vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Farmafeiten
|
|
- Sylvia Kok
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Farmafeiten 2010
2 Farmafeiten Nefarma, vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland, representeert farmaceutische bedrijven die zich bezig houden met de ontwikkeling en het op de markt brengen van nieuwe en vernieuwende geneesmiddelen. Dat zijn medicijnen die een antwoord geven op nieuwe inzichten in de behandeling van ziekten of op aandoeningen die tot nu toe onbehandelbaar zijn In Nederland zijn we zuinig met geneesmiddelen Geneesmiddelen worden in Nederland steeds goedkoper Geen sector investeert zoveel geld in onderzoek & ontwikkeling als de farma Dankzij al dat onderzoek beschikken we over steeds meer nieuwe geneesmiddelen Innovatieve farmaceutische bedrijven kampen met onnodige obstakels Farmaceutische bedrijven leveren een belangrijke bijdrage aan een gezondere wereld
3 4 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 5 In Nederland zijn we zuinig met geneesmiddelen 1 Gezondheidszorg kost geld, veel geld. De stijgende kosten zijn een eeuwig terugkerend thema in het debat over de zorg. De totale uitgaven aan zorg liggen rond de 60 miljard euro en dat komt neer op ongeveer 10 procent van ons bruto binnenlands product. Overigens is daarmee het plaatje niet compleet. Een oordeel over de zorgkosten heeft pas waarde wanneer ook wordt gekeken naar de opbrengsten van de zorg. Zorguitgaven hebben namelijk een opvallend hoog rendement; gemiddeld levert elke euro die in de zorg wordt gestoken 1,30 euro op. Dat blijkt uit de studie Een beter Nederland. De gouden eieren van de gezondheidszorg, die in 2010 in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid is uitgevoerd.
4 6 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 7 Geneesmiddelen in Nederland: eentiende van totale zorgkosten Aandeel farmaceutische zorg in bruto zorguitgaven (in procenten) Bron: Rijksbegroting VWS 2010 Van de 60 miljard euro die we in 2010 volgens de Rijksbegroting in Nederland aan de gezondheidszorg uitgeven, maken geneesmiddelen ongeveer 9 procent uit. Dat is overigens exclusief de medicijnen die via het ziekenhuis worden verstrekt, want de kosten daarvan liggen besloten in het ziekenhuisbudget. Tellen we die kosten mee, dan komt het aandeel geneesmiddelen net boven de 10 procent uit. Het grootste aandeel in de zorgkosten heeft langdurige zorg (38 procent). Ziekenhuizen nemen ongeveer een kwart (24 procent) van de totale uitgaven voor hun rekening. De resterende 29 procent gaan op aan overige zorg (huisartsen, tandartsen, paramedische zorg, etc.). Langdurige zorg Algemene en categorale ziekenhuizen 24% 38% 9% Farmaceutische hulp* 29% Overige gezondheidszorg * Binnen die 9 procent zitten de kosten van het farmaceutisch product én de kosten voor aflevering door de apotheek. Eigen betalingen door de patiënt zijn niet meegerekend.
5 8 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 9 Kosten van geneesmiddelengebruik in Nederland liggen ruim onder het Europees gemiddelde Aandeel uitgaven aan farmaceutische hulp binnen de totale zorguitgaven in 2008 (in procenten) Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen, 2010 In 2008 was het aandeel van de kosten van geneesmiddelen binnen de totale uitgaven aan de gezondheidszorg in Nederland met 9,8 procent nog wat hoger dan in de VWS-begroting van Desondanks lag dat aandeel beduidend lager dan in de meeste andere Europese landen. Daaruit blijkt dat we in Nederland relatief zuinig zijn met het gebruik van geneesmiddelen. Koploper is Spanje: daar maken medicijnkosten meer dan 20 procent uit van de totale zorguitgaven, ruim tweemaal zoveel als in Nederland. Spanje 22,0% Portugal 21.5% Frankrijk 16,2% Finland 16,1% Duitsland 15,1% Ierland 14,3% Italië 13,6% België 11,9% Zweden 11,8% Oostenrijk 11,0% Zwitserland 10,1% Nederland 9,8% Engeland 7,7% Denemarken 7,3% 0% 5% 10% 15% 20% 100%
6 10 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 11 Ook de uitgaven aan geneesmiddelen per inwoner zijn lager dan elders in Europa Gemiddelde uitgaven aan geneesmiddelen per inwoner in 2008 (in euro s) Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen, 2010 Ook als we de uitgaven aan geneesmiddelen per inwoner van Nederland vergelijken met diezelfde uitgaven per inwoner in de rest van Europa, blijkt dat Nederland goed scoort. Per Nederlander geven we jaarlijks gemiddeld 335 euro uit aan geneesmiddelen. Dat is 16 procent minder dan het West- Europese gemiddelde, dat op 400 euro ligt. Frankrijk Ierland Zwitserland Finland Duitsland België Oostenrijk Spanje Portugal Nederland Zweden Italië Denemarken Engeland West-Europees gemiddelde
7 12 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 13 Niet alleen zijn we zuinig met geneesmiddelen, ze worden in Nederland ook steeds goedkoper 2 Dat geneesmiddelen in Nederland een relatief klein aandeel vormen in de totale zorguitgaven, heeft diverse oorzaken. Een belangrijke verklaring is terughoudendheid, zowel bij artsen (in het voorschrijfbeleid) als bij patiënten (in het gebruik). Ook de geneesmiddelenprijzen liggen in Nederland een stuk lager dan in veel andere landen. Vrijwillige prijsafspraken tussen bedrijven, apotheken en overheid liggen daaraan ten grondslag, maar ook bijvoorbeeld het beleid dat zorgverzekeraars voeren.
