M O N I T O R R A C I S M E & E X T R E M I S M E G E M E E N T E R A A D S V E R K I E Z I N G E N

Transcriptie

1 M O N I T O R R A C I S M E & E X T R E M I S M E G E M E E N T E R A A D S V E R K I E Z I N G E N J A A P V A N D O N S E L A A R Anne Frank Stichting Onderzoek en Documentatie Universiteit Leiden Departement Bestuurskunde Anne Frank Stichting Universiteit Leiden, 2006

2 Inleiding Aan de gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006 werd deelgenomen door diverse radicale groeperingen, met name autochtone extreemrechtse. Radicale tendensen onder allochtonen lijken zich nagenoeg niet te vertalen in verkiezingsdeelname. Van radicaal islamistische kandidaten was geen spoor te bekennen, althans voor zover bekend. Deze afwezigheid hoeft geen verbazing te wekken. Als er iets haaks staat op het antiwesterse, 'salafistische' gedachtegoed, dan is het wel verkiezingsdeelname. Ook van allochtoon rechtsextremisme viel bij de verkiezingsdeel weinig te bemerken. Wel kwam de partij Duurzaam Nederland in opspraak, nadat door de Onderzoeksgroep Turks Extreem Rechts gewezen was op banden tussen enkele kandidaten en de Grijze Wolven. Duurzaam Nederland - als politieke partij niet als extremistisch te kwalificeren - wees de beschuldigingen van de hand, maar kon niet voorkomen dat Duurzaam Nederland door de affaire ten prooi viel aan interne strubbelingen. Van meer betekenis was de verkiezingsdeelname van 'klassieke' extreemrechtse partijen. Alvorens daar op in te gaan zal ik kort stilstaan op de verkiezingsresultaten van extreemrechtse groeperingen bij voorgaande raadsverkiezingen. Raadsverkiezingen in 1994, 1998 en 2002 Extreemrechtse groeperingen Centrumdemocraten, Centrumpartij 86 en Nederlands Blok trokken in 1994 bijna stemmen, ofwel een gemiddelde van 7,4% van de stemmen in gemeenten waar werd deelgenomen. Dat was goed voor 87 raadszetels. Wellicht is het interessant om te weten dat er in de vier grote steden gemiddeld meer stemmen werden uitgebracht op extreemrechtse groeperingen dan op het CDA. De gemiddelden bedroegen respectievelijk 11,5% en 10,9%. Op extreemrechts ten tijde van deze verkiezingen wordt uitgebreid ingegaan in de erste rapportage van de Monitor racisme en extremisme. In 1998 ging het extreemrechtse partijen aanmerkelijk minder goed af. Zij behaalden gemiddeld 2% van de stemmen in gemeenten waar werd deelgenomen. Er werden slechts twee raadszetels verkregen, één in Schiedam (Centrumdemocraten) en één in Utrecht (Nederlands Blok). Er werden geen deelraadszetels gehaald. Bij de Kamerverkiezingen in hetzelfde jaar verloren de Centrumdemocraten hun de drie parlementszetels. Ter completering van dit annus horribilis voor extreemrechts werd in november 1998 de Centrumpartij 86 door de rechter verboden. Zie voor meer informatie 2

3 over extreemrechts in deze periode de derde rapportage van de Monitor racisme en extremisme. Aan de raadsverkiezingen in 2002 werd deelgenomen door een nakomeling van de CP 86, de Nieuwe Nationale Partij (NNP) en door de Nederlandse Volks-Unie (NVU) in de zeven gemeenten waar werd deelgenomen werd een gemiddelde score behaald van 0,5% van de stemmen. De gedachte dringt zich op dat dit magere resultaat samenhing met de deelname van de diverse 'Leefbaar'-groeperingen. Dat de NNP twee deelraadszetels in Rotterdam-Feyenoord kreeg was mogelijk te danken aan het feit dat Leefbaar Rotterdam daar niet meedeed. Zie ook de vijfde rapportage van de Monitor racisme en extremisme. Verkiezingsdeelname van extreemrechts in 2006 Extreemrechtse groepen dongen naar zetels in 12 gemeenteraden en zes deelraden in Rotterdam. De deelnemende extreemrechtse partijen zijn: Nieuw Rechts Nederlandse Volks-Unie Nationale Alliantie Gelderse Centrum Democraten Conservatieve Democraten 3

