How do you reposition a wafer, nanometer accurate, every 50 μs? For engineers who think ahead

Transcriptie

1 How do you reposition a wafer, nanometer accurate, every 50 μs? Join ASML s Software Engineering Team and help to push the boundaries of what s possible. At ASML we bring together the most creative minds in physics, electronics, mechatronics, computer science, software and precision engineering to develop lithography machines that are key to producing cheaper, faster, more energy efficient microchips. Our machines need to image billions of structures in a few seconds with an accuracy of a few silicon atoms. At ASML the speed and precision of our machines are critical to help our customers meet their production targets. As a result, our software-controlled lithography machines have to reposition silicon wafers to nanometer accuracy in all three axes every 50 microseconds. It s a complex piece of choreography that requires multi-disciplinary skills and real teamwork. If you re a team-oriented software engineer who is challenged by complex technical problems, expert in programming and modeling for critical real-time applications and capable of working to demanding deadlines, you ll find working in ASML s Software Engineering Team a highly rewarding experience. Per employee we re Europe s largest private investor in R&D, giving you freedom to experiment and a culture to get things done. For engineers who think ahead

2 3 Onafhankelijk nieuwsmagazine voor de hightechindustrie 13e jaargang 25 februari AGRO Lely maakt melkrobot koevriendelijk Nedap automatiseert stal met vee-pu Hightech watermanager helpt Nijlboeren Nieuws Imec en Holst koppelen eeg los Nieuws Brusselaars gaan strijd aan met Kinect

3 Sneller fouten ontdekken Sneller slagen Test uw ideeën sneller met NI Graphical System Design Thomas Edison produceerde een groot aantal prototypen om uiteindelijk de eerste gloeilamp werkende te krijgen. Hiermee leerde hij engineers en wetenschappers, dat het bouwen van een functioneel prototype fundamenteel is voor het tot leven brengen van ideeën. Met de grafische programmeeromgeving NI LabVIEW en standaard, maar op maat te maken hardware, verandert een idee in een functioneel prototype, binnen enkele weken, in plaats van maanden. PRODUCT PLATFORM NI LabVIEW NI CompactRIO NI Single-Board RIO NI C Series I/O Modules >> Breng uw ideeën sneller op de markt met het juiste gereedschap voor prototyping. Ga naar ni.com/succeed National Instruments Netherlands BV Pompmolenlaan 10 Postbus AC Woerden Tel Fax Chamber of Commerce # Utrecht 2011 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. CompactRIO, LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 3048

4 REDACTIONEEL Colofon Bits&Chips is een onafhankelijk nieuwsmagazine voor mensen die werken aan slimme producten en machines. Bits&Chips is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen. Snelliusstraat NV Nijmegen tel fax info@techwatch.nl Te bv Redactie Nieke Roos hoofdredacteur Te chwatch bv Snelliusstraat NV Nijmegen tel nieke@techwatch.nl Alexander Pil chef redactie tel alexander@techwatch.nl René Raaijmakers redacteur tel rene@techwatch.nl Pieter Edelman redacteur tel pieter@techwatch.nl Paul van Gerven redacteur tel paul@techwatch.nl Vormgeving Justin López vormgever tel justin@techwatch.nl Marketing en events Daniëlle Jacobs marketingmanager tel danielle@techwatch.nl Kim Huijng eventmanager tel kim@techwatch.nl Marjolein Vissers marketing- en eventmedewerker tel marjolein@techwatch.nl Adviseur Maarten Verboom Medewerkers Joris van Gurp, Bart van Mierlo, Jacqueline van Woerkom Columnisten en externe auteurs Lennart Tange, Anton van Rossum, Geertje Verschuren, Koen Vervloesem Uitgever René Raaijmakers tel rene@techwatch.nl ISSN Verantwoordelijk uitgever voor België René Raaijmakers Biesheuvelstraat Arendonk, België Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Abonneren Abonnement op privéadres: 81 euro Bedrijfsabonnement: 140 euro Internationaal abonnement: 210 euro Studentenabonnement: gratis Prijzen op jaarbasis en inclusief btw. Abonnementen lopen van januari tot en met december. Opzeggen tot uiterlijk één maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Studenten en professionals die werken aan slimme producten en machines (zoals elektronica- en softwareontwerpers, systeemarchitecten, chipdesigners en technisch managers) kunnen Bits&Chips gratis thuis ontvangen. Vul het aanvraagformulier in op Deze gratis abonnementen zijn beperkt tot België en Nederland. Losse nummers op aanvraag: 10 euro. Klachten over bezorging Heeft u Bits&Chips niet of te laat ontvangen of heeft u andere opmerkingen over de bezorging? Laat het ons weten. Stuur een naar info@techwatch.nl. Adverteren Advertentietarieven staan vermeld op onze website ( Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem dan contact op met de afdeling sales, tel sales@techwatch.nl. Verschijningsdata 25 februari, 25 maart, 22 april, 6 mei, 3 juni, 17 juni, 8 juli, 9 september, 23 september, 21 oktober, 4 november, 2 december, 23 december Copyright Alle rechten voorbehouden. (c) 2011 Techwatch bv. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Disclaimer Uitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Bits&Chips, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Bits&Chips. Columnisten en externe medewerkers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te plaatsen of te bewerken. Fotografie Productfoto s zijn van fabrikanten, overige foto s zijn van Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld. chipfabrikant Intel op High Tech Campus, kopte Eindhovens Dagblad vrolijk over de overname van Silicon Hive door de halfgeleidergigant. Bij de Philips-spin-off zelf zijn ze eveneens positief ge- Grootste stemd over de eigen toekomst onder Amerikaanse vlag. Intel heeft niet alleen de kennis gekocht, maar zeker ook de mensen, bezweert Silicon Hive-CTO Jeroen Leijten in dit blad. Het zou mij echter niet verbazen als het de Amerikanen wel degelijk alleen maar te doen is om de technologie, en dan is hun aanwezigheid op de High Tech Campus geen lang leven beschoren. Silicon Hive is de laatste in een heel rijtje van Nederlandse hightechbedrijven die de jongste tijd een buitenlandse eigenaar hebben gekregen. Grootste vangst van de vreemde netten is Océ, begin vorig jaar ingelijfd door Canon. Kort daarop kwam OTB Solar in handen van Roth & Rau. En in december volgde de overname van Liquavista door Samsung. Voor de bedrijven zelf was het op dat moment vast de beste keus, maar voor de Nederlandse kenniseconomie kleeft er wel een risico aan: verkoop aan een buitenlandse partij betekent toch dat de belangrijkste beleidsbeslissingen elders worden genomen en dat kan zomaar verkeerd aflopen. Een drama à la Organon in Oss Nieke Roos is hoofdredacteur van Bits&Chips. Chauvinisme ligt in principe op de loer voor elk Nederlands bedrijf in vreemde handen: talloze mensen die op straat komen te staan en kennis die over de grens verdwijnt. Canon mag Océ dan onlangs bestempeld hebben als Europees innovatiecentrum, maar wat als de Japanners daarvan terugkomen over een paar jaar? Roth & Rau laat zich jubelend uit over OTB, maar wat als de Duitsers ooit afwillen van hun Nederlandse vestiging? Samsung heeft zijn recente aanwinst Liquavista omgetoverd tot R&D-centrum voor displays, maar hoe lang blijven de Koreanen nog gecharmeerd van de regio Eindhoven en de kwaliteit van de mensen hier? En wat als Intel toch alleen uit is op de technologie van Silicon Hive? Wim van der Leegte is de exodus dan ook een doorn in het oog. De VDLtopman is een echte chauvinist: hij gaat er prat op dat alle lampen en televisies in zijn bedrijven van Philips komen en dat hij alleen West-Europese bedrijfsauto s heeft rondrijden. Van hem mogen we allemaal wel wat enthousiaster zijn over onze industrie. Hij pleit zelfs voor protectionisme: de overheid moet meer waken over de Nederlandse zeggenschap in onze bedrijven, bijvoorbeeld door er een belang in te bezitten en vaker met ze te overleggen, en zich niet meer zo passief opstellen bij verkoop aan buitenlandse ondernemingen. In andere landen probeert de regering ook veel meer de regie te houden. Met Van der Leegte vind ik dat de overheid best een dikkere vinger in de pap mag hebben bij onze technologiebedrijven, alleen al om Organon-achtige taferelen in de hightech te voorkomen. Daarnaast zouden de bedrijven zelf een stuk chauvinistischer mogen zijn. In plaats van gelijk te gaan voor de yens, wons of dollars zouden ze het geld eerst eens dichter bij huis kunnen zoeken. Dat Philips Assembléon heeft ondergebracht bij het Amsterdamse H2 Equity Partners is in dit opzicht lovenswaardig, of die keuze nu bewust chauvinistisch was of niet. Het zou toch mooi zijn als we een mooi Nederlands bedrijf Nederlands kunnen houden, zei oud-organon-directeur Herjan Coelingh Bennink toen hij tevergeefs zijn plan ontvouwde om met enkele private investeerders het Osse farmabedrijf van de ondergang te redden. Wat was het mooi geweest als we bedrijven als Océ, OTB, Liquavista en Silicon Hive op een soortgelijke manier Nederlands hadden kunnen houden. 25 februari 2011 nr. 3 3

