Eerst het antwoord op de vraag of we ons er druk over moeten maken. Ja, nou en of! Er zijn drie goede redenen te noemen.

Transcriptie

1 HBBF O O F D S T U K Deel 1 K W A L 4-1 I T E I T Zij die al eens meegedaan hebben aan een wedstrijdtentoonstelling weten dat de kwaliteit van het materiaal onderdeel is van de beoordeling. Maar moet een gewone filatelist zich daar eigenlijk wel druk over maken? En wat houdt het begrip kwaliteit in de filatelie eigenlijk in? Eerst het antwoord op de vraag of we ons er druk over moeten maken. Ja, nou en of! Er zijn drie goede redenen te noemen. 1. In de eerste plaats gaan veel starters vroeg of laat met hun materiaal naar een tentoonstelling en dan kan je maar beter het goede spul al vast in huis hebben. 2. In de tweede plaats is een filatelist een consument die recht heeft op goede kwaliteit als hij iets aanschaft. Je koopt ook geen bedorven fruit of een auto met gladde banden. Iedere consument, dus ook de filatelist, moet er op bedacht zijn dat hij commercieel interessant is en hij moet dus op z n hoede zijn. 3. Goed spul geeft een goed gevoel. De hobby krijgt ook in dat opzicht meer waarde. Van dat laatste een voorbeeld uit een heel andere hoek van het verzamelgebeuren. In onze buurt verzamelt iemand oude auto s (Mini s, om precies te zijn). Hij doet er alles aan om ze zonder krassen en deuken opnieuw rijvaardig te maken en pas als ze allemaal aan deze kwaliteitseisen voldoen en glimmend gepoetst in zijn schuur staan kan hij op vakantie. (Zijn vrouw heeft er mee leren leven ) Ook een filatelist hoort die instelling te hebben. Natuurlijk geen zegels repareren (=vervalsen), maar niet rusten voordat voor een beschadigd stuk een gaaf exemplaar is gevonden en een te zwaar of verkeerd gestempelde zegel is vervangen. Waarmee we nadrukkelijk niet willen zeggen dat de vakantie (en die van de partner) er onder mag lijden! We starten met het antwoord op de tweede vraag uit de eerste alinea: wat houdt het begrip kwaliteit in de filatelie eigenlijk in? Kort gezegd drie dingen. 1. Het materiaal moet echt zijn, dus niet vervalst. 2. Postfris materiaal moet onberispelijk zijn, tenzij er juist bij de productie iets fout is gegaan (met de tanding, het snijden of het drukproces) waardoor het materiaal juist extra verzamelwaarde heeft gekregen. 3. Gestempeld materiaal moet aan de eisen van de betreffende verzamelwijze voldoen. Dat laatste klinkt misschien een beetje raadselachtig. Wat bedoelen we daarmee? We zullen alle drie eisen nog eens nader bekijken. BBF Deel 4-1 pagina 1

