Plan van Aanpak. Explosievenonderzoek Stationsomgeving Winterswijk Deelproject Driemark

Transcriptie

1 Plan van Aanpak Explosievenonderzoek Stationsomgeving Winterswijk Deelproject Driemark Opdrachtgever: Gemeente Winterswijk Afdeling Landschap en Ruimte Koekkoek taxatie & advies Auteur: G. Koekkoek Haaksbergen Definitief Juni 2008

2 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In 2005 is de gemeente Winterswijk gestart met het uitwerken van de planvorming voor de herontwikkeling van de stationsomgeving (zie figuur 1). Het eerste onderdeel van de gebiedsontwikkeling is de herontwikkeling van het plangebied Driemark, een Regionaal Opleiding Centrum diverse (buiten)sportaccommodaties. De gemeente heeft een historisch vooronderzoek naar niet gesprongen explosieven (hierna te noemen: nge ) in het toekomstige ontwikkelingsgebied laten uitvoeren 1. Reden hiervoor is het feit dat Winterswijk verschillende keren doelwit is geweest van luchtaanvallen. Dat het gebied als verdacht wordt beschouwd, is bevestigd door eerdere vondsten van explosieven bij graafwerkzaamheden na de Tweede Wereldoorlog. 1.2 Doelstelling Het doel van onderhavige plan van aanpak is om, op basis van de resultaten van de tot op heden uitgevoerde onderzoeken, de vervolgaanpak van de opsporingswerkzaamheden inzichtelijk te maken voor de gemeente Winterswijk. 1.3 Opbouw rapport Onderhavige rapportage is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk twee wordt het proces van onderzoek en opsporing naar nge s beschreven. In hoofdstuk drie wordt ingegaan op de uitgevoerde onderzoeken voor het plangebied de Driemark. De uitkomsten en resultaten van de onderzoeken leiden tot een vervolgaanpak. Deze vervolgaanpak en de keuzes voor een onderzoekmethoden worden weergegeven in hoofdstuk 4. Dit hoofdstuk geeft ook inzicht in uitgangspunten van een onderzoek en de daar bijbehorende kosten. Onderdelen van deze rapportage kunnen worden gebruikt bij het opstellen van een opdrachtformulering voor aanbesteding van de opsporingswerkzaamheden. 1 Zie rapportage Historisch vooronderzoek spoorwegenemplacement te Winterswijk, S , maart /12

3 Figuur 1; Overzichttekening totaal plangebied Winterswijk 3/12

4 2 Beschrijving van het proces Onderzoek en Opsporing 2.1 Certificatie conform de BRL-OCE Het opsporen van conventionele explosieven is niet zonder risico. Dat dit zorgvuldig en veilig gebeurt, is zowel in het belang van de opdrachtgever, het civiele opsporingsbedrijf, de personen op de projectlocaties, als de omgeving. De Beoordelingsrichtlijn Opsporen van conventionele explosieven (hierna te noemen: BRL-OCE ) bevat de eisen, waaraan een bedrijf moet voldoen om gecertificeerd te kunnen worden voor het opsporen van conventionele explosieven. Gelet op de grote gevaren voor veiligheid en gezondheid van de bij het opsporen van conventionele explosieven betrokken werknemers en andere personen, is in het Arbobesluit 2 voorgeschreven dat deze werkzaamheden alleen door op grond van de onderhavige beoordelingsrichtlijn gecertificeerde bedrijven mogen plaatsvinden. De BRL-OCE is een zogenaamde procescertificatie regeling. Dit houdt in dat het accent van de certificatieregeling ligt op de technische eisen aan het proces van opsporen van conventionele explosieven. In de BRL wordt de procesgang verdeeld in twee hoofdfasen, namelijk het vooronderzoek en de opsporing. Gemeenten kunnen voor de (extra) gemaakte kosten voor het explosieven onderzoek een beroep doen op het zogenaamde Bijdragebesluit kosten ruiming explosieven Tweede Wereldoorlog. De gemeente Winterswijk heeft nog geen (aan)melding gedaan bij Dienst Regelingen. Het historisch vooronderzoek is in april 2008 ter kennis name aan Dienst Regelingen verzonden. Om voor bijdrage in aanmerking te komen zal een BRL-OCE gecertificeerde opsporingsbedrijf een projectplan inclusief procescertificaat dienen aan te leveren. 2.2 Het onderzoeksproces Het onderzoeksproces bestaat uit twee afzonderlijk uit te voeren activiteiten, de probleeminventarisatie en de probleemanalyse, en omvat het verzamelen en analyseren van (historisch) feitenmateriaal met als doel het vaststellen van de vermoede aanwezigheid van Conventionele Explosieven (hierna te noemen CE), de soort explosieven, het vaststellen en afbakenen van het verdachte gebied en (zonodig) het opsporingsgebied, alsmede het opstellen van de risicoanalyse. Het onderzoeksproces is inmiddels afgerond. Figuur twee geeft het onderzoeksgebied weer. 2 Regeling van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 29 maart 2007, nr. ARBO/M&A/2007/8319, tot wijziging van de Arbeidsomstandighedenregeling (opsporen van conventionele explosieven) 4/12

