Inhoud. Woord vooraf 11. Inleiding : waarom nog leraar zijn rond de eeuwwisseling... 13

Transcriptie

1 Inhoud Inhoud Inhoud Woord vooraf 11 Inleiding : waarom nog leraar zijn rond de eeuwwisseling De leraar als opvoeder : waartoe opvoeden? Evolutie van de context van de opvoeding 18 De jeugdige 18 De school zelf 20 Relatie tussen school en gezin 20 Volwassenheid 21 In concreto 22 En zo Globale persoonlijkheidsopvoeding : een aantal klemtonen 24 Cognitieve opvoeding 25 Sociale opvoeding 27 Maatschappelijke vorming 31 Lichaamsopvoeding 32 Esthetische opvoeding 34 Emotionele opvoeding 34 Verantwoordelijkheidsopvoeding en vrijheidsvorming De leraar : multifunctionele duizendpoot of bewust meedraaiend radertje in een goedgeoliede schoolorganisatie? Een beperkte round-up 39 De leraar als leraar 39 De leraar als opvoeder 41 De leraar als personeelslid van een school 41

2 6 Inhoud 2.2 Formele functiebeschrijvingen Hoe springt een leraar om met zijn veelheid van taken? 42 Negatief 42 Positief De leraar als opvoeder... revisited : een radertje in een grote machine 44 Campagnes 45 Opvoedingsproject 45 Hidden curriculum 46 Dagelijkse organisatie 46 Eindtermen en ontwikkelingsdoelen Opvoedingskanalen : niet altijd rechtlijnig Omschrijving van de opvoedingskanalen 51 Gedragsvoorschriften 51 Gedragsmodellen 53 Gedragsmodificatie 53 Opvoedingssfeer Opvoedingskanalen : bewust en onbewust, bedoeld en niet bedoeld De leraar in leerlinggericht onderwijs Een voorlopige omschrijving en enkele implicaties van een leerlinggerichte houding Relationele noden : invalshoek voor leerlinggericht leraarschap Zelfwaardegevoel als centrale notie van leerlinggericht onderwijs Een leerlinggerichte houding geconcretiseerd 68 Erkenning en aandacht 68 Aanvaarding : luisteren en zich inleven 69 Echtheid 70 Openheid en open sfeer 70 Aanvaarding van fouten 71 Vertrouwen 71 Humor en ruime blik 73 Een positieve kijk 74 Leiding en gezag Leerlinggericht onderwijs : een houding, ruimer dan het klasgebeuren 76 Klassenraden, teambesprekingen 76 Didactische methoden 77 Evaluatie 77 Oudercontact 78 Buitenschoolse activiteiten 78 Een open school 79

3 Inhoud Beperkingen 80 De leerkracht zelf 80 De groep 80 Gewoonten 81 Verschillende aspecten Gedragsmoeilijkheden van en met leerlingen : een andere kijk 83 De oorzaak van het ongewenste gedrag 84 Gedrag heeft vele oorzaken 85 Lastig gedrag en de black box -theorie 87 Lastig gedrag in een klasgroep : de klas als communicatief systeem 87 Waar straf beloning wordt, en beloning straf 88 Gedrag als spiegel van de beleving van de leerling en als vraag 90 Ongewenst en storend gedrag: lastig voor de leraar? 90 Van waarom doet HIJ het naar wat doe IK? 91 Lastig gedrag: het topje van de ijsberg 92 Sancties hebben onmiddellijk effect én nawerking 93 Gedrag is meestal niet eenduidig interpreteerbaar 94 Gedrag als aanpassing 94 Het moeraseffect 96 Etikettering 97 De verschrikkelijke vereenvoudiging Wijze van lesgeven : een preventie van lastig gedrag 103 Gegevens in verband met de (school)context 103 De werkelijkheidswaarde van de les (realiteitsprincipe) 106 Inzicht en begrip 108 Denkniveaus 108 Motivatie 110 Taal 111 Duidelijkheid 113 Lichaamstaal 113 Moeilijkheidsgraad 115 Sociale achtergrond 116 Leerstof en doelstellingen 117 Falen en mislukken 119 Variatie Tucht, autoriteit en leiding : alles begint bij duidelijkheid Enkele situatieschetsen 123

4 8 Inhoud 7.2 Tucht en autoriteit : leiderschapsstijlen Tucht en leiding zitten in een klein hoekje 128 Lichaamstaal 128 (Woord)taal 129 Voorzichtigheid tegenover duidelijkheid 130 Voorkomen is beter dan genezen 132 Wijze van lesgeven Gezag en het gevecht om de macht Gezag en afstand Autoriteit en vriendelijkheid : water en vuur? Tucht : een mengeling van factoren en aspecten 138 Wie krijgt/neemt de leiding 138 Polariteiten in de relatie leraar/leider ten opzichte van de leerlingen De ideale tuchtvolle leraar Remediëringstechnieken 143 Gedragsaanpassing 144 Gedragsvertaling 145 Stilzwijgende signalen 147 Positieve herdefiniëring 148 Differentiatie 149 Veralgemening 151 One-down 151 Humor 153 Autoritair verbod en gebod 153 Triadische interventie 154 Spiegelen 155 Onmiddellijke feedback 155 Wat... als Terugspelen naar de groep 157 Complementariteit duiden 158 Misten 158 Negatieve zelfbevestiging 159 Confronterende reactie 160 Kwaadheid 161 Ruimtelijke ingreep 161 Gedragsuitbreiding 162 Indirecte opdrachten en indirecte boodschappen Pesten Het fenomeen pesten 168 Plagen en pesten 168

5 Inhoud 9 De complementariteit in pestsituaties 170 Slachtoffer en/of pestkop 171 Pestvormen Gevolgen van en reacties op pesten 171 Afzijdig, niet betrokken bij de klasgroep 172 Verlies van zelfvertrouwen, zelfachting en zelfwaarde 172 Psychosomatische klachten en schoolziekte 172 Schoolprestaties 173 Populariteitsacties 173 Compensatie 174 Verzet Wat kan de leraar en de school eraan doen? 175 Naar de ouders toe 176 Naar de gepeste toe 177 Naar de pestkop toe 178 Naar de klasgroep toe Lastige klasgroepen Concrete voorbeelden 183 Hou je van disco of van heavy-metal? 183 De drie musketiers 187 De kampioenen van de negatieve klassfeer Waarom zijn moeilijke klassen zo moeilijk? Theoretische invalshoeken 189 De klas als communicatief kluwen 190 De klas als systeem 192 Territorialiteit in de klas Voorbeelden en hun theoretische achtergrond 199 Hou je van disco of van heavy-metal? 199 De drie musketiers 200 De kampioenen 200 De mannen van de sport Enkele veel voorkomende situaties Leerlingen reageren de thuissituatie af op school en in de klas Individueel gesprek met een moeilijke leerling Mijn dochter heeft die straf niet verdiend. Ik verbied haar die straf te maken Ouders (of leerlingen) trachten een leraar voor hun kar te spannen in een conflict tussen hun zoon en een andere leraar, of tussen hun zoon en andere leerlingen 208

6 10 Inhoud 11.5 Begeleiden/remediëren van leerlingen tegenover het beoordelen/ punten geven Gesprek met ouders van probleemleerlingen Oudercontactavonden : Uw tijd is om Signalen opvangen Drugs Klassenraad over een moeilijke klas 213 Besluit 215 Bibliografie 217 Register 221