WARMTENETWERK NR 17. HERFST 2013

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "WARMTENETWERK NR 17. HERFST 2013"

Transcriptie

1 WARMTENETWERK NR 17. HERFST 2013 MAGAZINE Vierde generatie warmtenetten op komst Purmerend wint Warmtenetwerk Maatschappijprijs Rotterdam bouwt warmtering met 42 km nieuwe leiding

2 Inhoud 3 Column 4 Introductie nieuwe deelnemers 5 Workshop over de warmtewet 6 Feest van de warmte in Rotterdam 9 Verslag studiereis: Warmte en koude gaan diep in Parijs 12 Innovatie en klantgerichtheid in Purmerend 14 Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk 15 Overhandiging Europees handboek door Sven Werner 16 Platform Industriële Warmte 17 Wind en warmte hebben elkaar nodig 18 Twence wint Global District Energy Award 19 Grote belangstelling voor Maatschappijprijs 20 Nationaal warmtecongres en Geo Heat & Cool Global 21 Tevredenheidsonderzoek Warmtenetwerk 22 Overzicht deelnemers Warmtenetwerk 23 Agenda en colofon Omslagfoto: De nieuwe biomassacentrale De Purmer in aanbouw. Deze centrale zorgt ervoor dat in procent van de warmte in het net van Stadsverwarming Purmerend duurzaam wordt opgewekt. 2 WARMTENETWERK MAGAZINE

3 Introductie Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk. _ WARMTENETWERK meer comfort met minder fossiele energie Rondje om Rotterdam De Nederlandse warmtewereld bewijst zijn kracht met de Rotterdamse warmtering. Vol verbazing keken we naar het plaatje van de warmtering rondom de hoofdstad van Oostenrijk, Wenen, het doel van de eerste studiereis van Warmtenetwerk. Een onvoorstelbare prestatie, zo dachten we. Maar 5 jaar later heeft ons eigen Rotterdam ook een heuse warmtering. Na de snelle aanleg van de warmtetransportleiding langs de zuidkant van de Maas van Rozenburg naar hartje Rotterdam, is nu de aanleg van de Leiding over Noord gestart. In september 2014 moet de transportleiding vanaf Rozenburg langs Schiedam en Vlaardingen naar de EfG-energiecentrale in werking zijn. Daarmee is dan een van de belangrijkste pijlers van het Rotterdam Climate Initiative, 50 procent minder CO 2 in 2025 ten opzichte van 1990, succesvol afgerond. De aannemers leverden in Rotterdam een unieke prestatie Grote getallen De warmtering telt in 2014 een zuidelijke transporttak over een lengte van maar liefst 26 km en een noordelijke met een lengte van ruim 16 km. Deze warmtering is een waar huzarenstuk van de Nederlandse aannemerij. Met verschillende gestuurde boringen onder de waterwegen van Europa s grootste haven en zelfs een gestuurde boring van maar liefst m op een diepte van 60 m onder de wijk Katendrecht door, hebben de Nederlandse aannemers een wereldwijd unieke prestatie geleverd. Niet voor niets is het Rotterdamse project voor gebruik van restwarmte als voorbeeld vermeld in het Energieakkoord, dat in september is getekend door de sociale partners binnen de Sociaal Economische Raad (SER). In dit akkoord is benutting van restwarmte als prioriteit genoemd. Niet alleen Gelukkig staat Rotterdam niet alleen. Een ander spectaculair project is de leiding van Diemen naar Almere. In Alkmaar legt vuilverbrander HVC een warmteleiding dwars door bestaande bouw naar de binnenstad, terwijl Amsterdam de aanleg van een warmteleiding voorbereidt die onder het IJ door zal gaan. Dan krijgt Amsterdam- Noord ook duurzame warmte van afvalverwerker AEB en Waternet en van enkele bedrijven in het havengebied. Ook in Vlaanderen zijn warmtenetten in opkomst. Als alles goed gaat, zal Antwerpen een groot warmtenet krijgen. Opmerkelijk zijn bovendien de vorderingen die in korte tijd met diepe geothermie worden gemaakt. Nederland is nu als voortrekker op de kaart gezet door de Europese geothermieorganisatie EGEC. De warmtesector zit duidelijk niet stil. De afgelopen jaren heeft ze grotere slagen gemaakt waar het gaat om energiebesparing en duurzame energie dan we 5 jaar geleden durfden dromen. _ Klaas de Jong NR 17. HERFST

4 Introductie nieuwe deelnemers Boydens Al meer dan 50 jaar is studiebureau Boydens als onafhankelijk ingenieursbureau actief op het gebied van bouwfysica en technische installaties in gebouwen. Studiebureau Boydens verzorgt ook audits op het gebied van energiegebruik en berekeningen van energieprestatienormen van gebouwen (EPBD in België). Boydens is gevestigd in Loppem, Dilbeek (bij Brussel) en Luxemburg. Steun duurzame warmte Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten en/ of wilt u een bijdrage leveren aan een effectieve infrastructuur voor warmte en koude? Neem dan deel aan Warmtenetwerk. Naast een vermelding op de website en in het magazine, kunnen deelnemers kosteloos naar onze congressen en met korting op studiereis. Ook kunnen ze actief meepraten over warmtebeleid en is er een actief verenigingsnetwerk met innovators, financiers, warmteproducenten, aannemers en beleidsmedewerkers. Stuur voor meer informatie over inschrijven, contributie en overige voordelen een naar info@warmtenetwerk.nl Caleffi Caleffi uit Weert levert in West-Europa apparatuur voor verwarmingsinstallaties van de Caleffi Group. Daaronder bevinden zich ook afleversets, warmtemeters en appendages voor warmtenetten. Vakkennis van installateurs staat centraal bij het bedrijf. Daarom organiseert Caleffi regelmatig trainingen. De Caleffi Academy geeft momenteel opleidingen over waterzijdig inregelen van verwarmingsinstallaties. en EES Holland Adviesbureau Energy Engineering Services (EES) Holland heeft als missie om een duurzame toekomst te bouwen dankzij schone en kosteneffectieve energieoplossingen. EES biedt vanuit jarenlange ervaring diverse diensten aan gaande van het doorlichten van bedrijven voor mogelijke energiebesparende maatregelen, de bepaling en formulering van een duurzame strategie en beleid tot advies over op maat gemaakte oplossingen met bewezen schone en duurzame energietechnologie. Specialiteiten zijn restwarmteterugwinning en optimalisatie van warmtenetten. Sinds juni 2013 zijn ook de diensten van BGP Engineers opgenomen in EES Holland. Siemens Siemens is een topspeler op het gebied van energie. De activiteiten lopen van turbines in centrales en windparken tot regelapparatuur in woningen. Siemens is actief betrokken bij concepten als smart grids en sustainable cities. Voor warmte- en koudenetten levert het bedrijf regelapparatuur, meters en monitoringsystemen. Het hoofdkantoor voor België is gevestigd op het Siemens Business Park in Brussel en voor Nederland in Den Haag. en Omgevingsdienst Haaglanden De in 2013 gestarte Omgevingsdienst Haaglanden (ODH) is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de wettelijke milieutaken voor de regio Haaglanden. De omgevingsdienst handelt milieumeldingen en -klachten af en regelt milieuvergunningen voor de regio. ODH is een uitvoeringsorganisatie die staat voor gezamenlijk werken aan een duurzame leefomgeving. De ODH is zowel vergunningverlener als handhaver en speelt innovatief in op veranderingen in de steeds complexere wet- en regelgeving. _ 4 WARMTENETWERK MAGAZINE

5 Warmtewet door Kamer Per 1 januari geldt de nieuwe Warmtewet. Na goedkeuring door de Eerste Kamer is op 29 juli de Nederlandse Warmtewet gepubliceerd in de Staatscourant. De Warmtewet gaat in op 1 januari De hoofdtaak van de Warmtewet is bescherming van huishoudelijke en kleinzakelijke afnemers van warmte tot een aansluitvermogen van 100 kw. De maximale warmtetarieven zijn gebaseerd op de kosten van een moderne gasketel. Warmteklanten mogen niet duurder uit zijn dan huishoudens die zelf stoken met een gasketel. Daarmee is de Warmtewet een voortzetting van de lijn van het Nmda-tarief dat alle grote warmteleveranciers momenteel hanteren. Kleine warmtenetten en projecten met warmte- en koudeopslag (WKO) die meerdere klanten bedienen, vallen ook onder de Warmtewet. De Autoriteit Consumenten & Markten (ACM) is de handhaver van de Warmtewet. De ACM verleent vergunningen aan warmteleveranciers en controleert tarieven en kwaliteit. Workshop 31 oktober Samen met ACM en advocatenkantoor Bird & Bird houdt Warmtenetwerk op 31 oktober een middag voor exploitanten van warmtenetten en hun adviseurs. De vragen vanuit deze hoek over uitvoering en details van de wet komen dan aan bod. Inschrijven voor deze workshop in BCN Amsterdam Arena is mogelijk op de website van Warmtenetwerk. _ Groene warmte is veel goedkoper dan groene stroom Freya Van den Bossche Vlaamse minister van Enegie foto: wikipedia.org/michiel hendryckx De Warmtewet reguleert niet alleen tarieven, maar schrijft ook de meting van het warmteverbruik voor en heeft bepalingen ten aanzien van het overdrachtspunt tussen warmtenet en verwarmingsinstallatie van de afnemer. Steunregeling Vlaanderen Groene warmte en warmtenetten in Vlaanderen nu ook ondersteund. Het steunpakket voor groene warmte en warmtenetten van minister Freya Van den Bossche is deze zomer goedgekeurd door de Vlaamse regering. De regeling zorgt voor financiële ondersteuning van de productie van groene warmte, het gebruik van restwarmte en de aanleg van warmtenetten. Voor 2013 is een budget van 6,7 miljoen Euro voorzien voor nieuwe projecten. Via een tender zullen de meest kosteneffectieve projecten worden gesteund. Het uiteindelijke doel van de overheid is dat groene warmte een derde tot de helft van de Europese doelstelling voor haar rekening zal nemen. Dat is gebaseerd op een studie van onderzoeksinstituut Vito. België moet in procent van het eindverbruik energie uit duurzame bronnen halen. Groene warmte is veel goedkoper dan groene stroom, aldus minister Van den Bossche. _ NR 17. HERFST

