I N B E E L D. Eos 62
|
|
- Saskia de Coninck
- 2 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De bruisende van Met minder dan 250 millimeter neerslag per jaar en temperaturen die makkelijk boven de 50 graden Celsius uitstijgen, zijn woestijnen buitengewoon ongastvrije leefgebieden. Maar, ofschoon woestijnen bijna altijd worden geassocieerd met gloeiend hete, van leven verstoken zandvlakten, gaat dit niet op voor de Noord- Amerikaanse Mojave- en Sonorawoestijn. Die zijn ook wel droog en heet, maar bruisen van het planten- en dierenleven. Om de extreme droogte en hitte te overleven zijn de woestijnbewoners er zeer vindingrijk. Woestijnplanten profiteren van de schaarse regen en slaan liters water op voor droge tijden. Woestijndieren weten door een combinatie van gedrag en fysiologie hun temperatuur perfect te regelen. De ecosystemen van woestijnen behoren dan ook tot de meest complexe op aarde. Hét karakteristieke kenmerk van de Mojave woestijn is de Joshua tree. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden zijn Joshua trees geen bomen, maar fors uit de kluiten gewassen yuccaachtige planten. Net als bij palmen bestaat de vezelige ruige stam uit ingedroogde bladscheden. Eos 62
2 woestijnen Noord-Amerika Tekst en foto s: Hans WOLKERS Het oudste levende wezen op aarde Midden in de betrekkelijk kleine Mojavewoestijn ligt de beruchte Death Valley (beelden links- en rechtsboven), het grootste nationale park in de Verenigde Staten en tevens een gebied van enorme extremen. De meer dan drieduizend meter hoge bergtoppen van de Sierra Nevada liggen op slechts enkele tientallen kilometers van Bad Water, met zijn vijfentachtig meter onder de zeespiegel het laagste punt van het westelijk halfrond. Door de hoge bergen beschut tegen de regen en de koele winden uit het westen, is Death Valley een van de droogste en heetste plekken op aarde. Toch voelt het oudste levende wezen op aarde, de creosote bush (beeld linksboven), zich hier uitstekend thuis. Deze struikachtige plant met haar grillig gevormde takken is zo goed aan extreme hitte en droogte aangepast dat ze meer dan tienduizend jaar oud kan worden. De kleine blaadjes warmen snel op, maar koelen ook snel weer af. Daardoor worden ze zelden warmer dan de omgeving. Een groter blad zou van binnen zodanig opwarmen dat de cellen afsterven. Om het waterverlies nog meer te beperken hebben de bladeren een waslaag. Blijft het langdurig droog, dan kan de creosote bepaalde delen gecontroleerd laten afsterven. Daarbij verliest de plant eerst al haar bladeren, waarna de andere bovengrondse delen volgen. Dankzij een oppervlakkig wortelstelsel, dat optimaal van een regenbui kan profiteren, herrijst de schijnbaar dode plant bij de eerstvolgende regen weer als een feniks uit haar ondergrondse wortelrestanten. Een tweede wortelstelsel dat wel zestig meter in de woestijnbodem dringt, Death Valley is één van de droogste en heetste plekken op aarde. Ooit lag hier een enorm meer, maar daarvan zijn alleen deze fraaie witte vlakten van gekristalliseerde meerzouten overgebleven. eos 63
3 s Woestijns jongste Met zowat 300 millimeter regen per jaar is de Sonorawoestijn de natste en meteen ook de enige woestijn waar bomen groeien. Omdat vorst zelden voorkomt, zijn hier tal van succulenten te vinden, planten die in hun stengels en bladeren grote hoeveelheden water kunnen opslaan. Een van de meest prominente succulentensoorten is de imposante Saguaro (beelden links- en rechtsboven). Met zijn maximale leeftijd van maar tweehonderd jaar is de Saguaro in vergelijking met andere woestijnplanten het jonkie van de woestijn. Sterke houten ribben vormen een flexibele buisconstructie die deze boomhoge cactus zijn stevigheid geeft. De binnenzijde van de buis is gevuld met pulp die enorme hoeveelheden water kan bevatten. De plant overleeft daardoor meer dan een jaar zonder regen. De gegolfde, flexibele buitenwand kan als een trekharmonica krimpen bij droogte en uitzetten als de plant zich na een regenbui razendsnel volzuigt. Saguaro s worden door talloze woestijnbewoners als onderkomen gebruikt. Meestal zijn het de Gila-spechten (beeld linksboven) met hun opvallende rode kop die als eerste een holte uitpikken en daarin hun nest bouwen. Later gebruiken andere vogels of knaagdieren die nestholte. Overdag kunnen de temperaturen in de holtes dankzij de dikke waterrijke wanden wel tien graden lager zijn dan in de omgeving, terwijl het er tijdens de koude woestijnnacht aangenaam warm blijft. Zoals bij veel woestijnplanten produceert een