8 14 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 15 Alles wordt duurder, ook de gezondheidszorg Ontwikkeling consumentenprijzen (werknemersgezinnen) in diverse categorieën (2000 = 100) Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), 2009 Het leven wordt steeds duurder, op vrijwel alle fronten. Inflatie zorgt ervoor dat de prijzen van veel producten en diensten 130 Huisvesting, water, energie jaarlijks met een paar procent stijgen. Tussen 2000 en 2008 is het bedrag dat een gemiddeld werknemersgezin bijvoorbeeld 125 aan huisvesting, water en energie uitgeeft met ruim 30 procent gestegen. Een soortgelijke stijging zien we in de kosten van 120 Onderwijs Vervoer Totaal bestedingen onderwijs. Ook aan vervoer en voedingsmiddelen zijn we beduidend meer gaan uitgeven. De kosten per gezin die met 115 gezondheidszorg te maken hadden, liepen in die acht jaren met meer dan 10 procent op. 110 Gezondheid 105 Voedingsmiddelen
9 16 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 17 Prijzen geneesmiddelen dalen, terwijl veel andere consumentenprijzen stijgen Prijsindex voor consumenten afgezet tegen prijsindex voor receptgeneesmiddelen (januari 1996 = 100) Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen Inflatie zorgt er dus voor dat de consumentenprijzen jaarlijks een stijgende trend laten zien. Dat geldt voor vrijwel alle clusters, ook voor de gezondheidszorg. Toch vertoont de prijs van geneesmiddelen, onderdeel van die zorg, juist een omgekeerde trend. Als ze eenmaal op de markt zijn toegelaten, dalen de prijzen door de jaren heen. Dat is extra bijzonder wanneer je bedenkt dat de kosten voor het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen alleen maar hoger worden. 130% 120% 110% 100% 90% 80% 70% 60% 50% prijsindex voor receptgeneesmiddelen consumenten prijsindex, alle huishoudens
10 18 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 19 Prijsdaling receptgeneesmiddelen kent diverse oorzaken Prijsontwikkeling receptgeneesmiddelen en oorzaken voor prijsdaling Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen De daling van geneesmiddelenprijzen in Nederland heeft zich halverwege de jaren negentig ingezet. In de laatste jaren hebben vooral succesvolle afspraken tussen de overheid, apothekerskoepel KNMP, Zorgverzekeraars Nederland, de vereniging van generieke geneesmiddelenfabrikanten Bogin en Nefarma substantieel bijgedragen aan de prijsdaling. Daarnaast zorgt het preferentiebeleid van zorgverzekeraars voor verdere prijsdalingen bij een aantal geneesmiddelen waarvan het octrooi is verlopen. 100% 90% % 70% % 50% Invoering Wet Geneesmiddelenprijzen 2. Invoering claw back 3. Verhoging claw back akkoord VWS-KNMP 4. Tijdelijke invoering maatregel De Geus 5. Start convenantsperiode 6. Transitieakkoord 7. (Individueel) prefentiebeleid
11 20 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 21 Geen sector investeert zoveel geld in onderzoek & ontwikkeling als de farma 3 Farmaceutische bedrijven besteden meer aan onderzoek & ontwikkeling dan bedrijven in welke andere sector dan ook. In Nederland geldt dat de hier actieve bedrijven jaarlijks honderden miljoenen euro s besteden aan onderzoek in de diverse stadia van geneesmiddelontwikkeling. Farma- en biotechbedrijven dragen daarmee meer dan tien procent van alle uitgaven die in Nederland worden gedaan aan research & development.
12 22 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 23 R&D-investeringen van farma staan wereldwijd op één Uitgaven aan r&d in de wereld per sector door de jaren heen (in miljarden euro s) Bron: Europese Commissie, EU Industrial R&D Investment Scoreboard, In Europa tekende de farmaceutische branche in 2008 voor bijna 27 miljard euro aan investeringen in r&d. Dat is ruim een verdrievoudiging sinds 1990 (7,8 miljard) en een kleine 10 miljard meer dan in Binnen de EU draagt de farma voor Farmaceutische industrie en biotech Technologische hardware / IT Auto-industrie zo n 17 procent bij aan de totale r&d-investeringen. (bron: Efpia, The Pharmaceutical Industry in Figures, 2010) 50 Wereldwijd besteden farmaceutische en biotechnologische bedrijven meer dan 76 miljard euro aan onderzoek & ontwikkeling. 40 Daarmee staat de sector op nummer één, ruim vóór andere innovatieve branches als de technologische hardware-bedrijven 30 Software en computer dienstverlening Electrotechnische industrie en de auto-industrie. Van de vijftig bedrijven die wereldwijd het meeste geld investeren in r&d, zijn er zestien actief in de farmaceutische of biotechnologische sector. In de top tien staan vier farmabedrijven. (bron: 2009 EU Industrial R&D Investment Scoreboard) Chemische industrie Ruimtevaartindustrie Machine-industrie (engineering) Telecom Gezondheidszorg-equipment & services Voedingsindustrie
13 24 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 25 Drie sectoren verantwoordelijk voor ruim de helft van alle r&dinvesteringen Aandeel per sector in totale r&d-investeringen in de wereld (in procenten) Bron: Europese Commissie, 2008 EU Industrial R&D Investment Scoreboard Samen met de sectoren technologische hardware/it en de auto-industrie zijn farma- en biotechbedrijven verantwoordelijk voor 54,5 procent van alle investeringen die wereldwijd worden gedaan in onderzoek & ontwikkeling. Farma en biotech nemen ongeveer eenvijfde van die wereldwijde bestedingen voor hun rekening. Voedingsindustrie 1,1% Gezondheidszorg-equipment & services 1,8% Telecom 2,1% Machine-industrie (engineering) 3,0% Ruimtevaartindustrie 4,1% Chemische industrie 4,4% Elektrotechnische industrie 7,0% Overig 14,9% Software en computerdienstverlening 7,1% Farmaceutische industrie en biotech 19,2% Auto-industrie 17,0% Technologische hardware / IT 18,3%
14 26 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 27 Van alle sectoren besteedt farma het hoogste percentage van de omzet aan r&d Percentage van de omzet dat per sector wordt besteed aan r&d Bron: Europese Commissie, EU Industrial R&D Investment Scoreboard, Farmaceutische industrie en biotech Zetten we per sector de r&d-investeringen af tegen de gerealiseerde omzet, dan blijkt dat in geen enkele branche zo n groot aandeel van het binnengebrachte geld weer wordt geïnvesteerd in onderzoek & ontwikkeling als in de farma. Met een percentage van 16,5 steekt de sector met kop en schouders boven alle andere sectoren uit. Bovendien blijkt dat in de meeste andere sectoren het percentage in de afgelopen jaren stabiliseerde of daalde, terwijl de farma alleen maar meer van haar omzet is gaan investeren in r&d. 15% 10% 5% Software en computerdienstverlening Technologische hardware / IT Gezondheidszorg-equipment & services Auto-industrie Electrotechnische industrie Ruimtevaartindustrie Chemische industrie Machine-industrie (engineering) Telecom
15 28 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 29 Dankzij al dat onderzoek beschikken we over steeds meer nieuwe, betere geneesmiddelen 4 Veel geld en menskracht investeren in onderzoek naar innovatieve geneesmiddelen is één ding; de belangrijke vraag luidt natuurlijk of dat ook wat oplevert. Juist bij geneesmiddelenonderzoek is die vraag relevant, omdat het overgrote deel van de onderzochte stoffen niet tot een nieuw medicijn leidt. Gemiddeld leidt slechts één op de onderzochte stoffen tot een nieuw geneesmiddel. Hoe beperkt dat ook lijkt, het maakt wel dat we steeds beter in staat zijn om ziektes en aandoeningen te bestrijden.
