Ouderenzorg in Beweging

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie voor Goed Beschreven Augustus 2014 Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad Voor meer informatie Maart 2013, versie 1.0

2 Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam Sportief Plan Adres Vulcanusweg 263c Postcode 2624 AV Plaats Delft info@sportiefplan.nl Telefoon Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Stefan Barrett Vulcanusweg 263c 2624 AV Delft info@sportiefplan.nl / Referentie in verband met publicatie Naam auteur Titel interventie Databank(en) Plaats, instituut Datum Het Werkblad moet een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie zijn en geeft informatie over de interventie die van belang is voor de beoordeling van de kwaliteit en randvoorwaarden van de interventie. Daarnaast is de informatie bedoeld voor bezoekers van de databank(en) van de samenwerkende organisaties. Het Werkblad is een invulformulier, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. Kijk in de handleiding die bij dit werkblad hoort ter ondersteuning bij het invullen van dit werkblad. Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende organisaties 2

3 Inhoud Colofon... 2 Samenvatting... 4 Uitgebreide beschrijving Probleemomschrijving Beschrijving interventie Samenhang Uitvoering Evaluatie van praktijkervaringen Aangehaalde literatuur

4 Samenvatting Eén A-4tje, maximaal 400 woorden Schrijf hier een korte pakkende beschrijving van de interventie en neem hier in ieder geval de volgende onderdelen in op: Doelgroep, doel en aanpak van de activiteiten. Ouderenzorg in Beweging is een concept om ouderen in verzorgings- of verpleegtehuizen (weer) in beweging te krijgen en te houden. Door het laagdrempelige karakter en het aanbod op maat is deze interventie goed te gebruiken door verzorgings- of verpleegtehuizen in het hele land. De Inspectie van Gezondheidszorg (IGZ) gaat vanaf 2015 alle zorginstellingen controleren op zeven bouwstenen. Deze interventie biedt een oplossing van de implementatie en borging van deze bouwstenen. De doelgroep zijn ouderen van 65+ die wonen in een verzorgings- of verpleegtehuis, die niet (meer) actief bewegen en hierbij begeleiding nodig hebben. Het hoofddoel van de interventie is het structureel in beweging krijgen en houden van de doelgroep. Daarnaast is het voor een verzorgings- of verpleegtehuis noodzakelijk het beleid van de organisatie te laten aansluiten op de IGZ bouwstenen. Het is van belang om: - Beleid aan te passen o Een actief beweegplan onderdeel maken van zoveel mogelijk bewoners. - Cultuur aan te passen o Door deskundigheidsbevordering (over het belang van bewegen, wat wel en niet te doen, hoe met beperkingen om te gaan) van een aantal zorg medewerkers o Door informatieverstrekking en kennisdeling over beweegstimulering aan alle medewerkers o Door naast de beweegactiviteit ook in de rest van dagelijkse handelingen bewegen centraal te stellen bij de bewoners. - Activiteiten te organiseren o De activiteiten worden aangepast naar de mogelijkheden van de deelnemers en bestaat uit (minimaal) 45 weken per jaar één of meerdere beweegmomenten van een uur. - Bewegen structureel te borgen o De deelnemer wordt lid van een activiteit waardoor ook na de subsidieperiode de activiteit geborgd blijft. De interventie staat beschreven in een handboek. Deze dient als handvat om de interventie op lokaal niveau uit te voeren. Er kan gebruik worden gemaakt van bestaande faciliteiten. Kortom, deze interventie brengt ouderen (weer) structureel en duurzaam in beweging tijdens hun dagelijkse activiteiten. Na twee jaar is de organisatie hier van doordrongen (beleid en cultuur) en is de doelgroep verbonden in een vereniging die ook na de opstartperiode kan worden voortgezet. De ondersteuning bestaat enerzijds uit het opstarten van een beweegactiviteit en het werven binden en boeien van deelnemers en anderzijds aan het trainen van medewerkers, vrijwilligers en directe betrokken bij de ouderen zodat zij ook dagelijks meer beweegmomenten in kunnen voeren. Tot slot voldoet het beweegbeleid van de organisatie aan de IGZ Bouwstenen. 4

5 Uitgebreide beschrijving 1. Probleemomschrijving Probleem Voor welk probleem, thema of risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard en ernst van het probleem Gebruik hiervoor maximaal 400 woorden. Beschrijf ook de spreiding (hoe vaak komt het probleem voor en bij wie) en de mogelijke gevolgen (immaterieel en materieel) als er nu niet wordt ingegrepen. Nederland telt in totaal bijna verzorgings- en verpleeghuizen. In Nederland wonen 2,6 miljoen mensen van 65 jaar en ouder. Ruim hiervan wonen in een verzorgingshuis en ruim in een verpleegtehuis (Nationaal Ouderen Fonds, 2014). 90% van de bewoners in een verpleegtehuis is inactief. In het verzorgingstehuis ligt dit percentage op 75%. De definitie van inactief is dat je geen enkele dag in het jaar 30 minuten matig intensief lichamelijke actief bent (Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2012). Een actieve levensstijl wordt over het algemeen gezien als één van de belangrijkste factoren voor het behoud van zelfredzaamheid op hogere leeftijd en het onafhankelijk uitvoeren van dagelijkse taken, zoals traplopen en boodschappen doen (TNO, 2007). Menig wetenschappelijke studie toont aan dat het volgen van beweegprogramma s een positief effect heeft op spierkracht, flexibiliteit, uithoudingsvermogen, balans, risico op vallen en botbreuken en het algemeen welbevinden van ouderen (American College of Sports Medicine, 1998). Naar verwachting zullen in 2030 ongeveer 4 miljoen Nederlanders (22% van de bevolking) ouder zijn dan 65 jaar, waarvan de helft ouder dan 75 jaar. Het is dus van groot belang om voor deze doelgroep preventief een manier te vinden om hen actief te houden. Doen we dit niet, dan neemt de kans op lichamelijke beperkingen, ziektes en de noodzaak om gebruik te maken van zorg exponentieel toe (FNV Bondgenoten, 2006). Ouderenzorg in Beweging is dé mogelijkheid om voor deze oudere doelgroep structureel en duurzaam bewegen tijdens het dagelijkse leven in het verzorgings- of verpleegtehuizen in te passen. Het volgen van zo n beweegprogramma heeft een positief effect op de gezondheid en vermindert daarmee de zorgvraag. 5