6 AVR finish Feest van de warmte AVR start A VLAAR BOMEN DIE MOETEN WORDEN GEKAPT, WORDEN OPNIEUW OF ERGENS ANDERS AANGEPLANT Warmtenetten zijn weer helemaal terug in Rotterdam, dat na de oorlog zijn plannen voor stadsverwarming startte. En de groeispurt richting aansluitingen brengt veel innovatie met zich mee. Reden voor een feestje. Met een bedrag van 100 miljoen Euro is de 26 km lange Nieuwe Warmteweg van afvalenergiecentrale AVR in Rozenburg naar hartje Rotterdam het grootste contract ooit in de Nederlandse warmtesector. Directeur Cor Hamers van Warmtebedrijf Rotterdam is tot nu toe zeer te spreken over de voortgang. De aanleg van onze transportleiding is boven verwachting voorspoedig verlopen, complimenteerde hij aannemer Visser & Smit Hanab tijdens de Warmtemanifestatie op 16 mei jongstleden in het Rotterdamse Nieuwe Luxor Theater. Voor de Nederlands-Vlaamse organisaties Warmtenetwerk en Buisleiding Industrie Gilde (BIG) was de realisatie van dit project eveneens aanleiding voor een feestelijk congres. In totaal trommelden zij 250 bezoekers voor dit evenement op voordat de inschrijving wegens ruimtegebrek moest worden gesloten. Warmtenetwerk neemt daarbij de bezoekers vanuit de warmtedistributie voor zijn rekening, terwijl de deelnemers van BIG zich bezighouden met buisleidingen waaronder warmteleidingen in het algemeen. Hernieuwde interesse Met haar Climate Initiative zet de stad Rotterdam weer volop in op warmte. Hoewel het Rotterdamse warmtenet al sinds 1948 bestaat, heeft de groei lange tijd stilgestaan door goedkope concurrentie van gas na de vondst van het Slochterenveld in Het Climate Initiative, dat als doel heeft om de CO 2 -uitstoot van de stad in 2025 te halveren ten opzichte van de uitstoot in 1990, ziet warmte als bron van mogelijkheden. De uitbreiding van warmtenetten is een van de belangrijkste pijlers in het initiatief. Dat is geen eenvoudige opgave, want er is geen gemeentelijk energiebedrijf meer in de havenstad. De liberalisatie van de energiemarkt heeft het plaatje in Rotterdam vrij complex gemaakt. De belangrijkste speler bij warmtedistributie is Eneco. Maar liefst 55 Nederlandse gemeenten zijn aandeelhouder van dit energiebedrijf. Ook concurrent Nuon Vattenfall heeft in de afgelopen jaren echter concessies verworven voor warmtelevering in verschillende wijken in Rotterdam. Op 16 mei had Nuon in Rotterdam het equivalent van woningen aangesloten en eind 2013 zal dat zijn. Dan moeten ook de achttien tijdelijke warmtecentrales zijn vervangen door warmte A HEENvan afvalcentrale VLAARDINGEN ROTTERDAM AVR Rozenburg. Eneco heeft nu als warmteproducent de elektriciteitscentrales in Rotterdam die na de liberalisatie van de energie- A WATERTEMPERATUUR: C markt in eigendom ÉCHT zijn WAAR overgegaan van de provincie ANDERE HUISHOUDENS EN MISSCHIEN JOUW FAMILIE KUNNEN Zuid-Holland naar het Duitse energiebedrijf GEBRUIK MAKEN E.ON. VAN WARM WATER EN Een van VERWARMING VIA LEIDING OVER NOORD. die bronnen, de EfG-centrale, zal binnenkort sluiten wat ELK GEZIN DAT GEBRUIK MAAKT VAN DE LEIDING OVER NOORD BESPAART mede aanleiding vormde voor nieuwe warmteleidingen HET GEWICHT om VAN EEN AUTO AAN CO 2. DE LEIDINGEN ZIJN SAMEN EVEN LANG ALS 140 VOETBALVELDEN andere bronnen aan te kunnen sluiten. ACHTER ELKAAR (16,8 KM). 140X Warmtebedrijf Rotterdam 1.000KG In het havengebied van Rotterdam waar zich onder meer veel chemiecomplexen bevinden is heel veel restwarmte voor handen. Maar de benutting vergt grote investeringen en samenwerking op de complexe Rotterdamse warmtemarkt. De stad Rotterdam nam daarom het initiatief tot oprichting van Warmtebedrijf Rotterdam, waarin meerdere van deze belanghebbenden participeren. Zodoende heeft Rotterdam toch weer een organisatie die enigszins vergelijkbaar is met de warmtetak van het Gemeentelijk Energiebedrijf uit vroeger tijden. In het havengebied van Rotterdam is veel restwarmte voor handen In feite bestaat Warmtebedrijf Rotterdam uit twee afzonderlijke vennootschappen, legt directeur Hamers uit. Warmtebedrijf Infra zorgt voor uitkoppeling van restwarmte en voor transport van de warmte. Warmtebedrijf Exploitatie heeft als taken het sluiten en beheren van commerciële contracten, expeditie, bedrijfsontwikkeling en optimalisatie van de warmtelevering. De stad Rotterdam bezit 88 procent van de aandelen van het infrabedrijf en 50 procent van het exploitatiebedrijf. E.ON is de enige andere aandeelhouder van het exploitatiebedrijf; in het infrabedrijf hebben de woningcorporatie Woonbron en de provincie Zuid-Holland respectievelijk 4 en 8 procent van de aandelen. Niet alleen is de provincie Zuid-Holland aandeelhouder in Warmtebedrijf Rotterdam, ze ziet het Rotterdamse initiatief ook als een opstapje naar een provinciaal warmtenet. Daarin zouden de netten van Rotterdam, Den Haag, Leiden en Dordrecht met elkaar en met de Zuid-Hollandse glastuinbouwgebieden kunnen worden verbonden. DE LEIDING GAAT ONDER HET WATER DOOR BIJ DE NIEUWE WATERWEG WATERSNELHEID: 12 KM/H DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINN LEIDING OVER NOORD GEBRUIKT GEEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN. DAT ZIJN BRANDSTOFFEN UIT DE AARDE UIT DE TIJD VAN DE DINOSAURUSSEN. BIJVOORBEELD OLIE, STEENKOOL EN AARDGAS. 0 1M LAAT JE MEESTER OF JUF EEN GROTE STAP NEMEN. ZO DIEP LIGT DE LEIDING ONDER DE GROND DE LEIDING GAAT ONDER DE NIEUW DOOR, DAARVOOR GEBOORD VAN BIJ LANG. DAT ZIJN BI STAPPEN VAN DE 6 WARMTENETWERK MAGAZINE

7 Leiding- Montageprojekten Oldenzaal B.V. IZOEN WORDEN ERSTOORD DE LEIDING GAAT OM NESTEN VAN ZOOGDIEREN HEEN ROTTERDAM DINGEN SCHIEDAM EFG finish EFG start B 2 DAN WANNEER WATER VERWARMD MOET WORDEN VIA EEN GASKETEL 60% minder CO 2 LENGTE: 16,8 KM Afhankelijkheid VOOR VLAARDINGEN EN SCHIEDAM De rol van Warmtebedrijf Rotterdam blijft beperkt tot de infrastructuur en exploitatie; distributie en productie van warmte DIAMETER: behoren 90 CM (BUITEN) niet & 70 tot CM de (BINNEN) taken. De energiebedrijven Eneco en Nuon Vattenfall zijn de afnemers van de warmte, die het Warmtebedrijf transporteert vanaf Rozenburg naar het stadscentrum DUUR van DOENRotterdam. ZO HÉ, DAT KLINKT GOED! Gebruik jij wel eens dure woorden? Dat zijn moelijke Hamers benadrukt, woorden die heel belangrijk klinken. dat Hier leer je er de zes! deelname van E.ON aan Warmtebedrijf TRACÉ Rotterdam van KILOTON cruciaal belang DIAMETER was. De Het ontwerp van de leiding van A naar B. Eén miljoen kilogram. Doorsnede van een cirkel. Een tracé is een plan om van de ene plek naar de andere Leiding over Noord kan jaarlijks 95 kiloton CO 2 besparen. Als je de leiding zou doorsnijden is deze 90 centimeter. te komen. Een plan wordt ook wel ontwerp genoemd. aanloopverliezen DUURZAAM zijn altijd CO het 2 grote knelpunt LEKDETECTIE in de Wat lang blijft bestaan, met een lange levensduur. De afkorting van koolstofdioxide. Speurt lekkage in de leiding op. De warmte van Leiding over Noord is duurzaam omdat CO 2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Teveel CO Een systeem dat aangeeft dat er in de leiding een lek zit. deze gemaakt wordt uit afval. business case van warmtenetten, 2 is slecht voor het milieu, daarom proberen we het zoveel mogelijk te beperken. maar bij de van Rozenbug naar Rotterdam is dat opgelost met doorlevering van warmte aan E.ON, aldus Hamers. De voor de aanleg van deze leiding benodigde 100 miljoen Euro is gefinancierd door de Bank Nederlandse Gemeenten en de Rabobank. Een leidingtracé van 26 km De hoge aanlegkosten geven al aan dat de warmteleiding niet alleen erg lang is, maar dat aannemer Visser & Smit Hanab heel wat moeilijkheden moest overwinnen. In het tracé zitten drukke wegen, een paar grote waterkruisingen, een industriegebied en bestaande stadsgebieden zoals de wijk Katendrecht. De Nederlandse leidingleggers staan wereldwijd aan de top Toch verloopt de aanleg voorspoedig en snel. Daarover is Volkwart Harders, oprichter van FW-Fernwärme-Technik uit Celle, niet verbaasd. De Nederlandse leidingleggers Het Buisleiding Industrie Gilde en Stichting Warmtenetwerk hebben het genoegen u hierbij uit te nodigen voor: WATERTEMPERATUUR: C EN) LENGTE: 16,8 KM WATERSNELHEID: 12 KM/H ROTTERDAM VLAARDINGEN DOOR AFVAL TE VERBRANDEN WORDT ELEKTRICITEIT OPGEWEKT EN KOMT ER WARMTE VRIJ. EN ZO TOVEREN WE HET AFVAL OM IN ENERGIE. 0X 96O METER E WATERWEG WORDT EEN GAT NA EEN KILOMETER JNA GROTE JUF OF DE MEESTER! 1.060X DE WATERVERPLAATSING (12 KM/H) GAAT KEER ZO SNEL ALS DE SNELSTE SLAK OOIT START AANLEG 2014 EERSTE LEVERING ROTTERDAM 2015 DUURZAME WARMTE BESCHIKBAAR RotteRdam wordt TERUG B B staan wereldwijd aan de top. Visser & Smit Hanab heeft bijvoorbeeld eerder al geweldig werk geleverd bij de aanleg van gasleidingen op zee en horizontal gestuurde boringen in Duitsland, licht hij zijn stelling toe. Harders verwijst ook naar een project van een andere Nederlandse aannemer, A. Hak. Die realiseerde in 2012 de aanleg van een warmteleiding van Diemen naar Almere, waarbij maar liefst 5 km van het tracé over de bodem van het IJsselmeer liep. Thermoskan De speciale leidingen van Harders FW, die net als een thermoskan een vacuüm gebruiken voor isolatie, spelen een belangrijke rol in de Nieuwe Warmteweg. Ze zijn gebruikt bij de horizontaal gestuurde boringen om grote obstakels te overwinnen zonder graafwerk. De meest indrukwekkende boring loopt in één keer onder Maashaven, Katendrecht en Rijnhaven door. Deze boring heeft een lengte van m en gaat tot een diepte van 60 m. De staal-in-staal leiding, die in één keer door het boorgat moest worden getrokken, heeft een gewicht van maar liefst kg, ongeveer evenveel als zeventig olifanten. De twee gigantische leidingstukken, eentje voor de aanvoerleiding en eentje voor de retour, werden op de Maasvlakte aan elkaar gelast en vervolgens met sleepboten over water naar het boorgat gebracht. Elke leiding heeft een inwendige diameter van 500 mm. Door een vacuüm tussen de stalen binnenleiding en de stalen buitenleiding te creëren, is het warmteverlies ook over grote afstanden minimaal. De speciale constructie van de staal-in-staal-leidingen maakt het mogelijk om op zowel extreem hoge als extreem lage temperaturen van het medium te werken. FW heeft al ervaring met temperaturen van -196 C tot 400 C. De extreem lage temperaturen zijn bedoeld voor aardgas bijvoorbeeld voor een lng-terminal en stikstof in vloeibare vorm. Foto: Carel Kramer NR 17. HERFST mei 2013