4 Tabel 1: Deelname extreemrechts aan gemeenteraadsverkiezingen 2006 Nieuw Rechts Nederlandse Volks-Unie Nationale Alliantie "CD" Almelo Apeldoorn Rotterdam Arnhem (Gelderse Centrumdemocraten Eindhoven Arnhem Amsterdam (Conservatieve Democraten Ridderkerk Nijmegen Rotterdam Oss Venray Deelraden: Deelraad: Charlois Rotterdam-Feyenoord Delfshaven Hillegersbreg IJsselmonde Prins Alexanderpolder Erflaters van de CD? De Gelderse Centrumdemocraten en de Conservatieve Democraten, die deelnamen in respectievelijk Arnhem en Amsterdam, lijken op het eerste gezicht erfgenamen van de Centrumdemocraten (CD), een groepering die in de jaren negentig vertegenwoordigd was in de Tweede Kamer, Provinciale Staten en gemeenteraden. Echter, de band tussen de CD van weleer en beide hedendaagse, minuscuul kleine groeperingen is niet zo sterk als de naamgeving doet vermoeden. Bovendien is er van een onderling organisatorisch verband geen sprake. De voorman van de Gelderse Centrum Democraten, Selhorst, was medio jaren negentig raadslid voor de CD in Arnhem. In 1998 bracht hij in de aanloop naar de Kamerverkiezingen de CD in opspraak door op dubieuze wijze de vereiste ondersteunende verklaringen te verzamelen. Dit leidde tot een wijziging in de Kieswet waardoor het 'kopen' van steunverklaringen strafbaar werd gesteld. In 2006 verviel Selhorst in zijn oude aanpak, waarop door de burgemeester van Arnhem aangifte werd gedaan. In de gelederen van de Conservatieve Democraten bevindt zich een oud-kamerlid van de CD, Willem Elsthout. In 2004 stond Elsthout kandidaat voor Nieuw Rechts bij de 4

5 Europese verkiezingen en riep hij oud-cd ers op om zich aan te sluiten bij Nieuw Rechts. Daarna kwam het tot een breuk tussen Elsthout en Nieuw Rechts. Nieuw Rechts Van de deelnemende extreemrechtse partijen is het in 2003 opgerichte Nieuw Rechts met naar schatting 800 leden verreweg de grootste. Voorman Michiel Smit werd in 2004 voor Leefbaar Rotterdam in de gemeenteraad gekozen, maar werd wegens een te rechtsradicale koers uit Leefbaar Rotterdam gestoten. Recent wordt een koers van matiging gevolgd, al is de partij gedogend jegens radicalen in de eigen gelederen en ook jegens vergaande uitlatingen op het webforum. In de aanloop naar de verkiezingen in 2006 schommelde de aanhang van Nieuw Rechts volgens TNS NIPO rond de 0,8% van de stemmen: een aanwijzing dat er onvoldoende steun van de kiezers was om de vertegenwoordiging van Smit in de gemeenteraad te prolongeren. Nederlandse Volks-Unie De Nederlandse Volks-Unie, die naar schatting 120 leden telt, bestaat al bijna vijfendertig jaar en steekt haar sympathie voor het nationaal-socialisme niet onder stoelen of banken. De partijtop doet dat echter op een manier die binnen de wettelijke grenzen van het toelaatbare ligt. Anders gezegd: de NVU probeert confrontaties met de strafrechter te vermijden. Tijdens de verkiezingscampagne wist de NVU publicitaire aandacht te verkrijgen door de documentaire Voor volk en vaderland en door een demonstratie in Nijmegen op 4 maart. Op die dag wist de partij ongeveer zeventig aanhangers te mobiliseren (waaronder zo n twintig Duitsers). Daags na de demonstratie ging de website van de NVU plat. Daarop werd met hulp van Amerikaanse geestverwanten een noodvoorziening getroffen, waardoor de NVU-site spoedig weer kon worden bereikt. Deze hulp is een illustratief voor de inbedding van de NVU in nationaal-socialistische kringen. Nationale Alliantie De in 2003 opgerichte Nationale Alliantie naar schatting 120 leden - is momenteel de meest openlijk radicale extreemrechtse partij in Nederland. Opvallend zijn de betrokkenheid bij geweldpleging en het virulente antisemitisme. In 2005 trad een NAbestuurslid af na in opspraak te zijn geraakt door een vechtpartij met knuppels en messen. In juni 2005 organiseerde de Nationale Alliantie een demonstratie tegen een 5

6 moskee in Rotterdam-Zuid. Een paar dagen later ging het gebouw door brandstichting in vlammen op. Een man die tijdens de demonstratie naast de NA- voorzitter achter een spandoek 'Moskee? Weg ermee!!' had gelopen, werd als verdachte opgepakt. Hij was herkend als de persoon die met een jerrycan achter op zijn fiets door een bewakingscamera was gefilmd. Na de demonstratie werd door de Rotterdamse Anti Discriminatie Actie Raad (RADAR) aangifte tegen de NA gedaan wegens antisemitische uitingen op het webforum van de partij. Nadat in februari 2006 op het webforum van de NA opnieuw antisemitische uitingen te lezen waren - joden werden onder andere gekwalificeerd als 'bandieten', 'moordenaars' en 'leugenaars' - deed RADAR opnieuw aangifte, dit keer samen met het Meldpunt Discriminatie Internet. Verkiezingsuitslagen Tabel 2: Verkiezingsuitslagen Nieuw Rechts % Nederlandse % Nationale % "CD" % Volks-Unie Alliantie Almelo 2,0 Apeldoorn 1,0 Rotterdam 0,1 Arnhem (Gelderse 0,2 Centrumdemocraten Eindhoven 1,0 Arnhem 1,7 Amsterdam 0,4 (Conservatieve Democraten Ridderkerk 3,7 Nijmegen 0,6 Rotterdam 0,7 Oss 1,0 Venray 0,4 Deelraden: Deelraad: Charlois 2,8 Rotterdam- Feyenoord Delfshaven 0,8 0,6 Hillegersbreg 1,0 IJsselmonde 1,4 Prins Alexanderpolder 1,1 6