Saguaro pas na vijftig jaar haar eerste zaden. Maar de investering in nakomelingen is dan wel indrukwekkend. Een volwassen plant krijgt elk jaar wel honderd bloemen en de vruchten kunnen elk meer dan tweeduizend zaden bevatten. Helaas groeit gemiddeld slechts één zaadje uit tot een volwassen plant. De boomhoge Saguaro gedijt zo goed in de Sonorawoesijn dat op sommige plaatsen hele wouden van deze meer dan tien meter hoge woestijnreuzen voorkomen. Sommige Saguaro s groeien niet uit tot het vertrouwde symbool van het Amerikaanse westen, maar tot een lagere vorm met een uitwaaierende top die vele malen dikker kan zijn dan de stam. Zo n vergroeide Saguaro is vrij zeldzaam, maar een buitengewoon bizar en indrukwekkend schepsel. Eos 64
4 eos 65
5 Kleurenspektakel Waar planten in de meeste ecosystemen elkaar verdringen voor licht en ruimte, is in de woestijn van beide genoeg. Het grote probleem is hier dat er te veel zon is. Eenjarige planten vermijden de grootste hitte door hun hele levenscyclus in enkele weken te voltooien in het vroege voorjaar. En bij onvoldoende regen wachten de zaden jarenlang in de woestijnbodem op een gunstiger jaar. Meerjarige planten kunnen dat niet en moeten de hete droge zomer ongeschonden zien door te komen. Zij overleven enkel door het waterverlies te minimaliseren én optimaal te profiteren van een regenbui. De Ocotillo is daar een meester in. In de droge periode ziet deze plant eruit als een bos dode, uitgedroogde staken van wel vier meter hoog. Maar die levenloosheid is slechts schijn, want de plant houdt alleen een zomerslaap waarin alle fysiologische processen op een laag pitje worden gezet. Om toch de benodigde voedingsstoffen te krijgen heeft ze chlorofyl in de bast, zodat fotosynthese nog beperkt kan plaatsvinden. En om vraat van dorstige dieren te voorkomen is de plant bezaaid met scherpe doorns. Na een fikse regenbui ondergaat de plant een complete metamorfose. Binnen een mum van tijd zijn de doornige staken gehuld in een waas van zachtgroene bladeren en worden clusters felrode bloemen gevormd. Enkele weken nadien zijn de zaden rijp en krijgen de bladeren geelbruine herfsttinten. Waar de meeste planten voor zo n cyclus een heel jaar nodig hebben, kan de Ocotillo dit binnen enkele weken, en Eén van de mooiste eenjarige woestijnplanten is de morning primrose. In de valleien van de Mojave siert deze plant met zijn fragiele witte bloemen wekenlang de zinderende zandvlakten. Als er voldoende regen valt bloeien de Joshua trees met spectaculaire bloemenclusters. De nog geen centimeter grote yucca mot legt haar eieren in het vruchtbeginsel van de bloem en verspreidt zo stuifmeel van de ene naar de andere plant. Haar larven doen zich tegoed aan een klein aantal zaden. Een fraai voorbeeld van symbiose. Eos 66
6 Eos 67
7 De paradox van de woestijn Voor woestijndieren is het extreme leefgebied zo mogelijk een nog grotere uitdaging dan voor planten. Dieren verliezen continu water via de uitgeademde lucht, de ontlasting en vooral de urine. En in tegenstelling tot planten kunnen de meeste dieren geen grote hoeveelheden water opslaan. Toch mogen ze hun lichaamstemperatuur niet te hoog laten oplopen. Zweten is voor de meeste woestijndieren geen optie vanwege de enorme waterverspilling. Daarom passen veel dieren hun gedrag aan en vermijden ze de hitte van de dag door alleen in de namiddag en s nachts actief te zijn. Overdag zoeken ze ondergrondse schuilplaatsen op. De kangoeroerat is de kampioen in het watermanagement. Deze dieren hoeven nooit te drinken, wat een unicum is in de dierenwereld en des te verwonderlijker in de gloeiend hete woestijn. Het geheim van de woestijnrat zit in een aantal indrukwekkende fysiologische aanpassingen. Zo wordt de uitgeademde lucht door een extra lange neusholte afgekoeld, waarna een speciaal orgaan het water uit de lucht terugwint vooraleer het het lichaam verlaat. Ook de dikke darm kan effectief de laatste druppel water uit de ontlasting terugwinnen en de nieren zijn in staat de meest geconcentreerde urine in het dierenrijk te produceren. Maar het grote geheim van de kangoeroerat zit in het zogenaamde metabool water. Dat is water dat bij de vertering van het vet uit waterarme zaden vrijkomt. De kangoeroerat eet met andere woorden kurkdroge zaden om zijn dorst te lessen. De paradox van de woestijn. Eos 68 Veel dieren vermijden de hitte van de dag simpelweg door alleen in de namiddag en s nachts actief te zijn. Dieren die toch overdag actief zijn, zoals de coyote, benutten elk minuscuul stukje schaduw.