8 2014 AVR finish Leiding- Montageprojekten Oldenzaal B.V. GEMERKT... ER IS IETS AAN DE HAND IN DE BUURT VAN JE SCHOOL ENECO LEGT EEN LEIDING IN DE GROND WAAR WARM WATER DOORHEEN GAAT STROMEN OM HUIZEN, KANTOREN, WINKELS EN SCHOLEN TE VERWARMEN. ENECO DOET DIT OM AAN MEER MENSEN DUURZAME ENERGIE TE LEVEREN, ZODAT WE IN DE TOEKOMST OOK GENOEG ENERGIE HEBBEN VEEL (LEER)PLEZIER B BIJ HET VERBRA STOOM GEMAA GEBRUIKT OM E WEKKEN EN HE OP TE WARMEN DIT WARME WA OVER NOORD N IN ROTTERDAM, IN ROTTERDAM ELEKTRICITEITS DE WARMTE DO ROTTERDAMSE HET AFGEKOELD NAAR AVR (A) G VERWARMD TE DE LEIDING GAAT OM NESTEN VAN ZOOGDIEREN HEEN IN HET BROEDSEIZOEN WORDEN NESTEN NIET VERSTOORD ROTTERDAM AVR start A VLAARDINGEN SCHIEDAM EFG finish EFG start B DEZE MANIER V GEEFT 60% MIN DAN WANNEER MOET WORDEN 60% minder CO 2 BOMEN DIE MOETEN WORDEN GEKAPT, WORDEN OPNIEUW OF ERGENS ANDERS AANGEPLANT 2013 START AANLEG 2014 EERSTE LEVERING ROTTERDAM DE LEIDING GAAT ONDER HET WATER DOOR BIJ DE NIEUWE WATERWEG 2015 DUURZAME WARMTE BESCHIKBAAR VOOR VLAARDINGEN EN SCHIEDAM er A HEEN Eneco s toetje A ROTTERDAM EFG start EFG finish B VLAARDINGEN ROTTERDAM WATERSNELHEID: 12 KM/H LENGTE: 16,8 KM DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINNEN) WATERTEMPERATUUR: C De transportleiding van Warmtebedrijf Rotterdam loopt LEIDING OVER NOORD GEBRUIKT ÉCHT WAAR GEEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN. langs de zuidkant van de rivier en gaat warmte leveren DAT ZIJN BRANDSTOFFEN UIT DE AARDE UIT DE TIJD VAN DE ANDERE HUISHOUDENS EN DINOSAURUSSEN. BIJVOORBEELD MISSCHIEN JOUW FAMILIE KUNNEN OLIE, STEENKOOL EN AARDGAS. GEBRUIK MAKEN VAN WARM WATER EN aan de netten van Eneco VERWARMING en VIA LEIDING NUON OVER NOORD. Vattenfall in Zuid- Rotterdam. Het grootste deel van het bestaande net van ELK GEZIN DAT GEBRUIK MAAKT VAN DE LEIDING OVER NOORD BESPAART Eneco ligt echter ten noorden van de HET rivier. GEWICHT VAN EEN AUTO AAN CO 2 1M. DE LEIDINGEN ZIJN SAMEN EVEN LAAT JE MEESTER OF JUF EEN GROTE Tijdens de warmtemanifestatie LANG ALS 140 VOETBALVELDEN kondigde Frank Kersloot, STAP NEMEN. ZO DIEP LIGT DE LEIDING 140X ACHTER ELKAAR (16,8 KM) KG ONDER DE GROND. directeur operations bij het warmte- en koudebedrijf van Eneco, aan een nieuwe transportleiding aan te zullen leggen voor het noordelijke gebied. Ook voor Rotterdam- Noord zal straks een deel van de warmte komen van AVR s afvalcentrale op Rozenburg. Dat past binnen de strategie van Eneco om zich te richten op duurzame energie. Kersloot ziet als groot bijkomend voordeel van de leiding over noord, dat hierdoor de steden Schiedam en Vlaardingen ten westen van Rotterdam eveneens binnen bereik komen. De leiding over noord krijgt met een binnendiameter van 700 mm bovendien een fors grotere capaciteit dan de leiding ten zuiden van de rivier. De lengte van het tracé is 16,8 km. Bij Rozenburg is een gestuurde boring gepland om de leiding onder de BIJ druk DE AFVALENERGIECENTRALE bevaren Nieuwe VAN AVR Waterweg A IN ROZENBURG WORDT AFVAL VERBRAND die ook de naam Nieuwe BIJ HET VERBRANDEN Warmteweg VAN AFVAL WORDT inspireerde STOOM GEMAAKT. DEZE STOOM WORDT GEBRUIKT OM ELEKTRICITEIT OP TE door te voeren. De planning WEKKEN EN HET is WATER dat IN in DE LEIDINGEN 2014 de leiding al OP TE WARMEN in bedrijf moet zijn om DIT de WARME capaciteit WATER GAAT VIA van LEIDING 250 MW van de OVER NOORD NAAR HUIZEN EN BEDRIJVEN IN ROTTERDAM, VLAARDINGEN EN SCHIEDAM centrale over te nemen. IN ROTTERDAM OP DE LOCATIE VAN DE B ELEKTRICITEITSFABRIEK (EFG) WORDT Afgelopen juli heeft Eneco DE WARMTE de DOORGESTUURD aanleg NAAR in HET vier delen uitbesteed aan Visser & Smit NAAR Hanab, AVR (A) GAAT OM Nijkamp, DAAR OPNIEUW Dura Vermeer ROTTERDAMSE WARMTENET WAARNA HET AFGEKOELDE WATER WEER TERUG VERWARMD TE WORDEN en Siers. Die zijn in september begonnen met de aanleg. DEZE MANIER VAN WARMTE MAKEN, GEEFT 60% MINDER CO 2 -UITSTOOT DAN WANNEER WATER VERWARMD MOET WORDEN VIA EEN GASKETEL 60% minder CO X Actief warmtebeleid DE LEIDING GAAT 96O METER ONDER DE NIEUWE WATERWEG 1.060X De warmte van Leiding over Noord is duurzaam omdat deze gemaakt wordt uit afval. DE WATERVERPLAATSING (12 KM/H) Voor Carl Berg, directeur strategie en investeringen GAAT KEER ZO SNEL ALS DE SNELSTE SLAK OOIT. voor de stadsontwikkeling van Rotterdam zijn de vele recente warmteplannen een duidelijke zaak. Er is zoveel restwarmte in het havengebied, dat je hier wel gebruik van moet maken. Warmtenetten zijn essentieel voor de klimaatdoelstelling van Rotterdam en de stad voert daarom een actief warmtebeleid. Berg erkent overigens dat het gemeentebestuur best wat twijfel moest overwinnen na het debakel met Shell. Die beloofde zijn raffinaderij in Pernis op het warmtenet aan te sluiten en als tegenprestatie gratis restwarmte te leveren, maar kwam de afspraak niet na. Dat leverde een miljoenenverlies op en leidde bijna tot de ondergang van Warmtebedrijf Rotterdam. De nieuwe opzet met meerdere partijen is gezond en maakt een grote uitbreiding van de warmtenetten mogelijk. De gemeente ondersteunt aansluiting op de warmtenetten sinds 2007 met een bouwbesluit. Bij nieuwbouw en renovatie moeten ontwikkelaars onderzoeken of aansluiting haalbaar is. Alleen als dat aantoonbaar nadelig is, hebben de projectontwikkelaars de vrijheid om een andere warmtebron te gebruiken. De vooruitzichten voor de Rotterdamse warmtenetten lijken erg gunstig. Door de innovatieve oplossingen en het actieve beleid, kan Rotterdam bovendien een voorbeeldfunctie vervullen binnen Nederland. _ WATERTEMPERATUUR: DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINNEN) LENGTE: 16,8 KM WATERSNELHEID: 12 KM/H ROTTERDAM VLAARDINGEN DOOR, DAARVOOR WORDT EEN GAT GEBOORD VAN BIJNA EEN KILOMETER LANG. DAT ZIJN BIJNA GROTE STAPPEN VAN DE JUF OF DE MEESTER! DOOR AFVAL TE VERBRANDEN WORDT ELEKTRICITEIT OPGEWEKT EN KOMT ER WARMTE VRIJ. EN ZO TOVEREN WE HET AFVAL OM IN ENERGIE. Uitsnede speel & leer poster Eneco. DUUR DOEN ZO HÉ, DAT KLINKT GOED! Gebruik jij wel eens dure woorden? Dat zijn moelijke woorden die heel belangrijk klinken. Hier leer je er zes! TRACÉ Het ontwerp van de leiding van A naar B. Een tracé is een plan om van de ene plek naar de andere te komen. Een plan wordt ook wel ontwerp genoemd. DUURZAAM Wat lang blijft bestaan, met een lange levensduur. KILOTON Eén miljoen kilogram. Leiding over Noord kan jaarlijks 95 kiloton CO 2 besparen. CO De nieuwe opzet van het warmtenet met meerdere partijen is gezond 2 De afkorting van koolstofdioxide. CO 2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Teveel CO 2 is slecht voor het milieu, daarom proberen we het zoveel mogelijk te beperken. DIAMET Doorsnede van een cirkel. Als je de leiding zou doorsnijden LEKDET Speurt lekkage in de leiding op Een systeem dat aangeeft dat e 8 WARMTENETWERK MAGAZINE 2013 START AANLEG