6 2. Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als de school als de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie verder bij de betreffende paragrafen hieronder. 2.1 Doelgroep Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? De doelgroep van de interventie zijn ouderen van 65 jaar en ouder die wonen in een verzorgings- of verpleegtehuis, die niet (meer) actief bewegen en hierbij begeleiding nodig hebben. Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? De intermediaire doelgroepen zijn: - Bewegingsagoog: Deze persoon is verantwoordelijk voor het organiseren en uitvoeren van de beweegactiviteiten voor de doelgroep. - Zorgmedewerkers: De zorgmedewerkers binnen de verzorgings- en verpleegtehuizen staan dichtbij de bewoners en in direct contact met hun familieleden. Ze zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van de bewoners in het dagelijks leven. Een belangrijke rol voor de zorgmedewerkers ligt op het vlak van het stimuleren en faciliteren van bewoners tot meer bewegen. Dit kan uiteenlopen van het zelf laten halen van een kopje koffie of samen de post ophalen, tot het stimuleren tot een lidmaatschap van een de beweegactiviteit. - Activiteitenbegeleiders: De activiteitenbegeleiders zijn verantwoordelijk voor het reguliere activiteitenaanbod binnen een verzorgings- of verpleegtehuis (meestal zingen, knutselen en overige dagbesteding). Het beweegaanbod wordt meestal opgenomen in het activiteitenaanbod van een verzorgings- of verpleegtehuis, maar uitgevoerd voor daartoe opgeleide Bewegingsagoog. De activiteitenbegeleiders zijn vaak verantwoordelijk voor de promotie van de activiteiten en staan dagelijks in contact met de bewoners van het verzorgings- of verpleegtehuis. - Fysiotherapeuten, psychomotorisch therapeuten, huisartsen, diëtisten. Dit team is voor het specialistische deel verantwoordelijk voor de gezondheid van de doelgroep en staat op dit vlak in direct contact met hen. Vanuit verschillende invalshoeken wordt gekeken naar de individuele aanpak om de doelgroep te stimuleren tot meer bewegen. Zij werven de deelnemers en zorgen ervoor dat bewegen wordt opgenomen in het zorgleefplan van de deelnemer van het verzorgings- of verpleegtehuis. - Vrijwilligers: Een beweegaanbod kan niet of nauwelijks georganiseerd worden zonder de hulp van vrijwilligers. Deze vrijwilligers zijn al actief in het verzorgings- of verpleegtehuis, kennen de bewoners en helpen bij het halen en brengen van de deelnemers en vormen een belangrijke stimulans voor de deelnemers om te blijven komen. Zij staan regelmatig in direct contact met de doelgroep. 6

7 - Familieleden: Zodra de deelnemers dit niet meer zelf kunnen is er contact met de familie over de deelname aan beweegactiviteiten. De zorgmedewerkers en de Bewegingsagoog zorgen samen met de familie voor de juiste afspraken, zodat de deelnemer onbezorgd kan deelnemen aan de interventie. De familie heeft tijdens reguliere bezoekjes ook een belangrijke stimulerende rol om het belang van (blijven) bewegen aan hun familielid over te brengen. Overige doelgroepen die niet in direct contact met de doelgroep staan maar wel essentieel in de uitvoering van de interventie zijn: - Beweegbeleid-adviseur: Deze persoon is verantwoordelijk voor het in kaart brengen van de bestaande IGZ bouwstenen in het verzorgings- of verpleegtehuis en het beleid schrijven en implementeren van alle ontbrekende IGZ Bouwstenen. De IGZ-adviseur staat niet in direct contact met de doelgroep, maar werkt nauw samen met het management en de Bewegingsagoog. - Management: Het management is verantwoordelijk voor drie punten o Het realiseren van de eisen van de IGZ Bouwstenen, het beweegbeleid aan te passen en te implementeren door het aanstellen van een Beweegbeleid-adviseur. o Het creëren van een cultuuromslag door alle medewerkers en vrijwilligers het belang van bewegen binnen de organisatie te laten inzien, zodat zij hier in hun dagelijkse werkzaamheden naar handelen richting de bewoners. o Het uitvoeren van de beweegactiviteiten door het aanstellen van een Bewegingsagoog. Selectie van doelgroepen Hoe wordt de doelgroep en - indien van toepassing - de (intermediaire) doelgroep(en) geselecteerd? De interventie is in eerste instantie gericht op ouderen die niet (meer) actief bewegen en die hier begeleiding bij nodig hebben. Deze deelnemers worden door de zorgmedewerkers, activiteitenbegeleiders, het multidisciplinaire team, de vrijwilligers en hun eigen familie gestimuleerd om zich aan te melden voor de beweegactiviteiten. Er is echter geen harde selectie eis om deel te mogen nemen. Ook de bewoners van het verzorgings-of verpleegtehuis die niet beperkt zijn mogen meedoen als zij die wens hebben. Er wordt geen nadruk gelegd op fysieke ongemakken. Deelnemers met een beperking voeren de training op eigen niveau uit. Deze gemengde groepen zorgen juist voor een positieve dynamiek waardoor de deelnemers blijven komen. 2.2 Doel Hoofddoel Wat is het hoofddoel van de interventie? Ouderen van 65 jaar en ouder die wonen in een verzorgings- of verpleegtehuis in Nederland, die niet (meer) actief bewegen, komen structureel in beweging. Subdoelen Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: koppel de subdoelen aan de betreffende (intermediaire) doelgroepen, bijvoorbeeld in een schema. Doelgroep - De doelgroep en omgeving zijn bewust van het belang van een gezonde en actieve leefstijl. - De doelgroep neemt wekelijks structureel deel aan een laagdrempelig beweegaanbod op maat waarvan zij na enkele gratis proeflessen lid worden en periodiek voor betalen. - De doelgroep wordt betrokken bij het ontwikkelen en uitvoeren van het beweegaanbod, door vraag gericht les te geven, waardoor de participatie wordt bevorderd. 7

