> Chirurgie. > Chemotherapie. > Radiotherapie. > Hormonale therapie. > Nieuw doelgerichte behandelingen

Transcriptie

1 Invloed op het lichaam van de ziekte zelf Oncologische zorg EEN PRAKTISCHE GIDS VOOR VERPLEEGKUNDIGEN SISKA VERSTRAETE Kanker is een groep van ziektes, kenmerk: abnormale cellen die zich op chaotische manier delen en verspreiden. Invloed van Kanker is afhankelijk van: Leeftijd Type kanker De omvang, uitgebreidheid Algemene toestand 3 Invloed op het lichaam van de ziekte Psychische invloed > Angst > Ontkenning > Boosheid > Verdriet Invloed van de behandeling > Chirurgie > > Radiotherapie > Hormonale therapie > Nieuw doelgerichte behandelingen Chirurgie Bij de meeste vormen van kanker komt er chirurgie aan te pas. Chirurgie, curatief > Tumorectomie of borstamputatie bij borstkanker > Curatief: wegname van de volledige tumor > Palliatief: comfort bieden, levensbedreigende situaties : darmobstructie, duwen van de tumor of uitzaaiingen op zenuwen > Diagnostisch: stukje weefsel wegnemen om te onderzoeken > Plastische chirurgie: bv borstreconstructie 1

2 Chirurgie, curatief Darmoperaties, colonstoma bij darmkanker Chirurgie, plastische Plastische chirurgie: borstreconstructie Wegname (deel) van de longen bij longkanker Wegname prostaat bij prostaatkanker Wegname (deel) van de blaas bij blaaskanker Doel van de chemotherapie > De ziekte definitief te genezen (vaak in combinatie met chirurgie en radiotherapie) > De ziekte in langdurige remissie te brengen (de ziekte is niet meer op te sporen) > Palliatieve chemo: de ziekte is niet meer te genezen maar we willen de tumor verkleinen en tegenhouden Chemo kan IV, Po, IM of intrathecaal gegeven worden Chemo werkt op snel delende kankercellen. Maar chemo is niet selectief: chemo werkt ook op Normale lichaamscellen die snel delen. > Bloedcellen > Slijmvliescellen > Van de mond > Slokdarm, maag > Darm > haarwortelcellen Invloed op de bloedcellen Daling van de rode bloedcellen: bloedarmoede: kortademigheid, vermoeidheid, bleek zien, zwak zijn, duizelig Daling van de bloedplaatjes: bloedneus, blauwe plekken Daling van de witte bloedcellen, neutropenie: wat merkt u? > Koorts, zweten, koude rillingen: bellen naar de arts! > Keelpijn > Branderig gevoel bij het plassen > Diarree, buikpijn Daling van de witte bloedcellen: verminderde weerstand: opgepast voor infecties! 2

3 Daling van de witte bloedcellen: wat te doen Mucositis, aften in de mond: > Vermijd contact met zieke mensen (wachtplaats huisarts), zieke kinderen > Vermijd grote groepen (winkels, openbaar vervoer, recepties) > Vermijd contact uitwerpselen dieren Wanneer contact opnemen arts, ziekenhuis? > Bij koorts vanaf 38 C > Tekenen van infectie > Goede mondhygiëne: > Poetsen met zachte tandenborstel en tandpasta (zonder bleekmiddel) > Tandenborstel om de 2 mnd vervangen > Mondspoeling gebruiken, zonder alcohol(op voorschrift van de arts) > Lippenbalsem > Veel drinken > Zachte voeding > Vermijd te gekruid, zuur, droog, hard, zeer warm of koud voedsel > Gebitsprothese uitlaten > Stoppen met roken > Alcohol vermijden Behandeling: > Mondspoelmiddel op voorschrift > Laserbehandeling in ziekenhuis Misselijkheid en braken > Vanaf de chemotoediening > Tot 3 à 4 dagen na de chemotoediening > Zelden langer dan 1 week Misselijkheid en braken: wat merkt u > Geen of verminderde eetlust > Een zwaar/opgeblazen gevoel van de maag > Oprispingen > Braakneigingen Misselijkheid en braken: tips > De voorgeschreven medicatie (anti-braakmiddelen) juist innemen, litican domperidone, zofran, primperan > Voldoende drinken, kleine hoevelheden > Lege maag vermijden > Maaltijden spreiden over de dag: zware maaltijden vermijden, vele kleine maaltijden en tussendoortjes Misselijkheid en braken: tips > Geurtjes kunnen misselijkheid opwekken > Hulp bij bereiden eten > Niet in de keuken blijven tijdens de bereiding > Frisse lucht > Koude/lauwe maaltijden: deze geven minder geur af > Zorg voor afleiding tijdens de maaltijd: eet op een andere plaats, voor de tv 3

