Voortplantingsfysiologie

Transcriptie

1 Voortplantingsfysiologie I. Menstruele cyclus A. Neuroendocrinologie 1. Hypothalamo-hypofysaire as Nucleus arcuatus eminentia mediana Pulsatiel nr cap adenohyp cap gonadotrope en lactotrope cellen 2. Regeling a) NPY Onderdrukt GnRH, wordt onderdrukt door leptine b) Dopamine Inh. GnRH en PRL secretie c) Opiaten Inh GnRH. door P, E (2e helft cyclus, ZwS) en borstvoeding, CRH d) Melatonine Donker Melatonine Inh GnRH lichtjes, nt zo belangrijk e) Ovariële controle (ovaria) in [LH] en [FSH] bepaald door E, P, inhibine feedback B. Follikels 1. Primordiaal PGC oögonium oöcyt + granulosa (stoppen M1) + BM 2. Preantraal T=70d Oöcyt groeit Granulosa: Zona Pelucida + CEB s + FSH-R Met FSH groei, zonder atresie Interstit. cellen maken theca + bloedvaten C. Ovulatoire cyclus 1. Folliculaire fase a) Antrale follikel d26 -> 1: [FSH] en [LH] FSH redt 20 follikels CEB s anthrum LH-R op theca: chol A en T FSH-R op granulosa: A en T E1 en E2, granulosa groeit b) Selectie d5 E en inhibine FSH Kleinere: geen omzetting tot E meer A en T atresie 1 dominant follikel over (2=tweeling), krijgt LH-R op granulosa Weinig LH: omzetting en celgroei + deling Veel LH: P ipv E, activine, deling stopt

2 2. Ovulatie D. Androgenen c) Preovulatoire follikel Sterke groei E tot 24u voor ovulatie LH E productie stopt LH piek door E piek, 12u voor ovulatie Granulosa: P ipv E FSH FSH piek 12u voor ovulatie DUS: E LH P FSH Nadien: * E door hoge [LH] * LH door wegvallen pos feedback E + neg feedback P + uitputting hypofyse * FSH door uitputting hypofyse LH-piek M1 verder zetten + plasminogeen activatoren aanmaken ( verweken follikelwand) + aanmaak PGE en PGF ( proteolyt enzymen + contractie SMC s) FSH-piek productie plasminogeen activatoren + cumulus granulaso: hyaluronzuur ( komen los) Progesteron Activiteit proteolyt enz Mittelschmerz = ovulatiepijn 3. Luteale fase a) Corpus luteum In holte vormt stolsel BW LH-piek granulosa-lutheïne cellen (afbraak BM cap tot in granul) + theca-lutheïne cellen secretie E, P en inhibine P en E tot d22 opiaten FSH en LH b) Luteolyse Vanaf d22 E PGE 2α inh. LH-R P en E FSH en LH Als ZwS: HCG op LH-R blijft actief Hirsutisme = veel A beharing Virilisme = te veel A lage stem, penisgroei (van clitoris), borsten weg. DHEA-sulfaat voor diagnose, want enkel in bijnier gemaakt SHBG = door lever gemaakt, onderdrukt door A man weinig SHBG, vrouw veel. Functie A: Precursor voor E in vet (+ eierstokken + endometr bij vrouwen) Stimulatie libido, versnellen atresie (1e helft cyclus, kan niet naar E in kapotte follikels, dus nr bloed) Groei oksel- en pubishaar in puberteit E. Lichamelijke veranderingen 1. Endometrium Menstruatie = E-P dervingsbloeding (kort, weinig, pijnlijk door contractie) Ovulatie = E-dervings Pil = E + P stopweek = E-P derving