8 Organisatie - Het management, de Beweegbeleid-adviseur, de Bewegingsagoog realiseren gezamenlijk beweegbeleid, beweegcultuur en beweegactiviteiten. o (Beleid) Beweegstimulering wordt een vast onderdeel van het individueel zorgplan van de deelnemer uit het verzorgings- of verpleegtehuis. Dit wordt met de doelgroep (of familielid) besproken en opgenomen in het zorgleefplan van de deelnemer. o (Cultuur) Medewerkers en vrijwilligers uit het verzorgings- of verpleegtehuis krijgen deskundigheidsbevordering (training, meekijk dag en informatiebijeenkomst) en dragen de beweegcultuur uit naar de doelgroep. Hun betrokkenheid is essentieel in het slagen van de interventie. o (Activiteiten) Een vaste Bewegingsagoog wordt op de activiteiten ingezet zodat een sterkere sociale binding met de doelgroep en een grotere sociale controle ontstaat. 2.3 Aanpak Opzet van de interventie Hoe is de opzet van de interventie? Denk aan volgorde, frequentie, intensiteit en duur - indien van toepassing. Voeg hier eventueel een schema in. Opzet van de interventie De voorbereiding (1-3 maanden) - Management is verantwoordelijk voor: o Het aangaan van de samenwerking tussen de Bewegingsagoog en het verzorgings- of verpleegtehuis*. o Het aannemen van een Beweegbeleid-adviseur* o Het aannemen van een Bewegingsagoog* o Het zorgen voor deskundigheidsbevordering van ongeveer 2 op de 10 medewerkers per afdeling van het verzorgings- of verpleegtehuis door een training en meekijkdag van de interventie-eigenaar Sportief Plan. Deze medewerkers krijgen de opdracht om de overige medewerkers op hun afdeling vervolgens op te leiden in kennis over bewegen. o Het zorgen informatieverstrekking en kennisdeling over beweegstimulering aan alle medewerkers, door hen jaarlijks op de hoogte houden over het beweegbeleid en de activiteiten via een informatiebijeenkomst (in eerste instantie door de interventie-eigenaar Sportief Plan). - Beweegbeleid-adviseur is verantwoordelijk voor: o Het In kaart brengen van het huidige beweegaanbod. o Het opstellen van een plan van aanpak met de Bewegingsagoog en het management van het verzorgings- of verpleegtehuis. o Het opstellen van het beleid dat aansluit op de IZG Bouwstenen samen met het management van het verzorgings- of verpleegtehuis. - Bewegingsagoog is verantwoordelijk voor: o De uitvoering van de activiteiten, de werving, administratie van lidmaatschappen en overige randzaken die samenhangen met de activiteiten. * Sportief Plan kan als werkgever van diverse Bewegingsagogen en Beweegbeleid-adviseurs zorgdragen voor geschikte uitvoerders. Mochten er geschikte Bewegingsagogen en Beweegbeleid-adviseurs intern bij het verzorgings- of verpleegtehuis aanwezig zijn dan kunnen ook zij deze rol vervullen. Dit in onderling overleg met de lokale partijen. 8

9 De uitvoering (een jaar) - Management is verantwoordelijk voor: o Het zich eigen maken van de IGZ Bouwstenen door de Beweegbeleid-adviseur zodat na de opstartperiode zij zelf de acties en het beleid kunnen voortzetten. - De Beweegbeleid-adviseur is verantwoordelijk voor: o Het uitvoeren van een plan van aanpak met de Bewegingsagoog en het management van het verzorgings- of verpleegtehuis. o Het uitvoeren van het beleid dat aansluit op de IGZ Bouwstenen samen met het management van het verzorgings- of verpleegtehuis. o Het opleiden van het management in de IGZ Bouwstenen en het uit te voeren plan van aanpak en beleid, zodat na de opstartperiode het management dit zelf kan overnemen. - Bewegingsagoog is verantwoordelijk voor: o De werving en aanmelding van de deelnemers in samenwerking met de zorgmedewerkers en vrijwilligers. o Het uitvoeren van de activiteiten; gedurende 45 weken 1 uur per les. Het advies van de interventie-eigenaar is om per 100 bewoners van verzorgings- of verpleegtehuis 2 of 3 activiteiten per week te organiseren. o De Bewegingsagoog noteert per deelnemer het niveau waarmee wordt gestart door enkele vragen te beantwoorden, zoals sportvoorkeur, blessures, medische achtergrond etc. o De borging van de activiteit door de deelnemers na enkele gratis proeflessen lid te maken van de activiteit. De nazorg (3-4 weken) - Bewegingsagoog is verantwoordelijk voor: o Het evalueren van de activiteiten met de doelgroep. o Het evalueren van de behaalde resultaten bij de doelgroep met de zorgmedewerkers en Bewegingsagoog op basis van de vragen waarop bij de start is geantwoord. - De Beweegbeleid-adviseur is verantwoordelijk voor: o Het afronden van de werkzaamheden en het overdragen aan het management - Management is verantwoordelijk voor: o Het evalueren van de samenwerking tussen de Bewegingsagoog, de Beweegbeleidadviseur en het management zelf. o Het evalueren van het gezamenlijk behaalde resultaat op het gebied van de IGZ Bouwstenen op basis van de ervaringen van de betrokken partijen. Locatie en uitvoerders Waar wordt de interventie uitgevoerd en door wie? Indien van toepassing per onderdeel beschrijven. Locatie: Verzorgings- of verpleegtehuizen hebben de ruimte en faciliteiten om het beweegaanbod uit te kunnen voeren. Op de locatie waar de beweegactiviteit plaatsvindt is het van belang dat deze voor de doelgroep toegankelijk is (denk aan rolstoelen) en dat voldoende ruimte is voor de doelgroep om te zitten (ongeveer 15 m²). Daarnaast moeten verschillende materialen aanwezig zijn (een eenmalige investering aangezien de materialen jaren lang meekunnen): - Voldoende stoelen - Muziekinstallatie - Beweegdoos (optioneel verkrijgbaar via de interventie-eigenaar) met: o Aantal verschillende ballen o 15 kegels o Ringen o Pittenzakjes o Lange stokken 9