4 Misselijkheid en braken: tips > Lichtverteerbare voeding: wit brood, beschuit, geen rauwe groenten, vlees > Vraag raad aan diëtist in ziekenhuis > Niets forceren om te eten > Best mijden: > Alcohol > Sterke kruiden > Te zoet > Te vet (gefrituurd) > Niet direct liggen na de maaltijd Misselijkheid en braken: wanneer contact opnemen met de arts > Meer dan 3 dagen braken > Meerdere malen op een dag braken > Niets meer kunnen eten of drinken > Opvolgen van het gewicht, eventueel consult diëtist Let op: er is geen relatie tussen misselijkheid en doeltreffendheid van de behandeling! Indien geen last wil dit niet zeggen dat de chemo minder werkt! Misselijkheid en braken: medicatie > Medicatie tegen misselijkheid en braken heeft ook zijn nevenwerkingen > Obstipatie > Hoofdpijn > Bij inname cortisone: > Opgejaagd gevoel, moeilijk slapen > Rode wangen, rond gezicht > Ontregeling bloedsuikerspiegel Geur en smaakveranderingen > Soms metaalsmaak > Geen smaak > Afkeer van bepaalde voedingsmiddelen > Belangrijk om medicatie op juiste manier in te nemen Geur en smaakveranderingen: tips > Zorg voor een goede mondhygiëne > Bij metaalsmaak: > Vaak voorkomend bij vlees > Suikervrije kauwgom > Citroensnoepjes > Bij flauwe smaak: extra kruiden Constipatie of diarree: > Oorzaak: > Constipatie: > chemo of de anti-emetica > Minder mobiel zijn > Minder eten/drinken, ander voedingspatroon > Diarree: > Bepaalde chemo: (CPT11, Xeloda, zytiga) > Wanneer reageren: > Cave immodium > Cave deshydratatie > Koorts? 4

5 Haarverlies: > Niet bij alle chemo > Begint meestal na 2-3 weken na eerste chemo > Kan eerst pijn of tintelingen geven > Groeit terug na einde chemo > Terugbetaling ziekenfonds pruik: 180 euro > s Nachts best sjaaltje of muts dragen Haarverlies: > Bij beginnend haarverlies: kortknippen, handdoek op hoofdkussen > Hoofdhuid wassen met babyschampoo > Hydrateren met parfumvrije lotion > Vermijd directe zon: zonnecreme > Eerste haar die teruggroeit is vaak dons: afscheren > Opgepast met haarkleuringen: op basis van natuurlijke producten Vermoeidheid Vermoeidheid is een van de meest voorkomende symptomen bij kankerpatiënten. Oorzaken: > Kanker zelf: type kanker, plaats van het gezwel > Emoties: stress, angst, verdriet, > Bloedarmoede: zuurstoftransport naar de weefsels vermindert > : vermoeidheid neemt vaak toe bij elke kuur > Radiotherapie: afhankelijk van dosis en duur > Chirurgie Vermoeidheid: tips De meeste mensen hebben als ze vermoeid zijn behoefte aan rust, nochtans heeft onderzoek aangetoond dat door teveel rust het lichaam minder energie gaat produceren. > korte rustpauzes afwisselend met lichte lichaamsbeweging zoals wandelen > Energierijke voeding: > Suikers, geen lightproducten > Volle yoghurt > Soep aanreiken: bv kaas of vlees > Boter of ei bij de puree > Vette vis Radiotherapie Radiotherapie, ook bestraling genoemd is een behandeling met ioniserende stralen die tot doel hebben de kwaadaardige cellen te vernietigen. > Radiotherapie kan uitwendig (meestal) > Inwendig: brachytherapie > Zowel curatief als palliatief De stralen kan je niet zien, ruiken of voelen. Radiotherapie is pijnloos. Meestal dagelijks in de week, gedurende een aantal sessies. Radiotherapie Nevenwerkingen > Afhankelijk van de dosis, de frequentie > Bestraling hoofd: misselijk, duizelig, haarverlies > Bestraling buik: misselijk, diarree > Bestraling borst: rode huid, slikklachten > Meeste klachten beginnen in 3 de week van de radiotherapie en duren tot 1 à 2 weken na het beëindigen ervan. 5