5 BITS&CHIPS HARDWARE CONFERENCE 9 JUNI 2011 Techwatch organiseert op 9 juni 2011 de vierde editie van de Bits&Chips Hardware Conference. Dit event is dé jaarlijkse ontmoetingsplaats voor professionals en technisch managers in de high-end elektronica- en IC-ontwikkeling. In het lezingenprogramma staan technologische trends en marktontwikkelingen in de elektronica- en halfgeleider industrie centraal. Terugkerende thema s zijn chipontwerp, herconfigureerbare logica, RF, tooling en businesstrends in systeemontwikkeling en productie. Op de Bits&Chips Hardware Conference 2011 praat u op één dag bij met vakgenoten, experts en leveranciers van componenten, tooling, kennis en diensten. Standhouders Meld u aan vóór 1 maart en profiteer van de vroegboekkorting! Als standhouder of sponsor kunt u bovendien gebruikmaken van gunstige advertentie- en promotietarieven in Bits&Chips. Kijk op de website voor meer informatie of neem contact op met Kim Huijing (kim@techwatch.nl, ). Lezingenoproep Lezingenoproep Workshops Leveranciers tonen in hands-on workshops de nieuwste producten en tooling aan engineers. Aan deze workshops zal Bits&Chips uitgebreide aandacht besteden. Lees over de mogelijkheden op onze website of bel met René Raaijmakers ( ). Stuur uw voorstel (maximaal 200 woorden) voor een presentatie over chipontwerp, productietechnologie, FPGA s, RF-ontwikkelingen of interessante ontwikkelcases in de elektronica- of IC-ontwikkeling uiterlijk op 14 maart naar Alexander Pil (alexander@techwatch.nl, ). Locatie 1931 De Bits&Chips Hardware Conference organiseren we dit jaar in s-hertogenbosch, waar de Brabanthallen een geheel nieuw congrescentrum hebben ingericht in de historische veemarkt. In de runderhal van weleer is nu een geavanceerd congrescentrum dat modern comfort mixt met het authentieke karakter van toen. Dit congrescentrum 1931 ligt op een steenworp afstand van het NS-station en de historische binnenstad. Zie ook Noteer in uw agenda: Bits&Chips Hardware Conference 9 juni Congrescentrum Brabanthallen s-hertogenbosch

6 INHOUD THEMA 24 NIEUWS 7 INTERVIEW 14 Hightech op de boerderij Sitel in Duitse handen Laaglandse hightech op les bij Apple VERDER IN DIT NUMMER NIEUWS 7 Sitel in Duitse handen 10 Belgische 3D-camera gaat concurrentie aan met Kinect 12 Silicon Hive overgenomen door Intel OPINIE 3 Chauvinisme Nieke Roos 9 Lowtech Koen Vervloesem 13 Vraag het de headhunter Anton van Rossum 21 De klant als co-ontwikkelaar Lennart Tange INTERVIEW MET ROB FASTENAU 14 Laaglandse hightech op les bij Apple 17 Goed huwelijk is uitgewerkt TECHNIEUWS 20 ISSCC onderstreept biomedische trend 22 Eeg zet eerste stapjes buiten de deur 23 Agilent levert high-endprestaties voor low-endprijs THEMA AGRO 24 Lely zet koe centraal in natuurlijke melkrobot 26 Nedaps Velos bedient veehouder én individuele dieren 28 Nederlandse hightech verbetert Egyptisch irrigatiemanagement EN VERDER 30 Cursusagenda 30 Eventagenda 30 Advertentie-index 31 Wegwijzer Binnenkort in Nr. 4 Thema FPGA s Nr. 5 Thema Modelgebaseerde ontwikkeling Recensent gezocht Een interessante bijdrage? nieke@techwatch.nl Adverteren in deze nummers? sales@techwatch.nl 25 februari 2011 nr. 3 5

7 24/MAART/2011 NH CONFERENCE CENTRE KONINGSHOF VELDHOVEN Conferentie en beurs voor geavanceerde machinebouw 5de editie Meld u nu aan voor gratis entree Cosponsors Standhouders AAE ASML Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Beckhoff Ceratec Technical Ceramics Controllab Products DEMCON Direct People Techforce DVC machinevision ERIKS Aandrijftechniek Festo Flanders Mechatronics Technology Centre FMI Group Frencken Europe Greentech Engineering HEIDENHAIN NEDERLAND IBS Precision Engineering IMS Irmato Industrial Solutions Janssen Precision Engineering KMWE Precision Systems & Precision Components LMS International Magnetic Innovations Masévon Technology Matrox Imaging maxon motor benelux Mecal Applied Mechanics MI-partners MTSA Technopower National Instruments Newport Spectra-Physics NTS-Group PM-Bearings Point-One Reden SigmaControl Simulation Research SKF SMC Pneumatics Stamhuis Lineairtechniek Technobis Mechatronics Tegema Group Telerex TMC Mechatronics VarioDrive Aandrijf- en Besturingstechniek Wijdeven Motion WITTENSTEIN Yacht Technology Partners Bezoek de vijfde editie van Hightech Mechatronica, de conferentie en beurs op het gebied van geavanceerde machinebouw. Er zijn nog enkele standplaatsen beschikbaar Inschrijvingen zijn geopend Vanaf nu is het mogelijk om u in te schrijven voor Hightech Mechatronica Vooraf registreren is verplicht en is mogelijk tot 22 maart. U kunt zich aanmelden via Entree voor bezoekers is gratis bij voorinschrijving. Lezingen van onder meer ASML, ECN, FEI, KU Leuven, Lely, MI-Partners, Philips Applied Technologies, TNO, TU Eindhoven, TU Delft en UT. Keynotes van Paul Wyers ECN Jelm Franse ASML Serge Loosveld Lely Informatie en registratie:

8 NIEUWS Sitel in Duitse handen Alexander Pil Het Sitel-logo op het pand langs de A2 maakt binnenkort plaats voor het beeldmerk van Dialog Semiconductor. Dialog Semiconductor neemt Sitel Semiconductor over. De Duitse specialist in vermogenmanagement-ic s weekt de Bossche chipontwerper voor 86,5 miljoen dollar los uit de portefeuille van de Britse private-equityfirma HGCapital. De overname heeft geen gevolgen voor de honderdveertig werknemers van Sitel. Ook het managementteam blijft op zijn plek. Er komt alleen een nieuwe naam op de gevel, aldus Sitel-directeur Asmund Tielens. Dialog maakt onder meer chips voor audio, beeldverwerking en vermogenmanagement in automotivesystemen, displays, mobiele toepassingen en verlichting. Het hoofdkwartier zit in Kircheim unter Teck, nabij Stuttgart, en herbergt de R&D, marketing en verkoop. Vóór de overname van Sitel stonden er in totaal vierhonderd namen op de loonlijst. Het afgelopen jaar zette het beursgenoteerde bedrijf 296,6 miljoen dollar om. Deze aanwinst is sterk complementair aan onze bestaande business en opent voor ons de deur naar aanpalende opkomende connectiviteitsmarkten, aldus Dialog-CEO Jalal Bagherli. Met de overname voegen we bijna honderd engineers toe aan onze organisatie, alsmede expertise in low-power RF. We kunnen onze klanten nu een nog gedifferentieerder portfolio bieden, met vermogenmanagementtechnologie naast energiezuinige draadloze technologie voor korte afstanden en Voip. Tielens is ook verheugd over de deal. We zaten al een tijdje in de portefeuille van een private-equityfirma. Dan weet je dat je vroeg of laat wordt verkocht. Dat is immers het doel van een partij als HGCapital. Bij Dialog zijn we in goede handen. Het bedrijf begrijpt goed hoeveel het moet investeren in R&D. Bovendien hadden we veel dezelfde toeleveranciers en gebruiken we dezelfde toolketen. Sitel maakte zich in 2005 los van National Semiconductor. Onder Amerikaanse vlag was het uitgegroeid tot marktleider in digitale chips voor snoerloze telefoons. Het zeventigkoppige team ging als zelfstandig bedrijf verder met HGCapital als meerderheidsaandeelhouder. De investeerder betaalde 53,5 miljoen dollar voor zijn belang in de Bossche chipontwerper. Wintersport Het bedrag dat Dialog nu betaalt, lijkt op het eerste gezicht een mooie prijs voor HG. Het had echter veel mooier kunnen zijn. In 2007, nog maar twee jaar na de afsplitsing, vroeg de Israëlische DSP Group een gesprek aan om over een mogelijke overname te praten. Tot een officieel bod is het nooit gekomen, maar naar verluidt had deze concurrent een veelvoud van de huidige prijs over voor Sitel. De Israëli richtten hun pijlen daarna op de vergelijkbare Dect-divisie van NXP, die ze nog hetzelfde jaar inlijfden voor 270 miljoen dollar. HG en Sitel hadden voldoende redenen om zelfstandig verder te gaan. In die jaren gingen de zaken namelijk uitstekend. Er was bijvoorbeeld voldoende budget om met het voltallige personeel een week op wintersport te gaan. Er leek geen vuiltje aan de lucht en het bedrijf groeide snel naar honderdzestig medewerkers. Toen kwam de crisis. We kregen vier maanden lang uitzonderlijk weinig orders binnen, zaten op ongeveer de helft van het gemiddelde, vertelde Tielens medio 2009 aan Bits&Chips. Omdat we in 2008 erg veel hadden geïnvesteerd en op break-even hadden gemikt, zeilden we wel heel scherp aan de wind. Als het dan minder wordt, duik je het verlies in. Dat konden we in 2009 niet hebben. We hebben toen ons businessmodel aangepast zodat we op veel mindere omzet toch winst zouden maken. Het personeelsbestand liep terug naar 125 arbeidsplaatsen, maar de reorganisatie sorteerde effect. Tussen 2008 en 2010 steeg de Ebitda met meer dan 60 procent. Qua omzet groeide Sitel vlak. Het afgelopen jaar kwam het tot ongeveer 116,9 miljoen dollar. Het Bossche ontwerphuis is inmiddels kind aan huis bij de grote Dect-jongens Panasonic en Siemens Gigaset. Ook levert het de chips voor de controllers van Microsofts XBox-spelcomputer. Daarnaast timmert het stevig aan weg met zijn groene Voip-processor, die onder meer te vinden is in de toestellen van LG-Ericsson en VTech. KORT VAN INTERNET Halfgeleiders Rode cijfers voor NXP Op een licht dippende omzet dook NXP het afsluitende kwartaal van 2010 in het rood. Het nettoverlies kwam uit op 118 miljoen dollar, tegen 368 miljoen dollar een jaar eerder en een winst van 369 miljoen dollar in het derde kwartaal. De chipmaker kampte met slappe markten voor tv s en settopboxen, maar andere segmenten compenseerden die ruimschoots. De omzetdaling van 3,7 procent naar 1,08 miljard dollar komt dan ook op het conto van services die NXP voor derden verricht en die geen invloed hebben op de winst. Displays Samsung tovert Liquavista om tot R&D-centrum Met het onlangs overgenomen Liquavista als basis heeft Samsung in Eindhoven zijn R&D-centrum voor displays op poten gezet, het Samsung LCD Netherlands R&D Center. Dit SNRC moet de Europese thuisbasis vormen voor Samsungs display-r&d. Daarbij gaat het niet exclusief om Liquavista s electrowetting-technologie, hoewel dat voorlopig wel het enige zal zijn dat er aan bod komt. Mobiel Nokia keert zich af van opensource Nokia gooit de koers radicaal om: Windows Mobile wordt zijn smartphoneplatform van de toekomst en de Finnen gaan nauw samenwerken met Microsoft op het gebied van hardwareontwerp, digitale kaarten en de evolutie van het platform. Het eigen Symbian wordt op den duur uitgefaseerd en zal alleen nog aan derden geleverd worden. Daarmee zetten de Finnen voor een groot deel een punt achter hun flirt met opensource. Defensie Directeur Blokhuis weg bij Thales Na dertig jaar heeft Adri Blokhuis Thales Nederland verlaten om elders een nieuw avontuur aan te gaan. In 2007 kreeg hij de algehele leiding in Hengelo, maar deze moest hij vorig jaar afstaan aan Gerben Edelijn in het kader van de bedrijfsbrede herstructurering. Als commercieel directeur heeft Blokhuis de nieuwe organisatie vervolgens mee op de rails gezet. Toen de fundamenten daarvan eenmaal stevig stonden, was hij toe aan een nieuwe uitdaging. Innovatie Bedrijfsleven krijgt inspraak bij verdeling onderzoeksgeld Het kabinet Rutte-Verhagen gaat voor elk van negen topsectoren, waaronder de hightech, een team formeren dat advies uit moet brengen over de verdeling van onderzoeksgeld in 2015 en verder. In elk team zal een ambtenaar, een vertegenwoordiger van het bedrijfsleven en iemand uit de onderzoekswereld plaatsnemen. Zij formuleren nog voor de zomer een advies aan minister Verhagen van ELI over de verdeling van 1,5 miljard euro. 25 februari 2011 nr. 3 7