9 Warmte en koude gaan diep in Parijs Van 13 tot en met 15 juni ging Stichting Warmtenetwerk op studiereis naar Parijs. De Franse hoofdstad beschikt over een van de grootste koudenetten ter wereld, heeft veel kennis op het gebied van geothermie en haalt alles uit de kast om de voorzieningen netjes weg te werken in het volgebouwde stadscentrum. Van 13 tot en met 15 juni ging Stichting Warmtenetwerk met een groep van 44 geïnteresseerden op studiereis naar de Franse hoofdstad. Parijs heeft een lange traditie op het gebied van warmte- en koudenetten, is Europees koploper op het gebied van geothermieprojecten en heeft het grootste koudenet van Europa. Het programma van de studiereis was opgedeeld in twee onderdelen: een minicongres bij aankomst waarbij de groep werd ingeleid in de ins en outs van de Franse warmtewereld en een dag met excursies naar de geothermiecentrale van Melun, een voorstad van Parijs, en de ondergrondse afvalcentrale Isséane. Warmtenetten in Frankrijk Het marktaandeel van warmtenetten in Frankrijk is 6 procent, zo vertelt SNCU s hoofd communicatie Isabelle Guedra tijdens het congres. SNCU, het Syndicat National de Chauffage Urbain, vertegenwoordigt de Franse warmtesector en heeft 71 deelnemende bedrijven. Parijs neemt wat warmtenetten betreft een sterk dominante positie in; een kwart van alle warmteverkoop komt voor rekening van het warmtenet van CPCU in Parijs. Dat net is een van de grootste warmtenetten van Europa; en voorziet in de warmte voor het equivalent van woningen. In Frankrijk ontbreekt het echter aan een landelijk beleid rond warmte- en koudenetten. De warmtenetten zijn hierdoor erg divers en elk net heeft eigen warmtetarieven. Het grootste deel van de afzet zat in 2011 op een prijs tussen de 60 en 74 Euro per MWh (17 tot 20 Euro per GJ), wat iets gunstiger is dan in Nederland en lager dan stookkosten bij individuele verwarming. Frustrerend voor de warmtesector is volgens Guedra de extreem lage uitstoot van 0,18 kg CO 2 voor elektriciteitsopwekking dankzij kerncentrales; gemiddeld levert een kwh warmte in Frankrijk iets meer emissie: 0,185 kg. In Nederland gaan we uit van 0,56 kg/kwh elektriciteit en in werkelijkheid is die uitstoot waarschijnlijk nog veel hoger door de omschakeling van gas naar steenkool. Aan de andere kant valt ook op te merken dat de prestaties van de Franse warmtenetten relatief matig zijn, voornamelijk door een groot aandeel bijstook met olie, gas en zelfs steenkool. Slimme warmtenetten De toekomstige energievoorziening moet veel slimmer zijn dan de huidige om de vraag te kunnen bijhouden volgens het in Parijs gevestigde Internationaal Energie Agentschap (IEA). John Dulac, analist bij de beleidsafdeling energietechnologie, erkent dat verwarming en koeling van gebouwen een groot en groeiend deel van het wereldenergieverbruik vormen. Het agentschap verwacht veel van de integratie van verschillende bronnen tot een smart energiesysteem. Dergelijke systemen gebruiken duurzame bronnen zoals wind, zon en aardwarmte, maar ook warmtekrachtkoppeling (wkk), waterstof en restwarmte uit industrie en datacentra. In 2012 zette het IEA een nieuw programma op voor warmte- en koudenetten en warmtekrachtkoppeling. Deel A van het programma behelst het maken van scorekaarten voor efficiëntie en marktkansen per land voor wkk. Programmadeel B omvat een analyse van de toekomstige rol van wkk en warmte- en koudenetten. De analyse NR 17. HERFST

10 brengt de knelpunten en marktwerking in kaart en geeft aanknopingspunten om deze knelpunten op te lossen. Warmtenetten spelen in de visie van het IEA een kernrol bij de reductie van de CO 2 -emissie. Op 27 juni lanceerde het agentschap het handboek Transition to sustainable buildings. Om een efficiënter gebruik van warmte te promoten en het programma verder te kunnen ontwikkelen, blijft het IEA continu op zoek naar nieuwe praktijkvoorbeelden en technische innovaties. Daarin ziet Dulac ook een rol voor verenigingen als Stichting Warmtenetwerk. Europese trekkers Melun is al sinds 1971 in gebruik. De bodem in de regio Parijs is bij uitstek geschikt voor de winning van warmte voor gebouwverwarming volgens Pierre Ungemach van ingenieursbureau GPC en tevens bestuurslid van een andere energieorganisatie, de Europese geothermieorganisatie EGEC. Hij vertelt dat vooral in de zeventiger jaren, ten tijde van de oliecrisis, veel projecten zijn gerealiseerd. Groei geothermieprojecten maakt onderzoek naar invloedssferen van nabije bronnen noodzakelijk Na de jaren zeventig volgde een periode zonder nieuwe initiatieven. Een aantal bronnen is zelfs gesloten. In de afgelopen jaren is echter sprake van sterke groei. Het grote aantal projecten maakt het zelfs noodzakelijk om bij uitbreidingen ondergronds rekening te houden met de invloedssfeer van nabijgelegen bronnen. Binnen Europa zijn Frankrijk en Duitsland de trekkers. Maar Nederland heeft in korte tijd ook een positie in de Europese top gekregen, aldus Ungemach. Daar zijn al meerdere uitstekende projecten gestart in de glastuinbouw en de Nederlanders hebben uiterst ambitieuze doelen voor de nabije toekomst. 40 Jaren actief Dalkia, beheerder van meer dan achthonderd warmtenetten wereldwijd en een dochterbedrijf van het Franse Veolia, heeft Parijs als thuisbasis. In 1971 realiseerde Dalkia in de Parijse voorstad Melun een warmtenet op geothermie, dat ook door het reisgezelschap is bezocht. De oorspronkelijke bron met een diepte van m is na ruim 40 jaren nog steeds in bedrijf en levert water met een temperatuur van ruim 70 C. De uitstekende waterdoorlatendheid van de bodem op de gekozen diepte maakt bovengrondse pompen voor onttrekking en herinjectie op lage druk mogelijk. Het maximale warmtevermogen van de bron is 10 MW. Hulpketels op stookolie en een wkk op aardgas verzorgden lange tijd extra warmte om de winterpieken op te vangen. Sinds enkele jaren is er echter een warmteleiding naar een nabijgelegen afvalverbrander. Maar het warmtenet profiteert van zijn erfenis: de tanks voor de olieketels zijn omgebouwd voor warmteopslag. Tegenwoordig is diepe aardwarmte in Parijs doodgewoon voor Dalkia, dat 17 van de 29 bronnen in de hoofdstedelijke regio exploiteert. Hybride geothermie Voor de nieuwe ecowijk Fort d Issy-les-Moulineaux bedachten Dalkia s ingenieurs een aardwarmtewinning op een diepte van 600 m. Het warmtenet zal het equivalent van ruim woningen bedienen ondanks de relatief lage temperatuurbron van 28 C. Een andere opmerkelijk project is het wetenschapscentrum Paris Val d Europe. Hier realiseert Dalkia een net voor m 2 aan kantoren en hotels op restwarmte van een datacentrum. Omdat er alleen kantoren in het gebied zijn, is het niet nodig om rekening te houden met de bereiding van warm tapwater en volstaat een relatief lage temperatuur in het warmtenet. Om de warmtelevering te garanderen, heeft Dalkia op verschillende plekken decentrale warmtebuffers in of vlak naast gebouwen geplaatst. Dat kan heel onopvallend, zelfs voor erg grote warmtebuffers. Onzichtbare afvalenergiecentrale Ook een afvalenergiecentrale in hartje centrum, aan de Seine, werken de Fransen zo weg. Het in 2007 gebouwde Isséane kan het huisvuil van meer dan een miljoen Parijzenaars verwerken. Bovengronds is de Isséane slechts enkele meters hoog met fraaie houten gevels en een vegetatie- 10 WARMTENETWERK MAGAZINE

11 De afvalenergiecentrale (rechts) is met zijn 35 m lange ondergrondse schoorsteen vanaf de weg niet te herkennen. dak; een luxe kantoorgebouw als je het niet weet. Zelfs een schoorsteen is niet te zien. Die eindigt direct boven het dak en is zo ontworpen dat er geen condenspluim zichtbaar is. De unieke inpassing in de omgeving heeft wel flink wat gekost: 600 miljoen Euro. De bouwkosten zijn ongeveer 200 miljoen Euro hoger uitgevallen dan begroot. Ter vergelijking: de hoogrendement-afvalenergiecentrale van het Amsterdamse AEB, opgeleverd in 2008, kostte ongeveer 450 miljoen Euro en verbrandt bijna tweemaal zoveel. Tegenover de extra bouwkosten staan wel forse besparingen op transportkosten maximale afstand 8 km en de inkoppeling op het warmtenet vergde slechts een beperkte investering. De Seine als koudebron Waar de Parijse warmtenetten lijden onder lage efficiëntie als gevolg van bijstook, zijn de prestaties van het Parijse koudenet indrukwekkend. Climespace, een dochterbedrijf van GDF Suez, is beheerder van dit net. Tijdens haar presentatie tovert Alexis Tawfik van Climespace een aantal kerngetallen tevoorschijn: totaal koelvermogen: 347 MW; lengte warmteleiding: 70 km; omzet: meer dan 70 miljoen Euro; afname: 500 grote afnemers met vijf miljoen m 2 gekoeld vloeroppervlak, waaronder museum het Louvre, modehuizen Chanel en Christian Dior, Opera Garnier en het Petit Palais. Het aantal afnemers blijft gestaag groeien. Voor hen gaat het niet alleen om kosten en milieu. Gemak en bouwkundige voordelen wegen minstens zo zwaar in de keuze voor een koudenet. Er is geen ruimte nodig voor koelmachines en koeltorens, geen kostbaar onderhoud en geen lawaai van compressoren of ventilatoren. Ondergrondse koudecentrale De koudecentrales zijn voorzien van grote centrifugaalkoelmachines met condensors, die door water uit de Seine worden gekoeld. In de wintermaanden zorgt de Seine voor vrije koeling. In de zomermaanden levert het koudenet water van 4 C. Deze lage temperatuur maakt relatief kleine leidingen mogelijk en geeft de afnemers de kans om hun installatie compact te houden, terwijl de luchtvochtigheid beter is te beheersen dan bij hogere watertemperaturen. Net als bij warmte, is onzichtbaarheid ook voor koeling een thema. De koudecentrale Canada, met een koelvermogen van 50 MW, is in 2002 geheel ondergronds gebouwd aan de oever van de Seine. Wie over de monumentale Pont Alexander III-brug naar de Champs Élysées wandelt, ziet hooguit een groot formaat putdeksel op de kade. Maar voor een bezoek aan de centrale gaat het putdeksel omhoog en komt een trap te voorschijn. De koudecentrale Palais de Tokyo van 2007 heeft hetzelfde vermogen als Canada. Ook deze is kunstig verborgen, maar niet in dezelfde mate als de Canada: hij is onder het monumentale cultuurcentrum zelf gerealiseerd. En dat is precies wat de Parijse warmtesector op deze reis heeft getypeerd. Zonder dat het oude moest wijken of verdrongen werd door te aanwezige systemen, wisten de Parijzenaren de voordelen van moderne koeling en verwarming in hun cultuur op te nemen. _ Van de studiereis naar Parijs is een uitgebreider verslag beschikbaar als pdf. Deze kunt u downloaden op NR 17. HERFST