10 o o Ballonnen Groot doek met vakken, cijfers en/of kleuren Rollen uitvoerders: Voor de uitvoering van de interventie Ouderenzorg in Beweging zijn 3 rollen belangrijk: 1. Management van het verzorgings- of verpleegtehuis 2. Beweegbeleid-adviseur 3. Bewegingsagoog Zie onder aanpak de verantwoordelijkheden die zij elk hebben. Daarnaast zijn rollen bepaald voor: - Vrijwilligers (ondersteuning). - Zorgmedewerkers (signalering/uitvoering beweegcultuur) - Huisartsen, fysiotherapeuten, etc. (signalering/doorverwijzing). Werken voor het verzorgings- of verpleegtehuis en zijn op de hoogte van het beweegaanbod om bewoners hier naar door te kunnen verwijzen wanneer zij dit vanuit hun specialisme nodig achten. - Activiteitenbegeleiders van activiteiten op de afdelingen in het verzorging- of verpleegtehuis (promotie/werving). Rol interventie-eigenaar: Sportief Plan kan als werkgever van diverse Bewegingsagogen en Beweegbeleid-adviseurs zorgdragen voor geschikte uitvoerders. Mochten er geschikte Bewegingsagogen en Beweegbeleid-adviseurs intern bij het verzorgings- of verpleegtehuis aanwezig zijn dan kunnen ook zij deze rol vervullen. Dit in onderling overleg met de lokale partijen en de interventie-eigenaar. Inhoud van de interventie Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en eventueel in welke volgorde? Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe. Ouderenzorg in Beweging biedt ondersteuning bij: - Cultuurverandering realiseren - Beleid ontwikkelen en implementeren - Activiteiten uitvoeren binnen het kader van beweegstimulering bij de doelgroep. Ouderenzorg in Beweging richt zich binnen het traject op een integrale aanpak om beweegaanbod op maat te realiseren. Binnen een verzorgings- of verpleegtehuis werken de uitvoerders van de interventie samen met verschillende afdelingen. Elke organisatie is anders. Dit betekent dat het beschreven traject een uitgangspunt is, maar dat de specifieke aanpak een kwestie is van onderlinge afstemming en overleg. De voorbereiding (1-3 maanden) Het management is in eerste instantie de aanjager van de beweegstimulering en daarom verantwoordelijk voor het aangaan van de samenwerking tussen de Bewegingsagoog en het verzorgings- of verpleegtehuis. Deze personen kunnen al in dienst zijn van de organisatie maar kunnen hier ook apart voor worden aangenomen. Het aangaan van de samenwerking is niet voldoende. Ook de huidige medewerkers gaan mee in de veranderingen van beweegstimulering. Daarom zorgt het management voor deskundigheidsbevordering van ongeveer 2 op de 10 medewerkers per afdeling van het verzorgings- of verpleegtehuis door een training en 10

11 meekijk dag van de interventie-eigenaar Sportief Plan. Deze medewerkers krijgen de opdracht om de overige medewerkers op hun afdeling vervolgens op te leiden in kennis over bewegen. Daarnaast is het van essentieel belang om ook alle andere medewerkers informatie te verstrekken over beweegstimulering, door hen jaarlijks op de hoogte houden over het beweegbeleid en de activiteiten via een informatiebijeenkomst (in eerste instantie door de interventie-eigenaar Sportief Plan). De Beweegbeleid-adviseur start zijn/haar werkzaamheden met het In kaart brengen van het huidige beweegaanbod. Daar komt een plan van aanpak uit voort die met de Bewegingsagoog en het management van het verzorgings- of verpleegtehuis worden afgestemd. Hier staat bijvoorbeeld in de structuur die wordt aangehouden voor beweegstimulering, welke deskundigheidsbevordering van en voorlichting worden aangeboden en hoe bewegen kan worden opgenomen in het zorgleefplan van de bewoner. Dit geheel sluit aan op de IGZ Bouwstenen. De Bewegingsagoog start met het opbouwen van de activiteiten door te werven, materialen aan te schaffen, zaaltjes te huren, administratie op orde te houden etc. De uitvoering (een jaar) IGZ stelt dat instellingen het belang zien van beweegstimulering, maar ziet ook dat dit in de praktijk vaak geen prioriteit heeft. Bewegen moet structureel onderdeel zijn van de verantwoorde zorg. Met het werkveld en op basis van literatuuronderzoek stelde de inspectie in 2012 zeven bouwstenen voor beweegstimulering op. In 2015 is het de bedoeling dat alle verpleeg- en verzorgingshuizen bewegen aan de hand van de bouwstenen hebben geïmplementeerd en gaat de inspectie de naleving toetsen. Door de inzet van de interventie Ouderenzorg in Beweging kan een start worden gemaakt met de borging van deze bouwstenen, ontwikkeld door een daarvoor aangestelde Beweegbeleid-adviseur. Zodra de Beweegbeleid-adviseur is gestart is het belangrijk dat het Management zich de details van de IGZ Bouwstenen eigen maakt, zodat zij zelf na de opstartperiode de acties en het beleid kunnen voortzetten. De Beweegbeleid-adviseur gaat actief aan de slag met het uitvoeren van een plan van aanpak en het IGZ beleid in samenwerking met de Bewegingsagoog en het management van het verzorgings- of verpleegtehuis. Het management leiden zij op in de IGZ Bouwstenen en het uit te voeren plan van aanpak en beleid, zodat na de opstartperiode het management dit zelf kan overnemen. Bewegingsagoog werft gedurende het jaar nieuwe deelnemers. Hier dragen de zorgmedewerkers en vrijwilligers (vanuit hun deskundigheidsbevordering uit de voorbereidingsfase) aan bij. De overige intermediaire doelgroepen worden door middel van een flyer en persoonlijk contact op de hoogte gebracht van het activiteiten aanbod. Hun rol is om actief door te verwijzen naar de beweegactiviteiten. De Bewegingsagoog houdt de aanmeldingen vervolgens administratief bij. Het uitvoeren van de activiteit vindt wekelijkst plaats gedurende 45 weken. De les duurt 1 uur, maar vrijwilligers worden door de Bewegingsagoog al eerder gevraagd om de bewoners te halen. In subsidieperiode kan de activiteit dus twee seizoenen van 45 weken worden uitgevoerd. Een activiteit ziet er doorgaans als volgt uit: - Voorbereiding: De Bewegingsagoog zorgt dat hij/zij 30 min voor de les aanwezig is. In deze voorbereidingstijd stuurt de Bewegingsagoog de vrijwilliger(s) aan die de deelnemers gaan halen n.a.v. een presentielijst. Intussen kan de Bewegingsagoog de ruimte in orde maken en de benodigde materialen klaarzetten. Zodra de eerste deelnemers aanwezig zijn wordt van de Bewegingsagoog verwacht contact te maken met de aanwezige deelnemers. - Begeleiding van de les: Tijdens de begeleiding van de beweegactiviteiten (bijvoorbeeld: Balsporten, Bewegen op muziek, Stoelyoga, Wii Sport) moet de enthousiasme van de Bewegingsagoog af spatten, zodat alle deelnemers alleen al door deze houding geactiveerd worden. Daarnaast moet de les afgestemd zijn op het niveau van de deelnemers. Omdat het niveauverschil tussen de deelnemers groot kan zijn, moet voldoende differentiatie aanwezig zijn. Belangrijk is om tijdens de les daadwerkelijk (oog)contact te maken en regelmatig te laten zien dat het goed gaat zodat er succesbeleving wordt gecreëerd! De les probeert de Bewegingsagoog altijd met een rustmoment af te ronden door de deelnemers te vragen even de ogen te sluiten en rustig (minimaal 3 seconden) door de neus in te ademen en via de mond (minimaal 3 seconden) uit te blazen. Indien er tijd voor is wordt nog een kopje koffie met de deelnemers gedronken en worden hun wensen en behoeften voor een volgende les besproken. - Afronding van de les: Na de les stuurt de Bewegingsagoog de vrijwilligers aan om de deelnemers weer terug te brengen. Ondertussen kan de Bewegingsagoog de presentielijst invullen en 11