2 1. Echtheid. Vervalsingen ten nadele van de verzamelaar doen zich meestal voor bij kostbare stukken, vooral bij (zeldzame) afstempelingen op gelopen poststukken, maar ook bij losse zegels. Ook het nagommen, het opnieuw postfris maken van zegels komt voor. Lezers van het Maandblad Filatelie hebben zich jarenlang in de materie van het vervalsen kunnen verdiepen, want in mei 2007 verscheen hierover al het 54ste artikel. Het advies is simpel: bij twijfel aan de echtheid contact opnemen met de Bondskeuringsdienst. 2. Postfrisse kwaliteit. De achterkant van een zegel kan zijn voorzien van de originele gom, maar soms is deze verwijderd. Bij oude zegels kan dat zelfs noodzaak zijn om het papier tegen verval te beschermen. Over het nagommen hebben we onder 1. al iets gezegd. Vaak (vóór de toepassing van de kunststof klemstroken) werden de zegels met een plakker in een album opgenomen en al die zegels vertonen nu minimaal de sporen daarvan. Is dat erg? Voor de bezitter van een voor 99% complete echt postfrisse verzameling is die 1% met plakker een gruwel. Voor de thematische verzamelaar maakt het weinig uit, want de afbeelding verandert niet, zelfs niet als de gom verdwenen is. Het is zonder de originele en onbeschadigde gom wel goedkoper! Wat men wel eens te gemakkelijk opneemt is het postfrisse karakter van postwaardestukken. Geen kreukels, scheurtjes, viezigheid op het papier en dergelijke! Let daar op bij aankoop! 3. Eisen bij gestempeld materiaal. Voor gestempeld materiaal gelden geen uniforme normen. Het hangt er van af met welk doel u verzamelt. We zullen dit met enkele voorbeelden toelichten. Het eerste voorbeeld sluit aan bij het artikel van Cees Janssen in de speciale NVPH catalogus Wanneer u bijvoorbeeld grootrondstempels verzamelt, waar let u dan op? Diezelfde vraag en vergelijkbare antwoorden komen overigens bij alle andere stempeltypen om de hoek kijken. Een compleet grootrondstempel vindt u per definitie nooit op een zegel uit de gebruiksperiode, want de zegels zijn kleiner dan het stempel. Laten we eerst maar eens naar zo n compleet stempel kijken. Stempels moeten scherp zijn en alle essentiële gegevens moeten goed herkenbaar zijn (plaatsnaam, datum en uurkarakters). De bovenste is dus ietsje beter dan de onderste, waar de datum van (vermoedelijk) 14 april niet goed leesbaar is. Geen van beide stempels is overal 100% qua scherpte, maar menig verzamelaar zal met deze twee blij zijn. Cees Janssen legt in zijn artikel verder uit hoe het zit met de stempels op zegel en de aflopende kwaliteit naarmate er minder van de belangrijke gegevens zichtbaar zijn. Op de volgende pagina zullen we dat met enkele afbeeldingen eenvoudig proberen te verduidelijken. En daarmee laten we zien dat het begrip kwaliteit meer is dan alleen de technische kwaliteit, of iets er netjes uitziet en of alle tandjes van de zegel wel even lang zijn. BBF Deel 4-1 pagina 2

3 Aan al deze stempels mankeert wel iets aan de zichtbare gegevens of ze zijn erg zwaar geinkt. Probeert u zelf eens met de catalogus in de hand te kijken hoeveel procent van de aangegeven catalogusprijs de betreffende zegels waard (zouden kunnen) zijn. Uit het bovenstaande blijkt al wel dat kwaliteit van stempels meerdere aspecten heeft: fraaiheid, duidelijkheid en volledigheid. In de handel zijn termen in gebruik als luxe, kabinetstuk, fraai etc. die de kwaliteit van de combinatie van zegel en afstempeling weergeven. We zullen nu eens kijken hoe een thematisch verzamelaar tegen kwaliteit aankijkt. Waar gaat het om? In de thematische filatelie worden zegels doorgaans gebruikt om de afbeelding op die zegel. Als die zegel gestempeld is moet dat stempel zodanig zijn aangebracht dat het de gebruikte afbeelding niet bedekt! En omgekeerd: als het om het stempel gaat, dan moet een donkere ondergrond van de zegel het stempel niet onleesbaar maken! Enkele voorbeeldjes. In een verzameling over klokken of de tijd is het rechtse stempel dus van betere kwaliteit. En wat stempels met zegels kunnen doen laten de volgende voorbeelden zien. Welke gaat u gebruiken in uw verzameling over auto s? En welke keuze maakt u voor de spelende katjes? Datum en plaats spelen hier een ondergeschikte rol. BBF Deel 4-1 pagina 3