16 30 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 31 Stijgende trend in aantal nieuwe geneesmiddelen Het aantal registraties van geneesmiddelen met een nieuw actief bestanddeel vertoont, bezien over een periode van vijftig jaar, een stijgende trend. Dat blijkt uit de registratiecijfers over de afgelopen halve eeuw. Registreerde de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) tussen 1970 en 1989 jaarlijks nog een kleine twintig geneesmiddelen met nieuwe actieve bestanddelen, in de twee decennia daarna was dat aantal opgelopen tot gemiddeld bijna 27 per jaar. Deels is de stijging toe te schrijven aan een productieve periode halverwege de jaren negentig (in topjaar 1996 registreerde de FDA 53 geneesmiddelen met een nieuw actief bestanddeel), maar ook zonder die piek blijft de positieve trend overeind Door de FDA geregistreerde geneesmiddelen met een nieuw actief bestanddeel ( ) Bronnen: DiMasi, Tufts Center for the study of drug development, FDA gemiddelde 1970 t/m 1989 gemiddelde 1990 t/m
17 32 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 33 We worden steeds beter, op steeds meer terreinen Status van geneesmiddelenontwikkeling bij diverse ziektebeelden Bron: IFPMA, 2008 Met de hulp van geneesmiddelen lukt het steeds beter om de strijd aan te gaan tegen veel ziekten. Soms is volledige genezing mogelijk, maar helaas geldt dat niet voor alle aandoeningen. Wel blijven patiënten steeds vaker in leven, meestal ook met een aanvaardbare kwaliteit, zonder zich erg ziek te voelen. De tabel hiernaast laat zien dat op veel terreinen al het nodige is bereikt, maar toont tevens aan hoe belangrijk het is om volop door te gaan met geneesmiddeleninnovatie. Voor meer informatie zie Aandoening Voorkomen Behandelen Genezen HIV/Aids Tubercolose Malaria Kinderziektes Infecties aan ademhalingsapparaat Kanker Neuropsychiatrische stoornissen Cardiovasculaire aandoeningen Diabetes Aandoeningen aan ademhalingsapparaat Geneesmiddelen zijn beschikbaar (r&d richt zich op zaken als verbetering gebruiksgemak, vermindering bijwerkingen, etc.) Geneesmiddelen zijn beschikbaar (r&d richt zich op uitdagingen als tegengaan van resistentie bij patiënten, etc.) Nog geen geneesmiddelen beschikbaar (r&d gericht op ontwikkeling van werkzaam medicijn)
18 34 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 35 Er komen steeds meer biotechnologische middelen Omzetontwikkeling biotech- en non-biotech-geneesmiddelen in Nederland (in miljarden euro s) Bron: Axon Pharius, 2010 Veel nieuwe geneesmiddelen worden gemaakt via biotechnologie. Deze middelen zijn gebaseerd op menselijke (of dierlijke) eiwitten die in micro-organismen worden gemaakt. Miljoenen patiënten profiteren nu al van dit soort geneesmiddelen en vaccins, maar de trend van de afgelopen jaren laat zien dat het aantal biotech-middelen een steeds groter aandeel krijgt in het totale pakket van geneesmiddelen. Volgens een recent overzicht zaten 633 biotechnologische geneesmiddelen voor meer dan honderd ziektes in de pijplijn. Ruim 250 daarvan richten zich op kanker, 162 op diverse infectieziekten, 59 op aandoeningen aan het immuunsysteem en 34 op hiv/aids. Alle geïdentificeerde 633 middelen bevonden zich in 2008 hetzij in een vergevorderd stadium van klinisch onderzoek, of zelfs al in de beoordelingsmolen van de Amerikaanse Food & Drug 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0, omzet biotech omzet non-biotech Administration (bron: PhRMA-report Medicines in Development, 2008).
19 36 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 37 Innovatieve farmaceutische bedrijven kampen met onnodige obstakels 5 Voordat een nieuw geneesmiddel voor patiënten beschikbaar komt, heeft het al een heel traject van onderzoek, registratie en toelating achter de rug. Voor de meeste van die trajecten zijn in de wet maximale termijnen vastgelegd, maar die worden in Nederland soms fors overschreden. Dat heeft een negatieve invloed op het innovatieklimaat in ons land. Voor bedrijven wordt het minder aantrekkelijk om hier te investeren, omdat vertragingen ten koste gaan van de terugverdientijd. Die is, in verband met de octrooirechten, toch al beperkt. Ook andere factoren, zoals administratieve lastendruk, vormen obstakels bij het innoveren.
20 38 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 39 Ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel duurt gemiddeld twaalf jaar Ontwikkelings- en octrooiperiode van een geneesmiddel Bron: Nefarma Gemiddeld zit er twaalf jaar tussen de ontdekking van een nieuwe werkzame stof en het beschikbaar komen van een geneesmiddel voor de patiënt. Vier jaar gaat op aan preklinisch Gemiddelde duur (in jaren): onderzoek, zes jaar aan klinisch onderzoek en twee jaar aan het traject van registratie en vergoeding. De resterende octrooiperiode is dan nog een jaar of acht, waarna voor Preklinisch onderzoek Klinisch onderzoek Registratie & vergoeding Resterende octrooiperiode ABC (Aanvullend Beschermingscertificaat) maximaal vijf jaar nog een aanvullend beschermingscertificaat (ABC) kan worden toegewezen max. 5 0 Octrooi-aanvraag Octrooi-expiratie jaar
21 40 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 41 Lang wachten op toestemming voor klinisch onderzoek Gemiddelde beoordelingsduur bij aanvragen voor klinisch onderzoek in Nederland (in dagen) Bron: Nefarma Clinical Trial Database (NCTD), 2010 Klinisch onderzoek is een cruciaal onderdeel in de ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel. Gekeken wordt achtereenvolgens naar de veiligheid van de stof bij een kleine groep gezonde vrijwilligers, een kleine groep patiënten en uiteindelijk bij grote groepen patiënten. Voor dit onderzoek is toestemming nodig van een medisch-ethische toetsingscommissie van een deelnemend ziekenhuis. In de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (Wmo) is vastgelegd dat aanvragen in Nederland binnen negentig dagen afgehandeld moeten zijn; dat is anderhalf keer zo lang als de EU-richtlijn voorschrijft. Desondanks wordt de termijn in Nederland al jaren ruim overschreden, waardoor bedrijven onnodig lang moeten wachten voordat zij met hun onderzoek kunnen starten Netto doorlooptijd EU-norm NL-norm Bruto doorlooptijd In de bruto doorlooptijden is de tijd meegerekend die verstrijkt wanneer een beoordelingscommissie aanvullende gegevens van de indiener vraagt; in de netto doorlooptijden zijn deze klokstops niet meegerekend dagen
22 42 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 43 Lang wachten voordat een geneesmiddel wordt opgenomen in het vergoedingssysteem Ook de registratie van een geneesmiddel en de daaropvolgende vergoedingsprocedure nemen de nodige tijd in beslag. Tijdrovende regelgeving en personele problemen bij de beoordelingsinstantie CVZ (College voor Zorgverzekeringen) dragen bij aan lange wachttijden die voorafgaan aan het moment waarop een nieuw middel wordt opgenomen in het geneesmiddelenvergoedingssysteem (GVS), en derhalve voor patiënten beschikbaar komen Gemiddelde tijd die verstrijkt in de vergoedingsprocedure Bron: Nefarma Vergoedingen Database (NVD), 2010 (peildatum: 30 juli 2010) Norm (volgens Transparantierichtlijn) dagen Netto doorlooptijd Bruto doorlooptijd In de bruto doorlooptijden is de tijd meegerekend die verstrijkt wanneer een beoordelingscommissie aanvullende gegevens van de indiener vraagt; in de netto doorlooptijden zijn deze klokstops niet meegerekend.