12 bijzonderheden noteren. Als alle deelnemers weg zijn wordt de ruimte weer teruggebracht naar de oorspronkelijk indeling en worden alle spullen opgeruimd. Het advies van de interventie-eigenaar is om per 100 bewoners van verzorgings- of verpleegtehuis 2 of 3 activiteiten per week te organiseren. Per deelnemer wordt (op maat) gekeken naar de mogelijkheden om in beweging te komen. Voor sommigen zal dit gaan om zittend uit een stoel een balletje gooien, bij anderen gaat dit puur om ademhaling en het rekken en strekken van de benen en armen. De Bewegingsagoog noteert bij de eerste les per deelnemer het niveau waarmee wordt gestart door enkele vragen te beantwoorden, zoals sportvoorkeur, blessures, medische achtergrond etc. Zo kan aan het eind van het jaar worden gekeken wat het resultaat van de beweegstimulering bij een bewoner is geweest. De deelnemers worden na enkele gratis proeflessen door de Bewegingsagoog lid gemaakt van de activiteit, zodat na de opstartperiode de activiteiten doorgezet kunnen worden uit het lidmaatschap van de deelnemers. De deelnemer betaalt periodiek een bijdrage om lid te zijn van deze activiteit (vaak 10 euro per maand). Dit zorgt ervoor dat de deelnemer blijft komen. Het lidmaatschap kan met een maand opzegtermijn worden stop gezet. Niet alleen de kosten van de activiteiten kunnen hiermee worden gedekt, ook hebben de deelnemers een stok achter de deur om te blijven komen, met andere woorden om in beweging te blijven. De nazorg (3-4 weken) - Bewegingsagoog is verantwoordelijk voor: o Het evalueren van de activiteiten met de doelgroep. o Het evalueren van de behaalde resultaten bij de doelgroep met de zorgmedewerkers en Bewegingsagoog op basis van de vragen waarop bij de start is geantwoord. De resultaten van deze vragenlijsten worden opgenomen in het zorgleefplan zodat ook de betrokken zorgmedewerkers hiervan op de hoogte zijn. - De Beweegbeleid-adviseur is verantwoordelijk voor: o Het afronden van de werkzaamheden en het overdragen aan het management - Management is verantwoordelijk voor: o Het evalueren van de samenwerking tussen de Bewegingsagoog, de Beweegbeleidadviseur en het management zelf. o Het evalueren van het gezamenlijk behaalde resultaat op het gebied van de IGZ Bouwstenen op basis van de ervaringen van de betrokken partijen. o De borging van het beleid en de activiteiten na afloop van de subsidieperiode. Daarom is het belang om te monitoren op de kosten van de Bewegingsagoog (kunnen gedekt worden door het lidmaatschap van de deelnemers), de Beweegbeleid-advieur (kunnen gedekt worden door het management zelf), de materialen (gaan jaren lang mee) en eventuele onvoorziene kosten. 2.4 Ontwikkelgeschiedenis Betrokkenheid doelgroep Was de doelgroep betrokken bij de ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? In eerste instantie was vooral het verzorgings- of verpleegtehuis zelf de initiator van de ontwikkeling van de activiteiten in deze interventie. Samen met een Bewegingsagoog is gekeken naar de mogelijkheden. Toen de eisen van IGZ hierbij kwamen is verder gekeken naar de rol van Beweegbeleid-adviseur en de rol die het management heeft. Toen de eerste lessen goed werden bezocht is met behulp van korte individuele gesprekjes met de deelnemers bekeken waar zij nog meer behoefte aan hadden. Zo zijn de activiteiten in de interventie verder ontwikkeld zoals zij nu staan beschreven. Mede door de IGZ Bouwstenen wordt nog steeds aan de mening van samenwerkingspartners en deelnemers veel waarde gehecht. Wanneer uit evaluaties bepaalde punten voor verbetering naar voren komen, dan wordt hier het programma hierop bij gestuurd. 12

13 2.5 Vergelijkbare interventies In Nederland uitgevoerd Worden in Nederland vergelijkbare interventies uitgevoerd, zo ver bekend? Welke? Zijn deze opgenomen in één van de databanken met (potentieel) effectieve interventies? Ouderen in beweging door Olga Commandeur Overeenkomsten en verschillen Wat zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen (puntsgewijs)? Overeenkomsten tussen de interventies zijn de doelgroep en de doelen die bereikt worden. Ook het groepsverband komt overeen. Wel is de methode van uitvoering verschillend. Zo wordt bij Ouderen in beweging gebruik gemaakt van de beweegtuin, waarbij Ouderenzorg in beweging activiteiten worden verzorgd zonder de noodzaak om een beweegtuin aan te schaffen. Met behulp van diverse ballen en kegels worden verschillende spellen en beweegmogelijkheden voor de deelnemers gecreëerd. Toegevoegde waarde Wat is de toegevoegde waarde van deze interventie? De toegevoegde waarde van Ouderenzorg in Beweging is dat niet alleen de deelnemers in beweging worden gebracht, maar ook de organisatie er omheen. De IGZ bouwstenen ondersteunen de visie dat alle medewerkers bijdragen aan de cultuuromslag om ouderen in beweging te houden. Deze verandering van mentaliteit werkt door in alle lagen van de organisatie. 3. Samenhang (Facultatief) Beschrijf in maximaal 250 woorden hoe de aanpak aansluit bij de aanleiding, het doel en de doelgroep. Anders gezegd: hoe leidt deze aanpak bij deze situatie en/of dit probleem tot het beoogde doel bij deze doelgroep. 4. Uitvoering Materialen Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie? Voor de uitvoering, werving en evaluatie van interventie is een handboek beschikbaar inclusief een evaluatieformulier. In het startpakket zitten daarnaast posters en flyers die gebruikt kunnen worden als PR materiaal. Optioneel: Beweegdoos: met daarin een aantal verschillende ballen, 15 kegels, een set ringen, pittenzakjes, lange stokken, ballonnen en een groot doek met vakken, cijfers en/of kleuren. In de begroting staan de diverse kosten benoemd. Type organisatie 13

