmiddelen, maar met schoeisel. Een orthese of een sling is wel toegestaan. Testformulier Berg Balance Scale 1 Van zit naar stand Materiaal: stoel met armleuningen Instructie: Zou u op willen staan? Probeert u hierbij niet met uw handen te steunen. 4 De patiënt is in staat om tot stand te komen zonder op de handen te steunen en is vervolgens in staat om los stil te staan. 3 De patiënt is in staat om zelfstandig tot stand te komen met gebruikmaking van de hand(en). 2 De patiënt is na meerdere pogingen in staat om tot stand te komen met gebruikmaking van de handen. 1 De patiënt heeft minimale hulp nodig om tot stand te komen, dan wel om los stil te staan. 0 De patiënt heeft matig tot maximale ondersteuning nodig om tot stand te komen. 45

46 2 Zelfstandig staan Instructie: Kunt u 2 minuten blijven staan zonder u vast te houden? 4 De patiënt is in staat om 2 minuten zelfstandig en veilig te blijven staan. 3 De patiënt is in staat om 2 minuten onder supervisie te blijven staan. 2 De patiënt is in staat om 30 seconden zelfstandig te staan. 1 De patiënt heeft meerdere pogingen nodig om 30 seconden zelfstandig te kunnen blijven staan. 0 De patiënt is niet in staat om 30 seconden zonder ondersteuning te blijven staan. Wanneer de patiënt in staat is 2 minuten zelfstandig te blijven staan, noteer dan 4 punten voor het zelfstandig zitten en vervolg de test met opdracht 4. 3 Zelfstandig zitten Zitten met de rug ongesteund, maar de voeten gesteund op vloer of voetenbankje Materiaal: kruk/stoel/(behandel)bank en zo nodig een voetenbankje Instructie: Kunt u 2 minuten blijven zitten met de armen over elkaar? 4 De patiënt is in staat om 2 minuten veilig en stabiel te blijven zitten. 3 De patiënt is in staat om 2 minuten onder supervisie te blijven zitten. 2 De patiënt is in staat om 30 seconden te blijven zitten. 1 De patiënt is in staat om 10 seconden te blijven zitten. 0 De patiënt is niet in staat om zonder steun 10 seconden te blijven zitten. 4 Van stand naar zit Materiaal: stoel met armleuningen Instructie: Kunt u gaan zitten? 4 De patiënt is in staat om veilig te gaan zitten door minimaal te steunen op de handen. 3 De patiënt controleert de neergaande beweging door te steunen op de handen. 2 De patiënt gebruikt de achterkant van de onderbenen tegen de stoel om de neergaande beweging te controleren. 1 De patiënt is in staat om zelfstandig te gaan zitten, maar heeft geen gecontroleerde neergaande beweging. 0 De patiënt heeft ondersteuning nodig om te gaan zitten. 5 Transfers Materiaal: 2 stoelen, één met en één zonder armleuningen. Zorg ervoor dat de stoelen klaar staan voor een draaiende transfer. Instructie: Wilt u vanuit de stoel met armleuningen opstaan en in de stoel zonder armleuningen gaan zitten? en Kunt u nu weer op de andere stoel gaan zitten? 4 De patiënt is in staat om de heen- en teruggaande transfer veilig uit te voeren door minimaal te steunen op de handen. 3 De patiënt is in staat om een transfer veilig uit te voeren alleen met gebruik van de handen. 2 De patiënt is in staat om een transfer met verbale aanwijzingen en/of supervisie uit te voeren. 1 De patiënt heeft ondersteuning nodig van 1 persoon. 0 De patiënt heeft ondersteuning nodig van 2 personen. 46