12 Winnend warmtenet in vogelvlucht Al 30 jaar levert Stadsverwarming Purmerend B.V. warmte in het centrum van regio Waterland. Martijn van Lier vertelt hoe het warmtebedrijf door samen te werken blijft innoveren om duurzaamheid en leveringszekerheid te verbeteren. Het warmtenetwerk van het Noord-Hollandse Purmerend ( inwoners) is opgericht in 1981, toen Purmerend een grote groei doormaakte. In 2007 is het warmtebedrijf verzelfstandigd tot Stadsverwarming Purmerend (SVP) en ondertussen levert het warmte aan woningen en bedrijven in de regio. In 2009 presenteerde het bedrijf bovendien een plan om de efficiëntie en duurzaamheid van het net te verbeteren. Manager Techniek Martijn van Lier vertelt over enkele opvallende samenwerkingen die dit mogelijk maken. Infrarood Vorig jaar werd het Purmerendse warmtenet geplaagd door plotseling waterverlies. De oorzaak van het probleem was duidelijk geworden: een onverwachte en onbedoelde drukstoot in een deel van het net. Maar om dit op te lossen, moet je precies weten waar de lekken zitten en dat is niet eenvoudig. Het waterverlies is met meer dan 65 procent verminderd Normaalgesproken werkt SVP hiervoor samen met Galektron. Dat bedrijf heeft een innovatief systeem om te zoeken naar lekken waarbij inert gas in het water wordt gespoten. Met een speciale gasdetector kun je vervolgens de plek vinden waar water met een spoortje van dat gas uit de leiding stroomt. Voor een groter gebied is dat niet handig meer, tenzij je weet waar je moet zoeken. Een gesprek met een Deense kennis leverde Van Lier bij toeval de oplossing. Het Deense ingenieursbureau COWI heeft zeven eigen vliegtuigen voor onderzoeken vanuit de lucht, vertelt Van Lier. "Ik vroeg COWI of je met zo n vliegtuig ook infraroodfoto s van het ondergrondse warmtenet in Purmerend kan maken om lekkages op te sporen. Na het regelen van een vergunning en in goed overleg met gemeentebestuur en burgers, vloog er niet veel later een toestel van COWI over Purmerend. Het bleek een perfecte oplossing. Met enthousiasme opent Van Lier een luchtopname op zijn computer. De foto is in zwart-wit; warme plekken lichten wit op. Ze leveren voldoende informatie om ter plekke doelgericht verder te zoeken. En het onderzoek leverde een duidelijke meerwaarde op. Van Lier: Soms zaten de problemen op plekken waar je die verwachtte, maar we kwamen ook vaak voor verrassingen te staan. Ondertussen moeten er nog enkele reparaties gebeuren, maar het waterverlies is al met meer dan 65 procent verminderd. Van Lier is er van overtuigd dat luchtfoto s voor warmtenetten een prima hulpmiddel zijn. Lekkages kunnen in een vroeg stadium worden ontdekt, waardoor de reparatie goedkoper is dan wanneer zo n lek zich manifesteert aan de oppervlakte. Groene warmte Niet alleen knapt SVP de netten op om de efficiëntie te verhogen, ook nieuwe warmtebronnen maken het net duurzamer. Van oudsher is SVP alleen distributeur van warmte. Een warmtekrachtcentrale van NUON Vattenfall is vanaf het begin de producent van warmte geweest in Purmerend. Die centrale is voor de huidige partner NUON door de ontwikkelingen op de markt voor elektriciteit echter niet meer rendabel, terwijl gelijktijdig ook Purmerend graag naar groene warmte wilde en het warmtebedrijf een rol als producent overwoog. Aanvankelijk had SVP een heel serieus plan om op een diepte van 3 km warmte te winnen. Dat leek economisch aantrekkelijk, maar na diepgravend onderzoek door de Europese geothermiegoeroe Pierre Ungemach bleek het 12 WARMTENETWERK MAGAZINE

13 Winnaar Maatschappijprijs 2013 Dankzij het nieuwe leidingconcept van Thermaflex is de overlast bij renovatie minimaal. WARMTENETWERK meer comfort met minder fossiele energie Stadsverwarming Purmerend vijfduizend Euro toch niet zo eenvoudig. De bodemlaag onder Purmerend die het warmtebedrijf wilde gebruiken, had weliswaar een mooie temperatuur maar de waterdoorlatendheid was slecht. Het zou te veel pompenergie kosten om voldoende warmte te winnen, zo bleek uit onderzoek van GPC uit Parijs. Gelukkig kwam Van Lier in contact met Staatsbosbeheer (SBB). Daar zochten ze naar een langetermijnoplossing voor het snoeihout uit bossen en andere natuurgebieden. Van Lier: Er was direct een klik tussen SVP en Staatsbosbeheer. Dat leidde tot een strategische samenwerkingsovereenkomst in 2010 en uiteindelijk tot een leveringscontract in 2012, waarin SVP zich verplicht om jaarlijks ton hout af te nemen van Staatsbosbeheer. De houtketels werden in augustus geplaatst door het Deense bedrijf Weiss en worden de komende tijd afgemonteerd. De 44 MW grote biowarmtecentrale De Purmer moet augustus volgend jaar operationeel zijn. Om het net zo efficiënt mogelijk te voeden, krijgt het eerder door COWI geïmplementeerde netmodel TERMIS een belangrijke extra functie. De productie van warmte, distributie en afname moeten immers optimaal op elkaar worden afgestemd. Dit bevordert het rendement van de centrales, reduceert het warmteverlies en verhoogt het comfort bij de klanten tegen de laagst mogelijke kosten. foto's: stadsverwarming purmerend bleek dat huisinstallaties veelal slecht ingeregeld waren, vertelt Van Lier. Daardoor werden grote hoeveelheden verwarmd water onnodig rondgepompt. Om hier verandering in te brengen, nam SVP het initiatief tot het Keurmerk Installateur, waarmee het dit jaar de Warmtenetwerk Maatschappijprijs won. In september 2012 is SVP begonnen met de op stadsverwarming afgestemde trainingen voor regionale installateurs. Door verkeerde inregeling werd onnodig warm water rondgepompt Monteurs en werkvoorbereiders krijgen kosteloos de specifieke kennis op het gebied van stadsverwarming en voor het correct inregelen van de huisinstallaties bijgebracht. Van Lier: Het is werkelijk een win-win-win geworden. Naast een verbetering in kennis, ontvangt het installatiebedrijf het onderscheidende Keurmerk Installateur. Het voordeel voor de klant is dat hij zich, door een gecertificeerde installateur in te schakelen, verzekerd weet van de goede en veilige werking van de warmte-installaties. Daarnaast zal het wooncomfort verbeteren en kunnen de Keurmerk Installateurs klanten verder besparingsadvies geven. _ Gecertificeerde installateurs Ook de consument is niet vergeten in de efficiëntieslag. Uit onderzoek bij huishoudens aangesloten op het warmtenet NR 17. HERFST

14 5 de Jaarbijeenkomst Volle zaal Jaarbijeenkomst weerspiegelt belangstelling voor warmtenetten. Er moesten stoelen bij in de Paradezaal van de Brabanthallen. Naar schatting waren er ongeveer 130 bezoekers en dat was meer dan het aantal inschrijvingen. Uiteraard waren veel bezoekers nieuwsgierig naar de pitches na de pauze, maar ook de sprekers uit Zweden en Finland trokken een volle zaal. foto s: pdkfoto/peter de koning Optimistisch Voorzitter Gijs de Man kon melden dat in Nederland de eerste grote warmtering ontstaat. Bij de warmtemanifestatie Rotterdam eerder dit jaar werd de realisatie van de Nieuwe Warmteweg aan de zuidkant van de Maas gevierd. Nu is de aanleg van de Leiding over Noord gestart. Een succes is ook het aandeel warmteprojecten in de steunregeling voor productie SDE+. Evenals vorig jaar gaat het overgrote deel van het budget dit jaar naar groene warmte en wkk, wat aangeeft hoe concurrerend duurzame warmte is ten opzichte van andere vormen van duurzame energie. Belangrijke aandachtsgebieden bij het lobbywerk in Nederland zijn de Warmtewet, de energienorm met gebiedsmaatregelen (EMG), energielabels en de implementatie van de warmtevisie in de Europese richtlijn EED. In Vlaanderen staan energienormen en EED ook hoog op de prioriteitenlijst. Recent is daar tevens de steunregeling voor groene warmte gepubliceerd. Koen van Overberghe moest hierbij wel melden dat het budget van 6,7 miljoen Euro bij lange na niet voldoende is. Over de financiën van Warmtenetwerk zelf was penningmeester Hendrik Jan Kors wel tevreden. De financiële reserve van Warmtenetwerk daalt dit jaar, maar dat past bij de reserveringen die vorig jaar zijn gemaakt voor activiteiten. De SDE+-aanvragen geven aan hoe concurrerend duurzame warmte is Voorspelling warmtevraag Kaisa Kontu, van de Aalto universiteit in Helsinki, vertelde over haar rekenmodel voor de voorspelling van de actuele warmtevraag. De Finse hoofdstad heeft volgens haar imposante warmte- en koudenetten. Het warmtenet van Helsingin Energeia levert maar liefst 90 procent van de warmtebehoefte van de stad. Tot nu toe voorspelden de Finnen de warmtevraag enkel op basis van de buitentemperatuur. Kontu onderzocht of de vraag beter te voorspellen was op basis van directe meting bij afnemers. Dat leverde interessante uitkomsten op en Kontu kreeg voor haar studie dan ook de eerste Students Award van het Europees technologieplatform voor warmte en koude DHC+. De piek in de warmtevraag was nauwkeuriger te voorspellen door ook bij klanten te meten in plaats van alleen de buitentemperatuur als basis te gebruiken. Deze piek was lager dan je volgens het oude model zou verwachten, wat gunstig is voor de economie van warmtenetten. Vanuit het publiek was er belangstelling voor een Nederlandse versie van dit rekenprogramma. _ Vanuit het publiek was veel vraag naar Kaisa Kontu s rekenmodel. Dagvoorziiter Leo Wartna. Het verslag van de wedstrijd om de Maatschappijprijs vindt u op pagina 19. De presentaties zijn te vinden op 14 WARMTENETWERK MAGAZINE