5 Figuur 2; Onderzoeks gebied historisch vooronderzoek 2.3 Het opsporingsproces Voor het opsporen van conventionele explosieven zijn twee verschillende expertises noodzakelijk. In de BRL-OCE komt dit onderscheid terug in de vorm van twee deelgebieden, namelijk: deelgebied A: opsporing; deelgebied B: civieltechnische ondersteuning. In de eerste plaats is deskundigheid op het gebied van het vooronderzoek en de opsporing van CE vereist. Deze werkzaamheden worden door het opsporingsbedrijf uitgevoerd, waaronder wordt verstaan: "organisatie die binnen het kader van de BRL-OCE werkzaamheden uitvoert ten behoeve van de opsporing van conventionele explosieven". In de tweede plaats is er de zogenoemde civieltechnische ondersteuning. Hieronder wordt verstaan: "het geheel van organisatie en uitvoering van civieltechnische activiteiten die de opsporing van conventionele explosieven mogelijk maken en onder eindverantwoordelijkheid van een opsporingsbedrijf worden uitgevoerd". 5/12

6 Bedrijven kunnen zich voor één of voor beide deelgebieden laten certificeren. Op projectniveau bestaan daardoor de volgende twee mogelijkheden: 1. In de eerste plaats zijn er bedrijven die zowel de explosieven deskundigheid als de civieltechnische deskundigheid in huis hebben. Het bedrijf is in dat geval gecertificeerd voor zowel deelgebied A als B en kan hierdoor het gehele project in eigen hand uitvoeren. 2. In de tweede plaats is het mogelijk dat een project wordt uitgevoerd in een combinatie van twee bedrijven, die ieder een expertise (deelgebied A of B) inbrengen. In de BRL zijn voor deze situatie de wederzijdse verantwoordelijkheden beschreven. Op projectniveau worden deze vastgelegd in een combinatieovereenkomst. De opsporing bestaat uit de volgende handelingen: benaderen; identificeren; tijdelijk veiligstellen van de situatie; de overdracht van CE aan EOD; oplevering. Onder benaderen wordt het geheel van detecteren, interpreteren, lokaliseren en laagsgewijs ontgraven van conventionele explosieven verstaan. In de BRL-OCE is de aanpak en uitvoering van de verschillende handelingen in het opsporingsproces gedetailleerd uitgewerkt. Verder is aangeven welke personele deskundigheid bij welke handeling minimaal is vereist 3. Voorafgaand aan de uitvoering vindt werkvoorbereiding plaats. Dit resulteert in een projectplan. In de BRL-OCE is ook veel aandacht voor de afstemming tussen de opsporingsbedrijven en de explosieven opruimingsdienst. In de BRL-OCE is een protocol opgenomen voor de overdracht van explosieven aan de EOD. Ook de communicatie met de opdrachtgever, bevoegd gezag en hulpverleningsdiensten is in de BRL uitgewerkt. Eindresultaat van het project is het procesverbaal van oplevering. Daarin wordt duidelijk aangegeven welke werkzaamheden zijn uitgevoerd en welke conventionele explosieven zijn aangetroffen. 3 Zie ook de website van de vereniging voor explosieven opsporingen 6/12