23 44 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 45 Het duurt te lang voordat een medicijn voor de patiënt beschikbaar is Gemiddelde tijd die verstrijkt tussen de handelsvergunning en het moment waarop een geneesmiddel voor de patiënt beschikbaar komt Bron: Efpia, Patients W.A.I.T. Indicator, 2009 Tussen de diverse Europese landen bestaan grote verschillen in vertragingen die patiënten ervaren voordat nieuwe geneesmiddelen voor hen beschikbaar komen. In de meeste landen (het Verenigd Koninkrijk en Duitsland uitgezonderd) is het namelijk niet zo dat een geneesmiddel dat de registratieprocedure succesvol heeft doorlopen en waarvoor dus een handelsvergunning is afgegeven, ook direct voor patiënten beschikbaar is. Onder meer in de vergoedingsprocedures gaat veel tijd verloren voordat artsen de nieuwste middelen ook daadwerkelijk kunnen voorschrijven. De Patients W.A.I.T. indicator ( waiting to access innovative therapies ) vergelijkt die periode voor de diverse EU-landen. De periodes zijn gebaseerd op de gegevens van 88 nieuwe geneesmiddelen. Nederland staat met een gemiddelde vertraging Ver. Koninkrijk Duitsland Ierland Zwitserland Oostenrijk Denemarken Zweden Nederland Noorwegen Griekenland Finland Spanje Portugal Frankrijk Italië Slovenië België Gemiddelde beschikbaarheidsduur 500 dagen van 195 dagen in de Europese middenmoot.
24 46 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 47 Steeds hogere investeringen nodig om tot innovaties te komen Door de FDA geregistreerde geneesmiddelen met een nieuw actief bestanddeel, afgezet tegen r&d-investeringen ( ) Bronnen: DiMasi, Tufts Center for the study of drug development, FDA, PhRMA Eerder (zie pag. 30/31) zagen we dat het aantal geneesmiddelen met een nieuw actief bestanddeel bezien over een langere periode een stijgende trend vertoont. De groei is tot stand gekomen in een tijdperk waarin de ontwikkelkosten juist enorm zijn gestegen. De internationale bestedingen aan r&d door Amerikaanse farmaceutische bedrijven liepen de afgelopen dertig jaar consequent op van 2 miljard dollar in 1980 tot bijna 48 miljard in recente jaren. In Europa besteedden farmaceutische bedrijven begin jaren negentig 7 à 8 miljard euro aan r&d en dat liep op tot bijna 27 miljard in De hogere kosten zijn deels toe te schrijven aan de steeds strengere eisen die overheden stellen aan geneesmiddelenonderzoek, maar ook rond het registratie- en vergoedingsproces hebben bedrijven te maken met een sterk toenemende administratieve lastendruk Aantal geneesmiddelen met nieuwe bestanddelen (VS) Investering in r&d, in miljarden dollars (VS)
25 48 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 49 Verslechterend innovatieklimaat bedreigt kenniseconomie R&D-intensiteit* in diverse landen (ten opzichte van Lissabondoelstelling), Bron: CBS/Eurostat, 2010 Investeringen in onderzoek bevorderen niet alleen de gezondheid, maar dragen ook bij aan het op peil houden van de kenniseconomie in een land. De lidstaten van de Europese Unie hebben daarom in de zogeheten Lissabondoelstellingen onder meer afgesproken dat ze in 2010 minimaal 3 procent van hun bruto binnenlands product investeren in onderzoek & ontwikkeling. Uit de cijfers blijkt dat, deze afspraken ten spijt, de r&d-intensiteit in Nederland in de afgelopen tien jaar alleen maar is gedaald. Ook is zichtbaar dat grootmachten buiten de EU (VS en Japan) op dit front beter scoren. 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% Japan Lissabon Verenigde Staten Denemarken Duitsland Frankrijk België Nederland * De r&d-intensiteit laat zien welk percentage van het bruto binnenlands product wordt besteed aan onderzoek en ontwikkeling
26 50 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 51 Farma heeft in andere EU-landen een beter imago De houding van de bevolking ten opzichte van de farmaceutische industrie is in Nederland gemiddeld genomen iets minder positief dan in diverse andere Europese landen. Opvallend is dat het imago van de farma tussen 2000 en 2006 in Nederland behoorlijk verslechterde. In sommige omliggende landen (Duitsland, Frankrijk, Spanje) gebeurde dat in diezelfde periode ook, maar niet in dezelfde mate als in Nederland. Sinds 2006 is op dit vlak wel enige verbetering waarneembaar, maar toch heeft maar zo n 56 procent van de Nederlanders een positieve grondhouding tegenover de farmaceutische industrie. Dat is tien procent onder het gemiddelde percentage in de hele Europese Unie. 80% 70% 60% 50% 40% 30% Positieve houding van inwoners ten opzichte van de farmaceutische industrie Bron: European Chemical Industry Council (Cefic), Public Image Survey, EU-gemiddelde: 66% België Duitsland Frankrijk Gr.Britannie Italië Nederland Spanje Zweden
27 52 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 53 Farmaceutische bedrijven leveren een belangrijke bijdrage aan een gezondere wereld 6 Farmabedrijven zijn commerciële ondernemingen die met het oog op hun continuïteit en de ontwikkeling van nieuwe producten en toepassingen winst moeten maken. Maar dat is niet het hele verhaal. Met hun producten leveren ze een belangrijke bijdrage aan de gezondheid van mensen. Die producten zijn helaas lang niet voor iedereen bereikbaar. Veel bedrijven proberen daarom ook de bevolking van armere gebieden toegang te bieden tot geneesmiddelen. Die inspanningen breiden zich steeds verder uit. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de in 2008 geïntroduceerde Access to Medicine Index, die dergelijke activiteiten per bedrijf in kaart brengt. Maar het is ook goed te zien aan het groeiende aantal projecten waarmee farma-ondernemingen zich rechtstreeks tot ontwikkelingslanden richten.