47 6 Zelfstandig staan met gesloten ogen Instructie: Kunt u uw ogen sluiten en 10 seconden stil blijven staan? 4 De patiënt is in staat om 10 seconden veilig te blijven staan. 3 De patiënt is in staat om 10 seconden onder supervisie te blijven staan. 2 De patiënt is in staat om 3 seconden te blijven staan. 1 De patiënt is in staat om stil te blijven staan, maar kan de ogen niet 3 seconden gesloten houden. 0 De patiënt heeft hulp nodig om niet te vallen. 7 Zelfstandig staan met de voeten tegen elkaar Instructie: Kunt u uw voeten tegen elkaar aan zetten en 1 minuut los staan? 4 De patiënt is in staat om zelf de voeten tegen elkaar aan te zetten en 1 minuut veilig te blijven staan. 3 De patiënt is in staat om zelf de voeten tegen elkaar aan te zetten en 1 minuut onder supervisie te blijven staan. 2 De patiënt is in staat om zelf de voeten tegen elkaar aan te zetten, maar is niet in staat om 30 seconden te blijven staan. 1 De patiënt heeft hulp nodig om de voeten tegen elkaar aan te zetten en is in staat om 15 seconden de voeten tegen elkaar te houden en te blijven staan. 0 De patiënt heeft hulp nodig om de voeten tegen elkaar aan te zetten en is niet in staat om 15 seconden te blijven staan. 8 Reiken naar voren met uitgestrekte armen in stand Materiaal: meetlint of liniaal Instructie: Kunt u uw voeten naast elkaar zetten en uw armen heffen tot 90º? Strek uw vingers uit en reik naar voren zo ver als u kunt. (Keuze van de afstand tussen de voeten is aan de patiënt. De onderzoeker plaatst een meetlint op de muur of een liniaal aan het eind van de vingertoppen, wanneer de arm 90º opgetild is. De vingers mogen de liniaal of het meetlint op de muur niet raken bij het naar voren reiken. De vastgestelde meting is de afstand naar voren die de vingertoppen halen terwijl de patiënt in de meest voorovergebogen positie is. Vraag de patiënt, indien mogelijk, beide armen te gebruiken om naar voren te reiken om rotatie van de romp te vermijden.) 4 De patiënt is in staat om veilig > 25 cm naar voren te reiken. 3 De patiënt is in staat om veilig > 12 cm naar voren te reiken. 2 De patiënt is in staat om veilig > 5 cm naar voren te reiken. 1 De patiënt reikt wel naar voren, maar heeft hierbij supervisie nodig. 0 De patiënt verliest hierbij het evenwicht / heeft steun nodig van buitenaf. 9 Oppakken van een voorwerp van de grond in stand Materiaal: schoen of pantoffel Instructie: Kunt u de schoen/pantoffel oppakken die voor uw voeten is gelegd? 4 De patiënt is in staat om de schoen/pantoffel veilig en met gemak op te pakken. 3 De patiënt is in staat om de schoen/pantoffel onder supervisie op te pakken. 2 De patiënt is niet in staat om de schoen/pantoffel op te pakken, maar komt wel tot 2-5 cm boven de schoen/pantoffel. 47