14 Welk(e) soort(en) organisatie(s) kan /kunnen de interventie uitvoeren? De interventie kan worden uitgevoerd door verzorgings- of verpleegtehuizen die: - Het belang inzien van het structureel in beweging krijgen en houden van de doelgroep door middel van beweegactiviteiten. - Het beleid van de organisatie nog moeten laten aansluiten op de IGZ bouwstenen. - Een cultuuromslag willen maken binnen alle lagen van de organisatie, om bewegen onderdeel van het dagelijkse leven van de bewoners te laten zijn buiten de geplande beweegactiviteiten waaraan wordt deelgenomen. Opleiding en competenties Welke opleiding /training en specifieke competenties van de uitvoerders zijn vereist? Voor de uitvoering van de interventie Ouderenzorg in Beweging zijn naast het managent zelf twee verschillende functies van belang: een Bewegingsagoog en een Beweegbeleid-adviseur. Bewegingsagoog: De Bewegingsagoog (minimaal MBO niveau 4 richting Sport*) dient: - affiniteit te hebben met de doelgroep ouderen; - enthousiasme te kunnen overbrengen op een groep met beperkte mogelijkheden; - proactief en communicatief vaardig te zijn; - omgevingssensitief te zijn; - een teamspeler te zijn die flexibel omgaat met de wensen van de doelgroep en graag samenwerkt met verschillende mensen. - in het bezit te zijn van een BHV certificaat. *Dit kan de ook de (H)ALO, Fysiotherapie of een andere HBO opleiding zoals SPH gecombineerd met een MbvO opleiding (Meer bewegen voor Ouderen) of een Fitness opleiding zijn. Deze basiskennis is belangrijk omdat dan bekend is hoe een lesopbouw werkt, maar ook op de lange termijn hoe het niveau aangepast kan worden om variatie te houden in de lessen. Beweegbeleid-adviseur: De Beweegbeleid-adviseur (minimaal HBO niveau) dient: - analytisch te kunnen denken; - strategisch met diverse partijen te kunnen samenwerken; - overtuigend en communicatief sterk op te kunnen treden; - ervaring te hebben in het schrijven en implementeren van beleidsstukken; - ervaring te hebben met cultuurveranderingen. Kwaliteitsbewaking Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt? Kwaliteitsbewaking van Ouderenzorg in Beweging vindt met name plaats door interventie-eigenaar die het structureel gebruik van het handboek door de uitvoerders verplicht stelt. Hierover wordt periodiek contact opgenomen met de uitvoerders. Daarnaast wordt deskundigheidsbevordering van medewerkers in het verzorgings- of verpleegtehuis verplicht. 2 op de 10 medewerkers per afdeling doen mee aan een training en meekijkdag en alle medewerkers nemen deel aan een jaarlijkse informatiebijeenkomst over beweegstimulering. Dit wordt binnen de subsidieperiode door de interventie-eigenaar Sportief Plan uitgevoerd. Na deze periode kunnen medewerkers elkaar opleiden en verzorgt het management de jaarlijkse informatiebijeenkomst. 14

15 Tijdens de periode waarin activiteiten worden uitgevoerd worden vindt deelnemer registratie plaats. Hierbij worden de volgende punten genoteerd: - aantal deelnemers aan de verschillende activiteiten. - aantal deelnemers in de categorie bewegingsachterstand. Na de periode van activiteiten vindt inhoudelijke kwaliteitsbewaking plaats door: - Tevredenheidonderzoek d.m.v. enquêtes onder deelnemers (en eventueel hun verzorgers) Randvoorwaarden Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie? Het Management moet open staan voor: - Cultuurverandering - Beleid ontwikkelen en implementeren - Activiteiten uitvoeren binnen het kader van beweegstimulering bij de doelgroep. Noodzakelijk voor een goede uitvoer van het aanbod: - Locatie: Op de locatie waar de beweegactiviteit plaatsvindt is het van belang dat deze voor de doelgroep toegankelijk is (denk aan rolstoelen) en dat voldoende ruimte is voor de doelgroep om te zitten (ongeveer 15 m²). o Voldoende stoelen o Muziekinstallatie - Materialen: Daarnaast moeten verschillende materialen aanwezig zijn (een eenmalige investering aangezien de materialen jaren lang meekunnen) in de vorm van een Beweegdoos (optioneel verkrijgbaar via de interventie-eigenaar) met: o Aantal verschillende ballen o 15 kegels o Ringen o Pittenzakjes o Lange stokken o Ballonnen o Groot doek met vakken, cijfers en/of kleuren - Uitvoerders die aan de gestelde competenties voldoen (Bewegingsagoog en Beweegbeleidadviseur) intern of extern in te huren bij Sportief Plan. Overdraagbaarheid en/of implementatie Is er een systeem voor de overdracht en/of implementatie? Geef een samenvatting. Om als verzorgings- of verpleegtehuis te voldoen aan de IGZ bouwstenen is binnen het kader van beweegstimulering een verandering in beweegcultuur, een aanpassing van beweegbeleid en een aanbod van beweegactiviteiten noodzakelijk. Bewegen zal niet alleen bij het management maar ook bij alle uitvoerende medewerkers centraal moeten staan. Om dit te bereiken is het van belang om door alle lagen van de organisatie heen: - Het beweegbeleid en de beweegcultuur aan te passen zodat dit voldoet aan de bouwstenen. - Bewegen onderdeel maken van zorgleefplan van de bewoners van een verzorgings- of verpleegtehuis. - Deskundigheidsbevordering van de medewerkers (training, meekijkdag en jaarlijkse informatiebijeenkomst) - Het handboek en het contact met de interventie-eigenaar de leidraad laten zijn van de uitvoerende werkzaamheden. 15