28 54 / farmafeiten 2010 farmafeiten 2010 / 55 Farmabedrijven werken mee aan een betere gezondheid in ontwikkelingslanden Gezondheidsprojecten van farmabedrijven in ontwikkelingslanden Bron: IFPMA Developing World Health Partnerships Database, 2010 Gebruikmakend van alle kennis en middelen waarover farmaceutische bedrijven beschikken op het gebied van ziekte en gezondheid, leveren ze in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Verenigde Naties ook een belangrijke bijdrage aan de verbetering van de gezondheid in ontwikkelingslanden. Wereldwijd droegen innovatieve farmabedrijven in de afgelopen zeven jaar meer dan 9 miljard dollar bij aan ruim tweehonderd projecten die gericht zijn op de bestrijding en voorkoming van ziektes. Daarmee zijn 1,7 miljard mensen geholpen. De meeste projecten die door bedrijven worden uitgevoerd, vaak in samenwerking met lokale partijen en non-gouvernementele organisaties, zijn gericht op het voorkomen en bestrijden van hiv/aids, tuberculose en malaria Aantal projecten
29 Nefarma vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Nefarma, september 2010 Postbus AP Den Haag +31 (0)
farmafeiten vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland
farmafeiten vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Farmafeiten 2011 Inhoud Nefarma > Nefarma, vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland, representeert farmaceutische bedrijven die zich bezig
Nadere informatieWat zijn feiten en cijfers rond geneesmiddelenonderzoek?
Deze kaart geeft een overzicht van beschikbare feiten en geneesmiddelenonderzoek. De kaart is tot stand gekomen op basis van literatuuronderzoek, interviews en denksessies met deskundigen. Met dank aan
Nadere informatieKosten en opbrengsten 9. Onderzoek en ontwikkeling 25. Innovatie 43. Nefarma > INHOUD
armafeiten Farmafeiten 2013 Farmafeiten 2013 INHOUD Kosten en opbrengsten 9 Nefarma > Nefarma, vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland, representeert farmaceutische bedrijven die zich bezig houden
Nadere informatieFarmafeiten 2015 KOSTEN EN OPBRENGSTEN 35 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING 23 INNOVATIE 7
Farmafeiten 2015 Farmafeiten 2015 7 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING 23 KOSTEN EN OPBRENGSTEN 35 4 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 5 Woord vooraf Voor u ligt de nieuwe uitgave van Farmafeiten, een overzicht
Nadere informatievereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Focus op farma
vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Focus op farma Nefarma 2011 Redactie: Elise de Kruijf Vormgeving: zonder boter, Hoofddorp Fotografie: Bart Versteeg, Den Haag Bert Verhoeff/Hollandse Hoogte
Nadere informatieinnovatieve geneesmiddelen Onmisbare pijler onder de gezondheidszorg
vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland innovatieve geneesmiddelen Onmisbare pijler onder de gezondheidszorg geneesmiddelen bedrijven gezondheidszorg samenleving 5 9 15 19 Onmisbare pijler onder
Nadere informatieNCTD Monitor. augustus 2008. vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland. Nefarma Clinical Trial Database
NCTD Monitor augustus 2008 vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Nefarma Clinical Trial Database Inhoudsopgave NCTD Monitor 2008 Samenvatting en conclusies 5 Inleiding 7 Monitor 2008 9 Overall
Nadere informatieDe Belgische farmaceutische industrie in een internationale context
As % of total European pharmaceutical industry De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context Terwijl België slechts 2,6 % vertegenwoordigt van het Europees BBP, heeft de farmaceutische
Nadere informatieScorebord van de interne markt
Scorebord van de interne markt Prestaties per lidstaat Nederland (Verslagperiode: 2015) Omzetting van wetgeving Omzettingsachterstand: 0,6 % (laatste verslag: 0,6%) stabiel, nog steeds beter dan het EU-gemiddelde
Nadere informatievereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland
vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Alzheimer reumatoïde artritis diabetes hemofilie maagzuur multiple sclerose trombose borstkanker Crohn astma eczeem hiv / aids Het Nefarmaproject We worden
Nadere informatieKlinisch geneesmiddelenonderzoek. in Nederland. Ontwikkelingen, doorlooptijden en vertragingen Aanbevelingen voor verbeteringen
vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Klinisch geneesmiddelenonderzoek in Nederland Ontwikkelingen, doorlooptijden en vertragingen Aanbevelingen voor verbeteringen Nefarma Clinical Trial Databank
Nadere informatieOnderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda
Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Inleiding Nederland werkt, net als de andere Europese landen aan de Lissabon-doelstellingen van de EU om te komen tot een dynamische en concurrerende
Nadere informatiePersbericht. Consumentenprijsindex juni
Persbericht PB99-176 9 juli 1999 10.30 uur Consumentenprijsindex juni De consumentenprijzen zijn tussen mei en juni met 0,4 procent gedaald. Dit blijkt uit cijfers van het CBS. Vergeleken met vorig jaar
Nadere informatieVragen en antwoorden geneesmiddelenprijzen
Vragen en antwoorden geneesmiddelenprijzen Wie bepaalt precies de prijs van een geneesmiddel? De geneesmiddelenfabrikant bepaalt in eerste instantie de prijs van een geneesmiddel. Hij doet dit binnen de
Nadere informatiePersbericht. Inflatie loopt in april licht op. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-107 12 mei 2000 10.30 uur Inflatie loopt in april licht op De inflatie is in april 2000 iets hoger uitgekomen dan in het eerste kwartaal dit jaar. Ten
Nadere informatiePersbericht. Consumentenprijsindex juli 1999
Persbericht PB99-200 6 augustus 1999 10.30 uur Consumentenprijsindex juli 1999 In juli zijn de consumentenprijzen in Nederland gemiddeld niet veranderd. Dit blijkt uit cijfers van het CBS. Er waren wel
Nadere informatieBelgië : een strategisch belangrijke biofarmaceutische hub in Europa
Farmacijfers - december 2015 België : een strategisch belangrijke biofarmaceutische hub in Europa Verantwoordelijke uitgever: Catherine Rutten, pharma.be, de Algemene Vereniging van de Geneesmiddelenindustrie
Nadere informatieHandelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14. Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie
Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14 Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd
Nadere informatieGezondheid: uw Europese ziekteverzekeringskaart altijd mee op vakantie?