9 Trainingen voor de hightechindustrie Techwatch Hightech Training organiseert cursussen, trainingen en opleidingen, speciaal gericht op hoogopgeleide professionals in de hightechindustrie. Techwatch werkt daarvoor samen met partners en docenten die specialist zijn op hun gebied. Onze trainingen zijn sterk praktijkgericht. Doel is mensen en bedrijven succesvol te maken op de markt. Behalve aan diepgang besteden de meeste trainingen aandacht aan intermenselijke aspecten. Topexperts met praktische ervaring in de hightechindustrie verzorgen de trainingen. Trainingen zijn ook op maat te verzorgen. Contact Overzicht trainingen Elektronica Cooling of electronics - workshop (CoE) 6-8 april 2011 Electromagnetic compatibility - design techniques (EMC-DT) april 2011 Electronics for non-electronic engineers (Ene BSc) start 10 mei 2011, 43 sessies (13 middagen en 30 avonden) Signal integrity - workshop (SI-WS) start 17 mei 2011, 3 lessen van elk 5 uur Nanometer CMos ICs - basics (Cmos-basic) 7-9 juni 2011 Bits on chips - an introduction (BoC) 14 juni 2011 Discrete-time signal processing (DTSP) start 5 september 2011, 17 sessies (avond) Mechatronica Ontwerpen voor ultrahoog/ultraclean vacuüm - module II (UHV2) 7, 8, 14 en 15 maart 2011 Motion control tuning (MCT) en mei 2011 (totaal) Design principle basics (DPB) 25 mei, 1, 8, 15, 22 juni 2011 Dynamics and modelling (DAM) 31 oktober - 2 november 2011 Advanced motion control (AMC) 28 november - 2 december 2011 Optica Applied optics (Ap-opt) start 6 september 2011, 15 sessies (ochtend) Software Requirements engineering (RE) 12 en 13 april 2011 Software architecture (SA) 24 en 25 mei 2011 Systeem Systeem architecting (Sysarch) maart 2011 Tools Labprog: programming in Labview 2 (Labprog) maart 2011 Labview: introduction in language and programming 1 (Labview) juni 2011 Skills Lateral thinking (LATH) 9 en 10 mei 2011 Six thinking hats (6-Hats) 12 en 13 mei 2011 Alle trainingen worden gehouden in Eindhoven of omgeving.

10 OPINIE Lowtech Vaak krijg ik de vraag waarom ik ingenieursstudies heb gedaan maar als journalist ben gaan werken. Eigenlijk is dat heel eenvoudig: ik ben zo gepassioneerd door technologie dat ik over zo veel mogelijk onderwerpen iets wil weten, en dat kan niet door zelf mee aan de technologie te werken, maar enkel door het helikopterzicht van de technologiejournalist. Ik smul van verhalen over plooibare schermen, DNAcomputers, GPStechnologie, en ga zo maar door. Als ik de kans zou krijgen om in de toekomst te leven, zou ik die onmiddellijk grijpen, enkel om van nog meer hightech te kunnen genieten. Koen Vervloesem Ondanks deze passie voor technologie ben ik nooit een gadgetliefhebber geweest. Ik hoef niet per se het nieuwste hightech snufje te hebben en ben altijd een late adopter van technologietrends geweest. Zo heb ik pas sinds een maand een Androidsmartphone, vooral gekocht omwille van de ingebouwde gps omdat ik vroeger wel eens verloren liep als ik met de trein naar een interview ging en nog even moest wandelen. Voor de rest ben ik vrij gadgetloos: ik heb geen Playstation 3 of XBox 360, ik heb geen Kinect, geen tablet en geen domotica in mijn huis. Hoewel ik dat technologisch allemaal uiterst interessant vind, laten die apparaten me persoonlijk koud. De laatste jaren begint er zelfs meer bij mij te knagen. Ik ben nog even gepassioneerd door technologie, wil nog altijd weten hoe alles werkt, maar ik stel mij echt meer en meer de vraag of we niet aan het overdrijven zijn met hightech. Hebben we dit alles wel nodig en zorgt het wel voor vooruitgang? De demissionaire Belgische minister van ICT Vincent Van Quickenborne bijvoorbeeld, fervent twitteraar en Iphone-liefhebber, heeft de gewoonte om overal ICT te willen toepassen en te geloven dat het dan beter, efficiënter en eenvoudiger wordt. Eén van zijn wapenfeiten: de papieren maaltijdcheque vervangen door een elektronische, waardoor werknemers weer een extra elektronisch kaartje moeten meenemen en winkels weer een extra uitleesapparaat moeten installeren. Van Quickenborne gaat er prat op dat dit de administratieve rompslomp vermindert, maar als dit de motivatie is, waarom verhoog je dan niet gewoon het belastingvrij gedeelte van het inkomen van elke werknemer? En waarom zou een digitaal schoolbord beter zijn dan een ouderwets krijtbord? Moet elke leerling echt een computer in de klas hebben? Moeten leraren echt hun tijd verspillen met het maken van Powerpoint-presentaties en filmpjes? Het zijn allemaal voorstellen die elk jaar terugkomen, maar ik heb nog niemand bewijs horen leveren dat de leerlingen daardoor betere schoolresultaten behalen. Ik hou van technologie, maar dat betekent niet dat meer technologie altijd beter is. Ik zou graag hebben dat iedereen, niet alleen politici, maar ook consumenten, eens wat kritischer nadenkt over wanneer technologie echt iets toevoegt of wanneer het de zaken enkel maar ingewikkelder en duurder maakt. Lowtech werkt vaak beter dan hightech. Goed nieuws voor Egyptische nerds die tijdens de volksopstand gewoon lekker door wilden internetten: de providers gaan hun klanten compenseren voor de tijd dat hun netwerk er op last van de overheid uit lag. Fotografiedocent Wafaa Bilal heeft de camera uit zijn hoofd gezet. Letterlijk, want zijn lichaam wilde het implantaat ter grootte van een vingernagel niet accepteren. Bilal liep er sinds december mee rond op zijn achterhoofd als onderdeel van een kunstproject. Biechten mag niet via de Iphone. Een priester had een nieuwe app daartoe zijn zegen gegeven, maar hogere machten in het Vaticaan hebben daar een stokje voor gestoken. Voor boetedoening is een persoonlijke dialoog tussen zondaar en biechtafnemer noodzakelijk, zegt de Roomse Moederkerk. IT-veiligheidsspecialisten die net zo cool zijn als sportsterren? Dat is de inzet van een wedstrijd georganiseerd in de Verenigde Staten. Meedoen loont de moeite: vier winnaars krijgen studiebeurzen en aanbevelingsbrieven van hooggeplaatste politici. Makers van vuilniswagens hebben de voordelen van standaardisatie omarmd. De Can in Automation-werkgroep heeft versie 2.0 van zijn Cleanopenspecificatie vrijgegeven: een standaard voor de Can-veldbus in vuilniswagens. Het profiel strooit met afkortingen als LU (lifter), CU (compactor), CCU (container changer), en WU (bin washer). Als wij zeggen: Ipad, denkt u gelijk aan STMicroelectronics, nietwaar? Het bedrijf brengt zijn expertise rond integrated passive and active devices immers onder deze afkorting aan de man, mét trademark. Het hanteert vier hoofdletters en zal dus weinig te vrezen hebben van Apple, waar de kleine i de producten onderscheidt schrijfwijzen waar dit blad zich overigens niks van aantrekt. Symantec herinnert ons aan het feit dat het Anna Kournikova-virus precies tien jaar geleden wereldwijd mailboxen overnam. Met een chauvinistisch tintje: het was het eerste virus dat met een standaard kitje in elkaar was geknutseld. En dat was weer gedeeltelijk geschreven door een Nederlander. De geinig vormgegeven mobieltjes zijn er nog steeds. NTT Docomo toonde op het Mobile World Congress een exemplaar vermomd als chocoloadereep. IBM s supercomputer Watson heeft zijn menselijke tegenstanders ver achter zich gelaten in de Amerikaanse kennisquiz Jeopardy processoren en zestien terabyte geheugen speelden ruim 77 duizend dollar bij elkaar, terwijl de opponenten de twee beste deelnemers aan het spelletje ooit ieder nog geen derde daarvan wisten te bemachtigen. Paul van Gerven / Pieter Edelman 25 februari 2011 nr. 3 9