16 Kosten Wat zijn de kosten van de interventie? Denk ook aan de uren voor voorbereiding en evaluatie. Kosten per activiteit* Bewegingsagoog (uitvoering activiteiten) ( 45,- per uur, lessen van 1,5 uur gedurende 45 weken) 3037,50 Bewegingsagoog (ontwikkelen/opzetten/promotie activiteit) ( 45,- per uur, 15 uur per week gedurende 45 weken) ,00 Kosten IGZ beleid Beweegbeleid-adviseur (In kaart brengen, ontwikkelen en implementeren van beleid) Ontwikkelen beleidsplan i.v.m. IGZ Bouwstenen 3.500,00 Implementeren beleidsplan i.v.m. IGZ Bouwstenen 3.500,00 Kosten deskundigheidsbevordering Advies/coaching (max. 20 uur) 2.500,00 Train-de-trainer cursus 750,00 per deelnemer Informatiebijeenkomst (spreker + info, excl. organisatie) 1.000,00 Optioneel Beweegdoos 800,00 Totaal excl. btw ,50 *Het advies van de interventie-eigenaar is om per 100 bewoners van verzorgings- of verpleegtehuis 2 of 3 activiteiten per week te organiseren. 5. Evaluatie van praktijkervaringen Onderzoek en resultaten Is er een evaluatie geweest van de praktijkervaringen met de interventie bij de uitvoerders en de doelgroepen en wat zijn daarvan de meest relevante uitkomsten? Beschrijf het bereik, de succes- en verbeterpunten en geef indien van toepassing aan of er na de evaluatie punten in de interventie zijn aangepast. Beschrijf hoe de evaluatie is opgezet en neem hier de respons en de respondenten in mee. Bereik van de interventie tot nu toe: Ouderzorg in Beweging is gestart in 2010 met het opzetten van een beweegaanbod op maat in opdracht van Palet Welzijn. Er is voor drie locaties van verzorgings- of verpleegtehuis Vierstroom in Zoetermeer een beweegaanbod op maat ontwikkeld. Na een aantal maanden waren al goede resultaten behaald. De lessen werden goed bezocht met 10 tot 15 deelnemers per les en de deelnemers werden enthousiast over de activiteiten. Bij de koffie na de les werd nog vaak nagepraat over de oefeningen die gedaan moesten worden in de les. In totaal zijn er voor deze drie locaties zeven beweegactiviteiten ontwikkeld die nu nog steeds bestaan. Nadien hebben we in ongeveer 10 andere locaties van andere verzorgings- of verpleegtehuizen een succesvol beweegaanbod op maat ontwikkeld. Gemiddeld heeft elke beweegactiviteit 10 tot 15 deelnemers. In totaal hebben we met deze activiteiten rond de 250 deelnemers bereikt. In alle 13 verzorgings- of verpleegtehuizen waar Sportief Plan actief is zijn evaluaties uitgevoerd. Zowel het management (± 10) de deelnemers (± 50), verzorgers (± 25) en uitvoerenden van de activiteiten (± 5) zijn 16

17 steekproefsgewijs bevraagd naar hun mening. Zo is de afgelopen jaren bijgehouden welke succesfactoren uit de verschillende gesprekken, vragenlijsten en enkele interviews naar voren zijn gekomen: - Het management ziet dat de Bewegingsagoog de beweegstimulering op de kaart te zet en merkt dat hier door alle lagen van het verzorgings- of verpleegtehuis over wordt gesproken. - Het management erkent dat Beweegstimulering met behulp van de Beweegbeleid-adviseur gestaag wordt opgenomen in het beleid van de verzorgings- of verpleegtehuizen. Zo krijgen de activiteiten een vaste plek in de week van een grote groep deelnemers. - Medewerkers van de verzorgings- of verpleegtehuizen krijgen steeds meer inzicht in het belang van bewegen voor haar bewoners. Er zijn zelfs medewerkers die ook meedoen met de activiteit. - Het beweegaanbod wordt op maat georganiseerd. Ook deelnemers met een halfzijdige verlamming, Alzheimer of andere beperking hebben hieraan meegedaan en konden op hun eigen niveau deelnemen. Dit vonden zij eerst wat onwennig, maar als snel werden zij enthousiaster. - Deelnemers worden lid van de activiteit door een maandelijkse contributie te betalen. - Het uiteindelijke effect heeft bij diverse deelnemers een afname van de zorg gerealiseerd. Verbeterpunten kwamen uit verschillende evaluaties natuurlijk ook naar voren: - Het tijdstip van de activiteiten moet goed passen in het dag en weekschema van de deelnemers. Er is dus goed besproken met activiteitenbegeleiders en medewerkers in de zorg wat de beste momenten zijn. Eén daarvan is de maandagochtend om 10 uur bijvoorbeeld. - Niet alle bewoners willen meedoen. Het is aan de Bewegingsagoog om hierop in te spelen. Zo kan het voorkomen dat een deelnemer tijdens een les vertrekt, maar zo kan het ook zijn dat een deelnemer die eigenlijk heel sceptisch was ineens het plezier van de les inziet en nu een lidmaatschap voor de activiteit heeft afgesloten. - Het management van een verzorgings- of verpleegtehuis zit niet altijd te wachten op verandering. Dat zij nu moeten veranderen omwille van de IGZ bouwstenen maakt hen er niet altijd enthousiaster door. Daarom is het aan de Beweegbeleid-adviseur om hen in te laten zien dat zij hier uiteindelijk voordelen uithalen in de vorm van vermindering van de zorgvraag. In gesprek met een ontevreden management (omdat er veel tijd en gebruik van ruimte gaat zitten in de beweegmomenten) is besproken hoe de zorgmedewerkers tijdens deze beweegmomenten meer tijd over hebben om andere werkzaamheden uit te voeren. Ook is het effect op lange termijn besproken waarin de zorgvraag van deelnemers zou kunnen afnemen. Praktijkvoorbeelden In de verpleeghuizen van Vierstroom: Vivaldi, Monteverdi en Domus waren nog geen beweegactiviteiten. Palet Welzijn gaf de opdracht (dit is een zusterorganisatie van Vierstroom en zorgt voor het activiteitenprogramma en activiteitencoaches) om een beweegaanbod op maat op te organiseren en te begeleiden. Resultaat: - Sinds augustus 2011 gestart met in totaal 9 beweegactiviteiten met gemiddeld 10 tot 15 deelnemers. In juni 2014 nog steeds 7 van deze activiteiten. - De deelnemers zijn van 65 jaar t/m 95 jaar. Opvallend is dat verschillende niveaus in de groepen bij elkaar zijn gevoegd. Dus ook somatiek en PG deelnemers functioneren goed in 1 groep. - De verschillende activiteiten worden verzorgd onder leiding van 3 verschillende bewegingsagogen. - Alle deelnemers (gemiddeld 10 tot 15 per groep) zijn betalende leden. De deelnemers betalen 10,- per maand aan Palet Welzijn. Het Ontmoetingscentrum had interesse om aan de activiteitenmedewerkers te laten zien welke mogelijkheden er zijn om te bewegen met ouderen met Alzheimer. Gezamenlijk is gekeken hoe we dit het meest concreet kunnen laten zien aan de medewerkers. Er is een interactieve workshops georganiseerd, waar de Bewegingsagoog de beweegactiviteit begeleide. De deelnemers waren de bezoekers van het Ontmoetingscentrum en de medewerkers zelf. Zo hebben de medewerkers zelf ervaren wat de fysieke belasting is en hoe je een diverse groep activiteiten kunt aanbieden op een individueel niveau. Resultaat: 17