8 I n t e g e n s t e l l i n g t o t d e m i n u s c u l e, warmtebesparende oortjes van de poolvos, heeft de woestijnvos enorme, warmteverkwistende oren. Goed doorbloede, extra grote oren kunnen overtollige warmte snel en efficiënt aan de omgeving afgeven. Tenminste wanneer de lucht koeler is dan de lichaamstemperatuur. Anders werken de oren als een soort zonnepanelen en warmen ze het lichaam juist op. Vandaar dat grootorige dieren tijdens de grootste hitte de bloedtoevoer naar hun oren beperken door de bloedvaten samen te trekken. Eos 69
De woestijn. Uitgestrekt, droog en heet!
De woestijn Uitgestrekt, droog en heet! Bij een woestijn denken we vaak vooral aan zand, zand en nog eens zand. Maar er zijn ook heel andere woestijnen op aarde. Er zijn bijvoorbeeld ook kleiwoestijnen,
RATELSLANGEN PEKARI S
groep 8 DESERT Deze DESERT-speurtocht bevat open en meerkeuze vragen. Bij de meerkeuze vragen is steeds maar één antwoord goed (tenzij anders vermeld). Denk er ook aan dat je de paden niet mag verlaten
Een jonge sequoia opgegroeid tussen de as van een bosbrand en een jonge sequoia in een pot.
Hoofdstuk 8. De levensloop van de Sequoia gigantea: van zaadje tot reuzenboom Niet elk zaadje dat uit de kegel valt ontkiemt. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat van de zaadjes die in een groene
Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: *
Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * * * 2 Hoe kun je de naam van een organisme opzoeken?
SPEURTOCHT THEMA DESERT. voor groep 8. In-/uitgang
SPEURTOCHT THEMA DESERT voor groep 8 In-/uitgang Deze DESERT-speurtocht bevat open en meerkeuze vragen. Bij de meerkeuze vragen is steeds maar één antwoord goed (tenzij anders vermeld). Denk er ook aan
LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van
LESPAKKET ECOLOGIE VMBO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK SPOREN Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen hier
LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van
LESPAKKET ECOLOGIE HAVO / VWO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK ELAND Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen
Planten en hun omgeving vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 20 December 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73584 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Bijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2013 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-13-2-b Tropische regenwouden Lees eerst informatie 1 tot en met 3 en beantwoord dan vraag 41 tot en met
PLANTEN. Basis maakt de vragen 1 t/m 35. Voor iedere vraag kan 1 punt behaald worden
BK402: PLANTEN Basis maakt de vragen 1 t/m 35. Voor iedere vraag kan 1 punt behaald worden Kader maakt de vragen 1 t/m 45. Voor iedere vraag kan 1 punt behaald worden Beantwoord de volgende vragen. 1 Een
Loof-en naaldbomen. Naam :
Loof-en naaldbomen Naam : Veel bomen maken een bos In een boomgaard staan soms honderden bomen, en toch is een boomgaard geen bos. Ook in een park kun je veel bomen zien, maar een park is beslist geen
Flora en fauna. Flora
Flora en fauna Flora De bomen in Australië zijn het hele jaar groen. Niet altijd het mooie groen zoals bij ons, maar meer het grijze groen. Zoals de eucalyptus, waarvan de meeste soorten nooit hun bladeren
Woordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met
Woordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met bladeren die groeit. De rots: een heel grote steen op
ALLES WAT JE WILT WETEN OVER BOMEN
3 8 6 10 ALLES WAT JE WILT WETEN OVER BOMEN Een boom is...... een vaste plant met een houten stam en een kruin, alleen noemen de onderdelen anders dan bij een plant. Delen van de boom Laat de kinderen
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 15 december 2015. Beste natuurliefhebber/-ster,
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 15 december 2015 Beste natuurliefhebber/-ster, De dag begon mistig en op meerdere plaatsen bleef de mist de hele dag hangen. Gelukkig scheen in Beijum de zon. Doordat
Planten en hun omgeving vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 23 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/63326 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Experimenten KIT. werkboekje. Dokter in de wetenschap: Klas:
Experimenten werkboekje KIT Dokter in de wetenschap: Klas: 1 Licht/zon Zonnebaden in het licht Zonlicht is heel belangrijk voor planten. Als een plant enkele dagen geen of onvoldoende licht krijgt, begint
Voeding. Bevroren voedsel Pas op met wortelen en bieten. Bewaar ze vorstvrij want. Jonge paarden en krachtvoer
Voeding 1. Schimmelvrij hooi Strooi bij het opslaan van het hooi telkens wat keukenzout tussen de balen, de paarden vinden dit lekker, het beschermt tegen schimmels en het haalt nog wat vocht uit het hooi.