15 Vierde generatie warmtenet op komst Warmtenetten gaan naar duurzaam en lage temperatuur, volgens auteur Sven Werner van het Europees handboek voor warmte- en koudenetten. Tijdens de Jaarbijeenkomst overhandigde Sven Werner een exemplaar van zijn handboek voor warmtenetten District Heating & Cooling aan Gijs de Man, voorzitter van stichting Warmtenetwerk, en Koen van Overberghe, voorzitter van Warmtenetwerk-Vlaanderen. De Zweedse hoogleraar energietechnologie bewerkte hiervoor samen met collega-hoogleraar Sven Frederiksen hun Zweedse handboek voor warmte- en koudenetten om tot een Europees handboek. Het 584-pagina s tellende boek verscheen begin september bij de Zweedse uitgeverij Studentlitteratur. Daarnaast presenteerde Werner de laatste onderzoeken en innovaties die hij initieert en coördineert binnen het Europese technologieplatform DHC+, waarvan ook Warmtenetwerk lid is. Dit in 2009 opgerichte platform heeft al meerdere projecten uitgevoerd: Ecoheat4EU, Ecoheat4cities, Upres, SDH-Takeoff, Summerheat en EcoHeatCool. Momenteel werkt het platform aan BiogasHeat, Sunstore4, SDHplus en Rescue. Overkoepelende projecten zijn Heat Roadmap Europe en Stratego. Duurzaam Volgens Werner is ondertussen de vierde generatie warmtenetten in ontwikkeling. De eerste generatie werkte met stoom, de tweede met heetwater onder hoge druk en de derde met warm water met een temperatuur tot 100 ºC. Bij de eerste twee generaties leg je de leidingen in betonnen kokers terwijl bij de derde generatie voorgeïsoleerde leidingen direct in de grond zijn te leggen. De vierde generatie warmtenetten onderscheidt zich door duurzame energie te gebruiken in plaats van warmtekrachtkoppeling op fossiele brandstoffen, en door netten die werken op lagere temperaturen en die specifiek zijn ontworpen voor sterk geïsoleerde gebouwen met een laag warmteverbruik. Overhandiging van het Europese handboek door Sven Werner (midden) aan Gijs de Man (links) en Koen van Overberghe (rechts). Europa kan tot miljard Euro besparen op stookkosten foto: pdkfoto/peter de koning Onderschat Volgens de Zweedse hoogleraar zijn er nog veel kansen voor warmtenetten omdat het potentieel daarvan in Europese studies zwaar is onderschat. In het project Heat Roadmap heeft DHC+ Europa verdeeld in regio s in plaats van zoals gebruikelijk in 27 lidstaten. Per regio zijn warmtevraag en aanbod onderzocht. De uitkomsten zijn spectaculair. De EU kan tot miljard Euro besparen op haar brandstofrekening en na aftrek van investeringen blijft daarvan netto een besparing over van 14 miljard. De uitbouw van warmtenetten levert 8 miljoen manjaar aan werkgelegenheid op en een reductie van de emissie van CO 2 van 650 Mton in _ Energieprojecten.com heeft District Heating & Cooling in een verzamelorder bij de Zweedse uitgever besteld voor Nederland en België. Het boek is aan te vragen bij idee@energieprojecten.com. De prijs bedraagt voor leden van Warmtenetwerk 54,45 Euro en voor niet-leden 59,95 Euro, exclusief 6 procent BTW en verzendkosten (7,50 Euro voor Nederland, 12 Euro voor België). NR 17. HERFST

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale

Nadere informatie

Gijs de Man 12 oktober 2010

Gijs de Man 12 oktober 2010 Gijs de Man 12 oktober 2010 We werken aan een beter klimaat Doel Stichting Warmtenetwerk: Bevorderen van gebruik van duurzame warmte en koude en hergebruik van restwarmte t via collectieve netten. Aanpak:

Nadere informatie

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie

Nadere informatie

WARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING. Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, 18 november 2015

WARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING. Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, 18 november 2015 WARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, Inhoud: In het komende half uur: Korte introductie; Rotterdamse haven, Havenbedrijf Rotterdam en pijpleidingen Deltaplan

Nadere informatie

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten

Nadere informatie

Leiding door het Midden

Leiding door het Midden Leiding door het Midden Raadscommissie Leefomgeving Den Haag, 30 november 2016 Erik Burgman Projectleider 30-11-2016 Leiding door Midden 2 30-11-2016 Leiding door Midden 3 Nog een lange weg naar een gasloze

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

Kosten en baten van warmtenetten. Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016

Kosten en baten van warmtenetten. Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016 Kosten en baten van warmtenetten Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016 Warmtenetten: vele soorten en maten Van zeer lage tot zeer hoge temperatuur Van zeer klein tot

Nadere informatie

Duurzame. warmte in uw bedrijf. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam

Duurzame. warmte in uw bedrijf. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Duurzame warmte in uw bedrijf Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Warmte van HVC: slim, schoon en zorgeloos Als ondernemer moet

Nadere informatie

Geothermie. traditioneel energiebedrijf?

Geothermie. traditioneel energiebedrijf? 31 maart 2010 T&A Survey Congres Geothermie Duurzame bron voor een traditioneel energiebedrijf? Hugo Buis Agenda Duurzame visie & ambities Waarom kiest Eneco voor Geothermie? Stand van zaken Markten Pro

Nadere informatie

Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond

Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond Frank Kersloot & Alex Kaat 21 april 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte in Nieuwegein 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) 3. Tarieven voor klanten 4. Afsluitkosten

Nadere informatie

Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling

Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling Comfortabel én milieuvriendelijk wonen Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling Comfortabel koel of warm met oog voor het milieu Gefeliciteerd! Uw nieuwe woning kunt u zeer eenvoudig en comfortabel verwarmen

Nadere informatie

Toekomstbestendig, innovatief warmtenet in Amsterdam Zuidoost. Caryl Jonis (programmamanager BU Heat NL) 10 oktober 2018

Toekomstbestendig, innovatief warmtenet in Amsterdam Zuidoost. Caryl Jonis (programmamanager BU Heat NL) 10 oktober 2018 Toekomstbestendig, innovatief warmtenet in Amsterdam Zuidoost Caryl Jonis (programmamanager BU Heat NL) 10 oktober 2018 Onderwerpen Studieproject Kantorenstrook Amstel III Basis technisch concept Voorlopige

Nadere informatie

Bio-Energie voor bedrijven en woningen

Bio-Energie voor bedrijven en woningen Bio-Energie voor bedrijven en woningen Wie is Bee? Bee (Belgian Eco Energy) is een geïntegreerd energiebedrijf met uitgebreide ervaring in de ontwikkeling, bouw en exploitatie van hernieuwbare energieprojecten

Nadere informatie

Geothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet

Geothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet Geothemie Nieuwe kansen voor het warmtenet 06 54268181 1 Accelerate energy innovation Drs. Ronald den Boogert Ronald@inimpact.nl By the implementation of innovative technologies and a close cooperation

Nadere informatie

Initiatieven CO2 reductie MVOI BV.

Initiatieven CO2 reductie MVOI BV. Initiatieven CO2 reductie MVOI BV. MVOI BV Versie: 1 Datum: 15-05-2017 Pagina 1 van 6 Inhoud 1 Inleiding...3 2. Initiatieven waarin we zijn toegetreden....4 2.1 Warmtetafel. (Warmtenetwerk)...4 De Warmtetafel

Nadere informatie

MICRO-WARMTENETTEN EUROPESE EN BRUSSELSE CONTEXT. Seminarie Duurzaam Gebouw. 18 november 2016

MICRO-WARMTENETTEN EUROPESE EN BRUSSELSE CONTEXT. Seminarie Duurzaam Gebouw. 18 november 2016 Seminarie Duurzaam Gebouw MICRO-WARMTENETTEN 18 november 2016 EUROPESE EN BRUSSELSE CONTEXT François CORNILLE Leefmilieu Brussel: afdeling Energie, Lucht, Klimaat en Duurzame gebouwen OP HET MENU Herinnering:

Nadere informatie

Duurzame warmtenetten

Duurzame warmtenetten Duurzame warmtenetten Groene Huisvesters 22 juni 2017 Jeroen Roos Inhoud 1. Opzet warmtenet 2. Soorten en maten 3. Duurzaamheid 4. Specifiek: een bron: geothermie een concept: Nul-op-de-Meter/-Rekening

Nadere informatie

Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht

Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht Stan de Ranitz Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk 12 mei 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte Utrecht 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) in Utrecht 3. Verdere verduurzaming

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN In gemeente Meppel is een nieuwbouwwijk van 1953 woningen gepland, die gefaseerd tussen 2014 en 2039 gerealiseerd wordt. Deels worden de kavels bouwrijp opgeleverd,

Nadere informatie

Warmtenetten. Agenda. Wat is een warmtenet. Technologie. Projecten. Regulering. Rol Eandis. Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015

Warmtenetten. Agenda. Wat is een warmtenet. Technologie. Projecten. Regulering. Rol Eandis. Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015 Warmtenetten Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015 Agenda Wat is een warmtenet Technologie Projecten Regulering Rol Eandis 2 2015 Studiedag Energik - Warmtenetten 1 Wat zijn warmtenetten? Ondergronds

Nadere informatie

Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem

Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem Warmte is belangrijker dan elektriciteit Het is afgelopen met aardgas! Bestaansrecht van warmtenetten collectieve warmtebronnen: Duurzamer en/of

Nadere informatie

Projectgroep Biomassa & WKK & Warmtenetwerk presenteren: Geothermie: meer opbrengst dankzij wkk en warmtepomp

Projectgroep Biomassa & WKK & Warmtenetwerk presenteren: Geothermie: meer opbrengst dankzij wkk en warmtepomp Foto ECW: Geobron Projectgroep Biomassa & WKK & Warmtenetwerk presenteren: Geothermie: meer opbrengst dankzij wkk en warmtepomp Waarom lid worden van BioWKK: Ongeveer 50 deelnemende organisaties Promotie

Nadere informatie

INNAX GROUP presentatie PROVADA 7 JUNI 2011 1400-1430H

INNAX GROUP presentatie PROVADA 7 JUNI 2011 1400-1430H INNAX GROUP presentatie PROVADA 7 JUNI 2011 1400-1430H Presentatie EVEN VOORSTELLEN WAT DOET INNAX LINK NAAR HET ENDIS CONCEPT ENERGIE MANAGEMENT DUURZAME ENERGIE VOORZIENING Even voorstellen PHILIP BLAAUW

Nadere informatie

Warmtepompen besparen op energie, niet op comfort

Warmtepompen besparen op energie, niet op comfort WARMTEPOMPTECHNIEK Warmtepompen besparen op energie, niet op comfort Voor verwarming en productie van sanitair warm water in nieuwbouw en renovatie Warmtepomptechniek in nieuwbouwprojecten Nieuw bouwen?