MEMO/11/406 Brussel, 16 juni 2011 Gezondheid: uw Europese ziekteverzekeringskaart altijd mee op vakantie? Vakantie verwacht het onverwachte. Gaat u binnenkort op reis in de EU of naar IJsland, Liechtenstein,
Nadere informatiePersbericht. Consumentenprijsindex maart 1999
Persbericht PB99-085 9 april 1999 10.30 uur Consumentenprijsindex maart 1999 In maart was de consumentenprijsindex 0,9 procent hoger dan in februari. De stijging is vooral een gevolg van de stijging van
Nadere informatieHoe brengen we nieuwe middelen snel naar de patiënt? Dr. Peter Bertens Nederlandse Pathologiedagen, 19 november 2015
Hoe brengen we nieuwe middelen snel naar de patiënt? Dr. Peter Bertens Nederlandse Pathologiedagen, 19 november 2015 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Volledig in loondienst
Nadere informatieNCTD Monitor AUGUSTUS 2009. vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland. Nefarma Clinical Trial Database
NCTD Monitor AUGUSTUS 2009 vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Nefarma Clinical Trial Database NCTD Monitor 2009 Inhoudsopgave 5 Samenvatting en conclusies 7 Inleiding 10 Monitor 2009 12 Overall
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 1. Goederenexport van Ierland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Ierse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 1. Goederenexport van Zwitserland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zwitserse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van het Verenigd Koninkrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Britse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 1. Goederenexport van Spanje naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Spaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatiePersbericht. Inflatie in 1999 is 2,2 procent. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-008 14 januari 2000 10.30 uur Inflatie in 1999 is 2,2 procent In 1999 lagen de prijzen voor consumenten gemiddeld 2,2 procent hoger dan in 1998. Dit
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2015 tijdvak 2 economie CSE GL en TL GT-0233-a-15-2-b Zelfstandig of niet informatiebron 1 Cijfers Kamer van Koophandel over 2013 Starters 113.823 Bedrijfsbeëindigingen 136.640 informatiebron
Nadere informatieVoortgangsrapportage Onderwijs en Opleiding 2010 Beschrijving prestaties Nederland en andere lidstaten op EU benchmarks
ANNEX Voortgangsrapportage Onderwijs en Opleiding 21 Beschrijving prestaties Nederland en andere lidstaten op EU benchmarks 1. Deelname voor- en vroegschoolse educatie (VVE) De Nederlandse waarde voor
Nadere informatie2.2. EUROPESE UNIE Droogte remt groei melkaanvoer af. Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) % 18/17
2.2. EUROPESE UNIE 2.2.1. Droogte remt groei melkaanvoer af Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) 2005 2015 2017 2018 % 18/17 België 3 022 3 988 4 025 4 190 4,1 Denemarken 4 451 5 278 5
Nadere informatieTechnische toelichting
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-080 7 april 2000 10.30 uur Inflatie ook in maart stabiel De inflatie is in maart 2000 uitgekomen op 1,9 procent. Dat is ongeveer even hoog als in de
Nadere informatieANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.9.2018 COM(2018) 651 final ANNEX BIJLAGE bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD over de werking van Richtlijn 2011/24/EU betreffende de toepassing
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 1. Goederenexport van Canada naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Canadese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieIMAGO ZORG CONSUMENTEN 2013
IMAGO ZORG CONSUMENTEN 2013 Wat vindt Nederland van de ziekenhuizen en de ziekenhuiszorg? Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen IMAGO ZORG CONSUMENTEN 2013 Wat vindt Nederland van de ziekenhuizen en
Nadere informatieBelgische farmaceutische industrie verstevigt haar Europese toppositie. Belgische farmacijfers in een Europese context
Belgische farmaceutische industrie verstevigt haar Europese toppositie Belgische farmacijfers 2015 - in een Europese context INLEIDING In 2015 heeft België haar Europese toppositie als biofarmaceutische
Nadere informatieZorg voor innovatie! Sneller Beter - Innovatie en ICT in de curatieve zorg
Zorg voor innovatie! Bijlage Sneller Beter - Innovatie en ICT in de curatieve zorg Bijlage eindrapportage KPN juni 2006 Dit is een bijlage bij het rapport Zorg voor innovatie! Innovatie en ICT in de curatieve
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 1. Goederenexport van Australië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Australische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE
Nadere informatieMarktontwikkelingen varkenssector
Marktontwikkelingen varkenssector 1. Inleiding In de deze nota wordt ingegaan op de marktontwikkelingen in de varkenssector in Nederland en de Europese Unie. Waar mogelijk wordt vooruitgeblikt op de te
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juli
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juli 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Korea naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Koreaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro). Bron: International
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-augustus
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-augustus 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieBelgië in de Europese informatiemaatschappij. Een benchmark van het bezit en het gebruik van ICT in België t.o.v. 24 Europese landen in 2006
België in de Europese informatiemaatschappij Een benchmark van het bezit en het gebruik van ICT in België t.o.v. 24 Europese landen in 2006 Bezit en gebruik van ICT en Internet 1 Luxemburg 2 Litouwen 3
Nadere informatieScorebord van de interne markt
Scorebord van de interne markt Prestaties per lidstaat België (Verslagperiode: 2015) Omzetting van wetgeving Omzettingsachterstand: 1,1% (laatste verslag: 0,8%) voor het eerst sinds mei 2014 weer in de
Nadere informatiePersbericht. Inflatie stabiel ondanks dure energie. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-060 10 maart 2000 10.30 uur Inflatie stabiel ondanks dure energie De inflatie is in februari 2000 uitgekomen op 2,0 procent. Dat is gelijk aan de uitkomst
Nadere informatieStock picking in bange tijden: Innovatie als keuze criterium
