NVVK-prijs. Naar een veiliger asbestverwijderingsproces. drs. B.A. Fijnheer

Transcriptie

1 Naast het asbesthoudende dakbeschot zijn hier ook andere risico s. NVVK-prijs Naar een veiliger asbestverwijderingsproces drs. B.A. Fijnheer veiligheidskundige Unision B.V. voor onafhankelijk kwaliteitsadvies In een scriptie uit 2006 (die in 2007 werd genomineerd voor de NVVK scriptieprijs) onderscheidde ik een aantal belangrijke knelpunten tussen de theorie en de praktijk bij asbestverwijdering in Nederland. In de afgelopen twee jaar is op dit gebied veel veranderd en daarom is het zinnig de actuele stand van zaken te bekijken. 2. de inventarisatieverplichting conform BRL 5052 voor alle asbestwerkzaamheden; 3. de meldingstermijn voor asbestwerkzaamheden van 7 dagen vóór aanvang; 4. uitwisseling van informatie tussen Certificerende Instellingen (CI) en Arbeidsinspectie (AI); 5. de persoonsgebonden certificering voor asbestsaneerders per 1 januari Experts uit het veld hebben vijf van de knelpunten die ik constateerde, nader onderzocht. Ook hebben ze verbetervoorstellen gedaan, gebaseerd op de uitkomsten van dit onderzoek. De geselecteerde knelpunten zijn: 1. de verplichting voor asbestverwijderingsbedrijven om evenveel DTA s (Deskundig Toezichthouder Asbestsloop) in dienst te hebben als er asbestprojecten onder handen zijn; Asbest en risico s Het grootste gevaar van asbest vormen de zeer kleine asbestvezels, die vooral bij inademing een aantal dodelijke ziekten kunnen veroorzaken, o.a. longkanker, longvlies- en buikvlieskanker (mesothelioom). Ook kan inademing van veel asbestvezels leiden tot stoflongen (asbestose). De gevaarlijke vezels komen voornamelijk vrij tijdens het verwijderen van asbest. April 2008 I 20