7 3 Uitgevoerde onderzoeken Driemark gemeente Winterswijk 3.1 Vooronderzoeken De volgende vooronderzoeken zijn inmiddels uitgevoerd: Rapport Historisch vooronderzoek; door Leemans Spreciaalwerken, maart Rapport Het Spoorwegenemplacement der Nederlandsche Spoorwegen in de Tweede Wereldoorlog, door de heer B.W.C. van Albeslo, september Diverse bodemonderzoeken en enkele saneringen Relevante informatie betreffende de mogelijke aanwezigheid explosieven Zowel uit de rapportage van de heer Albeslo als uit historisch vooronderzoek van Leemans blijkt dat binnen het gebied blindgangers kunnen voorkomen. Leemans stelt in haar vooronderzoek: Wij adviseren u om het onderzochte gebied te beschouwen als zijnde zwaar verdacht van explosieven en derhalve voor aanvang van de bouwactivitieten de bodem van de nieuw te vormen bouwlocatie door middel van detectie, te controleren op de aanwezigheid van (afwerp)munitie en/of (zware) explosieven over de oppervlakte die gelijk is aan het toekomstige werkterrein. Figuur 3; Onderzoek gebied de Driemark 4 De bodemonderzoeken en saneringen zijn grotendeels uitgevoerd door SBNS. De gemeente Winterswijk beschikt over aanvullende informatie. 7/12

8 Uit de onderzoek gegevens blijkt dat naast afwerpmunitie (blindgangers) ook geschutsmunitie van (Duits) luchtafweergeschut en raketten. Enkele jaren geleden is een raketkop gevonden bij graafwerkzaamheden nabij het spoor (de locatie waar het explosief is gevonden bevindt zich buiten de huidige onderzoeks locatie). Figuur 4; EOD bergt de explosieve lading van een raketkop, aangetroffen graafwerkzaamheden nabij het spoor ( bron Twentsche Courant Tubantia datum onbekend) 8/12 bij

9 4 Vervolg aanpak 4.1 Uit te voeren civieltechnische werken in het plangebied Om tot de uiteindelijke realisering van het plangebied te komen zullen verschillende (vervolg) onderzoeken en werkzaamheden nodig zijn, te weten: - het uitvoeren van archeologisch onderzoek; - het uitvoeren van geotechnisch onderzoek en/of funderingsonderzoek - het verplaatsen en aanleggen van in het gebied aanwezige kabels en leidingen. - Het opruimen van restanten van buiten gebruik zijnde spoorrails. - bouw- en woonrijp maken van de ontwikkelingslocatie. 4.2 Advies vervolg aanpak Zowel binnen als buiten het als verdacht aangemerkte terreindeel hebben na de oorlogsjaren bewerkingen plaatsgevonden. Voorbeelden hiervan zijn het tracé van de ondergrondse infrastructuur en de uitgevoerde bodemonderzoeken en bodemsaneringen. Deze zijn na 1945 uitgevoerd waardoor de ontgravingen bestaan uit geroerde en schone grond. De kans op aanwezigheid van explosieven, op deze plaats, zal naar verwachting niet groter zijn dan op een willekeurige andere onverdachte plaats. Het is niet waarschijnlijk dat bij de aanleg van de leidingen eventueel aangetroffen explosieven zijn teruggeworpen in de sleuf. Op basis en het gebruik van het terrein in de jaren na de oorlog is het de verwachting dat in de bovengrond tot circa 1 m-mv. divers bodemvreemd materiaal aangetroffen kan worden. Hierbij kan worden gedacht aan (oude) fundaties van gebouwen, resten van oude spoorlijnen en dempingen van puinresten. Het bodemvreemde materiaal zal verstorend werken bij de uitvoering van detectiewerkzaamheden. 4.3 Keuze onderzoeksmethode Het te ontwikkelen gebied de Driemark heeft een oppervlakte van circa 2,7 ha. Er zijn diverse technieken voorhanden om op een degelijke grote onderzoekslocatie opsporingswerkzaamheden uit te voeren. De meest toepasbaar methoden zijn: - dieptedetectie - oppervlaktedetectie - grondradar - gecontroleerd ontgraven Op basis van de ervaring bij eerdere vergelijkbare uitgevoerde projecten is oppervlakte detectie met een magnetometer een beproefde werkmethode. Magnetometrie wordt al tientallen jaren gebruikt en kan worden beschouwd als vrijwel uitontwikkelde techniek. 9/12