6 Radiotherapie Hormonale therapie Huidverzorging bij radiotherapie: > Wassen met lauw water en parfumvrije zeep > Droogdeppen > Vochtinbrengende creme, zonder parfum (bv eucerin, avene) > Katoenen kledij die niet schuren/knellen > Geen stijfsel gebruiken > Bij brandwonden: contact met radiotherapeut en ev. Flamigel > Eventueel gebruik van siliconen schuimverband (op voorschrift) Sommige soorten kanker zijn hormoon afhankelijk. Dat komt omdat er receptoren gevestigd zijn op de wand van sommige types kankercellen. De hormonen binden zich aan die receptoren en stimuleren de kankercellen om te groeien Hormonale therapie Bij vrouwen: > Borstkanker (meer dan 2/3) > Schildklierkanker > Gynaecologische tumoren Bij mannen: > Prostaatkanker > schildklierkanker Hormonale therapie 3 soorten mechanismen om dit proces stil te leggen: > Toediening van hormoonremmers. Die hechten zich aan de receptoren van de kankercel en nemen zo de plaats in van de tumorstimulerende hormonen > Belemmeren van de productie van hormonen. Het hormoongehalte daalt in het lichaam. (alleen in de menopauze) > Chirurgisch: wegname van bv de eierstokken om zo de oestrogeen productie stilleggen (targeted therapie) is een behandeling met medicijnen die de groei en deling van kankercellen blokkeren door de werking van specifieke moleculen die de kankercellen nodig hebben voor hun groei en overleving. Om in aanmerking te komen voor doelgerichte therapie moet de tumor bepaalde kenmerken hebben. Niet alle soorten kanker worden behandeld met doelgerichte therapie. Soorten targeted therapie: > EGFR-TKI inhibitoren: binden zich aan de binnenkant van de cel en blokkeren zo de celdeling. > Per os: Iressan, tarceva (longkanker) > Monoklonale anti-lichamen: binden zich aan de buitenkant van de cel zodat de eigen afweercellen deze cellen herkennen en vernietigen > I.V.: Herceptin, Perjeta (borstkanker) > I.V.: Mabthera: hematologie > Angiogeneseremmers: zij zorgen ervoor dat de omgeving van de tumorcel geen signalen meer krijgt om nieuwe bloedvaten te voorzien. (droogleggen van de tumorcel) 6

7 7A Nevenwerkingen: Targetmoleculen waarop targeted therapie inwerken komen tot overexpressie bij bepaalde tumortypes maar zijn ook in minder mate aanwezig op gezonde lichaamscellen. Nevenwerkingen: > Acneforme rash: bij % van de pat die behandeling krijgen met een EGFR-remmer. Vooral in het gezicht, nek, schouders en bovenste deel van de romp. Huid goed hydrateren, geen parfum, oppassen van de zon, reconval creme (mee vanuit het ziekenhuis). Hoewel de nieuwe therapieën vooral de tumorale cellen aanvallen zijn zij bijgevolg toch niet vrij van nevenwerkingen. Nevenwerkingen > Pijnlijke ontsteking nagelrand (onstaat iets later: na 4 weken). Niet te verwarren met ingegroeide nagel! Antiseptische baden, AB en corticoidzalf. Nevenwerkingen > Hand/voet reactie: vorming van eeltlaag thv handen en voeten, eventueel met blaren. Hydrateren vermijden van druk, knelling, warmte (baden) en zon. > lange en harde wimpers: trimmen 7

8 Nevenwerkingen > Hoge bloeddruk > Hart toxiciteit Belangrijk bij targeted therapie per os: > Medicatie niet breken, pletten > Niet in handen nemen, rechtstreeks met pillenpotje > Veiligheid naar kinderen, kleinkinderen > Geen pompelmoessap (interactie) IV-poort IV-poort: is een implanteerbaar systeem voor het toedienen van intra veneuze medicatie in de bloedbaan. Vooral bij mensen die langdurig en frequent toxische stoffen (chemo) worden toegediend. IV-poort IV-poort: complicaties > Infectie: > Goede handhygiëne bij alle handelingen > Correct aanprikken > Longembolen > Trombose: > Dikke arm > Collaterale circulatie (fijne adervorming rond de poort) > Poort is niet aan te prikken > Verschuiving of kanteling van de poort: radiologie IV-poort IV-poort: complicaties > Aspireren van bloed is niet mogelijk: > Geduld, bij goede drip-stop eerst infuus 10 minuten laten inlopen > Patiënt laten rechtstaan of neerliggen, hoesten > Controle flebografie > Oorzaken: vorming klonter of fibrinogeen weefsel op de tip > Oplossing: toediening trombolytica via IV-poort > IV-poort is niet toegankelijk > Niet forceren > Arts verwittigen Chemo in thuissituatie 5FU infusorpomp via IV-poort: > Continue toediening chemo > Correct afschakelen pomp > Afval apart te verwerken > Controle: > Pijn thv prikplaats > Zwelling rond IV poort > Wit beslag op verband:extravasatie > Nat verband Excreta chemo Alle lichaamsvochten bevatten chemo > Cave gedurende 1 week > Cave incontinente patiënten: brandwonden > Preventie: > handschoenen, schort > Patiënten zittend laten plassen > Wegwerpmateriaal en afvalverwijdering 8

9 Pijn Pijn is een van de meest voorkomende problemen bij palliatieve patiënten > Grote impact op leven > Nog misvattingen rond pijnmedicatie > Belangrijke rol van verpleegkundige: observeren en bespreekbaar maken > Opstarten pijnkaart Balans Balans vinden > Kwaliteit van leven versus kwantiteit van leven > Behandeling versus geen behandeling > Zorg patiënt staat voorop > Als verpleegkundige feedback geven aan huisarts, contactpersoon ziekenhuis Vragen? Siska Verstraete, traject verpleegkundige oncologie 9