48 1 De patiënt is niet in staat om de schoen/pantoffel op te pakken en heeft bij de poging supervisie nodig. 0 De patiënt is niet in staat om te bukken / heeft ondersteuning nodig om veilig te bukken. 10 Draaien met het hoofd over de linker en rechter schouder om naar achteren te kijken in stand Materiaal: willekeurig voorwerp Instructie: Kunt u uw voeten naast elkaar zetten en uw hoofd over uw linker schouder draaien om recht naar achteren te kijken? Herhaal dit naar rechts. (De onderzoeker mag een voorwerp recht achter de patiënt houden, om de draaibeweging te stimuleren). 4 De patiënt is in staat om in beide draairichtingen recht naar achteren te kijken en het gewicht goed over te brengen. 3 De patiënt is in staat om in 1 draairichting recht naar achteren te kijken, brengt bij de andere draairichting het gewicht minder goed over. 2 De patiënt is bij geen van de draairichtingen in staat om volledig recht naar achteren te kijken, maar handhaaft wel het evenwicht. 1 De patiënt heeft supervisie nodig tijdens het draaien. 0 De patiënt heeft ondersteuning nodig om te blijven staan. 11 Volledig om de as draaien (360º) in stand Instructie: Kunt u volledig om uw as draaien? (Laat de patiënt even pauzeren alvorens de volgende opdracht te geven). Kunt u nu de andere kant op draaien? 4 De patiënt is in staat om naar beide kanten veilig 360º te draaien binnen 4 seconden of minder. 3 De patiënt is in staat om binnen 4 seconden veilig 360º te draaien alleen naar 1 kant toe. 2 De patiënt is in staat om naar beide kanten veilig 360º te draaien, maar niet binnen 4 seconden. 1 De patiënt heeft van dichtbij supervisie nodig of verbale aanwijzingen. 0 De patiënt heeft ondersteuning nodig tijdens het draaien. 12 Alternerend plaatsen van voet op krukje/opstapbankje in stand Materiaal: krukje of opstapbankje Instructie: Kunt u uw voet op het krukje/opstapbankje plaatsen? Ga hiermee door totdat elke voet het krukje/opstapbankje 4 keer heeft aangeraakt. 4 De patiënt is in staat om zelfstandig en veilig te staan en 8 stappen in 20 seconden te maken. 3 De patiënt is in staat om zelfstandig te staan en 8 stappen in meer dan 20 seconden te maken. 2 De patiënt is in staat om zelfstandig 4 stappen te maken, maar heeft hierbij supervisie nodig. 1 De patiënt is in staat om met minimale ondersteuning meer dan 2 stappen te maken. 0 De patiënt heeft ondersteuning nodig om niet te vallen / is niet in staat om de opdracht uit te voeren. 13 Staan met één been voor Instructie: Kunt u een voet direct voor de andere plaatsen? Als u voelt dat u uw voet niet precies voor de andere voet kan zetten, probeert u dan uw voet zo neer te zetten dat de hiel van uw voorste voet voorbij de tenen van uw andere voet komt. (Om 3 punten te scoren, moet de lengte van de pas van de ene voet de lengte van de andere voet overschrijden en de 48

49 breedte van deze houding moet de normale pas van de patiënt benaderen. De patiënt mag zelf kiezen welk been hij voor zet). 4 De patiënt is in staat om de voet zelfstandig in het verlengde van de andere te plaatsen en deze positie gedurende 30 seconden te handhaven. 3 De patiënt is in staat om de voet zelfstandig voor de andere te plaatsen en deze positie gedurende 30 seconden te handhaven. 2 De patiënt is in staat om zelfstandig een kleine stap te zetten en deze positie gedurende 30 seconden te handhaven. 1 De patiënt heeft hulp nodig om een stap te zetten, maar kan deze positie wel gedurende 15 seconden handhaven. 0 De patiënt verliest het evenwicht bij het staan / is niet in staat een stap te maken. 14 Staan op één been Instructie: Kunt u zo lang mogelijk op 1 been staan zonder te steunen? 4 De patiënt is in staat om het been zelfstandig op te tillen en deze positie >10 seconden te handhaven. 3 De patiënt is in staat om het been zelfstandig op te tillen en deze positie tussen de 5-10 seconden te handhaven. 2 De patiënt is in staat om het been zelfstandig op te tillen en deze positie minimaal 3 seconden te handhaven. 1 De patiënt probeert het been op te tillen, maar is niet in staat deze positie 3 seconden te handhaven, maar blijft wel zelfstandig staan. 0 De patiënt is niet in staat een poging te ondernemen / heeft hulp nodig om te blijven staan. Scoreformulier Berg Balance Scale Datum 1 van zit naar stand 2 zelfstandig staan 3 zelfstandig zitten 4 van stand naar zit 5 transfers 6 staan met gesloten ogen 7 zelfstandig staan met voeten tegen elkaar 8 reiken naar voren met een uitgestrekte arm in stand 9 oppakken van een voorwerp van de vloer vanuit stand 10 draaien over L en R schouder om naar achteren te kijken in stand 11 volledig om de as draaien (360 ) in stand 12 alternerend plaatsen van de voet op krukje/opstapbankje in stand 13 staan met één been voor 14 staan op één been 49