11 NIEUWS Optrima wil woonkamer bestormen Belgische 3D-camera gaat concurrentie VUB-spin-off Optrima heeft de hele weg afgelegd van academisch idee tot commercieel product. Zijn prototype van een 3D-camera is uitgegroeid tot een apparaat dat in het tweede kwartaal van dit jaar op de markt komt. Koen Vervloesem aan met Kinect Drie jaar geleden zat Daniël Van Nieuwenhove nog in de gebouwen van het Etro-lab (departement Elektronica en Informatica) van de Vrije Universiteit Brussel en kon de jonge onderzoeker enkel nog maar een prototype demonstreren van de 3D-camera waaraan hij samen met Riemer Grootjans en Ward van der Tempel zes jaar lang had gewerkt. De technologie was echter matuur genoeg, en er was duidelijk ambitie om een eigen bedrijf te beginnen. Van Nieuwenhove exposeerde daarom op de stand van het Brussels Gewest op de technologiebeurs Cebit 2008 met de bedoeling partners te vinden. Daar leerde hij de entrepreneur André Miodezky kennen, die zich een jaar later liet overtuigen om CEO te worden van de spin-off Optrima. Van Nieuwenhove zelf werd CTO. Ondertussen is het bedrijf gevestigd in een klein kantoortje in het Icab (Incubatiecentrum Arsenaal Brussel), de nieuwe broedplaats voor technologiebedrijven van het Brussels Gewest, maar de start-up barst al uit zijn voegen en gaat binnenkort weer verhuizen. Optrima heeft een hele weg afgelegd: van idee tot spin-off en dan naar het eerste commerciële product. Zoiets doe je niet alleen, benadrukt Van Nieuwenhove: Instrumenteel waren de flexibiliteit van de VUB, de steun van het departement Etro en de begeleiding door de Technologietransferinterface van de universiteit wat betreft patenten en onderhandelen. Ook het Instituut ter Bevordering van het Wetenschappelijk Onderzoek en de Innovatie van Brussel draagt een significant steentje bij door ons onderzoek te ondersteunen, zodat we ons technologisch voordeel verder kunnen ontwikkelen en we morgen competitief blijven. Verder wijst hij op de sterke coherentie van de oprichters: professor Maarten Kuijk (Van Nieuwenhoves promotor), Ward van der Tempel (die de eerste volledig functionele 3D-sensor maakte), Riemer Grootjans (uitvinder van de camera), André Miodezky, Tomas Van den Hauwe (die de driver voor de camera schreef) en hijzelf. Select groepje Al vanaf de start was er een nauwe samenwerking met het Brusselse Softkinetic, dat zich meer richtte op de software- en middlewarekant van 3D-toepassingen. Dit bedrijf is opgericht in 2007 en had middleware en een software development kit (SDK) ontwikkeld voor de verwerking van gebareninterfaces in games. We kenden Softkinetic natuurlijk al even, zegt Van Nieuwenhove. We zijn twee visionaire teams in dezelfde stad die in hetzelfde domein werken. Toen Softkinetic zag dat de 3D-camera die wij aan het ontwikkelen waren complementair was aan hun software, pompte het prompt anderhalf miljoen euro kapitaal in Optrima om te kunnen starten. Het was echter al vlug duidelijk dat beide bedrijven door hun complementariteit meer voor elkaar konden betekenen. In november 2009 richtten Optrima en Softkinetic dan ook een joint venture op waarmee ze een geïntegreerde oplossing voor 3D-toepassingen wilden aanbieden. Applicatieontwikkelaars hoefden zich hierdoor niet meer te verdiepen in de low-level details van de 3D-dieptecamera, maar konden zich dankzij de geïntegreerde SDK focussen op het creëren van vernieuwende gebareninterfaces. De joint venture mikte op de markt van consumentenelektronica en interactieve digitale entertainment. De markt evolueerde echter zo snel dat ons model van de joint venture om producten samen te verkopen eigenlijk niet zo veel zin had. Onze bedrijven waren immers zo complementair dat het interessanter was om volledig samen te smelten en er één bedrijf van te maken. Het idee is dat we binnen ons samengesmolten bedrijf de hele waardeketen in 3D kunnen aanbieden. We zijn een van de weinige spelers wereldwijd die alle technologie hebben om de hele stack te kunnen aanbieden, van de dieptesensoren en PCB s, via de drivers en middleware tot de applicaties en games. Daardoor kunnen wij alles met elkaar integreren en optimaliseren en uiteindelijk in een goede prijs-kwaliteitverhouding op de consumentenmarkt brengen. Ten tijde van schrijven was de naam van het nieuwe bedrijf, dat in totaal meer dan zeventig personen telt, nog niet bekend. Structured light Microsofts Kinect (oorspronkelijk bekend onder de codenaam Project Natal) is ondertussen de proof of the pudding in 3D-camera s, zegt Van Nieuwenhove. De Redmondse 10 nr februari 2011