Jaartaak 2012-2013 MEX CO. Mexico-Stad. Nick Dewaele 3GL. Ruben Hawer Massimo Montanari
Jaartaak 2012-2013 MEX CO Mexico-Stad Nick Dewaele 3GL Ruben Hawer Massimo Montanari 2 Inhoudsopgave Situering... 4 Aantrekkingspolen... 6 Natuurlijke factoren... 6 Klimaat 7 Landschap 7 Reliëf 7 Fauna
Planten stekken Benodigdheden Algemene regels Kweekkasje Koude bak
Planten stekken Planten kunnen op veel manieren vermeerderd worden. Er zijn verschillende bomen, heesters, vaste- en eenjarige planten die door zaad vermeerderd kunnen worden. Planten die door zaad vermeerderd
Samenvatting Thema 5 Planten Brugklas Nectar
Samenvatting Thema 5 Planten Brugklas Nectar 5.1 4 organen van de plant: Wortels o Opnemen water met voedingsstoffen (mineralen) o Stevigheid o Opslag van reservestoffen Stengel o o Transport van water
Project Planten ABC. Week 1ABC: Algemeen
Project Planten ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Planten Planten eten, ademen en groeien. Sommige planten houden van natte grond. Anderen van droge grond. Sommige planten houden van veel zon en warmte. Anderen
Informatie reader. Over bomen
Informatie reader Over bomen Bron: een selectie uit folders van de bomenstichting Hoe groeit een boom? blz. 1 t/m 4 Bomen en mensen blz. 5 t/m 7 Bomen en feesten blz. 8 t/m 10 Bomen en medicijnen blz.
QUIZ: HOE KOM IK DE WINTER DOOR????
QUIZ: HOE KOM IK DE WINTER DOOR???? WAAROM BEVRIEZEN ZADEN NIET? 1. Ze zitten diep onder de grond, waar het niet vriest. 2. Ze bevatten veel vet. 3. Ze bevriezen wel, maar daar kunnen ze wel tegen. WAAR
Woordenschat - memory Taal Actief groep 4 Thema 3 Les 1
Woordenschat - memory Taal Actief groep 4 Thema 3 Les 1 de berg Is een hoog stuk land. Soms ligt er sneeuw bovenop. de top Het hoogste stukje van de berg. Hoger kun je niet klimmen. de beek Dit is een
Aanpassingen van delen van de plant aan de levensomstandigheden
Onderzoeksactiviteit in de serres van Plantentuin Meise Te begeleiden door de leerkracht Aanpassingen van delen van de plant aan de levensomstandigheden 1 Centrale onderzoeksvraag Op welke manieren zijn
De teelt van zonnebloemen
De teelt van zonnebloemen De zonnebloem heeft als wetenschappelijke naam: Helianthus annuus. Deze naam komt van de Griekse woorden voor zon (helios) en bloem (anthos). De plant behoort tot de grote familie
SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER
Bloeiend plantje Spoor van een dier
Volwassen boom Jonge boom Dode boom Hoge struik Lage struik Varen Mos Klimmende plant Bloeiend plantje Spoor van een dier Paddenstoel (op de grond) Bodemdiertje Paddenstoel (op een boom) Activiteit 3 :
Het begin van de winter
WINTER 21 december WINTER 2 Het begin van de winter Vanaf 21 juni worden de dagen weer langzaam korter. De zomer duurt tot 22 of 23 september. Dan zijn de dag en de nacht overal even lang. Met andere woorden:
Een beginners handleiding om koel te blijven.