4 Natuurlijk zou het nog mooier zijn als op de rechtse zegel het gezicht van de kerstman niet door het stempel werd bedekt, maar met zegels uit de VS is het al een hele prestatie als u een fatsoenlijk gestempeld exemplaar weet te bemachtigen. Wat moet u als verzamelaar doen als u de drie getoonde zegels zou willen hebben en u treft in een rondzendboekje de linkse exemplaren aan? Simpel. Bedwing uw ongeduld en wacht op de volgende gelegenheid. U krijgt vroeg of laat spijt van uw overhaaste aankoop en dan is het dus weggegooid geld geweest. Overigens zouden bonafide boekjesvullers alleen goed materiaal horen op te nemen en de leider van het rondzendverkeer van uw vereniging zou kunnen ingrijpen en inferieur materiaal zoals het onderstaande kunnen weigeren. Tevreden klanten op langere termijn wegen wel op tegen korte termijn politiek van direct te incasseren procenten. Pagina uit een rondzendboekje (afgebeeld op 87% van de ware grootte) met slecht gestempelde zegels. 4 zegels vertonen (hier niet zichtbaar) bovendien beschadigingen van diverse aard. Laat dus maar voorbijgaan, ondanks de billijke prijs van 25% cataloguswaarde (NVPH 2007)! Op de pagina s 11, 12 en 13 laten we zien hoe slecht en goed materiaal er uitziet op een albumblad. BBF Deel 4-1 pagina 4

5 Het klinkt vreemd, maar een stempel kan ook te mooi zijn om aan de kwaliteitseisen te voldoen. Dit doet zich voor bij een bepaalde vorm van zogenaamde welwillendheidsafstempeling (in het Duits bekend onder de naam Gefälligkeitsentwertung). Hierbij moeten we drie categorieën goed onderscheiden. 1. De posterijen zijn een verzamelaar ter wille door aan een balie of loket zegels netjes af te stempelen, waarna de klant de zegels meeneemt zonder dat deze op een poststuk worden geplakt. Dit is een tegenwoordig zeer begrijpelijke handelwijze. Vooral bij velletjes is het erg lastig op een andere wijze in bezit te komen van een fatsoenlijk gestempeld exemplaar. We tonen als voorbeeld een bij de Philatelie-Shop van het hoofdpostkantoor te Mannheim afgestempeld velletje en als contrast een op een Nederlands poststuk gelopen velletje (onderaan). Het komt ons voor dat het eerste toch iets beter scoort in een verzameling en op deze vorm van welwillendheidsafstempeling hebben we dan ook weinig kritiek. 2. Het wordt al iets minder met de niet gestempelde, maar opgedrukte ontwaardingen van de filatelistische dienst van diverse posterijen. Deze zegels zien er wel erg mooi uit, maar ook erg eentonig. Als men beslist nieuw materiaal wil verzamelen, waarom dan niet postfris? We tonen een Zwitsers voorbeeld. BBF Deel 4-1 pagina 5

6 Ook dit is een welwillendheidsstempel! Filatelistische diensten doen er vaak van alles aan om hun producten zo authentiek mogelijk te laten lijken en dat geeft dan (onder andere) dit resultaat. Plaats, postcode en datum zijn volledig leesbaar, maar de hardlopers op de zegel verdwijnen op deze manier wel uit het zicht! Hoe men dit doet? Wel, al in de drukkerij worden de zegels van een overdruk (boekdruk of offset) voorzien volgens bijgaand schema. De gestempelde zegels gaan naar de klant, de zegels met een kruis worden vernietigd. Misschien is het niet zo realistische onderstaande hoekstempeltje dan toch mooier. Ook dit i s een opgedrukt product van de Duitse filatelistische dienst, maar het komt wel van een echt gelopen stuk! De Duitse filatelistische dienst frankeert post naar klanten vaak met (restpartijen?) toeslagzegels, die er dan afgeweekt als volgt uitzien. (De rest van het stempel staat op het poststuk.) Frankfurter eenheidsworst, maar wel netjes! 3. Bij de eerste twee categorieën was sprake van het gerieven van verzamelaars, het tegemoetkomen aan een bestaande vraag. De oplagen van de zegels worden er niet groter van en die van de gestempelde exemplaren zijn afhankelijk van het aantal abonnees of het (op eerdere ervaringen gebaseerde) aantal klanten dat verwacht mag worden. Van een andere orde is wat diverse, in filatelistisch opzicht wat minder serieuze landen doen of via een agency laten doen. In ontwikkelingslanden en landen met een overwegend gesloten economie, zoals de voormalige Oostbloklanden, is vaak een groot tekort aan buitenlandse geldmiddelen (deviezen). Het verkopen van postzegels op de wereldmarkt is een middel om daarin te voorzien. Daarom werden extra hoeveelheden zegels gedrukt, van een stempel voorzien en beneden de nominale waarde op de markt gebracht. Het zal duidelijk zijn dat deze zegels alleen gestempeld werden verkocht, om te voorkomen dat ze via een omweg alsnog voor frankering zouden worden gebruikt. BBF Deel 4-1 pagina 6