18 - Het ontmoetingscentrum organiseert nu 2 keer per een beweegactiviteit. - Per activiteit zijn gemiddelde 15 deelnemers aanwezig. In Florence verzorgingstehuis Loosduinse Hof was nog geen beweegaanbod. De vraag was om een beweegaanbod op maat te organiseren. Daarnaast hebben de medewerkers van Florence een informatiebijeenkomst gevolgd ten behoeve van hun kennis over bewegen en het belang hiervan. Resultaat: - Sinds april 2012 worden 2 beweegactiviteiten op de maandagochtend georganiseerd. - De ene activiteit heeft gemiddeld 18 deelnemers (bewoners van het Loosduinse Hof van de leeftijd 75 t/m 95 en 2 extramurale deelnemers). - De andere activiteit is voor de zwaardere afdeling binnen het verzorgingstehuis. Hier doen gemiddeld 15 bewoners mee. Deelnemers en betrokkenen over de interventie Ik ben blij met het beweegaanbod. Ik voel mij nu veel fitter en leniger. Nu kan ik zittend zelfs weer mij eigen veter strikken terwijl het daarvoor niet lukte. Mevrouw van 86 uit Den Haag Je hebt mij na de proefles, waarbij ik alleen toekeek overtuigd om toch eens te proberen mee te doen. Gelukkig heb ik dat gedaan en ik zou nu niet meer zonder kunnen! Meneer van 77 uit Den Haag Ik vind het fantastisch dat mijn vader elk weekend verteld dat hij weer uitkijkt naar de gymles van maandag. Naast dat het natuurlijk goed is voor zijn lichaam, is het natuurlijk ook heel goed voor zijn sociale contacten Mevrouw van 52 uit Zoetermeer over haar vader. Wij zijn erg blij met de hulp bij het opzetten van een beweegaanbod op maat en de deskundigheidsbevordering van onze medewerkers. We wisten dat bewegen belangrijk is voor onze bewoners, maar misten de juiste kennis en ervaring om dit om te zetten in concrete acties. Zorgmanager uit Den Haag Uitvoerder over de interventie Stefan Barrett hoort als uitvoerder en oprichter van Sportief Plan vaak dezelfde verhalen. Na jaren werken komen ouderen eindelijk toe aan hobby s die ze lang hebben uitgesteld. Maar dan merkt men dat de jaren zijn gaan tellen. Zowel lichamelijk als geestelijk is het lichaam niet meer dat van een 20-jarige. Al snel zit men veel meer stil, worden spieren strammer en vormt bewegen een beperking. Stefan is sinds enkele jaren actieve aanbieder van beweegaanbod voor ouderen. Hij ziet dit als een noodzaak, maar vindt het vooral geweldig om te zien dat mensen weer plezier in bewegen krijgen! De activiteiten voor ouderen werken echt. Niet alleen komen zij vaker van hun kamer af, ook komen zij in contact met andere bewoners en werken zij eraan om weer actiever te worden. Voor niet iedereen is dit gemakkelijk, maar het is als Bewegingsagoog erg fijn om te zien dat deelnemers hun best doen binnen hun eigen mogelijkheden. Ook het verzorgings- of verpleegtehuis zelf gaat steeds meer inzien dat bewegen van belang is. Precies de ommekeer die nog meer mogelijk maakt. In de toekomst is het misschien zelfs haalbaar om in de omgeving van de verzorgingshuizen in de wijk activiteiten aan te bieden. Zo blijven mensen langer actief en hopelijk langer gezond. Praktijkvoorbeeld (Facultatief) Beschrijf, indien beschikbaar, in max. 600 woorden een praktijkvoorbeeld van de uitvoering van de interventie. 6. Aangehaalde literatuur 18

19 Maak een alfabetische lijst van alle in deze beschrijving aangehaalde literatuur, en gebruik hiervoor de APA-normen (met kleine letters). Inspectie voor de gezondheidszorg (2012). Staat van de gezondheidszorg. Geraadpleegd op 24 juni 2014, van Nationaal Ouderen Fonds (2014). Feiten en cijfers. Geraadpleegd op 24 juni 2014, van TNO (2007). Kwaliteit van leven. Geraadpleegd op 24 juni 2014, van American College of Sports Medicine (1998). The recommended quantity and quality of exercise for developing and maintaining cardiorespiratory and muscular fitness, and flexibility in healthy adults. Geraadpleegd op 24 juni 2014, van FNV Bondgenoten (2006). Rapportage ouderen Geraadpleegd op 24 juni 2014, van =https%3a%2f%2fwww.fnvbondgenoten.nl%2fsite%2fdossiers%2f316842%2f316854%2fdownloads_lp b%2frapportage_ouderen_scp.pdf&ei=trpu6k2ecqb0wxh5yfw&usg=afqjcngvreltgif7pgkxvmvkx2gdcfpxmq&sig2=xensiocj0pfin_yazqhbe w&bvm=bv ,d.d2k. 19