3 E of P derving of doorbraak: variabele duur, hoeveelheid, niet pijnlijk 2. Myometrium Maakt PGF2α contracties Dysmenorree = pijnlijke menstruaties, primaire = teveel PG, secundaire = mech. probleem (uterus gekanteld, endometriose) 3. Cervix Slijm = kliersecreet, verandert van d1 14 troebel helder 0 0,3mL Niet 10cm rekbaar Ferning door NaCl microscopisch Hormonen: E maakt doorlaatbaar 4. Temperatuur P hypothalamus Temp met 0,5 C vanaf 48u na LH-piek tot einde luteale fase Temp s ochtends meten. Als 3x avond nadien onvruchtbaar 5. Premenstrueel Syndroom 2e helft cyclus Ovulatie P Aldosteron-R NaClECR ECV +aldosterone vochtopstapeling gewicht Pijn, moe Neuronfunctie door H 2 O in hersenen ovulatie wegnemen, opstapeling NaCl tegengaan (diuretica), psych.klachten: antidepressiva F. Puberteit Androgenen rond 7j. Als hoog genoeg beharing = pubarche E beetje: 2 gevoeligste weefsels: tepelhof verhoogt = thelarche + GH pulsen van somatotrope cellen E veel: Borst groeit, groeispurt, minder gevoelige weefsels: vetverdeling, geslachtsorganen groeien, endometrium dikker. E doorbraak = menarche, 6 md later klassieke menstruatie, daarna onregelmatig. Ong 12,8j op menarche, afh van genetische en omgevingsfactoren (voeding/gezondheid: 17% vet) G. Climacterium 1. Endocrinologie Resterende follikes zijn van mindere kwaliteit minder inhibine FSH E Menopauze: follikels zijn op, E productie stopt abrupt, enkel nog beetje aanmaak uit vet FSH en LH Hypofyse raakt uiteindelijk uitgeput Bloedname in 1e jaren na MP: als FSH/LH hoog MP

4 II. 2. Gevolgen Meer uitgesproken bij sterke daling vb bilat.ovariectomie, magere vrouwen Cyclus: Kort beetje in tss menarche en 44j, na 44: sommige cycli korter, want FSH foll.fase korter. Andere langer: geen ovulatie blijft E secreteren na 35d doorbraakbloeding+atresie(te groot nt genoeg bloed) E E-dervingsbloeding 51j: Menopauze E endometr groeit nt meer menstruatie stopt. Toch nog bloed verlies mogelijk kanker, tenzij zwaarlijvig + veel stress ACTH A dat in vet naar E wordt omgezet. Als veel vet veel E endometr groeit Warmte opwellingen: hypothalamus regelt warmte afgave oiv E. Door E minder controle s nachts/stress: rood+zweten. Verdwijnt spontaan, andere factoren nemen over. Osteoporose: E nodig voor botaanmaak (osteoblasten) Atherosclerose: E beschermt Atrofie: van weefsels die E nodig hebben voor ontwikkeling = blaas/urethra, vagina/vulva, borstklier behandeling: E nemen, maar kans op kanker Zwangerschap A. Endocrinologie 1. HCG Cfr LH, FSH, TSH: α+β keten. β bepaalt bio activiteit. Aanmaak in syncitiotrofobl., stim door GnRH van cytotrofobl. Nadien in placenta. Functies: Voorkomt luteolyse door binding LH-R Man foetus: LH/HCG stimuleert T productie in Leydig tot w20 vroege differentiatie tot man Diagnostisch: vanaf d22 PML 2. Progesteron Steroidhormoon van corpus luteum Verwacht: [HCG] is hoogst rond w10 corpus luteum is actiefst Maar: c.lut gaat kapot na w10 door desensitisering LH-R (=traag), placenta neemt productie over Functies: Normale innesteling vrucht in endometrium Onderdrukt immuunsysteem, want helft foetaal DNA is vreemd P is absoluut nodig voor ZwS! Abortuspil: P-R blokkers + PG s (contractie uterus)

5 3. Oestrogenen Steroidhormoon, eerst van c.lut, dan van placenta Aanmaak: foetus maakt alles + sulfaat => placentair sulfatase nodig Estriol voor 100% van de foetus, in functie van grootte, E1 en E2 van moeder en foetus (50/50) E3 sterkst op einde ZwS Functie: Arbeid/bevalling. Als placentair sulfatase ontbreekt: normale groei foetus, geen bevalling. B. Lichamelijke veranderingen 1. Metabole veranderingen a) Anabole fase 1e 6 maand, voorbereiding op energienoden 3e trimester Eetlust : stimulatie door P. Kan eerst wel,misselijk, braken door hoge [HCG] Pica Gravidarum: zin in oneetbare dingen Insuline : door HPL, E en P Spiermassa Glycemie en vet b) Katabole fase Eetlust beetje door hoge E Insuline resistentie door VVZ (oiv HPL), E, P, PRL, cortisol Spierafbraak AZ, compenseert verlies nr foetus Gluconeogenese s nachts: compenseert gedeeltelijk glycemie = accelerated starvation moeder 2. Renale veranderingen Postprandiaal: glycemie te hoog = diabetogeen effect groter concentratie thv placenta efficiënter transport Lypolyse : VVZ niet door placenta, enkel voor Na+ balans:reabsorptie door DOC (oiv E), aldosterone(oiv E) en cortisol NaClECR. Osmolaliteit door veel drinken en ADH oiv HCG ECV Pre-eclampsie: bij 1e ZwS 5-10%. BD,Albuminurie door aantasting glomerulie door BD, Oedoeem Eclampsie: stuipen, kan dodelijk zijn voor moeder en kind Nierfunctie: RBF met 50%, GFR glucosurie + eff.filtering ureum en creatinine ( concentratie ) Urinewegen: ureters, bekken en kelken dilateren door SMC (oiv P) + uterus drukt ureter dicht ( prox dilatatie, vnl Re). Buis breder stroming trager bescherming tegen opklimmende bacterie soms: ontsteking pijn + koorts ( samentrekken uterus bevalling)