12 reus heeft in twee maanden tijd al acht miljoen exemplaren van zijn Kinect-camera verkocht. Microsoft heeft met de Kinect iets succesvols op de markt gebracht. Wij waren eerder al actief met onze 3D-camera, maar pas sinds de Kinect moeten we niet meer uitleggen wat een 3D-camera is en wat de toepassingen ervan zijn. Niemand stelt ons nog de vraag wat onze technologie nu juist kan. De Depthsense-dieptesensor van Optrima is gebaseerd op het continue time-of-flightprincipe (zie ook Mechatronica Magazine 10, 2009). We zenden kort gemoduleerd nabijinfrarood licht met een golflengte van 850 nanometer uit, verklaart Van Nieuwenhove. Deze lichtpuls wordt door de aanwezige objecten in de scène gereflecteerd en komt dan op de lichtsensor terecht. De tijdsvertraging is uiteraard evenredig met de afstand tot het object waarop de puls is gereflecteerd, zodat we die afstand voor elk punt in de scène kunnen berekenen. Dit is eigenlijk het principe van een radar toegepast op licht. De cameratechnologie waar Optrima nu aan werkt, is een verdere verfijning van de time-of-flight-technologie die het eerste prototype van het Etro-lab gebruikte. De resolutie van Optrima s camera wordt bepaald door het aantal pixels in de CMossensor (QQVGA: 160 bij 120 pixels; QVGA: 320 bij 240 pixels). Er zijn al framerates mogelijk van meer dan 100 fps. De Kinect daarentegen werkt fundamenteel verschillend: het apparaat gebruikt technologie van het Israëlische bedrijf Primesense, dat met zijn Light Coding een variant ontwikkelde van de structured light-aanpak. Hierbij wordt een roostervormig patroon van bolletjes nabij-infrarood licht geprojecteerd op de scène. Wanneer een infraroodcamera vervolgens vanuit een ander perspectief dan dat van de projector naar de lijnen op het oppervlak kijkt, lijken deze vervormd. Een processor berekent dan op basis van het vervormde patroon de diepte-informatie in het infraroodbeeld. Interesse van Microsoft? Van Nieuwenhove apprecieert de Primesensetechnologie, die volgens hem al heel matuur is, maar hij ziet toch een aantal beperkingen, te beginnen bij de berekening van de diepteinformatie. Die berekening is intensiever dan bij de time-of-flight-aanpak, waardoor je een extra processor in de camera moet installeren én je extra vertraging introduceert. Bovendien wordt de resolutie van je dieptebeeld bepaald door het bolletjespatroon. Met structured light is het bijvoorbeeld moeilijk om randen te detecteren: als de structuur van het patroon niet fijn genoeg is, krijg je gekartelde randen te zien. Verder legt de structured light-aanpak volgens Van Nieuwenhove een zwaardere last op het productieproces en de levenscyclus van een 3D-camera. De projector moet het patroon onder een welbepaalde hoek ten opzichte van de camera projecteren waarmee je overigens ook schaduwen creëert en die hoek moet exact gekalibreerd zijn. Je moet het productieproces dan optimaliseren voor een specifieke combinatie van componenten, en als je daar in een volgende versie De oprichters van Optrima (van links naar rechts): professor Maarten Kuijk, Riemer Grootjans, Daniël Van Nieuwenhove, André Miodezky, Ward van der Tempel en Tomas Van den Hauwe iets aan verandert, heeft dat zijn weerslag op het hele productieproces. Een ander nadeel van structured light is een beperkter gezichtsveld, aldus Van Nieuwenhove. Microsoft heeft die beperking omzeild door een motor in de Kinect te steken, maar zoiets kun je niet in elke situatie doen, terwijl je onze Depthsense-technologie eenvoudig naast de webcam in een laptopscherm of televisie kunt inbouwen, of zelfs in een mobieltje of tablet. Al met al gelooft Van Nieuwenhove dus dat de time-of-flight-aanpak belangrijke voordelen te bieden heeft, en hij denkt zelfs dat ook Microsoft het belang hiervan inziet. Microsoft heeft ondertussen al twee bedrijven opgekocht die met het time-of-flightprincipe werken: 3DV Systems en Canesta. Wie weet, gebruikt de tweede versie van de Kinect wel technologie van een van deze bedrijven. Op de voor de hand liggende vraag of Microsoft dan al interesse getoond heeft in de technologie van Optrima houdt Van Nieuwenhove de lippen stijf. Hulp bij parkeren Een eerste productreeks voor de consumentenmarkt is Optricam, die de QQVGA- Depthsense-sensor combineert met een VGA-RGB-camera (30 fps) en een ingebouwde microfoon. De serie heeft een bereik van een tot vier meter en behaalt een diepteresolutie van minder dan twee centimeter op een afstand van drie meter. Toepassingen waarop Optrima mikt, zijn videogames, interactieve en controllerloze interfaces en videoconferencing. Niet alleen op computers, maar ook op tv s. Omdat onze Depthsense-technologie weinig processorkracht vergt, is de Optricam ideaal voor gebruik met settopboxen en connected tv s, aldus Van Nieuwenhove. De Optricam is nu in preproductie en zal in het tweede kwartaal van 2011 in volume beschikbaar zijn. De prijs (voor klanten, niet de consumentenprijs dus) zal voor mid-size volumes (minder dan honderdduizend camera s) onder de zestig euro liggen. Afhankelijk van de klant, het type platform en de markt zal de Optricam gebundeld worden met software. In januari was Optrima uitgebreid aanwezig op de Ces 2011 in Las Vegas om zijn Optricam te promoten, blikt Van Nieuwenhove terug. Hoewel het nog om een prerelease ging, is het product heel positief onthaald. We hebben op vier dagen tijd meer dan veertig meetings gehad met allerlei bedrijven, en het was duidelijk dat ze geïnteresseerd waren in onze one-stop shop-oplossing. Op de Ces bleek dat heel wat telecomoperators gebareninterfaces aan het overwegen zijn en ook LG en Samsung zijn de technologie aan het evalueren voor hun tv s. Optrima is nu in gesprek met een aantal operators en producenten van consumentenelektronica. De Optricam is bedoeld voor indoor gebruik: de Depthsense-sensor kan tegen omgevingslicht in normale omstandigheden, maar niet tegen buitenlicht. Tolerantie voor rechtstreeks zonlicht staat op de roadmap van de volgende generatie dieptesensoren. Verder is Melexis, dat de beeldsensoren produceert, bezig de technologie te vermarkten in de automobielsector. Het zal wel ten vroegste over enkele jaren zijn dat we producten in de automotivesector zien, maar het potentieel is daar heel hoog: denk bijvoorbeeld aan 3D-camera s als hulp bij het parkeren of bij cruisecontrol. 25 februari 2011 nr. 3 11

13 NIEUWS Silicon Hive overgenomen door Intel Pieter Edelman De melding stond diep verstopt in een persbericht: Intel neemt Silicon Hive over. De halfgeleidergigant wil de Eindhovense expertise gebruiken om de multimediacapaciteiten van zijn Atom-gebaseerde systeemchips voor het mobiele segment op te krikken. Volgens Jeroen Leijten, CTO en medeoprichter van Silicon Hive, is het nog te vroeg om in te gaan op de precieze gevolgen van de overname voor zijn bedrijf en de positie in de markt. We blijven wel in Eindhoven bestaan, maar in welke vorm en hoe we gaan heten, is nog niet bekend. Intel heeft niet alleen de kennis gekocht, maar zeker ook de mensen, aldus de CTO. Silicon Hive, een spin-off van Philips, is gespecialiseerd in gereedschappen waarmee processoren voor specifieke taakdomeinen ontwikkeld kunnen worden, samen met de bijbehorende compiler en toolketen. Deze processoren zijn efficiënt voor het doeldo- mein, maar wel in C programmeerbaar en daardoor flexibel in te zetten. Het bedrijf opereert voornamelijk op multimediagebied. Intel wil het volledige pakket van IP-blokken en software gebruiken. Er liepen al langere tijd lijntjes tussen beide bedrijven. In 2008 legde de investeringstak van de chipgigant miljoenen op tafel, samen met New Venture Partners en TVM Capital. Een jaar geleden kondigde Intel aan Silicon Hives technologie in zijn Atom-Socs te willen gebruiken. Volgens Leijten was de overname net op tijd rond voor het Mobile World Congress de overname is voor Intel onderdeel van zijn strategie in het mobiele segment. Silicon Hive werkt via verschillende bedrijfsmodellen. Het heeft processor-ipblokken en subsystemen met ondersteunende software voor specifieke domeinen op de markt, die derden in hun chips kunnen Intel heeft niet alleen de kennis gekocht, maar zeker ook de mensen, aldus Silicon Hive-CTO Jeroen Leijten. verwerken. Klanten kunnen echter ook een processorblok laten ontwerpen of aanpassen. Daarvoor heeft het bedrijf domeinexperts in huis. Als laatste optie geeft Silicon Hive zijn tools en IP-bibliotheken onder licentie uit, zodat klanten zelf aan de slag kunnen. Of dat in de toekomst zo zal blijven gaan, is nog niet duidelijk. Intels belang zal nu op de eerste plaats komen. Maar we hebben ook klanten op andere terreinen, daar ziet Intel wel de waarde van, zegt Leijten. labprog Labprog, programming in Labview Deze cursus is een driedaags vervolg op Labview 1. Deelnemers aan Labprog leren om programma s te ontwikkelen met Labview voor praktische situaties en in verschillende architecturen. Deze training is gericht op engineers en projectleiders die te maken hebben met het definiëren en uitvoeren van metingen. Basisniveau is een technische hbo of universitaire studie. Minimale basis is kennis van Labview; Introduction in language and programming 1. Meer informatie: training@techwatch.nl Duur: 3 dagen Kosten: 1500 euro Datum: maart 2011 Locatie: omgeving Eindhoven 12 nr.3 25 februari 2011