Een beginners handleiding om koel te blijven. Alles wat je moet weten om koel te blijven: - Omdat het goed is voor je gezondheid. - Omdat je er geld meer kunt besparen. INHOUD 1. Introductie 2.1. Zelf
PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD
PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD HET KLIMAAT Het klimaat is, zo luidt de officiële definitie, het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Dat wil zeggen dat het klimaat in een bepaald
Begin van het moestuinseizoen
Begin van het moestuinseizoen 1. Buiten Zaaien in volle grond Algemene regel : de hoeveelheid aarde waarmee je het zaadje bedekt, mag maximaal drie maal de breedte van het zaad zijn. Zaai periode : is
De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014. Beste natuurliefhebber/- ster,
De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Het was afgelopen dinsdag beslist niet koud, de wind was ook niet echt hinderlijk, maar de zon liet helaas verstek
ALLES WAT JE WILT WETEN OVER BOMEN
ALLES WAT JE WILT WETEN OVER BOMEN Een boom is... Een boom is een plant, alleen noemen de onderdelen anders. Een boom is namelijk een vaste plant met een houten stam en een kruin. Delen van de boom Laat
Suchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen
Suchmann Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Wanneer: Dinsdagmiddag 6-13-20 & 27 april De kinderen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4 kinderen. Ieder groepje krijgt een onderwerp toebedeeld
antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8)
antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8) onzichtbaar leven In dit document vindt u de vragen uit het Micropia-opdrachtenboekje voor de bovenbouw van het primair
Herhaling leerstof / maatwerk. Les EVOLUTIE (Groepsopdracht)
Herhaling leerstof / maatwerk Les EVOLUTIE (Groepsopdracht) Inleiding: Je gaat nadenken over hoe de mens er na 1000 jaar uit zou zien wanneer deze in een nieuwe, vreemde omgeving terecht zou komen en zich
Samenvatting Planten VMBO 4a Biologie voor Jou
Samenvatting Planten VMBO 4a Biologie voor Jou 2.1 Ongeslachtelijke voortplanting = voortplanting waarbij geen bevruchting plaats vindt; hierbij groeit een stukje van de volwassen plant uit tot een nieuwe
Aftekenlijst. Naam: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Aftekenlijst 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Naam: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Werkblad 1 Schematisch
LES VOOR G-KRACHT. Drinkwater Dit water is gebotteld leidingwater waar koolzuurgas al dan niet wordt aan toegevoegd en chloor wordt uitgefilterd.
LES VOOR G-KRACHT DRINKWATERS Ons lichaam bestaat voor 70% uit water. Dagelijks scheiden we 2,5 liter uit langs de gekende wegen. We zouden ongeveer 1,5 l water moeten drinken per dag en daarbij nemen
WOLF. Huilend roofdier
WOLF Huilend roofdier Wolven hebben vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die haar oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes
1 Kun je aan planten zien wat je aan moet?
1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? Hoofdstuk 1 Les 1 Zoek het op Bij de evenaar staat de zon hoog. Het is er warm en daardoor verdampt het water. Die warme damp stijgt op en koelt af: dan gaat
Bos & milieu. Bomen 2013/12
2013/12 Bos & milieu Bomen In een boom speelt zich een aantal levensprocessen af die zorgen voor de groei. Dit verschijnsel heet fysiologie en komt bij alle levende organismen voor. De belangrijkste levensprocessen
SPEURTOCHT THEMA BUSH. voor groep 8 / brugklas VO
SPEURTOCHT THEMA BUSH voor groep 8 / brugklas VO Deze Bush-speurtocht bevat open en meerkeuze vragen. Bij de meerkeuze vragen is steeds één antwoord goed. Denk er ook aan, dat je de paden niet mag verlaten.
Werkgroep KNNV IJssel en Lek. Blauwe passiebloem (Passiflora caerulea)
1 Werkgroep KNNV IJssel en Lek Op de ALV 2017 aan de zaalwand getoonde foto s. Blauwe passiebloem (Passiflora caerulea) Oorspronkelijk afkomstig uit Zuid Amerika. Redelijk winterhard. Een klimplant die
1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen.