7 Commentaar Tegen de verwachting in wist één van de extreemrechtse groeperingen, Nieuw Rechts, een lokaal succes te behalen: met ruim 800 stemmen (3,7%) wordt de partij met één zetel vertegenwoordigd in de gemeenteraad van Ridderkerk. Elders werden geen zetels in gemeenteraden behaald en kan worden geconcludeerd dat extreemrechtse kandidaten bescheiden resultaten hebben geboekt. Het percentage van de uitgebrachte stemmen dat Nieuw Rechts in Rotterdam kreeg (0,7) kwam overeen met de voorspellingen van TNS NIPO. In Almelo kwam Nieuw Rechts met 2% enkele tienden van procenten om een raadszetel te kunnen halen. Maar ondanks het verrassende resultaat in Ridderkerk biedt Nieuw Rechts vooralsnog geenszins het beeld van een politieke partij die kans zou maken op een zetel in de Tweede Kamer. Bovendien is er een complicatie onstaan: het machtscentrum van Nieuw Rechts ligt niet in Ridderkerk, maar bij partijleider Michiel Smit in Rotterdam en die heeft zijn vertegenwoordiging in de raad verloren. De lage scores van de Nederlandse Volks-Unie doen denken aan het electorale profiel bij eerdere verkiezingen. Kennelijk heeft de relatief royale publiciteit die de NVU recent kreeg, de partij niet aan steun geholpen. Het zou ook kunnen zijn dat juist die publicitaire aandacht, waarin nadrukkelijk het neonazi-karakter van de NVU naar voren kwam, een struikelblok is gebleken. De steun voor de Nationale Alliantie is uiterst klein en biedt voor het partijtje weinig perspectief op electoraal succes in de nabije toekomst. Waar veel meer kans op is, is dat deze partij door steeds radicalere uitlatingen (zoals 'arabieren terug de woestijn en de joden terug naar de hel') in conflict komt met de strafrechter. Tenslotte, de twee pogingen om de CD te doen herleven (Amsterdam, Arnhem) zijn op een mislukking uitgelopen. Ter verklaring van de al dan niet geringe electorale betekenis van extreemrechtse partijen zijn altijd diverse factoren aan te voeren. Eén die zich vandaag de dag opdringt is het profileringsprobleem. Sinds de Fortuyn-revolte betrekken politici hardere standpunten inzake het vreemdelingenvraagstuk en dit geldt ook voor het regeringsbeleid. Voor extreemrechtse partijen is dit bedreigend omdat hun politieke exclusiviteit in het gedrang komt. Omdat het onderscheid tussen enerzijds gevestigde politici en kabinet en anderzijds extreemrechtse politici vervaagt, dienen rechtsradicale politici zich opnieuw te profileren. Daarbij ligt het voor de hand dat zij radicaler worden, 7

8 maar radicalisering houdt evenzeer risico s in. Justitieel ingrijpen bijvoorbeeld, met als uiteindelijke consequentie een verbod van de organisatie. Verder kunnen beeldvormingsproblemen ontstaan, zoals worden gezien als een criminele, nationaalsocialistische organisatie. Binnen de grenzen van het geformaliseerde politieke bedrijf is radicalisering dus een riskante optie. Misschien is het dan ook geen toeval dat buiten die grenzen, met name op straat, wel radicaliseringtendensen vallen waar te nemen. De problemen rond extreemrechtse gabbers de zogeheten Lonsdalers [link Lonsdalecahier ] - is de laatste jaren sterk toegenomen. De publicitaire aandacht is weggeëbd, maar het vraagstuk heeft geenszins aan actualiteit ingeboet. Verder blijkt de Nederlandse tak van de skinheadorganisatie Blood and Honour sterk te zijn gegroeid. Het uiterst radicale en nazistische Blood and Honour is niet bepaald een formatie die aan verkiezingen deelneemt. Lang geleden heeft de Britse wetenschapper Layton-Henry geopperd dat er een omgekeerd verband zou bestaan tussen extreemrechts electoraal succes en street politics. Heel kort: sterk op straat, zwak bij verkiezingen en omgekeerd. Hoewel over de juistheid van dit verband het laatste woord niet is gezegd, lijkt de hedendaagse situatie in Nederland goed in het beeld van Layton-Henry te passen. 8