7 Men kan zich voorstellen dat verzamelaars een gretige afzetmarkt vormen voor zegels met fraaie en gewilde afbeeldingen, zoals bloemen of dieren, maar de voormalige DDR bracht zelfs de oersaaie dienstzegels met welwillendheidsstempel in de handel. Uit de kleinste serie daarvan (5 waarden) tonen we hier drie stuks: Het is erg leerzaam hierbij eens de (Michel)catalogus op te slaan. Wat zegt die (editie 2000/2001 met prijzen in euro s) over deze serie? Het rondje van kolom 2 en 4 staat voor Gefälligkeitsentwertung Van kolom 4 (Neudrucke) zegt de toelichting heel fijntjes dat vellen met opgedrukte stempels werden vervaardigd voor handelsdoeleinden. Wat hebben we hier met de getoonde zegels aan waarde in handen? Onder de loep blijkt de zegel van 70 Pfennig (zoals te verwachten was) in kolom 4 thuis te horen. Die van 40 Pfennig valt in kolom 2. En die van 5 Pfennig dan, die ziet er met zo n rolstempel toch wel echt uit? Helaas, zelfs dit is nep. De achterkant is smetteloos gegomd en de zegel valt dus in het tweede rijtje (want de Neudrucke werden niet gegomd). Kortom, men deed in de DDR indertijd alles om u op het verkeerde been te zetten en zo aan uw guldens te kunnen komen. Voor gelegenheidszegels zijn de prijsverschillen minder spectaculair, maar wel degelijk aanwezig. De linkse van beide paartjes staat (in dezelfde catalogus als hierboven genoemd) geprijsd voor 0,10 (het absolute minimumbedrag uit de catalogus) en de rechtse voor 0,30. Het welwillendheidsstempel beperkt zich in de DDR bepaald niet tot een vierde deel van een centraal op een blokje van vier geplaatst stempel, maar kent meerdere uitvoeringen. U bent dus gewaarschuwd. BBF Deel 4-1 pagina 7

8 De voormalige DDR had dus een kwalijke reputatie, maar ook de andere Oostbloklanden deden er aan mee. Door een loep is goed te zien dat we hier te maken hebben met opgedrukte stempels, al hebben veel landen moeite gedaan deze stempels er echt uit te laten zien door cliché s met onvolmaakte afbeeldingen (niet scherpe cirkelomtrek van het stempel) te maken. Maar, let op! Met dit nieuwere Poolse stempel is niets mis, het is zo echt als men maar kan wensen. Gebruik van de loep op het origineel (niet in deze weergave!) geeft ook hier uitsluitsel. In het kielzog van de communistische landen kwamen talloze ontwikkelingslanden op hetzelfde idee. Regeringen, maar ook politieke machthebbers vulden hun schatkist aan door de postzegelproductie en distributie uit te besteden aan buitenlandse ondernemingen (agencies). Sommige landen maakten het zo bont dat hun producten op officiële tentoonstellingen niet meer werden toegestaan. We hebben het dan over de zogenaamde roofstaten, een clubje sjeikdommen, dat later zou opgaan in de Verenigde Arabische Emiraten. De relatie met postaal gebruik is in dit soort gevallen ver te zoeken. Zijn het dus nog wel postzegels? BBF Deel 4-1 pagina 8