14 Vraag het de headhunter Anton van Rossum ir-search.nl N.E. vraagt: Ik ben HR-manager bij een chipdesignhuis. We hebben het niet gemakkelijk gehad tijdens de crisis, maar nu kunnen we weer voorzichtig positief vooruitkijken. Er is zelfs voldoende vertrouwen om nieuwe mensen aan te nemen. Al een paar maanden hebben we daarvoor nu een vacature openstaan. Met alle ontslagrondes had ik verwacht dat we juist ruim de keus zouden hebben, maar we hebben nog altijd geen geschikte kandidaat gevonden. Toegegeven, ik heb de lat hoog gelegd in de vacaturetekst. Voor de crisis konden we zulke mensen echter ook vinden. We hebben al wel een aantal sollicitanten op gesprek gehad. Het niveau viel echter behoorlijk tegen. De enige kandidaat die in aanmerking kwam, hebben we gelijk een aanbod gedaan. Maar wat schetst mijn verbazing? Hij belt af met een slap verhaal dat hij toch bij zijn oude baas wil blijven. In ons gesprek had hij juist gezegd dat hij zich daar niet op zijn plek voelde. Heb ik gewoon pech? Of is dit een trend die u vaker ziet? De headhunter antwoordt: We leven in een dynamische wereld. Wie daar nog aan twijfelde, is door de gebeurtenissen van de laatste twee jaar wel overtuigd. Waar op de arbeidsmarkt in de hightechindustrie in 2009 sprake was van een compleet slagveld met honderden, zo niet duizenden ontslagen, is er momenteel al sprake van een tekort aan embedded-ingenieurs. Uit het hele land klinken nu klagende geluiden van managers die functies niet snel genoeg of helemaal niet ingevuld krijgen. Nu verbaast dit mij niet als ik zie hoe hoog de functie-eisen soms worden opgeschroefd. Kandidaten moeten op elk terrein excelleren: in techniek, communicatieve vaardigheden, teamgeest en zelfstandigheid. Daarnaast moeten zij een perfecte performance kunnen geven in een sollicitatieronde en naadloos aansluiting vinden in het team. Soms vraag ik mij af waar deze superhelden vandaan moeten komen: geen werkgever laat deze mensen ooit gaan? Maar er zijn meer redenen voor de huidige krapte op de arbeidsmarkt. Zo was er vóór de crisis ook een tekort. Dit werd gedeeltelijk opgelost door het aantrekken van kennismigranten. Tijdens de crisis hebben velen van hen het land echter verlaten en de meesten zijn nog niet teruggekeerd. Daarnaast lukt het sommige ingenieurs van boven de vijftig niet meer een nieuwe plek te vinden, ofschoon zij in vorige banen altijd voortreffelijk functioneerden. Tijdens de crisis hebben ook veel ingenieurs hun carrière in de embeddedwereld verruild voor een wellicht minder hectisch bestaan in andere sectoren. Maar er zijn meer factoren die de normale werking van de arbeidsmarkt belemmeren. Denk bijvoorbeeld aan de totaal gestagneerde huizenmarkt en het vastgelopen verkeer. Het woon-werkverkeer wordt hierdoor soms een onmogelijke barrière, terwijl simpelweg verhuizen ook bezwaarlijk is. Daarnaast bemerk ik bij veel ingenieurs een toegenomen kritische instelling ten opzichte van de bedrijven die nu mensen zoeken: hoe zijn zij met het personeel omgegaan in de recente crisis? Vooral in specialistische vakgebieden zoals analoog en RF speelt dit een rol. Zelfs werkgevers die zich voorbeeldig hebben gedragen en een sociaal personeelsbeleid hebben gevoerd, krijgen hiermee te maken. Door demografische factoren zullen de komende jaren nog grotere tekorten op de arbeidsmarkt ontstaan. Werkgevers zullen zich daarom moeten voorbereiden op een grotere concurrentieslag om gekwalificeerd personeel. Een sterk imago op de arbeidsmarkt zal daarbij vermoedelijk nog een grotere rol spelen dan de concurrentie op arbeidsvoorwaarden. KORT VAN INTERNET Innovatie Geldzorgen domper op Brainport-feestje Vorige week heeft minister Verhagen in het Evoluon het rapport Brainport 2020 Top economy, smart society in ontvangst genomen. Het document zoomt in op kwesties als de arbeidsmarkt, fysieke en R&D-infrastructuur, het aantrekken van geldschieters en samenwerking met aanpalende regio s in binnen- en buitenland. Behalve veel ambitie was er bij de bijeenkomst ook bezorgdheid te bespeuren vanwege de voorgenomen bezuinigingen op innovatie. Microscopie Ex-Philips-CTO Huijser commissaris bij Fei Ad Huijser is toegetreden tot de raad van commissarissen van de Amerikaanse microscopenbouwer Fei. Huijser komt bij Philips vandaan, waar hij in zijn laatste functie CTO was. De in 1946 geboren manager ging in 2006 met pensioen. Hij studeerde technische natuurkunde aan de TU Eindhoven en promoveerde aan de Universiteit Twente, waarna hij zijn verdere loopbaan voor Philips werkte. De vraag wie de Nederlandse vestiging van Fei gaat leiden na het vertrek van Rob Fastenau begin dit jaar blijft vooralsnog open. Halfgeleiders Rudi De Winter van Melexis naar X-Fab Rudi De Winter heeft zijn co-ceo-schap bij Melexis verruild voor dezelfde functie bij de Duitse mixed-signalfoundry X-Fab. In zijn nieuwe positie is hij verantwoordelijk voor R&D, marketing en sales, en kwaliteitsbewaking. De huidige X-Fab-CEO Hans-Jürgen Straub richt zich voortaan op operaties, financiën, administratie en HR. Beveiliging TKH versterkt securitycluster met Optelecom-NKF De Twentsche Kabel Holding (TKH) koopt het Amerikaanse Optelecom-NKF, dat geavanceerde oplossingen voor videosurveillance op de markt brengt onder de naam Siqura. De technologiegroep uit Haaksbergen telt 9,2 miljoen dollar neer voor alle aandelen van het bedrijf uit Germantown, Maryland, dat daarmee verdwijnt van de beurs. Het Europese hoofdkantoor van Optelecom-NKF is gevestigd in Gouda. Daar zit ook een engineeringafdeling, die IP-camera s en videocodecs ontwikkelt voor toepassingen in verkeer en vervoer. Zonnecellen Solaytec onderhandelt met eerste klant Solaytec heeft een potentiële afnemer gevonden voor zijn supersnelle ALDtechnologie. Momenteel lopen er onderhandelingen over de levering van de eerste machine, die bedoeld is voor de ontwikkeling van procestechnologie. Daarnaast maakte de TNO-spin-out de namen bekend van twee investeerders: de Duitse machinebouwer Rena en de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij. 25 februari 2011 nr. 3 13

15 INTERVIEW MET ROB FASTENAU Laaglandse hightech op les bij Apple Na bijna drie decennia zette Rob Fastenau eind vorig jaar een punt achter zijn diensttijd bij Philips/Fei. Bits&Chips sprak met hem over de lessen die hij er heeft geleerd en over zijn visie voor de hightech in de Lage Landen. Zijn lichtende voorbeeld: meester-product picker Steve Jobs. Nieke Roos Steve Jobs aankondigde om in de audiomarkt voor consumenten Toen te stappen, verklaarde iedereen hem voor gek de Chinezen zouden gehakt maken van de Ipod maar hij flikte het, spreekt Rob Fastenau zijn bewondering uit voor de topman van Apple. Businesssucces staat of valt met je sterktes op de factoren technologie, industrieel ontwerp en marketing. De apparaten van Apple zijn wondertjes op al deze drie terreinen: ze werken gewoon, zijn eenvoudig in gebruik, zien er goed uit en iedereen moet er een hebben, ook al zijn ze veel duurder dan de producten van de concurrenten. Met name de branding is fantastisch en op technologiegebied hebben nieuwe Apple-producten unieke innovaties in hardware, software én internetgebruik. Volgens Fastenau (58), die sinds 1 januari werkt als decaan bij de faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica van de TU Delft, moet de laaglandse hightech een voorbeeld nemen aan Apple. Het gaat erom dat je op het juiste moment het juiste product kiest voor de juiste toepassing. Steve Jobs is daar een meester in. In zijn keynote op Bits&Chips 2010 Embedded Systemen, afgelopen november, riep de toenmalig executive vice president marketing and technology van Fei zijn toehoorders daarom op om toe te werken naar een I-tech systems industry, refererend aan de Ipod, Iphone en Ipad, die Apple zo veel succes hebben gebracht. Marketingbeestje In de marketing zouden onze hightechbedrijven hun kennis meer moeten delen, 14 nr februari 2011