THEMA 1 1 Stoffen worden omgezet 2 Fotosynthese 3 Glucose als grondstof 4 Verbranding 5 Fotosynthese en verbranding 1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken
DE IJSBEER. Super speurneus
DE IJSBEER Super speurneus Hij is groot, wit en ziet eruit als een echte knuffelbeer. Toch zou je deze reus niet graag tegenkomen in de sneeuw. Gelukkig gebeurt dit ook niet snel, want waar deze poolreiziger
SPREEKBEURT Chinchilla
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT Chinchilla ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE CHINCHILLA
Werkbladen. Kiezen voor Bomen. voor de leerlingen
en Kiezen voor Bomen voor de leerlingen Kiezen voor bomen (1/2) Bomen zijn belangrijk. Ze geven ons zuurstof en voedsel waardoor we kunnen leven. Ze geven hout waardoor we kunnen bouwen en ze geven ons
Planten en hun omgeving. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87628
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87628 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Groene tomaten rijp maken
Groene tomaten rijp maken Is het het einde van het seizoen en heb je nog wat onrijpe, groene tomaten aan je plant zitten? Hier zijn wat simpele suggesties om ze rijp te maken, waarbij je gebruik maakt
De Dennen. Wandelen. Paardrijden. Fietsen. Onderedeel van Nationaal Park Duinen van Texel
Staatsbosbeheer Nationaal Park Duinen van Texel Ruijslaan 92, 1796 AZ De Koog T 0222-317741 www.staatsbosbeheer.nl Wandelen Fietsen Paardrijden De Dennen Onderedeel van Nationaal Park Duinen van Texel
Hier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw.
Hier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw. Vlinders in de tuin Vooral op warme dagen kun je veel vlinders zien in allerlei
vorm stengel dik dun dik dun wortels ondiep diep ondiep diep bladeren stekels groot blad stekels groot blad opslag water veel weinig water in stengel
naam: Schrap wat niet thuishoort in de kolom. cactus tulp vorm stengel dik dun dik dun wortels ondiep diep ondiep diep bladeren stekels groot blad stekels groot blad opslag water veel weinig water in stengel
Slang. Door Pamela & Eliza
Slang Door Pamela & Eliza Inhoud 1. Inleiding 2. Wat eet een slang? 3. Ademhaling 4. Voortbeweging 5. Kou en hitte 6. Giftige slangen 7 t/m 9. levenswijze 12. Evolutie 13+14. Fun facts 15. Einde Inleiding
Leesboekje de seizoenen
Leesboekje de seizoenen Leesboekje De Seizoenen Pagina 1 Dit is de winter. Dit is de sneeuw. Dit is de hagel. Dit is de ijzel. Dit is het ijs. Dit is het donker. Dit is het licht. Dit is de kat. Dit is
Een midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015
Een midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015 Doelgroep: Midden- en bovenbouw basisonderwijs: groep 5-8 Jaargetijde: Herfst, winter, lente en een stukje zomer. Plaats:
Lessuggesties voor groep 3 & 4
Lessuggesties voor groep 3 & 4 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 3 & 4 - Materialen van het pakket: Leskaart
Natuurtentoonstelling
Natuurtentoonstelling We gaan schilderijlijstjes maken. Knip elk een rechthoekige lijst uit een vel A4-papier. Daarna mag je jouw lijst versieren met kleurpotloden, verf, wascokrijt of ander materiaal.
... Lesfiche. Experimentjes met planten. graad 1, 2 en 3
Lesfiche Experimentjes met planten graad 1, 2 en 3 Wist je dat planten net als ons drinken, eten, zweten en ademen? En dat zaadjes geen licht nodig hebben om te ontkiemen? Via deze leuke experimentjes
Opa Vogel in de Kalahari
Opa Vogel in de Kalahari Opa Vogel, wat hebben jullie in de Kalahari gedaan? We hebben weer lekker gekampeerd in ons tentje, soms gingen we in een tent-huisje, en we hebben een nieuwe auto, de Terios.
Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-13-1-b
Bijlage VMBO-KB 2013 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-13-1-b Dieren van Australië Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 43 tot en met 51. Bij het
Week 28. Week 28. week 27
Het natuurnetwerk is geïnspireerd door een citaat van Marcel Proust: De ware ontdekkingsreis ligt niet in het verkennen van nieuwe streken maar in het kijken met nieuwe ogen. Het is tevens verbonden met
Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013
uitgave januari 2013 Winterslaap Met filmpjes, werkblad en puzzels groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers
( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL:
( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: GROEP:.. BOOM IN DE HERFST waarneemvel 1 WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 1. KRUIS AAN WAT JE ZIET AAN JULLIE TAK Nog groene bladeren Gekleurde bladeren Kale takken Vruchten
Verhalen uit een ander rijk
Verhalen uit een ander rijk Ana-Magdalena Zainea www.anderssamen.nl www.ana-magdalena.nl Titel: Verhalen uit een ander rijk Auteur: Ana-Magdalena Zainea Correctie: Bart Renaer en Dorien Ruben Illustraties
Het vak biologie kennis MN001 Een biologische tekening maken praktijk MN005 Werken met een loep praktijk MN008
Biologie Over Bloqs Wie is Bloqs? Bloqs is een educatieve uitgeverij die innovatieve producten en diensten aanbiedt. Bloqs staat voor bouwen aan leren. Onze visie is dat u als docent of school zelf het
Nematodenproef bestrijding dennenprocessierups Thaumetopoea pityocampa
Nematodenproef bestrijding dennenprocessierups Thaumetopoea pityocampa Spanje, Javea, Cap Sant Antoni december 2013 - februari 2014 Door: Silvia Hellingman-Biocontrole Onderzoek en Advies en Jan van Eijle
De Dennen. Wandelen. Paardrijden. Fietsen. Onderedeel van Nationaal Park Duinen van Texel
Staatsbosbeheer Nationaal Park Duinen van Texel Ruijslaan 92, 1796 AZ De Koog T 0222-317741 www.staatsbosbeheer.nl Wandelen Fietsen Paardrijden De Dennen Onderedeel van Nationaal Park Duinen van Texel
SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN
SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE BIDSPRINKHAAN
Drinkwaters. De les ná G-kracht. In deze les gaat het over:
De les ná G-kracht Drinkwaters In deze les gaat het over: Welke rol water speelt voor onze gezondheid Welke soorten drinkwater er zijn Hoe je water het best kunt drinken en serveren Opdracht 1: Ben jij
Mijn Boom. Werkboekje. C.N.M.E. De Groenling
Mijn Boom Werkboekje SEPTEMBER Mijn boom Zoek een boom op in de buurt waar je regelmatig even naar toe kunt. Let er op dat je bij de onderste takken kunt komen. Ruimte voor een foto of tekening van je
Filmlinks. Voorbereiding op de lessen
Stadswerken Filmlinks www.utrecht.nl/nmc Voorbereiding op de lessen Korte informatieve filmpjes op internet als eenvoudige voorbereiding op de boerderij- en tuinlessen op de NMC-locaties. Inhoudsopgave
6+ 10 WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? 3+ 8 + Opdracht EDUKIT 3
WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? 6+ 10 + Wanneer is een bos een bos? Een paar bomen samen vormen pas een bos als ze een oppervlakte van 1/2 hectare beslaan. Je zou dit kunnen vergelijken met een voetbalvel
Les 1. de top. De berg. Het dal. De beek
Les 1 De beek: De berg: De top: Het dal: De kust: De duin: Het zand: De woestijn: Het oerwoud: Een beek is een smal riviertje. Een beek is niet diep. Een beek stroomt van de berg af naar beneden. Een berg
DE ORANG OETAN. Bosmens
DE ORANG OETAN Bosmens Sommige mensen hebben last van hoogtevrees. Dit langharige bosmens heeft het omgekeerde. Hoog in de bomen van het tropische regenwoud zoekt hij naar rijp fruit om te eten. Hij komt
Groene Detailhandel. Bol- en knolgewassen
kennen we vooral uit het voorjaar. Het zijn verdikte plantendelen die zich onder de grond bevinden. Veel bol- en knolbloemen worden als snijbloem gebruikt. Sommige bollen en knollen worden tot de groenten
Les Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
DE WOLF. Huilend roofdier
DE WOLF Huilend roofdier De wolf heeft vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes
Boombiologie. Basiskennis 1. Boomanatomie (1) Boomanatomie (3) Boomanatomie (2) Het samenstel van deze organen vormen samen een organisme: de boom
Boomanatomie (1) Boombiologie Alle levende organismen hebben dezelfde opbouw: Basis is cellen, weefsels en organen Cellen zijn bouwstenen van structuur Gespecialiseerde structuren heten meristeemweefsel
Bijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 2006
Bijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 26 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE GL EN TL COMPEX Deze bijlage bevat informatie. 613-1-589b DUINEN INFORMATIE 1 DUINGEBIEDEN Het grootste deel van de Nederlandse kust bestaat uit duingebieden.