2 Asbestvezels onttrekken zich aan directe menselijke waarneming: ze zijn onzichtbaar, onruikbaar en onhoorbaar. Het meten van de asbestvezelconcentratie in de lucht geeft pas na enkele uren uitsluitsel over eventuele risico s. Mensen kunnen dus ongemerkt worden blootgesteld aan een te grote asbestvezelconcentratie. Blootstelling aan asbestvezels, en daarmee kans op een asbestbesmetting, moet daarom altijd worden geminimaliseerd. De mate waarin dit lukt, hangt samen met de kennis en kunde van de bedrijven die asbest verwijderen. In de praktijk komt dit niet vaak voor, want de DTA moet dan verantwoording afleggen aan de directie. De DTA in dienst van een asbestverwijderingsbedrijf kan zo eenvoudig in een loyaliteitsprobleem komen. De DTA er is de spil waarom het asbestverwijderingsproces draait. Het is dus van het grootste belang de kwaliteit van de DTA ers omhoog te brengen, daar toezicht op te houden en sancties in te stellen bij wanprestaties. Om het opleidingsniveau van DTA ers te verhogen, zijn de examens aangescherpt. Het ontbreekt nog aan een helder en eenduidig sanctiebeleid. De risico s van asbestvezels hebben in 1996 geleid tot de certificatieplicht voor asbestverwijderende bedrijven, conform BRL Sindsdien heeft voortdurend discussie plaatsgevonden over de juiste manier van asbestverwijdering, over de voorschriften en de handhaving. De certificatieplicht heeft veel ten goede veranderd, maar een aantal knelpunten is niet opgelost. Veel problemen zijn terug te voeren op: (prijs)concurrentie, afhankelijkheid, ondeskundigheid, tijdsdruk, controlefrequentie, toetsmethode en handhaving. - Bedrijfsvertegenwoordiging op alle asbestwerken. - Gele/rode kaarten-systeem invoeren en opstellen van sanctiebeleid. - Gebruik van gegevens van de centrale registratie. Bedrijfsvertegenwoordiging op alle asbestwerken Het zou zinvol zijn altijd en bij elk project een eigen personeelslid aanwezig te laten zijn, zodat het bedrijf is vertegenwoordigd. Bij bijzonderheden kan deze medewerker de bedrijfsleiding direct inschakelen. De knelpunten nader bekeken Knelpunt 1 De verplichting voor asbestverwijderingsbedrijven om evenveel DTA ers in dienst te hebben als er asbestprojecten in portefeuille zijn. Een Deskundig Toezichthouder Asbestsloop (DTA) is gecertificeerd, heeft de dagelijkse leiding op een asbestverwijderingswerk en stuurt een (aantal) asbestsaneerder(s) aan. Hij moet altijd aanwezig zijn tijdens de werkzaamheden en werkt meestal zelf mee. Verder is hij het aanspreekpunt voor de opdrachtgever, bewoners en omwonenden, de Arbeidsinspectie (AI) en de Certificerende Instelling (CI). Hij is verantwoordelijk voor het veilig (laten) uitvoeren van de asbestwerkzaamheden. Een DTA er is in loondienst bij een asbestverwijderingsbedrijf of laat zich als ZZP er inhuren. Een DTA moet in het bezit zijn van een geldig DTA-certificaat, waarvoor hij elke drie jaar opnieuw examen moet doen. De praktijk vertoont op dit gebied veel tekortkomingen: de meeste overtredingen zijn te wijten aan de positie en de rol van de DTA. Vastgesteld is dat asbestverwijderingsbedrijven vaak druk uitoefenen op de DTA om af te wijken van de regels. Meestal weet de DTA wel beter, maar doet hij niet wat hem is geleerd. De DTA heeft wettelijke bevoegdheden, zoals het stilleggen van de werkzaamheden als de omstandigheden dat vereisen. Gele/rode kaarten-systeem invoeren en opstellen van sanctiebeleid Overtredingen van DTA ers, zoals geconstateerd door de Certificerende Instellingen en de Arbeidsinspectie, moeten worden opgeslagen in een centraal meldpunt. DTA ers die zich niet aan de regels houden, moeten een sanctie krijgen (gele kaart). Bij herhaling volgt een rode kaart en het certificaat wordt ingetrokken. Eén en ander kan echter niet los gezien worden van het asbest saneringsbedrijf waarvoor de betrokken DTA werkt. De overtreding moet óók bij het desbetreffende saneringsbedrijf worden geregistreerd. Gebruik van gegevens van de centrale registratie De centrale database kan beter inzicht geven in de prestaties van individuele bedrijven en personen die in de asbestbranche werken. Op basis van deze inzichten kunnen dan verdere doelstellingen worden geformuleerd. Denk ook aan positieve doelstellingen, zoals het promoten van DTA ers die zonder tekortkomingen door de diverse controles komen. Onderzoek toont aan dat het geen haalbare kaart is om evenveel DTA ers in dienst te hebben als er projecten onder handen zijn. Het Ministerie van SZW heeft dit onderkend en deze eis is niet opgenomen in de definitieve versie van het Asbestverwijderingsbesluit 2005 (van kracht sinds augustus 2006). De regel is nu dat bij een gecertificeerd asbestverwijderingsbedrijf ten minste één DTA in dienst moet zijn. April 2008 I 21

3 Knelpunt 2 De inventarisatieverplichting conform BRL 5052 voor alle werkzaamheden. Een BRL 5052-inventarisatierapport heeft tot doel duidelijk te maken waar zich asbest bevindt voordat de werkzaamheden beginnen. Al bij het aanvragen van de sloopvergunning moet de gemeente aangeven of een asbest-inventarisatie conform BRL 5052 is vereist. Alleen bedrijven die BRL 5052-gecertificeerd zijn, mogen deze inventarisaties uitvoeren. Het aanvragen van een sloopvergunning is in eerste instantie een verplichting voor de opdrachtgever. Indien de opdrachtgevers goed zouden weten welke verplichtingen het Asbestverwijderingsbesluit 2005 stelt, zou er minder tot geen commotie zijn. In de praktijk wordt meestal het asbestverwijderingsbedrijf erop aangesproken als op het werk geen inventarisatierapport en/ of sloopvergunning aanwezig is. De asbestverwijderingsbedrijven zijn zelf op de hoogte van het feit dat zij niet mogen beginnen wanneer deze papieren er niet zijn. - De saneringsmethodiek reeds voorschrijven in het BRL 5052-rapport. - Een begrijpelijk overzicht opstellen van uitzonderingen op de inventarisatieverplichting. Op basis van het onderzoek was over dit knelpunt geen duidelijke uitspraak te doen. Er zitten twee kanten aan. Enerzijds is het goed dat een BRL 5052-asbestinventarisatie wordt gemaakt vóór de aanvang van de asbestwerkzaamheden. Een dergelijk rapport kost geld, wat ontduiking in de hand werkt. Zo lang geen waterdichte handhaving mogelijk is, valt winst te behalen door de regels te negerén. In principe dient bij de aanvraag van een sloopvergunning een asbest-inventarisatierapport te worden aangeleverd. Nog niet alle gemeenten hebben dit op de juiste wijze doorgevoerd. Anderzijds is de nieuwe norm voor asbest-inventarisaties SC-540 nog niet definitief van kracht. In deze nieuwe norm zijn de laatste wijzigingen in de asbestwetgeving doorgevoerd. De huidige BRL 5052 dateert weliswaar van 1998, maar er dient voorlopig nog mee te worden gewerkt. Knelpunt 3 De meldingstermijn van 7 dagen vóór de aanvang van de asbestwerkzaamheden. Sinds het begin van de certificatieplicht in 1996 is het verplicht asbestwerkzaamheden minimaal 7 dagen tevoren te melden aan de Arbeidsinspectie en de Certificerende Instelling. De belangrijkste gegevens van de melding zijn de locatie en de aanvangs- en einddatum van de werkzaamheden. BRL 5050 geeft een overzicht van de toegestane, afwijkende meldingstermijnen: Asbest in de praktijk: normaal stond een kinderbox vóór deze antieke schouw; hij is verplaatst om de foto van de rookgasafvoer erachter te kunnen maken. April 2008 I 22