6 3. Cardiovasculaire veranderingen Hart: Gewicht HD door SV en HR Arteries: 1e helft: BD (diastole meeste) door endotheel (NO+Prostacycline VD, belangrijkste oorzaak) en mindere weerstand thv placenta. 2e helft: BD weer (opgepast eclampsie) Venen: bloed uit v.femoralis moeilijker terug door druk uterus op VCI en hinder van hoge terugstroom v.uterina varices Supine hypotensive syndrome = platdrukken VCI door uterus veneuze retour HD 4. Haematologische veranderingen Plasma: ECV plasma (met 50%) vnl in 2e trim RBC: door EPO, vnl in 3e trim fysiologische anemie = RBC < plasma [Hb], [RBC] en Hct, stijgen weer na w30 door RBC WBC: cortisol maakt marginale leukocyten los WBC Stolling: lever maakt meer stollingsfactoren oiv E, fibinolyse trombosen! Vb bij keizersnede 5. Respiratoire veranderingen 20% meer O 2 nodig P teugvolume + 40% (FRC ), frequentie verandert niet P a CO 2 respiratoire alkalose renale compensatie: [HCO 3 - ] buffers C. Arbeid en bevalling 1. Beschrijving W20: Braxton Hicks (1x/dag->1x/u), buik hard W39,5: voorweeën. Soms pijnlijk. Rijping cervix W39+6/7: 1e stadium: elke 4 min contracties. Cervix opent (1e ZwS traag, sneller daarna) 2e : 3x/min contracties. Pijnlijk, hoge rusttonus. Stoelgangreflex: diafragma + buikspieren contr. onweerstaanbaar. 30min 1uur, als langer: trekken, gevaar voor doodbloeden nadien (te vermoeid) 3e : cte contractie uterus placenta los. Stolling en contractie voorkomen doodbloeden. Als langer dan 30 min: lostrekken onder verdoving. 2. Myometrium a) Spiereigenschappen Hypertrofie: spiermassa + 1kg door distentie en E (minder belangrijk, cfr extra-uteriene ZwS) Lengte-spanningsdiagram: OUS kan niet meer contraheren, fundus+corpus op ideale lengte Gap-Junctions: verschijnen oiv E/P op einde ZwS, nodig voor synchrone contractie

7 b) Agonisten Oxytocine: O-R door E/P op einde ZwS. Na w20 voldoende voor Braxton Hicks, op einde voor max contractie. Reden accute stijging = onbekend. Oxytocine in 2e stadium door Ferguson reflex = uitrekken cervix/vagina. Vooral van decidua, minder van hypofyse Prostaglandines: PG-R blijven constant PG op einde ZwS door E, oxy en factoren van de foetus Als cervix te traag opent (<1cm/u): versterken met oxytocine Bevalling induceren op w15: nog geen O-R alleen met PG ziek, braken c) Bezenuwing Vooral orthosympatisch (β2 relaxatie) Verdwijnen bij ZwS, komen nadien gedeeltelijk terug (goed tegen dysmenoree) Als agonist verdwijnt: denervatie supersensibiliteit = zeer gevoelige R Preterme arbeid: voor w37. Bedrust + β2 agonisten geven 3. Cervix en vliezen Rijping in w39,5 Harde cervix en vliezen breken af oiv E PGE 2α collagenase + elastase hyaluronzuur. P inhibeert. Hoogte: 3 cm=>1 mm Consistentie: hard=>week Positie: posterior => anterior Bevalling induceren: s avonds hals rijpen met PG s, contracties induceren na rijping met oxytocine. D. Borstvoeding 1. Endocrinologie a) Puberteit Voordien: alleen afvoerkanalen PRL induceert E-R E werkt in op: Tepel en tepelhof: groei+pigmentatie #ductuli en vertakken Vorming BW + elastische vezels volume en elast vascularistie vetweefsel P: beperkte differentiatie alveolen b) Zwangerschap Alveolen differentiëren volledig (=mammogenese) door: PRL, P, HPL E onderdrukt dopamine( PRL ) + stimuleert lactotrope cellen