DE BOMEN DOOR HET BOS ZIEN
DE BOMEN DOOR HET BOS ZIEN FSC Forest Kids Achtergrond rond bomen en bos DE BOOM Bomen zijn de grootste leden van het plantenrijk en bestaan in heel wat verschillende soorten, maar vrij typisch voor bomen
Kwelder. Planten en zout water. Proefje. VO onderbouw
Kwelder Proefje Doel: Materialen: Leerlingen weten dat alleen speciale planten tegen zout water kunnen. De leerlingen weten dat zout, water aantrekt. Hierdoor gaan de meeste planten door uitdroging dood
De zomers in Murcia zijn doorgaans warm en droog, vandaar ook dat we meestal door ruw en dor terrein trekken. Na de winter zal het landschap er heel
De zomers in Murcia zijn doorgaans warm en droog, vandaar ook dat we meestal door ruw en dor terrein trekken. Na de winter zal het landschap er heel wat groener uitzien. We lopen voorbij enkele hopen
Inhoud 4 e druk Natuuronderwijs inzichtelijk
Inhoud 4 e druk Natuuronderwijs inzichtelijk Inleiding 1 PLANTEN 1.1 Indeling van het plantenrijk 1.1.1 De groene wereld van de planten 1.1.2 Wieren (algen) 1.1.3 Mossen 1.1.4 Paardenstaarten 1.1.5 Varens
De jeugd is als een bloem die wordt afgesneden
De jeugd is als een bloem die wordt afgesneden Hij komt voort als een bloem, en wordt afgesneden. (Job 14:2) In deze woorden wordt het leven van de mens vergeleken met een bloem, een mooi, sierlijk deel
Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat?
Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Je valt in een diepe slaap en wordt in maart pas weer
Er groeit iets in Meise!
Voedingsstoffen vergaren In het regenwoud groeien er heel wat planten boven in de kruinen van de grote bomen. We noemen planten die bovenop andere planten groeien:... Het is niet vanzelfsprekend om boven
De Witbuikegel als huisdier
De Witbuikegel als huisdier 1 P a g i n a 2 P a g i n a De Witbuikegel als huisdier 3 P a g i n a 2016 Judith Bos Auteursfoto Gerard Duinkerken ISBN 9789402154894 NUR 413 2016, Alle rechten voorbehouden.
Licht adaptatie in planten
Licht adaptatie in planten Introductie Planten en andere fotosynthetische organismen hebben een maximum aan licht wat ze kunnen verwerken. Planten gebruiken verschillende mechanismen om de lichtopname
Bijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2013 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-13-1-b Dieren van Australië Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 38 tot en met
WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS?
10 WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? Wanneer is een bos een bos? Een paar bomen samen vormen pas een bos als ze een oppervlakte van 1/2 hectare beslaan. Dat is gelijk aan 5000 m² en ongeveer even groot als
Samenvatting De kleurverandering van bladeren is een van de opvallendste kenmerken van de herfst voordat ze afsterven en afvallen. Tijdens de herfst worden de bouwstoffen die aanwezig zijn in het blad
Een kreeft in de klas
Een kreeft in de klas Leerdagboek van:... Een kreeft in de klas Wat doet de kreeft? Kijk een poosje heel nauwkeurig naar de kreeft. Schrijf heel nauwkeurig op wat de kreeft doet en hoe hij dat doet. Doe
(FRUIT-)BOMEN SCHRIJVEN GESCHIEDENIS
(FRUIT-)BOMEN SCHRIJVEN GESCHIEDENIS MENSEN, DIEREN EN PLANTEN GROEIEN EEN BEPAALDE PERIODE VAN HUN LEVEN TOT ZE HUN UITEINDELIJKE GROOTTE HEBBEN BEREIKT. BIJ MENSEN EN DIEREN IS MEESTAL WEL TE ZIEN OF
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE AXOLOTL BIJ
Over haaien, vissen en bruinvissen. Leerlingen ontdekken het verschil tussen hondshaaien, bruinvissen en vissen.
VO Werkblad Doel: Leerlingen ontdekken het verschil tussen hondshaaien, bruinvissen en vissen. Materialen: - Werkblad 3: - Potlood - Filmpjes: Dolfijnen, bruinvissen en vissen. De filmpjes zijn te vinden
De grond waarop wij wonen
GROEP 5/6 De grond waarop wij wonen Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen. Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de vegetatie in de omgeving van de kinderen van de middenbouw.