Stock picking in bange tijden: Innovatie als keuze criterium 1. In de huidige aandelenmarkten lijkt het onmogelijk om grote volatiliteit te vermijden en een gezonde performance met een beheerst risico
Nadere informatieGroep.10 : Uitzonderlijke spelers binnen het biopharma ecosysteem ALGEMENE VERENIGING VAN DE GENEESMIDDELENINDUSTRIE
Groep.0 : Uitzonderlijke spelers binnen het biopharma ecosysteem ALGEMENE VERENIGING VAN DE GENEESMIDDELENINDUSTRIE Groep.0 waardevolle spelers in de economie en tewerkstelling pharma.be groepeert meer
Nadere informatieInternationale handel visproducten
Internationale handel visproducten Marktmonitor ontwikkelingen 27-211 en prognose voor 212 Januari 213 Belangrijkste trends 27-211 Ontwikkelingen export De Nederlandse visverwerkende industrie speelt een
Nadere informatiePersbericht. Inflatie in december gedaald. Centraal Bureau voor de Statistiek. Prijzen in december gedaald. Inflatie naar laag niveau
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB04-002 8 januari 2004 9.30 uur Inflatie in december gedaald De inflatie in Nederland is in december 2003 uitgekomen op 1,7 procent. Dit is de laagste uitkomst
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-april
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-april 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieExportstatistiek Bloemkwekerijprodukten FEBRUARI 2012
Exportstatistiek Bloemkwekerijprodukten FEBRUARI 212 NA KRIMP IN FEBRUARI STOKT EXPORT BLOEMEN EN PLANTEN OP KRAPPE PLUS VAN 1% TOT 915 MILJOEN In februari is de exportwaarde van bloemen en planten vanuit
Nadere informatieWerkloosheid in de Europese Unie
in de Europese Unie Diana Janjetovic en Bart Nauta De werkloosheid in de Europese Unie vertoont sinds 2 als gevolg van de conjunctuur een wisselend verloop. Door de economische malaise in de jaren 21 23
Nadere informatieMedicijnen maken kan goedkoper
Medicijnen maken kan goedkoper Lagere R&D-kosten Farmaceuten geven kapitalen uit voor nieuwe medicijnen. Veel gaat naar mislukte projecten. Het kan goedkoper, zegt onderzoeksbureau Gupta. Liza van Lonkhuyzen
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 1. Goederenexport van de Verenigde Arabische Emiraten naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners van de Verenigde Arabische
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juni
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juni 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieZorg voor geest kost nog steeds het meest
Zorg voor geest kost nog steeds het meest Publicatiedatum: 28-11-2013 In is 19,6 miljard euro uitgegeven voor de behandeling van psychische stoornissen, 22% van de totale uitgaven voor zorg en welzijn
Nadere informatie1.4 Factoren die bepalend zijn voor reële convergentie
Productiviteit, concurrentiekracht en economische ontwikkeling Concurrentiekracht wordt vaak beschouwd als een indicatie voor succes of mislukking van economisch beleid. Letterlijk verwijst het begrip
Nadere informatieTabel 11.1 Aantal ondervonden misdrijven naar land en delictgroep (per 100 respondenten) en onveiligheidsgevoelens per land, 2004
Bijlage 4 543 Tabellen bij hoofdstuk 11 Tabel 11.1 Aantal ondervonden misdrijven naar land en delictgroep (per 100 respondenten) en onveiligheidsgevoelens per land, 2004 Autodiefstal Diefstal uit auto
Nadere informatieAutodiefstal Diefstal uit auto Diefstal van motor Fietsendiefstal Inbraak
Bijlage 4 621 Tabellen bij hoofdstuk 9 Tabel 9.1 Aantal ondervonden misdrijven per land en naar type delict (per 100 respondenten) Autodiefstal Diefstal uit auto Diefstal van motor Fietsendiefstal Inbraak
Nadere informatieAantal ondervonden misdrijven per land en naar type delict (per 100 respondenten); onveiligheidsgevoelens
Bijlage 4 587 Tabellen bij hoofdstuk 11 Tabel 11.1 Aantal ondervonden misdrijven per land en naar type delict (per 100 respondenten); onveiligheidsgevoelens Autodiefstal Diefstal uit auto Diefstal van
Nadere informatieVeranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken
Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen
Nadere informatieConsumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003
Consumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003 niet correct zijn. Dientengevolge zijn de CPI-cijfers
Nadere informatieUitgaven voor onderwijs 2012
Webartikel 2013 Uitgaven voor onderwijs 2012 Trends en ontwikkelingen Daniëlle Andarabi-van Klaveren 6-12-2013 gepubliceerd op cbs.nl CBS Centraal Bureau voor de Statistiek Uitgaven voor onderwijs 2012
Nadere informatieTabellen bij hoofdstuk 10. Tabel 10.1 Aantal ondervonden misdrijven per land en naar type delict (per 100 respondenten); onveiligheidsgevoelens
508 Criminaliteit en rechtshandhaving 2009 Tabellen bij hoofdstuk 10 Tabel 10.1 Aantal ondervonden misdrijven per land en naar type delict (per 100 respondenten); onveiligheidsgevoelens 1999 2004 1999
Nadere informatieVerhoging fiscale inkomsten op tabak kan staatskas 200 à 300 miljoen opbrengen.
Verhoging tabaksaccijnzen : meer inkomsten en minder rokers PERSBERICHT Verhoging fiscale inkomsten op tabak kan staatskas 200 à 300 miljoen opbrengen. In België werden er in 2009 11.617 miljoen sigaretten
Nadere informatieHoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005
Eens in de drie jaar wordt in de Europese Unie onderzoek verricht naar de publieksopvattingen over biotechnologie. Eind 05 zijn in totaal 25.000 respondenten in de 25 lidstaten van de EU ondervraagd. Hier
Nadere informatieBijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten. Meest innovatieve regio s
Bijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten Meest innovatieve regio s Het Europese Innovatie Scoreboord op regionaal schaalniveau geeft in 2003 zes regio s aan als de leiders van Europa. Deze zijn
Nadere informatieConsumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003
Consumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003 niet correct zijn. Dientengevolge zijn de CPI-cijfers
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde havo 2002-II
Politiek en Ruimte bron 10 Aandeel van de lidstaten in de handel van de Europese Unie in procenten, 1998 30 % 25 20 22 25 Legenda: invoer uitvoer 15 10 8 8 15 15 10 11 9 9 15 12 5 0 6 5 2 2 1 0 België
Nadere informatiePIJPLIJN GROEIT IN RAP TEMPO
PIJPLIJN GROEIT IN RAP TEMPO Publicatie Datum: 2016-03-04 10:30 Bron: Pharmaprojects en Axon Volgens een rapport van Pharmaprojects steeg het aantal medicijnen in de pijplijn vorig jaar met 11,5 procent.