16 stelt Fastenau, in plaats van steeds te proberen het wiel opnieuw uit te vinden. Je zou toch zeggen dat we daar veel van elkaar kunnen leren. Techniek is specifiek voor een bedrijf, maar in de marketing en sales zijn de uitdagingen niet heel anders. Het maakt niet zo veel verschil of je een microscoop moet verkopen aan een onderzoeker of een MR-apparaat aan een dokter. En waarom kan ik wel naar de TU om assistentie te vragen bij een technisch probleem en niet naar een businessschool voor hulp bij een marketing- of salesprobleem? Als die weg er al is, dan is die voor de meeste bedrijven niet te vinden. Fastenau spreekt uit ervaring. Bij Fei hadden we al heel lang de droom om een klein en goedkoop apparaat te bouwen, bijvoorbeeld voor scholen of kleine bedrijven. Met NTS en Sioux hebben we toen de Phenom ontwikkeld. Een technisch hoogstandje, daar lag het niet aan. De grote uitdaging was hoe je een elektronenmicroscoop verkoopt aan mensen die er nog nooit over hebben nagedacht. Hoe vind je die en hoe bereik je ze? We hebben het eerst geprobeerd met een internetsite en s naar adreslijsten van de KvK. Toen resultaten uitbleven, hebben we er veel meer werk van gemaakt: naar de events gegaan waar de beoogde gebruikers samenkomen, ons gepresenteerd in de bladen die ze lezen. Het was allemaal een stuk vlotter gegaan als we hadden geweten hoe we het hadden moeten aanpakken. We hebben wel gezocht naar partijen die een soortgelijk traject hadden doorlopen, maar niemand gevonden die ons kon helpen. Dat ligt ook een beetje aan de aard van het marketingbeestje. Technici willen best samenwerken met TNO of een TU als hen dat verder helpt. Marketeers en salesmensen kijken veel minder uit het raam, hoewel het toch extroverte lui zijn. Dat komt, denk ik, doordat ze heel gefocust zijn op resultaat. Samenwerken betekent investeren in een relatie, en soms levert die relatie niks op. Maar als je nog tien orders moet binnenhalen, ga je dat risico niet lopen. Mensen met een korte tijdhorizon hebben niet zo de neiging om een systeem met partners op te bouwen. Als management moet je daarvoor dus ruimte creëren. Verder ligt het in de marketing en sales wat gevoeliger om open kaart te spelen; techniek is in het begintraject precompetatief. Bak oude code Legacy is voor Fastenau een van de grote uitdagingen op technologiegebied. Software-engineers hebben de neiging om daarvan af te blijven. Dat is ooit door Kees gemaakt, en die werkt hier niet meer. We moeten het er maar niet uit halen, want nu werkt het, zeggen ze dan. Maar je zult iets moeten doen om te voorkomen dat je code helemaal volloopt met legacy. Om de zoveel tijd zul je de boel op de schop moeten nemen en met een major nieuw platform moeten komen. Dat hebben we bij Fei een paar jaar geleden wel gedaan voor de scanning/ transmissie-elektronenmicroscoop Titan, maar ik had er vaker de aanzet voor moeten geven. Je komt te snel in de verleiding om maar wat legacy code te laten zitten. Een goede systeemarchitectuur is onontbeerlijk. Als je producten allemaal anders in elkaar zitten, moet je elke keer alles opnieuw bouwen. Als ze echter heel veel gemeen hebben met elkaar, hoef je die gemeenschappelijke delen maar één keer te doen. Met een goede architectuur kun je sneller meer producten vernieuwen. Daarom is systeemarchitectuur misschien wel de belangrijkste technische competentie. Het probleem is dat bedrijven de neiging hebben te fragmenteren in kleinere units, met ieder hun eigen ownership. Elk product heeft zijn eigen productmanager, die ook alleen verantwoordelijk is voor dat product. Waarom zou hij dan geld stoppen in iets dat niet in zijn apparaat komt maar in dat van de buurman? Dat een volgende versie wel eens zou kunnen samenwerken met het systeem van die buurman, zodat zo n investering toch zin heeft, daar staat hij niet bij stil. Overkoepelende architectuur verdient veel meer aandacht. Ook daar kan de hightechindustrie in de Lage Landen nog wat leren van zijn grote voorbeeld Apple, vindt Fastenau. Er zijn ik weet niet hoeveel Nokia s, maar er is maar één Iphone. Het is onmogelijk voor een bedrijf om een heleboel productvarianten te hebben en die allemaal regelmatig te vernieuwen. Ofwel je hebt er weinig en die vernieuw je vaak, ofwel je hebt er veel en die Er is meer nodig dan een mooi stuk technologie om een nieuw bedrijf succesvol te maken vernieuw je niet zo vaak. Dat is een strategische keuze. Bij Fei wilde ik naar minder producten toe, maar dat wrong bij de salesjongens, die graag een zo breed mogelijke portefeuille hebben om op alle behoeftes te kunnen inspelen. En toen we een keer hadden besloten om te stoppen met een model, kwamen daar het kwartaal erop juist orders voor binnen. Een ander obstakel op weg naar een gestroomlijnd productportfolio is het gebrek aan goede systeemarchitecten. De onderwijsinstellingen leveren prima softwareengineers af, mensen die prachtige C# kunnen produceren en die heel goed thuis zijn in de moderne ontwikkeltechnieken. Maar dan komen ze in het bedrijfsleven en schrikken ze zich rot van de bak oude code die ze daar voor hun kiezen krijgen. En zo zijn er nog veel meer dingen waar hbo s en universiteiten niet op voorbereiden. Dit is een probleem voor de hele hightech. Daarom heeft het High-Tech Systems Platform het initiatief genomen voor een topschool die deze software-engineers ontwikkelt tot systeemarchitecten. Een soort MBA waar de beste mensen uit het wereldje lesgeven aan de high potentials. Het Esi heeft dit opgepakt en inmiddels heeft de opleiding de eerste lichting afgeleverd. Het niveau is goed, maar mag wat mij betreft nog hoger. Los daarvan zouden de softwareopleidingen op hbo s en universiteiten best wat meer naar de hightechindustrie mogen kijken. Belendende percelen Meester-product pickers zoals Steve Jobs zijn volgens Fastenau ook belangrijk om succesvol nieuwe bedrijvigheid te creëren in de laaglandse hightech. Daar is meer voor nodig dan een mooi stuk technologie. Je moet ook de juiste toepassing weten te vinden. Ik denk dat er wel gebieden zijn waar nieuwe ASML s zouden kunnen ontstaan, ook in de apparatensfeer. VDL maakt bijvoorbeeld een heel innovatieve zonnecelbuizenmachine voor het Amerikaanse Solyndra en ook het nieuwe dunnelagendepositiesysteem van TNO-spin-off Solaytec zou best wat 25 februari 2011 nr. 3 15

17 Cooling of electronics (Coe) Om kostbaar herontwerp en vertraagde marktintroductie te voorkomen, dient thermisch beheer vanaf het begin onderdeel te zijn van het ontwerpproces. Deze training introduceert thermisch ontwerp en koeling van elektronische componenten, modules en systemen vanuit een industrieel oogpunt. Deze zienswijze is belangrijk voor vele applicaties, zoals halfgeleiders, vermogenselektronica en recent verlichting door de versnelde introductie van leds. Twee zeer ervaren docenten leren de deelnemers thermische problemen, die zij tijdens alle fases van het creatieproces van een product kunnen tegenkomen, op te lossen. De training is een gebalanceerde mix tussen theorie en (dagelijkse) praktijk. Duur: 3 dagen Prijs: 1650 euro Voertaal: Engels Docenten: Clemens Lasance en Wendy Luiten Datum: 6 t/m 8 april 2011 Locatie: Omgeving van Eindhoven Electromagnetic compatibility design techniques (EMC-DT) Elektromagnetische compatibiliteit (EMC) is het vermogen van een apparaat of systeem om naar tevredenheid te functioneren in zijn elektromagnetische omgeving, zonder ontoelaatbare storingen te genereren. Niet aan de EMC-eisen van de wet of een specifieke klant voldoen, kan erg kostbaar zijn. Met de training Electromagnetic compatibility design techniques krijgen deelnemers een grondige kennis van de basisproblemen, ana lysemethoden en de benodigde maatregelen om elektromagnetische emissie en EMC-gevoeligheid van producten en sys temen te minimaliseren. Deelnemers kunnen hun eigen producten meenemen als testvehikel. Deze training is gericht op elektronicaontwerpers en EMC-kwaliteitsengineers in de productontwikkeling, research, pro ductieautomatisering en systeemengineering. Basisniveau is een technische hbo of universitaire studie. Meer informatie: training@techwatch.nl Duur: 5 dagen Kosten: 1950 euro Voertaal: Engels Datum: 11 t/m 15 april 2011 Locatie: Omgeving van Eindhoven