9 Communistische staten en ontwikkelingslanden zijn, zoals gezegd, gebaat bij export van postzegels. Er zijn ook landen die in beide categorieën tegelijk thuishoren en die komen we op onze stempel-kruistocht dan ook geregeld tegen, in dit geval met een velletje. Wat is nu de moraal van het hele verhaal? In de eerste plaats hoort u te weten waaraan u uw geld uitgeeft. Of u iets aanschaft is uw eigen keuze, maar mocht u ooit verder gaan met uw verzameling en mee willen doen aan een wedstrijdtentoonstelling, dan zult u van de jury weinig waardering oogsten voor de laatste categorie welwillendheidsstempels. * * * Welwillendheidsstempels mogen niet verward worden met de daar soms sterk op lijkende voorafstempelingen. Met name die van Frankrijk zouden voor verwarring kunnen zorgen. Deze zegels kunnen worden verstrekt aan bepaalde verzenders van massa-drukwerk, dat direct na de productie (waaronder het bevestigen van de zegel) het postale circuit in kan worden gevoerd zonder de stempelmachine te moeten passeren. De eerste toepassing was die op krantenbandjes uit de tijd dat vele kranten per post werden verzonden. De zegel (met het adres) zat dan al op het bandje voordat het (machinaal) om de krant werd gewikkeld. Tijdwinst was het belangrijkste motief voor deze werkwijze. Gevaar voor hergebruik van de zegels is er niet, omdat ze alleen aan bepaalde bekende bedrijven worden verstrekt. BBF Deel 4-1 pagina 9

10 In Frankrijk geeft men sinds 1953 ten behoeve van de voorafstempeling aparte zegels uit. In de overige landen waar men het verschijnsel kent of kende gaat het om zegels uit bestaande series die van een speciale opdruk zijn voorzien die meestal geen associaties oproept met de welwillendheidsafstempeling. Een drietal voorbeelden uit België van zegels met voorafstempeling. * * * Tot slot van dit hoofdstuk nog een paar woorden over de kwaliteit van frankeermachinestempels. Natuurlijk zijn goed geïnkte, haarscherpe stempels de beste. Zie ook deel 3, hoofdstuk 5. Hier komen we eveneens welwillendheidsstempels tegen! De meest duidelijke zijn herkenbaar aan de afgedrukte waarde van 0,00 (in de valuta van het betreffende land). Op verviel de portvrijdom voor de toenmalige rijksscholengemeenschap Goeree-Overflakkee en op de eerste dag na de kerstvakantie werd de frankeermachine in gebruik genomen met een 0-uitdraai voor de liefhebbers onder het personeel. Voorbeelden van recente, goed geïnkte stempels: BBF Deel 4-1 pagina 10

11 Dit blad is onrustig en rommelig en bevat materiaal van slechte kwaliteit. (Verklaring op pagina 12) BBF Deel 4-1 pagina 11

12 Natuurlijk is het allegaartje van pagina 11 bij niemand in werkelijkheid aanwezig. Het heeft samensteller dezes zelfs enige moeite gekost het bij elkaar te zoeken, aangezien hij dit soort materiaal doorgaans bij ontvangst direct weggooit. Maar let eens op bij een tentoonstelling hoe één zo n fout stuk de aanblik van een heel blad kan verpesten! Wat zien we hier aan gebreken? 1 Dit frankeermachinestempel is onscherp en op plaatsen zelfs onleesbaar. Omdat het scheef op de betreffende brief is geplaatst loopt het aan de bovenkant zelfs van het papier af. 2 Welwillendheidsstempel. 3 Dit postwaardestuk, dat op zich erg interessant is met de zwartgemaakte Hitlerkop en de opdruk van de nieuwe waarde daarnaast, vertoont een scheur, 4 diverse vlekken 5 en een gekreukeld hoekje. 6 Al deze zegels zijn slecht gestempeld. Het staat niet alleen lelijk, maar bij thematisch gebruik wordt de afbeelding waar het om gaat minder goed zichtbaar. 7 Dat geldt ook voor de vos op deze zegel, maar hier is ook iets mis met de tanding. Primitieve tandingen zijn bij diverse Afrikaanse en Aziatische landen vrij normaal en die moet men als verzamelaar gewoon accepteren, maar niet als er zulke grote gaten ontstaan en een hoek ontbreekt. Bovendien is het zegelbeeld niet goed gecentreerd. Niet moedeloos worden. Er is genoeg goed materiaal in deze wereld! BBF Deel 4-1 pagina 12

13 Dit blad bevat materiaal van een goede kwaliteit en heeft een goede balans. Hier staat een toepasselijke tekst. Hier staat een toepasselijke tekst. Hier staat een toepasselijke tekst. BBF Deel 4-1 pagina 13