50 Totaal Opmerkingen (bijvoorbeeld de reden dat de test niet kon worden afgenomen)

51 Bijlage 2, Functional Ambulation Categories, KNGF-richtlijn Beroerte Met de Functional Ambulation Categories (FAC) wordt de mate van zelfstandigheid van lopen van de patiënt geëvalueerd. De categorieën worden gescoord op een ordinale 6- puntsschaal (0-5 punten). Validiteit en betrouwbaarheid zijn aangetoond. De responsiviteit is echter gering. Testprotocol Functional Ambulation Categories Bij het uitvoeren van deze test zijn geen extra attributen nodig. De categorieën zijn als volgt beschreven: Score Categorie Criterium FAC 0 niet of niet functioneel De patiënt kan niet lopen of heeft hierbij hulp nodig van twee of meer personen. FAC 1 afhankelijk (niveau 2) De patiënt heeft continu stevige ondersteuning nodig van een persoon om het gewicht te dragen en de balans te houden. FAC 2 afhankelijk (niveau 2) De patiënt heeft voortdurend of met tussenpozen hulp nodig bij het bewaren van de balans of de coördinatie. FAC 3 supervisie De patiënt heeft voor de veiligheid supervisie nodig van een persoon en behoeft hooguit verbale begeleiding tijdens het lopen. De patiënt heeft echter geen fysiek contact nodig om te kunnen lopen. FAC 4 onafhankelijk beperkt De patiënt kan zelfstandig lopen op een vlakke ondergrond, maar kan niet veilig traplopen, hellingen nemen of op oneffen ondergronden lopen. FAC 5 onafhankelijk onbeperkt De patiënt kan zelfstandig lopen op een vlakke ondergrond, op oneffen ondergrond, op hellingen en kan traplopen. Indien de patiënt een loophulpmiddel gebruikt, moet dit apart vermeld worden (bijvoorbeeld een enkel-voetorthese, ARJO-walker, rollator, elleboogkrukken, vierpoot of wandelstok). Wanneer de patiënt in een loopbrug loopt, wordt een 0 gescoord. Scoreformulier Functional Ambulation Categories Datum Score Loophulpmiddel Opmerkingen (bijvoorbeeld de reden dat de test niet kon worden afgenomen)

52 Bijlage 3, 6 Minuten Loop Test, KNGF-richtlijn Beroerte Zes-minuten looptest De 6 minuten (6MLT) is een test om het uithoudingsvermogen te evalueren. Voor de ADL en de algemene belastbaarheid is een indicatie van het uithoudingsvermogen van belang. Betrouwbaarheid en validiteit zijn bij patiënten met een CVA aangetoond. Testprotocol Zes-minuten looptest Voor het uitvoeren van deze test zijn een meetlint, stoel, stopwatch, en pionnen nodig. Afhankelijk van de beschikbare ruimte worden de pionnen in een vierkant neergezet en de afstand tussen de pionnen gemeten. De patiënt moet tijdens deze test zoveel mogelijk meters lopen in 6 minuten op een comfortabele loopsnelheid. De afstand wordt bepaald door het aantal rondjes dat de patiënt lopend aflegt. Gedurende de test zal de onderzoeker de resterende tijd aan de patiënt doorgeven. Op het moment dat de 6 minuten voorbij zijn, zal de onderzoeker dit aangeven met bijvoorbeeld een fluitsignaal. De patiënt moet dan op de plaats blijven staan zodat de afstand nauwkeurig (meters) kan worden bepaald. In het midden zal een stoel worden geplaatst waarop de patiënt eventueel kan uitrusten. Indien de patiënt eerder stopt dan 6 minuten, worden de tijd en de afstand genoteerd. Cliënt: Datum: Gelopen afstand binnen 6 minuten: Opmerkingen:

53 Bijlage 4, Sickness Impact Profile (SIP 68) 12 Patiëntcode:... Geboortedatum:... Datum:... Leest u, voordat u met het invullen van de lijst begint, deze aanwijzingen nauwkeurig door. Het dagelijkse leven bestaat uit verschillende bezigheden of activiteiten. Soms kunt u al deze activiteiten doen. Het kan ook voorkomen dat u een aantal van deze bezigheden niet meer op de gebruikelijke manier doet, in verband met uw gezondheid of handicap. Bepaalde bezigheden doet u misschien helemaal niet meer, andere korter dan voorheen of op een andere manier. Wij zijn geïnteresseerd in dit soort veranderingen in uw activiteiten die met uw gezondheid te maken hebben. Het kunnen zowel veranderingen zijn die pas kort geleden zijn opgetreden, als al langer bestaande veranderingen. Leest u de uitspraken één voor één door en bedenk of een uitspraak op de dag dat u de lijst invult op u van toepassing is. Ga vervolgens na of die uitspraak op u van toepassing is vanwege uw gezondheid. Als dat zo is dan zet u een kruisje voor deze uitspraak, en gaat u verder naar de volgende. Voorbeeld Een van de uitspraken is: O Ik blijf de meeste tijd thuis. Als deze uitspraak vandaag voor u van toepassing is en te maken heeft met uw gezondheid, dan zet u een kruisje voor de uitspraak. O Ik blijf de meeste tijd thuis. Ook als u langere tijd in verband met uw gezondheid de meeste tijd thuis blijft kruist u de uitspraak aan. Als u vandaag de meeste tijd thuis blijft, omdat u bijv. een boek wilt lezen of omdat het te vies weer is om naar buiten te gaan, dan zet u geen kruisje. Het feit dat u thuis bent heeft dan niet met uw gezondheid te maken maar met het lezen of het weer. 53

54 Kruis alleen die uitspraken aan waarvan u zeker weet dat ze op uw huidige situatie van toepassing zijn en tevens samenhangen met uw gezondheid. 1. O Ik verplaats mij alleen maar met een rolstoel. 2. O Ik krijg mijn kleren alleen maar aan als iemand mij helpt. 3. O Ik kom niet op eigen kracht in of uit bed of stoel, maar wordt verplaatst door iemand of door een mechanisch hulpmiddel. 4. O Ik kom alleen maar overeind als iemand mij helpt. 5. O Ik maak mijn kleren niet zelf dicht, maar heb hierbij hulp nodig. Bijv. met knopen, ritssluitingen en schoenveters. 6. O Ik loop helemaal niet. 7. O Ik loop helemaal geen trappen. 8. O Moeilijke bewegingen voer ik alleen maar uit als iemand mij helpt. Bijv. in- of uitstappen van een auto of het bad. 9. O Ik was mij niet helemaal zelf. Bijv. ik heb hulp nodig bij het in bad gaan. 10. O Ik was mezelf helemaal niet, maar word door iemand gewassen. 11. O Ik heb geen controle over mijn blaas. 12. O Ik ben erg onhandig in mijn bewegingen. 13. O Ik kan mijn ontlasting niet ophouden. 14. O Ik eet zelf, met hulp van iemand anders. 15. O Ik kan mijn evenwicht niet bewaren. 16. O Ik maak, met hulp, gebruik van een beddenpan of ondersteek. 17. O Ik verander bijna niet van lichaamshouding. O Zet hier een kruisje als u iedere uitspraak op deze pagina gelezen heeft. 54

55 Kruis alleen die uitspraken aan waarvan u zeker weet dat ze op uw huidige situatie van toepassing zijn en tevens samenhangen met uw gezondheid. 1. O Ik loop trappen langzamer op en af. Bijv. met één trede tegelijk, of ik sta vaak stil. 2. O Ik loop kleinere afstanden of ik sta vaak stil om te rusten. 3. O Ik loop langzamer. 4. O Traplopen doe ik alleen met hulpmiddelen. Bijv. de leuning, een stok of krukken. 5. O Ik loop zonder hulp, maar met moeite. Bijv. ik loop mank, waggel, strompel, heb stijf been. 6. O Ik kniel, hurk of buk alleen maar wanneer ik me aan iets vasthoud. 7. O Ik loop geen heuvels op en af. 8. O Ik kom alleen in en uit bed of stoel wanneer ik me aan iets vasthoud, of door gebruik te maken van een stok of driepoot. 9. O Ik sta maar korte tijd achtereen. 10. O Ik kleed me wel zelf aan, maar het gaat erg langzaam. 11. O Ik heb moeite met dingen waarbij ik mijn handen moet gebruiken. Bijv. de kraan open- en dichtdraaien, omgaan met keukengerei, naaien, timmerwerk. 12. O Ik kan mijn handen of vingers beperkt of moeilijk bewegen. O Zet hier een kruisje als u iedere uitspraak op deze pagina gelezen heeft. 55