10 De magnetometer wordt langs raaien over de bodem bewogen. Raaiafstanden worden bepaald aan de hand van te detecteren blindgangers (250 of 500 lbs) en het vereiste dieptebereik (relatie met bodemopbouw). De uiteindelijke keuze voor raaiafstanden en betrouwbaarheid van de diepte aflezing vallen onder verantwoording van de sr-oce deskundige. Een andere toepasbare methode is het gecontroleerd ontgraven. Bij het gecontroleerd ontgraven wordt onder leiding van een sr-oce deskundige de bodem laagsgewijs afgegraven. Feitelijk is het een gecontroleerd proces dat zich het beste laat vergelijken met een benadering van een explosief. Bij het gecontroleerd ontgraven kan gebruik worden gemaakt van een munitiezeef om bodemvreemd materiaal op een veilige wijze te scheiden van ontgraven grond. Methoden als dieptedetectie of grondradar worden als minder goed toepasbaar verwacht. Bij diepte detectie wordt de magnetometer in een te plaatsen meetbuis geplaatste. Het plaatsen van een raaiennet met meetbuizen is arbeidsintensief. Bovendien wordt de bodemopbouw verstoord, door het plaatsen van de meetbuizen, wat gevolgen kan hebben voor het toekomstige bouwproces. Grondradar kent het nadeel dat naast ferro ook andere verstoringen worden waargenomen. Gelet op het voorgaande stellen wij voor te kiezen voor een combinatie van twee technieken, gecontroleerde ontgraven gevolgd door oppervlakte detectie. Hierbij wordt voorgesteld om voor de bovenste meter grond het gecontroleerde proces te gebruiken. Nadat de bovenste meter gecontroleerd is ontgraven, kan middels de oppervlakte detectie met de magnetometer de ondergrond worden afgezocht naar mogelijk aanwezige explosieven. Bij het gecontroleerd ontgraven van de locaties stellen wij de volgende uitgangspunten: - Op basis van de vooronderzoeken verwachten wij dat tot een diepte van 0,5 m-mv tot ongeveer 1 m-mv gecontroleerd ontgraven zal worden. - Onderzoeken zoals bodemonderzoek, Flora en Fauna en Archeologisch onderzoek zijn reeds uitgevoerd en bekend bij de aannemer. - De verwachting is dat de aannemer in eerste instantie zonder munitiezeef de werkzaamheden zal aanvangen. De opsporing zal gericht zijn op blindgangers en raketten, niet zozeer op handmunitie. - Er zal worden gewerkt met een gesloten grondbalans. Uitgangspunt is dat de vrijkomende grond op de plaats van herkomst aangevuld en of verwerkt kan worden. - De opdrachtgever zal waar nodig voorzien in een kapvergunning. - Verhardingen zullen op aanwijzing van de opdrachtgever opgenomen en in depot gezet worden. 10/12