8 III. 1. Melkproductie Kan vanaf 4e maand door PRL, maar P onderdrukt enkel colostrum 3-4 dagen na bevalling: P laag genoeg voor melkproductie Elke keer als baby zuigt: PRL-piek, wordt elke keer kleiner (R wordt gevoeliger) Geen borstvoeding PRL weg na dag 7, wel 3 dagen melkproductie. Kan pijn doen. Als psychologisch nt verantwoord: dopamine agonisten geven PRL 2. Ejectie Oxytocine door zuigen baby: Myoëpitheel contr lediging acini en ducti Myometr contr pijn, naweeën Conditionering na tijdje, vb huilen baby al voldoende Opiaten onderdrukken oxytocine secretie, vb stress, angst geen melk Mannelijke reproductie A. Testosteron Productie: bijnier en Leydigcellen (cfr theca). GnRH = pulsatiel LH pulsat T pulsat s ochtends veel, s avonds weinig SHBG: man minder dan vrouw door inhib door T Negatieve feedback rechtstreeks op LH en via opiaten GnRH LH Hoe werkt T: In huid: T DHT = veel actiever T E2 E-R vb botweefsel, zaadproductie T T-R vb spierweefsel Effecten: Myotroop: prot.synthese in hart, skeletspier BL en SMC s genitaliën Skelet: T verhoogt amplitude van GH pulsen groeispurt. Later induceert T sluiten van groeikraakbeenschijf Larynx vergroot, stembanden langer en dikker lage stem Geslachtsorganen: penis groeit, pigmentatie+ruggae op scrotum, groei en begin secretie in inwendige, begin spermatogenese (1e ejaculatie op 13,4j) Huid: Sebumklieren in bovenste lichaamshelft acné. Beharing, later ev.kaalheid als genetisch voorbeschikt. Hersenen: Libido en mann.gedrag Nieren: productie EPO + directe stimulatie beenmerg RBC B. Spermatogenese 1. Regeling Alles-of-niets: voldoende FSH en LH spermatogenese. Duur nt afhankelijk van [LH] of [FSH]. Leydig: aanmaak T Sertoli: doorgeven T, aanmaak ABP, GF, inhibine (cfr granulosa)

9 C. Puberteit 2. Thermoregulatie Lage T vereist (32 C) Dunne huid Weinig onderhuids vet Weinig beharing Veel zweetklieren Sterke bevloeiing = afvoer warmte Plexus pampiniformis Als te koud: Tunica dartos ruggae = dikker, opp m. cremaster dichter tegen warme buikholte Cryptorchidie = niet indalen testes (kan spontaan in orde komen). Geen spermatogenese, kans op testiskanker Afwijkingen: Koorts: 1e stadium pas 2-3 maanden later merkbaar Varicocoele: snelheid te laag te warm 3. Transport 12d (aanmaak 70d) Rol T: Concentratie zaadcellen + rijping. Hoge [T] door ABP 4. Erectie nn.erigentes (parasymp: NO/Ach cgmp): Zwellichamen vullen met bloed door VD oiv cgmp Klieren (oa Cowper) in urethra secreteren slijm Na erectie breken cgmp-esterasen het cgmp af, inhib door Viagra 5. ejaculatie a) emissie = opstapelen sperma in urethra door n.hypogastrici (ortho) Prostaat: plasmine + thrombine Cauda epididymis + d.deferens contraheren: zaadcellen Zaadblaasjes contr: fibrinogeen, alkalisch secreet, fructose, PG (transport zaadcellen in eileiders en uterus). Hoge debiet sleurt achtergebleven zaadcellen mee. 75% v/h ejaculaat! Int. blaassfinter sluit b) Expulsie n.pudendi door druk in urethra Ritmisch en krachtig contr van bekkenbodemspieren mechanische lediging van urethra Na geboorte: frequent en veel GnRH. T werkt in op testes, nodig voor normale groei en T secretie later. 3-6 maand: GnRH LH en FSH T (=sneller dan bij meisjes) Vanaf 8j: A van bijnieren = adrenarche pubarche (cfr 7j bij meisje) Vanaf 10j: bep. gewicht GnRH FSH en LH T naar volwassen niveau op 14,5j. A opiaten GnRH