56 Kruis alleen die uitspraken aan waarvan u zeker weet dat ze op uw huidige situatie van toepassing zijn en tevens samenhangen met uw gezondheid 1. O Ik heb moeite met het doordenken en oplossen van problemen. Bijv. met plannen maken, besluiten nemen, nieuwe dingen leren. 2. O Ik heb moeite met handelingen waarbij ik me moet concentreren en nadenken. 3. O Ik reageer traag op wat er gezegd of gedaan wordt. 4. O Ik maak meer vergissingen of fouten dan gebruikelijk. 5. O Ik houd mijn aandacht nergens lang bij. 6. O Ik vergeet veel. Bijv. de dingen die pas gelden gebeurd zijn, waar ik dingen gelaten heb, afspraken die ik heb gemaakt. 7. O Ik ben in de war en begin aan verschillende dingen tegelijk. 8. O Ik spreek onduidelijk als ik onder spanning sta. 9. O Ik heb moeite met spreken. Bijv. ik kan niet verder, ik stotter, stamel, spreek woorden onduidelijk uit. 10. O Ik maak dingen waar ik aan begin niet af. 11. O Ik heb moeite met schrijven of typen. O Zet hier een kruisje als u iedere uitspraak op deze pagina gelezen heeft. 56

57 Kruis alleen die uitspraken aan waarvan u zeker weet dat ze op uw huidige situatie van toepassing zijn en tevens samenhangen met uw gezondheid. 1. O Mijn sexuele activiteit is minder geworden. 2. O Ik blijf korter bij vrienden op bezoek. 3. O Ik drink minder. Bijv. Koffie, thee, alcohol, frisdrank, melk. 4. O Ik neem minder deel aan sociale activiteiten. Bijv. Buurtwerk, verenigingen, kerk. 5. O Ik neem minder deel aan sociale activiteiten in groepsverband. 6. O Ik ga minder vaak uit. 7. O Ik ga alleen maar korte tijd van huis. 8. O Ik eet veel minder dan gewoonlijk. 9. O Ik doe geen zwaar werk in en om het huis. 10. O Met mijn hobby s en andere vrijetijdsbesteding houd ik me minder lang achtereen bezig. 11. O Ik doe minder aan het dagelijkse werk in en om het huis. 12. O Ik doe minder aan sommige van mijn gebruikelijke niet actieve vrijetijdsbesteding. Bijv. TV kijken, kaarten, lezen. O Zet hier een kruisje als u iedere uitspraak op deze pagina gelezen heeft. 57

58 Kruis alleen die uitspraken aan waarvan u zeker weet dat ze op uw huidige situatie van toepassing zijn en tevens samenhangen met uw gezondheid. 1. O Ik ben vaak prikkelbaar tegen de mensen om me heen. Bijv. ik val tegen hen uit, geef scherpe antwoorden, heb snel kritiek. 2. O Ik doe onaangenaam tegen mijn naaste familie of huisgenoten. Bijv. ik doe hatelijk of ben koppig. 3. O Ik val regelmatig kwaad uit tegen mijn naaste familie of huisgenoten. Bijv. ik sla naar ze, schreeuw, gooi dingen naar ze. 4. O Ik reageer geprikkeld en ongeduldig op mezelf. Bijv. ik zeg slechte dingen over mezelf, scheld op mezelf, of geef mezelf de schuld van dingen die gebeuren. 5. O Ik maak minder gekheid met mijn naaste familie of huisgenoten dan gewoonlijk. 6. O Ik praat minder tegen mensen in mijn omgeving. O Zet hier een kruisje als u iedere uitspraak op deze pagina gelezen heeft. 58