11 - Het te onderzoeken terrein is vrij van bodemverontreiniging. Daar waar nodig zal op aanwijzing van de opdrachtgever een sanering uitgevoerd worden tijdens het gecontroleerde opsporing proces. Hiertoe zullen door de opdrachtgever BUS meldingen gedaan worden. - De opsporingswerkzaamheden vinden plaats rond het spoor. Waarnodig zal de opsporingsbedrijf moeten kunnen voldoen en gecertificeerd zijn om te werken op en rond het spoor, e.e.a. conform de eis van ProRail. - Vanaf maart 2007 geldt op grond van het Arbobesluit een certificatieplicht conform de BRL- OCE. Volgens het Bijdragebesluit 2006 dienen opsporingsprojecten om in aanmerking te komen voor een rijksbijdrage te worden uitgevoerd door gecertificeerde opsporingsbedrijven. 4.4 Uitvoering en eindresultaat Het onderzoeksproces is naar onze mening voldoende en op een juiste wijze uitgevoerd (zie paragraaf 2.2). Om de voorgenomen ontwikkeling van Driemark op een veilige wijze te kunnen uitvoeren is het uitvoeren van vervolgstappen noodzakelijk (zie paragraaf 4.2). De opsporingswerkzaamheden zijn zeer specifiek en bijzonder van aard. Deze werkzaamheden dienen te worden uitgevoerd door een BRL-OCE gecertificeerd opsporingsbedrijf. Hierbij gaat de voorkeur uit naar opsporingsbedrijven welke in het zijn van zowel het A- als B- certificaat. Hierbij zal rekening gehouden moeten worden gehouden met de gemeentelijke inkoop- en aanbestedingsregels. Momenteel is nog niet in te schatten waar werkelijk opsporingswerkzaamheden zullen worden uitgevoerd. Wanneer de planvorming meer concreet wordt en duidelijk is waar graafwerkzaamheden zullen plaats vinden kan een raming van de opsporingskosten worden gemaakt. Op basis van de huidige beschikbare gegeven en uitgangspunten kan slecht een schatting gemaakt worden Gelet op de eenvoud van de civieltechnische werkzaamheden enerzijds en de onvoorspelbare uitkomsten van het opsporingsproces anderzijds, is het opstellen van een bestek ons inziens niet zinvol. Om tot een juiste en markconforme prijs van de werkzaamheden te komen, stellen wij voor om op basis van de onderzoeken en de gestelde uitgangspunten een technische omschrijving voor de werkzaamheden op te laten stellen. De insteek van de technische omschrijving zal zijn dat de aannemer op basis van het vorderen van de werkzaamheden zijn strategie ( bijvoorbeeld de onderlinge afstand tussen de raaien) kan aanpassen maar dat eenheidsprijzen per onderdeel vastliggen. 11/12

12 4.5 Toezicht & Directievoering De ervaring leert dat het houden van toezicht en het voeren van directie kostenbesparend is voor de opdrachtgever. Het is aan te bevelen om ten minste twee keer per week (onverwacht) de voortgang van de werkzaamheden te volgen middels een locatie bezoek. Daarbij is het advies regelmatig een bouwvergadering te beleggen (minimaal 1 maal per twee weken) waarbij naast de opdrachtgever directievoerder/ toezichthouder de uitvoerder van de aannemer en de Sr. OCE deskundige aanwezig zijn. De werkzaamheden voor toezicht en directievoering zijn declarabel conform de bijdrage regeling. Na uitvoering van de werkzaamheden zal een evaluatierapport worden opgesteld. Er dient ten minste aandacht te worden besteed aan: - evaluatie van de procesgang; - vergelijk probleemanalyse, detectie en daadwerkelijk aangetroffen CE; - effectiviteit van de beheersmaatregelen; - afwijkingen, tekortkomingen en bevindingen. Onderdeel van het evaluatierapport is een vrijwaringcertificaat waaruit blijkt dat toekomstige werkzaamheden in de bodem veilig uitgevoerd kunnen worden. De evaluatierapportage is een waarborging dat met de grootst mogelijke zorgvuldigheid het gebied is onderzocht op de aanwezigheid van explosieven zodat bij toekomstig gebruik geen onacceptabele risico s kunnen optreden door explosieven uit WO II. Desgewenst kunnen wij, als onafhankelijke partij met ervaring met voorgenoemde werken, de rol van toezichthouder en/of directievoerder voor de gemeente Winterswijk vervullen. De inzet van een directievoerder zijn declarabel conform de uitvoeringsregels behorende bij het bijdrage besluit /12