Nadere informatie

Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft

Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard

Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard Gemeente Maasdriel commissie Ruimte 9 januari 2013 Teun Biemond Jan Woertman 1 Inhoud 1. Voorstellen 2.Herstructurering en Duurzaamheid 3.Duurzame

Nadere informatie

Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming

Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming 26-06-2018 Wouter Schouwenberg Lieuwe Leijstra DE HISTORIE VAN ENNATUURLIJK Essent Local Energy Solutions (ELES); Een business

Nadere informatie

Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014

Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014 Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014 Waar staan we? Plan van aanpak 12 november 2013 vastgesteld Vooronderzoeken in volle gang: Vooronderzoek gesprekken Eneco en E.on Technische visie toekomstig

Nadere informatie

Bezoek gemeenteraad Den Haag aan WKC CR-plein

Bezoek gemeenteraad Den Haag aan WKC CR-plein Bezoek gemeenteraad Den Haag aan WKC CR-plein 25 november 2016 Doel bijeenkomst Leuke doch leerzame bijeenkomst Afstemming toekomstvisie Warmtevoorziening Den Haag Ambitie van de gemeente Huidige activiteiten

Nadere informatie

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,

Nadere informatie

Energievoorziening nieuwbouw. Hans van Wolferen 24 november Wageningen

Energievoorziening nieuwbouw. Hans van Wolferen 24 november Wageningen Energievoorziening nieuwbouw Hans van Wolferen 24 november 2016 - Wageningen Van Wolferen Research Ervaring Verwarming, warmtapwater, koeling Rapporteur EPG en EMG (NEN 7120 / 7125) Betrokken bij CEN normen

Nadere informatie

een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect

een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect Programma 10.00 uur Opening 10.05 uur De initiatiefnemers: ZMf & Zeeuwind 10.10 uur Alles over de warmtepomp Niek Tramper, Zeeuwind 10.45 uur Ervaringen

Nadere informatie

Geothermie in de gebouwde omgeving

Geothermie in de gebouwde omgeving Geothermie in de gebouwde omgeving Ans van den Bosch Plv. Directeur Warmte en Ondergrond Programma manager Duurzame Warmte Onderwerpen 1. Klimaatakkoord 2. Geothermie in de gebouwde omgeving 3. Beleid

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? AM ontwikkelt in Park Centraal comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen. Deze

Nadere informatie

Warmteopwekking in de Muziekwijk. Duurzame warmte door houtsnippers 10 december 2014 M. Gehrels

Warmteopwekking in de Muziekwijk. Duurzame warmte door houtsnippers 10 december 2014 M. Gehrels Warmteopwekking in de Muziekwijk Duurzame warmte door houtsnippers 10 december 2014 M. Gehrels Artikelen 2 Muziekwijk Wijk met 333 woningen Gefaseerde bouw Duurzaam verwarmen Opdrachtgever: SWZ Opdracht

Nadere informatie

NIEUWBOUWWIJK NIJSTAD-OOST

NIEUWBOUWWIJK NIJSTAD-OOST TEO/WKO WARMTE NIEUWBOUWWIJK NIJSTAD-OOST In gemeente Hoogeveen is een kleine nieuwbouwwijk van 88 woningen gepland. Gemeente Hoogeveen is eigenaar van de grond en is voornemens om de kavels bouwrijp te

Nadere informatie

Kansen voor warmte. Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014

Kansen voor warmte. Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014 Kansen voor warmte Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014 Centrale boodschap Er is een groot potentieel aan duurzame warmte en warmtebesparing in Nederland beschikbaar. Per situatie

Nadere informatie

Duurzame. warmte in huis. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam

Duurzame. warmte in huis. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Duurzame warmte in huis Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Warmte van HVC: slim, schoon en zorgeloos Een betrouwbare verwarming

Nadere informatie

geotherm hybride systeem

geotherm hybride systeem geotherm hybride systeem Duurzaam comfort door slimme samenwerking 01-08 - 2015 Het goede gevoel, het juiste te doen. Volop comfort Verwarmen, koelen én heerlijk warm water Met het geotherm hybride systeem

Nadere informatie

Om onze patiënten een duurzame zorg te garanderen.

Om onze patiënten een duurzame zorg te garanderen. Om onze patiënten een duurzame zorg te garanderen. Janssen Janssen België maakt deel uit van Janssen Pharmaceutical Companies of Johnson & Johnson (J&J). Kernactiviteiten zijn het creëren, ontwikkelen

Nadere informatie

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Een warmtepomp genereert op een efficiënte manier warmte om uw huis comfortabel te verwarmen of van warm water te voorzien. Warmtepompen hebben

Nadere informatie

Presentatie Warmteproductie met snoeihout. 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus

Presentatie Warmteproductie met snoeihout. 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus Presentatie Warmteproductie met snoeihout 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus Inhoud presentatie Historie HeatPlus Energie en warmte Werking houtgestookte CV installatie

Nadere informatie

Janssen Pharmaceutica. Handelsmissie min. Muyters, min. Turtelboom

Janssen Pharmaceutica. Handelsmissie min. Muyters, min. Turtelboom Janssen Pharmaceutica Handelsmissie min. Muyters, min. Turtelboom 04 mei 2015 1 Janssen Pharmaceutica Janssen in België maakt deel uit van Janssen Pharmaceutical Companies of Johnson & Johnson (J&J) Kernactiviteiten

Nadere informatie

ACHTERGROND FORUM 10.12.15

ACHTERGROND FORUM 10.12.15 Bij de Strokkur geiser in het zuidwesten van IJsland komt aardwarmte aan het oppervlak. Zo n geiser is er in Nederland niet, maar aardwarmte wel 26 waar blijft een landelijk netwerk? Deze energie kunnen

Nadere informatie

HOGE TEMPERATUUR OPSLAG VAN WARMTE IN DE ONDERGROND ONDERZOEK EN DEMONSTRATIE

HOGE TEMPERATUUR OPSLAG VAN WARMTE IN DE ONDERGROND ONDERZOEK EN DEMONSTRATIE HOGE TEMPERATUUR OPSLAG VAN WARMTE IN DE ONDERGROND ONDERZOEK EN DEMONSTRATIE JORIS KOORNNEEF DERDE NATIONAAL CONGRES BODEMENERGIE UTRECHT 29 JUNI 2018 GEOTHERMIE FAMILIE Ondiepe geothermische systemen

Nadere informatie

Duurzaam verwarmen en koelen met gas

Duurzaam verwarmen en koelen met gas Duurzame gaswarmtepompen voor o.a.: Kantoorgebouwen Frisse Scholen Verzorgingstehuizen (P4) (P6) (P7) www.gasengineering.nl Duurzaam verwarmen en koelen met gas De voordelen van verwarmen en koelen met

Nadere informatie

Startnotitie Energietransitie. November 2018

Startnotitie Energietransitie. November 2018 Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie

Nadere informatie

Warmtekrachtkoppeling. Waarom Vaillant? Om eenvoudigweg dubbel gebruik te maken van energie. ecopower

Warmtekrachtkoppeling. Waarom Vaillant? Om eenvoudigweg dubbel gebruik te maken van energie. ecopower Warmtekrachtkoppeling Waarom Vaillant? Om eenvoudigweg dubbel gebruik te maken van energie. ecopower Waarom ecopower? Eenvoudigweg omdat het de moeite waard is! Bij een traditionele productie van energie

Nadere informatie

Mofverbindingen & Diagnostiek

Mofverbindingen & Diagnostiek Mofverbindingen & Diagnostiek Uitkomsten jaarbijeenkomst 2014 Deceptie 5 pitches Geen/beperkt aandacht voor beheer van netten, exploitatie 2 (exploitatie) sub-werkgroepen met beperkte aanmeldingen (1-3)

Nadere informatie

Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling

Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling 6 maart 2017 ir. A. Schiltmans MCD Meeting Bouwcampus, Grip op de Maas (heel) kort DGO Context van gas naar warmte Welke alternatieven zijn er Grootschalige

Nadere informatie

1. Ecologische voetafdruk

1. Ecologische voetafdruk 2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we

Nadere informatie

Duurzame systemen. Comfortabel genieten, maximale energiebesparing. Het goede gevoel, het juiste te doen. 01-10 - 2015

Duurzame systemen. Comfortabel genieten, maximale energiebesparing. Het goede gevoel, het juiste te doen. 01-10 - 2015 Duurzame systemen Comfortabel genieten, maximale energiebesparing 01-10 - 2015 Het goede gevoel, het juiste te doen. Onbezorgde luxe, duurzaam leven! Energiezuinig dankzij bodem-, lucht- en zonnewarmte

Nadere informatie

Warmtenetten in Vlaanderen ACE 22-11/2012. Van Overberghe Koen

Warmtenetten in Vlaanderen ACE 22-11/2012. Van Overberghe Koen Warmtenetten in Vlaanderen ACE 22-11/2012 Van Overberghe Koen Wat Warmtenetwerk is een warmtenet? Nederland en Vlaanderen Breed platform voor alle organisaties die betrokken zijn bij collectieve warmte

Nadere informatie

Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte Utrecht en Nieuwegein

Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte Utrecht en Nieuwegein Postbus 19020, 3001 BA Rotterdam Wethouder van Hooijdonk p/a gemeente Utrecht Postbus 16200 3500 CE Utrecht Rotterdam, 24 november 2016 Kenmerk: W&K/MvdB/20161124 Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte

Nadere informatie

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven

Nadere informatie

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. R. Klumpes (GroenLinks) (d.d. 29 februari 2016) Nummer Onderwerp Warmterotonde Zuid-Holland

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. R. Klumpes (GroenLinks) (d.d. 29 februari 2016) Nummer Onderwerp Warmterotonde Zuid-Holland van Gedeputeerde Staten op vragen van R. Klumpes (GroenLinks) (d.d. 29 februari 2016) Nummer 3148 Onderwerp Warmterotonde Zuid-Holland Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller 25 November

Nadere informatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Verwarm uw woning elektrisch Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Bespaar op energiekosten én het milieu De meeste woningen in Nederland gebruiken een cv-ketel op gas. Hiermee verwarmen

Nadere informatie

een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect

een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect Programma 20.00 uur Opening Wethouder Johan Aalberts 20.05 uur De initiatiefnemers: ZMf & Zeeuwind 20.15 uur Alles over de warmtepomp Niek Tramper,

Nadere informatie

Een goede zaak. Stadswarmte helpt mee

Een goede zaak. Stadswarmte helpt mee Een goede zaak Stadswarmte helpt mee Stadswarmte. Een goede zaak 3 Zo makkelijk kan het ook Ondernemen is vooruitzien. Beslissingen nemen die zorgen voor winstoptimalisatie, voor continuïteit en voor

Nadere informatie

Local Energy Solutions

Local Energy Solutions 24 mei 2011 Warmtelevering vanuit energiefabriek Apeldoorn Ontwikkeling van energie voor eigen gebruik naar externe levering aanleiding samenwerking warmteleiding Zuidbroek extra energie uit slachtafval

Nadere informatie

een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect

een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect Programma 20.00 uur Opening 20.05 uur De initiatiefnemers: ZMf & Zeeuwind 20.15 uur Alles over de warmtepomp Niek Tramper, Zeeuwind 20.45 uur Ervaringen

Nadere informatie

De duurzaamheid van warmtenetten

De duurzaamheid van warmtenetten De duurzaamheid van warmtenetten De duurzaamheid van verschillende warmtebronnen voor een warmtenet overzichtelijk in een CO 2 -ladder Een regionaal warmtenet in de regio Amsterdam Warmte. We kunnen niet

Nadere informatie

Ervaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride.

Ervaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride. minimaal 50% minder co 2 -uitstoot door halvering van uw gasverbruik Ervaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride. Verwarm uw huis zoals u altijd gedaan heeft. Maar

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

Eneco WarmteWinner. Eneco Smart Energy. Postbus BA Rotterdam EBE.CSM.WARMTEWINNER.10/17

Eneco WarmteWinner. Eneco Smart Energy. Postbus BA Rotterdam   EBE.CSM.WARMTEWINNER.10/17 Eneco WarmteWinner Eneco Smart Energy Postbus 1014 3000 BA Rotterdam www.eneco.nl/warmtewinner EBE.CSM.WARMTEWINNER.10/17 Inhoud Introductie Introductie 3 De Eneco WarmteWinner 4 Werkingsprincipe 7 Hybride

Nadere informatie

De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster?

De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster? De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster? Drs ing Teus van Eck Biomassabijeenkomst Bodegraven, 7 mei 2009 Warmte is de grootste post in de

Nadere informatie

Achtergrond en doel presentatie

Achtergrond en doel presentatie Achtergrond en doel presentatie Achtergrond Uitnodiging van de raad; Nuon heeft reeds wind turbines in de Hoofdplaatpolder; Nuon ziet mogelijkheden voor het op termijn vervanging van de huidige turbines

Nadere informatie

Energie voor morgen, vandaag bij GTI

Energie voor morgen, vandaag bij GTI Energie voor morgen, vandaag bij GTI Jet-Net docentendag 5 juni 2008 GTI. SMART & INVOLVED GTI is in 2009 van naam veranderd: GTI heet nu Cofely SLIMME ENERGIENETWERKEN, NU EN MORGEN 2008 2010 Centrale

Nadere informatie

NEW BUSINESS. Guy Konings

NEW BUSINESS. Guy Konings 2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN

Nadere informatie

John Nieuwmans 19 maart 2015 VERBINDEN! Slimme regie op de duurzame ondergrond in gemeente Den Haag

John Nieuwmans 19 maart 2015 VERBINDEN! Slimme regie op de duurzame ondergrond in gemeente Den Haag John Nieuwmans 19 maart 2015 VERBINDEN! Slimme regie op de duurzame ondergrond in gemeente Den Haag Inhoud presentatie Voorstellen Historie tot huidige rol Beleid: Uitwerking dynamisch kader voor een duurzame

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK

TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK Woningbouwcoöperatie Elkien heeft voornemens om in de wijk t Eiland in Sneek 300 woningen voor een deel te slopen en voor een deel te renoveren. Daarbij is de opgave

Nadere informatie

WARMTENETTEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST

WARMTENETTEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST WARMTENETTEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST VVSG Energie- en klimaatdag 4 mei 2017 Jo Neyens, beleidsmedewerker ODE voorstelling WNVL WAAROM WARMTENETWERK? Warmtenetwerk: nieuw ODE-platform WNVL ontstond eind

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? Heijmans ontwikkelt op Forteneiland comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen.

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG

TEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG TEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG In het dorp Heeg is voor een wijk met 800 slecht geisoleerde woningen onderzocht of verwarmen met thermische energie uit de nabijgelegen watergang Greft haalbaar

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG

DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG Introductie Jon van Diepen Register Energie Adviseur (rea) Afgestudeerd in Business of Energy Systems (TopTech/TU Delft) Achtergrond: ICT / Financieel Analist Interessegebied:

Nadere informatie

Individuele energievoorziening

Individuele energievoorziening 04/12/2014 Potentieel voor collectieve energie en warmte in Vlaanderen Erwin CORNELIS Klankbordgroep Lerend Netwerk Duurzame Wijken 3 december 2014 Presentatie in het kader van het STRATEGO-project Individuele

Nadere informatie

Kansen voor warmtenetten in Noord-Holland

Kansen voor warmtenetten in Noord-Holland Kansen voor warmtenetten in Noord-Holland Parallelsessie Ambtelijk Café 2013 Roelof Potters (Alliander) en Eloi Burdorf (SDE) Agenda Welkom en introductie Presentatie: Aanpak verduurzaming gebouwde omgeving

Nadere informatie

Geothermie als Energiebron

Geothermie als Energiebron Geothermie als Energiebron Even voorstellen: Paul Mast -- Geoloog Johan de Bie --Technical Sales manager ESPs Ynze Salverda -- BD Analist Er zijn verschillende vormen van duurzame energie. Daarvan is geothermie

Nadere informatie

nergiebesparing in de ICT

nergiebesparing in de ICT nergiebesparing in de ICT Een koud kunstje? 10 April Green IT Energy Solutions Niels Sijpheer 3671 Meter (Q=m.g.h) 100 kg massa en 1 kwh arbeid: Hoe hoog kom ik? A Minder dan100 meter B Tussen 100 en 1000

Nadere informatie

reating ENERGY PROGRESS

reating ENERGY PROGRESS reating ENERGY PROGRESS 2012 ENERGIE EN MILIEU: Opwarming van de aarde: Drastische vermindering CO 2 -uitstoot Energie: De energiekosten fluctueren sterk en zullen alleen maar stijgen Behoud van het milieu

Nadere informatie

arotherm Energiebesparend, geschikt voor iedereen Het goede gevoel, het juiste te doen

arotherm Energiebesparend, geschikt voor iedereen Het goede gevoel, het juiste te doen arotherm Energiebesparend, geschikt voor iedereen 01-09 - 2016 Het goede gevoel, het juiste te doen. Volop comfort Verwarmen, koelen én heerlijk warm water Volop aangename warmte in huis tijdens de winter

Nadere informatie

Wordt (diepe) geothermie de nieuwe energiebron voor datacenters? Strukton Worksphere Raymond van den Tempel

Wordt (diepe) geothermie de nieuwe energiebron voor datacenters? Strukton Worksphere Raymond van den Tempel Wordt (diepe) geothermie de nieuwe energiebron voor datacenters? Strukton Worksphere Raymond van den Tempel Deze lezing wordt u aangeboden door Introductie Strukton STRUKTON GROEP Strukton Rail Strukton

Nadere informatie

Presentatie Pioneering 27 september 2011

Presentatie Pioneering 27 september 2011 Presentatie Pioneering 27 september 2011 1 Contactgegevens Dinkelborgh energie (DBE) Presentatie voor Pioneering Hans Visser (DBE) 06 53 87 86 79 Dinkelborgh Energie Wilhelminastraat 8 7591 TN Denekamp

Nadere informatie

WAAR MOETEN WE VERSNELLEN?

WAAR MOETEN WE VERSNELLEN? WAAR MOETEN WE VERSNELLEN? Electriciteit Warmte Vervoeren Producten TOTAAL % EINDVBR Industrie 166 410 557 1133 46% 576 Huizen 80 339 419 17% 419 Gebouwen (diensten) 120 127 247 10% 247 Mobiliteit / transport

Nadere informatie

Energie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland

Energie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland Energie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland Leo Brouwer Programma adviseur Duurzame Energie en Energietransitie 16 oktober 2007 donderdag 18 oktober 2007 1 Daan van Vliet Directeur Unica Bestuurslid

Nadere informatie

Bio-energiecentrales Eindhoven

Bio-energiecentrales Eindhoven Bio-energiecentrales Eindhoven Frans Kastelijn Programmamanager Energie Gemeente Eindhoven December 2014 Inhoudsopgave 1. Algemeen 2. Duurzame energie en activiteiten op lokaal niveau 3. Bio-energie centrales

Nadere informatie

Bestaande huizen van het aardgas af? Hans van Wolferen 18 april 2018 KIVI

Bestaande huizen van het aardgas af? Hans van Wolferen 18 april 2018 KIVI Bestaande huizen van het aardgas af? Hans van Wolferen 18 april 2018 KIVI Van Wolferen Research Ervaring Verwarming, warmtapwater, koeling Rapporteur EPG en EMG (NEN 7120 / 7125) Betrokken bij CEN normen

Nadere informatie

Toekomstbestendige comfortinstallatie in (nieuwbouw)woningen. Een visie van Martijn Bos

Toekomstbestendige comfortinstallatie in (nieuwbouw)woningen. Een visie van Martijn Bos Toekomstbestendige comfortinstallatie in (nieuwbouw)woningen Een visie van Martijn Bos Martijn Bos Geb. 1950 Vanaf 1984 werkzaam in de HVAC branche Ecoon opgericht in 2010 In 2015 verhuisd naar Hengelo

Nadere informatie

LT-warmtenet. Ruimteverwarming. Warmtapwater

LT-warmtenet. Ruimteverwarming. Warmtapwater Een lagetemperatuurwarmtenet () levert warmte voor en warmtapwater. Eén of meerdere collectieve bronnen verwarmen water dat via een buizensysteem naar de woning wordt vervoerd. In de woning is een afgifteset

Nadere informatie

Industrie koppelen aan het warmtenet Rotterdam. Verkenning van kansen voor aansluiting van acht bedrijven in Botlek/Pernis op het warmtenet

Industrie koppelen aan het warmtenet Rotterdam. Verkenning van kansen voor aansluiting van acht bedrijven in Botlek/Pernis op het warmtenet Industrie koppelen aan het warmtenet Rotterdam Verkenning van kansen voor aansluiting van acht bedrijven in Botlek/Pernis op het warmtenet Openbare samenvatting Delft, oktober 2012 Opgesteld door: A. (Ab)

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

Energietransitie Utrecht: gebiedsgericht naar een aardgasvrije stad. Hier komt tekst Joop Oude Lohuis. Utrecht.nl

Energietransitie Utrecht: gebiedsgericht naar een aardgasvrije stad. Hier komt tekst Joop Oude Lohuis. Utrecht.nl Energietransitie Utrecht: gebiedsgericht naar een aardgasvrije stad Hier komt tekst Joop Oude Lohuis Hier 22 mei komt 2017 ook tekst Van Globaal Doel naar Lokaal aan de Slag Klimaatakkoord Parijs In 2050

Nadere informatie

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Enexis: energie in goede banen Even if you doubt the evidence, providing incentives for energy-efficiency and clean energy are the right thing to do

Nadere informatie

De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren

De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren Inspiratie voor de avond Marc Londo, ECN Beleidsstudies Alkmaar 1 april 2015 www.ecn.nl Boodschappen 1. De energiehuishouding verandert, en daar zijn

Nadere informatie

Grootschalige energie-opslag

Grootschalige energie-opslag Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien Uitgebreid onderzoek

Nadere informatie

Hoge energieprijzen. Mazout blijft een voordelige brandstof.

Hoge energieprijzen. Mazout blijft een voordelige brandstof. Hoge energieprijzen. Mazout blijft een voordelige brandstof. Dit document zal u helpen een beter inzicht te krijgen in de verbruikskosten, in een huishoudelijke omgeving, voor de verschillende energiebronnen.

Nadere informatie