59 Kruis alleen die uitspraken aan waarvan u zeker weet dat ze op uw huidige situatie van toepassing zijn en tevens samenhangen met uw gezondheid. 1. O Ik doe geen van de boodschappen meer die ik anders wel deed. 2. O Ik ga de stad niet in. 3. O Ik doe niets meer aan het schoonmaken van het huis. 4. O Ik doe niets meer aan het dagelijkse werk in en om het huis. 5. O Ik blijf de meeste tijd thuis. 6. O Ik doe de was niet meer. 7. O Ik ga helemaal niet op visite. 8. O Ik verplaats me alleen maar binnenshuis (in huis of flat). 9. O Ik ben gestopt met het verzorgen van persoonlijke of huishoudelijke financiële zaken. Bijv. rekeningen betalen, gireren, bijhouden van het huishoudboekje. 10. O In het donker of op slecht verlichte plaatsen kan ik mij zonder hulp niet redden. O Zet hier een kruisje als u iedere uitspraak op deze pagina gelezen heeft. 59

60 Bijlage 5, 8 Repetition Maximum 15 Half-knee rise, Step up, Sit to stand Week Doel Set Herhalingen belasting rust 8RM test 1-2 Introductie Oefenen Oefenen met feedback BW BW BW 90s 90s 3-4 Oefenen Oefenen met feedback Intensiteit vergroten Intensiteit vergroten Krachttraining % extra BW 5-10% extra BW 5-10% extra BW 50% van 8RM 50% van 8RM 50% van 8RM 60% van 8RM 60% van 8RM 60% van 8RM 75% van 8RM 75% van 8RM 75% van 8RM 90s 90s 90s 90s 90s 90s Week 4 Week 7 Week 10 Voorwaarden voor de oefening: Het extensiemoment duurt net als het flexiemoment 2 á 3 seconden. De testmomenten zijn iets aangepast, omdat de leg-press niet meer van toepassing is. De 8RM test zal alleen worden toegepast worden op de sit to stand test. Aan de hand van de verbetering die wordt gevonden in die test, kan ook bepaald worden hoeveel de andere oefeningen verzwaard (of gelijk) moeten worden. In het onderzoek werken ze met een weight vest. Bij de cliënten van Nieuw Unicum, zal dit niet van toepassing zijn. In plaats van het gebruik maken van een weight vest, zal het zwaarder of lichter maken van de oefening gedaan worden door middel van de hoogte van de stoel/behandelbank, steps of diepte van de half knee rise. De daadwerkelijke test wordt pas afgenomen wanneer de cliënten de oefening correct kunnen uitvoeren. In het onderzoek werd voor de aanvang van de test eerst geoefend. De cliënt doet dan eerst 3 herhalingen zonder belasting om de oefening goed uit te voeren. Daarna 2 60

61 warming-up setjes van 3 herhalingen op 50 en 70% van de verwachtte 8RM. Na deze warming-up begint de test op 100% van de verwachtte 8RM. Deze set wordt uitgevoerd totdat de cliënt niet meer kan of 10 herhalingen heeft uitgevoerd. Als de cliënt niet tussen de 7 en 9 herhalingen uit komt zal er nog een keer getest moeten worden. Na drie minuten rust zal de test weer starten met een aangepaste intensiteit. Uitwerking van de oefeningen Half Knee Rise Eenzijdige oefening (Voorbeeld: Het rechterbeen wordt getest). 1 Herhaling 1x opstaan en weer terug Start positie Positie: op de vloer (of mat) in halfknielende positie op de linker knie. Handen: links in de zij en echts op de knie (met hulp: in handen van de trainer). Romp: rechtop of licht vooruit. Heupen: Links: Mag variëren van twintig graden flexie tot neutraal (Als de billen maar duidelijk van het onderbeen zijn). Rechts: Varieert van 70 tot 110 graden flexie. Knieën: Links: Op de vloer steunend tussen de 90 en 130 graden flexie. Rechts: Varieert van 70 tot 90 graden flexie. Voeten: Links op de vloer en rechts zo plat mogelijk op de vloer (bij voorkeur hielcontact. Instructies Sta langzaam op. Sta even stil. Ga dan langzaam weer naar de startpositie (Probeer hierbij niet de handen te gebruiken als dat mogelijk is). Therapeut Staat voor de cliënt en geeft verbale aanwijzingen. Strategie Opstaan: Verplaats de romp naar voren door de heupen te buigen totdat de schouder boven de voorste knie zijn. Tijdens het opstaan wordt er steun genomen op het voorste been. Plaats hierna het achterste been naast het voorste, houd dit 1 seconde vast en ga daarna weer na de beginpositie. Herhaal dit 8 maal. Snelheid Het opstaan gaat in 2 á 3 seconden en de teruggaande beweging ook. Goede uitvoering Opstaan vanuit de halfknielende positie terwijl het gewicht wordt genomen op het voorste been. Foute uitvoering Balansverlies, opstaan in een asymmetrische houding, niet in staat zijn om de staande positie voor twee seconden vast te houden, 61