18 INTERVIEW MET ROB FASTENAU kunnen worden. Maar dit zijn nog niet meer dan single-product businesses, die portfolio zouden moeten krijgen. Startende ondernemers hebben ook een enorme dosis doorzettingsvermogen nodig. Neem de Nederlander die de Quooker heeft uitgevonden, die kokendwaterkraan voor in de keuken. Op een gegeven moment had die zeven hypotheken op zijn huis en was hij bijna failliet, maar uiteindelijk is zijn vinding wel een succes geworden. Zo heeft ook het voortbestaan van ASML aan een zijden draadje gehangen toen ASMI eruit stapte. Martin van den Brink heeft het bedrijf er toen doorheen gesleept. Een starter moet een leider hebben die tegenslagen kan overwinnen. Pamperen helpt niet; via subsidieprogramma s krijg je geen succesvolle start-ups. Als ze die man van de Quooker miljoenen hadden gegeven, was hij misschien lui geworden en had hij al die hobbels niet genomen. De nieuwe ondernemingen moeten we niet zoeken op het terrein van de bestaande OEM s of de belendende percelen, denkt Fastenau. Zij kennen hun markten het best en Een microscoop verkopen aan een onderzoeker is niet veel anders dan een MR-apparaat verkopen aan een dokter als daar kansen hadden gelegen, hadden zij die al wel gegrepen. De grote hightechbedrijven in Nederland hebben goede balansen en miljoenen in cash. Daar krijg je bijna geen rente voor des te meer reden dus om er iets mee te doen. Ze zijn helemaal niet te beroerd om met nieuwe businesses te beginnen, maar niet als de opbrengst te gering is of het risico te groot. Als je een nieuw productbedrijf wilt beginnen, doe je er goed aan om het speelveld van de bestaande OEM s te mijden. Voedingsbodem voor nieuwe productbedrijven ziet Fastenau voldoende in de Lage Landen. Er is een enorme behoefte. Neem het Brainport Industries-initiatief dat verschillende hightechtoeleveranciers vorig jaar hebben aangekondigd. Een van de wensen daar is meer OEM s. Ook onder schoolverlaters wordt het steeds populairder om een eigen bedrijf te beginnen. Het moet mogelijk zijn elk jaar een zaadje te laten ontkiemen dat zou kunnen uitgroeien tot een ASML. Als dat eens in de tien jaar een topper voortbrengt, dan is dat al heel mooi. Goed huwelijk is uitgewerkt Nieke Roos is de kunst om de weg te vinden in de beperkte ruimte die je krijgt als manager bij een Amerikaans bedrijf. Mijn voormalige baas en ik waren die weg Het een beetje kwijtgeraakt, aldus Rob Fastenau over zijn vertrek bij ef-ie-ai, of fei op zijn Brabants. Op een gegeven moment zijn we samen tot de conclusie gekomen dat we niet meer helder hadden hoe we met elkaar verder moesten. Het was als een goed huwelijk dat niet meer zo goed werkte. Fastenau studeerde natuurkunde aan de TU Delft. Ik ben een Zeeuw, drie dagen na de grote overstroming in 1953 geboren in het ziekenhuis van Vlissingen terwijl de begane grond onder water stond. Waterbouwkunde is me met de paplepel ingegoten. Ik had ook altijd het plan om civiele techniek te gaan studeren in Delft. Tot ik in de vierde klas een uitnodiging kreeg voor een tweedaagse workshop in het Evoluon om jongeren enthousiast te krijgen voor techniek. In een witte jas mocht ik daar onder meer een automotor doormeten. Dat was zo leuk dat ik uiteindelijk ben geswitcht naar natuurkunde. Tijdens zijn studie en daaropvolgende promotie specialiseerde Fastenau zich in de materiaalkundige kant van de kernreactortechniek. In 1981 ging hij aan de slag bij het Natlab, eerst in de beeldbuizen en later in de elektronenstraallithografie. Na een tijd in Eindhoven te hebben gezeten, heb ik het buitenlandse avontuur opgezocht bij het Philips-lab in Sunnyvale, onder Else Kooi. Dat jaartje in de Bay Area heeft me erg geïnspireerd. Ze werken daar nauw samen, maar bevechten elkaar tegelijkertijd keihard. En ze outsourceten er toen al zo veel mogelijk, waar ik bij Philips in Nederland gewend was om alles in eigen huis te hebben. Die sfeer van de Bay Area proef ik sinds een paar jaar ook hier in de hightech. Nog niet zo massaal als daar, maar dat kunnen we uitbouwen. Samenwerken heb ik altijd hoog in het vaandel gehad. Halverwege de jaren negentig stroomde hij door naar de positie van R&D-chef bij Philips Elektronenoptiek, een functie die hij bleef bekleden na de overname van deze afdeling door het Amerikaanse Fei in Wij waren heel goed in elektronenoptiek, zij in ionenbundels. Samen konden we systemen maken met beide technieken. Dat heeft geresulteerd in de dual-beamproducten voor waferinspectie. Halfgeleiderfabrikanten gebruiken de machines om met ionen dwarsdoorsneden te maken van chips en vervolgens met elektronen te kijken of er defecten in zitten; in de wereld van de dataopslag controleren de systemen de koppen van harde schijven. Vervolgens hebben we een variant ontwikkeld voor inspectie op kleinere schaal, ook toepasbaar in andere markten. Deze small dual-beams zijn nog succesvoller geworden dan de wafermachines. En dat terwijl de halfgeleidermarketeers aanvankelijk helemaal niets zagen in het idee. Het was een hele strijd om ze te overtuigen van de potentie. De echte semi-jongens in de organisatie, onder wie de vorige CEO Vahe Sarkissian, wilden het bij wafers houden. Zij vreesden een deel van die markt te verliezen als we ook kleiner zouden gaan. Met name in Eindhoven zagen we het juist wel zitten, omdat we dan ook researchinstellingen konden gaan bedienen. De cijfers bewijzen ons gelijk. Toen ik eind 2000 algemeen directeur werd van de Eindhovense activiteiten, dus van alles dat niet-waferfabgeoriënteerd was, waren die goed voor veertig procent van de totale omzet. Nu is dat 85 procent, van een veel groter bedrag bovendien. Werken onder Amerikaanse vlag heeft Fastenau altijd als best lastig ervaren. Als manager heb je beperkte vrijheid om je eigen beslissingen te nemen. In het begin was dat nog goed te doen. Sarkissian zat als semi-man boven op de halfgeleiderbusiness, waardoor wij hier meer onze gang konden gaan. Hoe beter we het echter gingen doen, hoe meer we hun ogen op ons gericht wisten. Sinds 2006 heeft Fei met Don Kania bovendien een CEO die sterk focust op life sciences en de andere markten die de Eindhovense afdeling bedient. Het lukte me steeds minder om mijn weg te vinden in de beperkte bewegingsvrijheid. Uiteindelijk hebben we in goed overleg besloten om uit elkaar te gaan. 25 februari 2011 nr. 3 17

19 MODEL-DRIVEN DEVELOPMENT DAY 29 APRIL 2011 The increasing role of software in high-tech systems leads to more complexity. To keep in control, more and more researchers and developers look to model-based methods for the different stages in the product creation process. Techwatch jumps on this trend by organizing a practice-based day about model-driven development on 29 April. Technical management can learn all about the state of the art in a series of lectures, while engineers can play with Talks Software development Lodewijk Bergmans, Stex Machiel van der Bijl, Axini the latest tooling in hands-on sessions. Close encounters in MDD: when models meet code Model-based testing of train traffic communication at Prorail MODEL-DRIVEN DEVELOPMENT DAY Franc Buve, Logica Comparing hand coding and code generation in practice 29 APRIL 2011 Martin Ritt, Mathworks Eric Verhulst, Altreonic Proving the value of model-based design and the quality of its output Beyond modeling: let the system meet the specifications System development Adriaan van den Brand, Sogeti Physical modeling bridging the gap between requirement and realisation experiences in the development of a hybrid power train Bill Chown, Mentor Graphics From concept to X ten steps to model-driven development Christian Klein, Controllab Why model-based design works Nils-Hendric Schall, Manroland Applications of model-based design at Manroland: requirements, challenges, solutions, result Hans Spitshuis, CCM Ultrafast development of an Ultra Fast Scanner a case for MDD One-day seminar on model-driven development Keynote Jos Baeten, professor Systems Engineering, TUE Supervisory control synthesis the focus in model-based systems engineering > Learn more about the trends in model-driven software and system development > Listen to MDD experiences > Get to know the top experts and suppliers of model-based tooling > Get in touch with colleagues who practice MDD or are considering to > Test drive the leading MDD tooling in practical workshops At the MDDay you will learn everything about MDD Pullman Eindhoven Cocagne (formerly Sofitel Cocagne Eindhoven)

20 Workshops Model-based design with 20-Sim The software 20-Sim radically accelerates the design of control systems. In this workshop we will explain this by giving you hands-on experience. With your own laptop, you will learn how to build models of machines and how to generate the controller code for these machines. We have a large number of test machines available, so you can test this code in practice. Through measurements, you will verify if the machine performs as expected. There are two different setups for testing: 1. The torsion bar setup is specially designed to display the dynamics of modern machines at a low bandwidth. 2. The linear drive is designed to give you experience with industrial applications. This machine is equipped with a controller and a Bachmann M1 Parker Compax3 drive and has a higher bandwidth. It is our goal to give you hands-on experience in everything that is involved in model-based design: > modeling physical systems; > designing machine controllers; > generating C code for real-time applications (automatically); > choosing hardware (PC/104, Arm9, PC, Bachmann M1, own hardware); > using real-time operating systems (real-time Linux, VX- Works, own OS); > testing and verifying the controller code; > identifying machines (time domain, frequency domain, FFT). During this workshop you will receive a free trial version of all the required 20-Sim software. So, bring your own laptop to the workshop. Minimal requirements: > Windows XP or later; > 100 Mbyte disk space; > administrator rights; > Ethernet connection (wired). System models are essential in model-driven development. There are a number of tools available that aim to improve the model-development process by having the developer use UML. The level of support provided to take the model and turn it into the target implementation varies considerably from no support, all the way to full translation of the model and its contents. This workshop will provide an overview of the creation of models, show the use of model execution in both debug and demonstration of design behaviour and will demonstrate a fully translatable model using a highly optimized rulesbased code generator that can support numerous target languages. How to apply NI model-based design software and real-time hardware throughout the complete development cycle Attend this session and learn how you can apply graphical model-based design (MBD) software from National Instruments in combination with modular real-time hardware. You will see how NI Labview graphical system design and NI Veristand software can be used for modeling, simulation, testing and integration with real-time hardware to connect to sensors and actuators. These tools can be used during the entire development cycle (V diagram) that is manifested in the following steps: plant modeling, controller development, deployment, hardware-in-the-loop testing and finally system test. After attending this workshop you will understand how National Instruments hardware and software can help you in the entire development cycle. Also a workshop from Verification and validation in model-based design In this workshop you will learn with practical examples how to: > save time on automatic report generation; > increase quality by enforcing and maintaining modeling standards; > increase productivity by ensuring traceability from textual requirements to models; > build confidence in models with formal verification methods at the model level; > avoid costly errors with automatic test creation; > find errors earlier in your development process. At the end of the workshop you will know how Mathworks helps you: > link requirements to Simulink models; > automatically generate reports from Simulink, including system design specification, model coverage and test results; > build test cases manually and automatically; > formally prove properties; > customize and enforce workflow and model checks; > compare Simulink models. Who should attend: > developers; > engineers; > project managers; > quality engineers; > test engineers.