Nadere informatieDe inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken
Bron: K. Caminada & K. Goudswaard (2017), De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken, Geron Tijdschrift over ouder worden & maatschappij jaargang 19, nummer 3: 10-13. De inkomensverdeling
Nadere informatieMarriages and births in the Netherlands/nl
Marriages and births in the Netherlands/nl Statistics Explained Waarom nog trouwen? Burgerlijke staat en geboortes in Nederland Tekst: Lydia Geijtenbeek - Centraal Bureau voor de Statistiek. Gegevens geëxtraheerd
Nadere informatieBijlage B4. Werken aan de start. Freek Bucx
Bijlage B4 Werken aan de start Freek Bucx Inhoud Tabel B4.1... 3 Tabel B4.2... 5 Tabel B4.3... 6 Tabel B4.4... 7 Tabel B4.5... 8 Tabel B4.6... 9 Tabel B4.7... 10 Tabel B4.8... 11 Tabel B4.9... 12 Tabel
Nadere informatieR&D-uitgaven en capaciteit naar wetenschapsgebied
R&D-uitgaven en capaciteit naar wetenschapsgebied In Nederland werd in 2014 in totaal 13,3 miljard uitgegeven aan R&D: wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeling (de voorlopige cijfers 2015 laten een groei
Nadere informatieConsumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003
Consumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003 niet correct zijn. Dientengevolge zijn de CPI-cijfers
Nadere informatieNCTD Monitor AUGUSTUS 2010. vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland. Nefarma Clinical Trial Database
NCTD Monitor AUGUSTUS 2010 vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Nefarma Clinical Trial Database Inhoudsopgave NCTD Monitor 2010 5 Samenvatting en conclusies 8 Inleiding 12 Toelichting monitor
Nadere informatieAntwoorden Aardrijkskunde Antwoorden Discovery par. 1
Antwoorden Aardrijkskunde Antwoorden Discovery par. 1 Antwoorden door een scholier 1209 woorden 24 februari 2013 4,8 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra Discovery 1: Noord- Europa IJsland
Nadere informatieGENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden. Augustus 2008
GENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden Augustus 2008 Toelichting: De vragen zijn ingedeeld in drie onderdelen: -1- vergoedingen voor geneesmiddelen, -2- preferentiebeleid van zorgverzekeraars,
Nadere informatiePersbericht. Inflatie in november iets afgevlakt. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-277 8 december 2000 10.30 uur Inflatie in november iets afgevlakt De consumentenprijzen lagen in november 3,0 procent hoger dan in november vorig jaar.
Nadere informatieJuridische aspecten van behandel- en vergoedingsbeslissingen
Juridische aspecten van behandel- en vergoedingsbeslissingen NVTAG Symposium Juridische kaders van HTA 7 juni 2007 Koosje van Lessen Kloeke k.vanlessenkloeke@leijnseartz.com 1 Inleiding -Welke partijen
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Meer doden onder fietsers, minder onder motorrijders. Meeste verkeersdoden onder twintigers
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB07-031 23 april 2007 10.00 uur Sterke stijging verkeersdoden onder fietsers In 2006 kwamen 811 mensen in het Nederlandse verkeer om. Dit zijn er 6 minder
Nadere informatieGoede zorg van groot belang. Nederlanders staan open voor private investeringen
Goede zorg van groot belang Nederlanders staan open voor private investeringen Index 1. Inleiding p. 3. Huidige en toekomstige gezondheidszorg in Nederland p. 6 3. Houding ten aanzien van private investeerders
Nadere informatieFacts & Figures 2012»
Facts & Figures 2012» Feiten en cijfers over de chemische industrie in Nederland - 2012 Nederland heeft een gunstig vestigingsklimaat voor de chemische industrie, omdat hiervoor de juiste randvoorwaarden
Nadere informatiePersbericht. Inflatie in juni gedaald. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB01-146 6 juli 2001 9.30 uur Inflatie in juni gedaald In juni is de inflatie gedaald tot 4,5 procent. Vorige maand bedroeg de inflatie nog 4,9 procent. De
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Van dit persbericht is een herziene versie verschenen (zie persbericht PB04-036)
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB04-035 11 maart 2004 9.30 uur Van dit persbericht is een herziene versie verschenen (zie persbericht PB04-036) Inflatie in februari gedaald naar 1,2 procent
Nadere informatieEuropese vergelijking systemen van volwasseneneducatie en aanpak laaggeletterdheid
Europese vergelijking systemen van volwasseneneducatie en aanpak laaggeletterdheid Dr. Maurice de Greef Prof. dr. Mien Segers 06-2016 Maastricht University, Educational Research & Development (ERD) School
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieConsumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003
Consumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003 niet correct zijn. Dientengevolge zijn de CPI-cijfers
Nadere informatieToerisme in perspectief
Toerisme in perspectief NBTC afdeling Research Den Haag 18-1-2013 Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatiePersbericht. Arbeidsmarkt ook in 2001 gunstig. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB02-27 7 februari 2002 9.30 uur Arbeidsmarkt ook in 2001 gunstig De reeks van jaren met een gunstige arbeidsmarkt is in 2001 voortgezet. De groei van de
Nadere informatieWijnimport Nederland naar regio
DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst
Nadere informatieConsumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003
Consumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003 niet correct zijn. Dientengevolge zijn de CPI-cijfers
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Inflatie in april gelijk gebleven. Verse groenten en vlees dragen minder bij aan inflatie
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB02-094 14 mei 2002 9.30 uur Inflatie in april gelijk gebleven De inflatie in Nederland is in april 2002 uitgekomen op 3,6 procent. Dat is even hoog als
Nadere informatieExamen HAVO. Economie 1
Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed
Nadere informatieWat drijft farmaceutische bedrijven om nieuwe medicijnen te ontwikkelen?
Wat drijft farmaceutische bedrijven om nieuwe medicijnen te ontwikkelen? ReumaNet Symposium 10 oktober 2015 Kristel De Gauquier, medisch directeur pharma.be Quote vandaag door ReumaNet voorgelegd: Farmabedrijven
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Inflatie daalt in juli tot 1,1 procent. Huurstijging gemiddeld 3,1 procent
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB04-121 5 augustus 2004 9.30 uur Inflatie daalt in juli tot 1,1 procent De inflatie is in juli 2004 uitgekomen op 1,1 procent. Dat is 0,3 procentpunt lager
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatiePersbericht. Inflatie in juli 2,8 procent. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-179 4 augustus 2000 10.30 uur Inflatie in juli 2,8 procent CBS-Persdienst Postbus 4000 2270 JM Voorburg tel. (070) 337 58 16 fax (070) 337 59 71 E-mail:
Nadere informatieConsumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003
Consumentenprijsindex In de persmededeling van 5 augustus 2003 heeft het CBS gemeld dat de uitkomsten over de periode juni 2002 tot en met juni 2003 niet correct zijn. Dientengevolge zijn de CPI-cijfers
Nadere informatie