62 Aanpassingen startpositie ongecontroleerde romp, ongecontroleerd weer terug gaan naar de start positie. Als de cliënt contracturen heeft of een orthese is hielcontact niet mogelijk Lateral step up Unilaterale oefening (Voorbeeld: Belasting ligt hierbij op het linkerbeen). 1 herhaling 1 stap op en daarna weer 1 stap af. Start positie Positie: Men staat 10 cm naast of voor de step. Handen: Voor het lichaam, gekruist op de borst of langs het lichaam. Romp: Recht. Heupen: In neutrale positie. Linker been: Gebogen in de knie en heup, de voet neemt plaats op de step. Rechter been: staat recht op de grond. Zorg ervoor dat ook de hiel op de grond staat als dat mogelijk is. Step cm Instructie Stap langzaam op, sta even stil en ga daarna weer langzaam naar beneden. Doe dit zonder handen of coaching (als dat mogelijk is). Trainer Staat voor de cliënt en geeft hooguit verbalde ondersteuning voor de balans. Strategie Opstap: Plaats de rechter voet op de step naast de linker en strek beide knieën zoveel als mogelijk. Pauze: Sta met beide benen 1 seconden op de step. Plaats daarna de rechter voet weer op de vloer en laat de linker staan. Herhaal dit 8 maal en daarna het andere been. Snelheid De opstap in 1 á 2 seconden en de afstap ook in 1 á 2 seconden. Goede uitvoering Op- en afstap met een goede balans en zonder steun aan de trainer. Foute uitvoering Verlies van de balans. Niet in staat zijn om de positie op de step minimaal 1 seconde vast te houden. Op drukken met de armen of ondersteuning van de trainer. 62

63 Aanpassingen startpositie Als de cliënt contracturen heeft of een orthese draagt wardoor er geen heelcontact mogelijk is, mag dit. Sit to stand test (Bilaterale belasting) 1 herhaling 1 maal opstaan en weer gaan zitten Start positie Positie: zittend op een stoel. Handen: Voor het lichaam of gekruist over de borst (evt. met hulp van handen van de trainer). Romp: Recht. Heupen: In 90 graden flexie. Knieën: In 105 graden flexie en de voeten parallel op de grond. De voeten zoveel als mogelijk plat. Stoel Geen armen rugleuning. Hoogte: de stoel moet zo hoog zijn zodat de juiste startpositie kan worden ingenomen. Instructies Sta langzaam op, sta even stil en ga dan weer langzaam zitten. Gebruik hierbij geen steun van de handen (Als dat mogelijk is). Trainer Staat naast of voor de cliënt en geeft alleen verbale instructies. Strategie Beweeg de romp voorwaarts en breng de schouders boven de knieën. Sta op. Sta voor 1 seconde stil. Ga weer zitten. Herhaal dit 8 maal. Snelheid Het opstaan in 3 seconden en het gaan zitten ook weer in 3 seconden. Goede uitvoering Opstaan met een symmetrische heuphouding en deze ook vasthouden in staand positie, de benen en het lichaam zijn gestrekt. 63

Nog meer weergeven