4 - SPOED: minimaal 48 uur vóór de aanvang; - CALAMITEIT: onmiddellijk. Tot op heden werkt dit redelijk goed, alleen langetermijn-planning zorgt nogal eens voor onnodige aanen afmeldingen. De voornaamste reden voor de 7 dagen-meldingstermijn lijkt de interne routing van de meldingen. Het duurt een aantal dagen voordat de juiste melding arriveert bij de juiste inspecteur. Er wordt te weinig rekening gehouden met de huidige digitale mogelijkheden, zoals of sms. Voor het plannen van de controles, door zowel AI als de CI, is een kortere periode voldoende. - De termijn van aanmelden terugbrengen naar 2 dagen. - Centrale registratie van meldingen. - Koppeling aan gemeentelijke vergunningen. - Melden van illegale sloopwerkzaamheden. Het onderzoek geeft aan dat de meldingstermijn korter kan, mits een centraal landelijk meldpunt wordt ingesteld. Een aanmeldingstermijn van twee dagen is het meest voorkomende voorstel. en AI over handhaving en het toezicht. Het gaat dan over informatie met betrekking tot gevaarlijke situaties voor medewerkers of derden. Tot nu toe hebben de CI s een geheimhoudingsverplichting jegens hun klanten, de BRL 5050-gecertificeerde bedrijven. Dit betekent dat CI s geen informatie over de bevindingen van auditoren mogen verstrekken aan derden, zoals opdrachtgevers of de AI. Dit geldt echter niet bij een strafrechtelijk onderzoek. Anderzijds heeft een asbestverwijderingsbedrijf wél de verplichting stilleggingen en/of processen-verbaal van de Arbeidsinspectie te melden aan de Certificerende Instelling. In de praktijk wordt dit niet altijd gedaan, omdat veel stilleggingen niet te maken hebben met vezel-emissie, maar met andere arbeidsrisico s, zoals het ontbreken van doelmatige, valbeperkende maatregelen bij werken op hoogte. Certificerende Instellingen handhaven de laatste versie van BRL 5050 uit 1999, terwijl de Arbeidsinspectie controleert op basis van de Arbowet. Dit komt eenduidige handhaving niet ten goede. Tot nu vindt weinig tot geen afstemming plaats tussen CI s en de AI. Ook de regelgeving die per 1 maart 2006 van kracht werd, geeft hieraan geen verdere invulling. Knelpunt 4 Uitwisseling van informatie tussen Certificerende Instellingen (CI) en Arbeidsinspectie (AI). Het toezicht op het functioneren van de CI moet worden gelegd bij de overheid. De Minister stelt voorwaarden op voor de aanwijzing als Zelfstandig BestuursOrgaan (ZBO-status). De overgangsregeling zou uiterlijk 1 juli 2007 aflopen. In de nieuwe opzet is sprake van verplichte informatie-uitwisseling tussen CI - Aanvullende opleiding van auditoren op het onderwerp arbeidsrisico s. - Afstemming tussen CI en AI over belangrijke thema s. - In overleg tussen CI en AI opstellen van een projecttoetsingslijst. - Gezamenlijke inspecties door CI en AI. - Gele/rode kaarten-systeem invoeren en opstellen van sanctiebeleid. - Centrale registratie van overtredingen. - Het vormen van een auditor-pool. - Goede dossiervorming over afwijkende beslissingen van de CI s. Dit is echter géén pittoresk Oud-Hollands plaatje......maar asbest in de slechtste vorm, dat hier naar binnen wordt geblazen. Het onderzoek geeft aan dat uitwisseling van informatie tussen CI en AI een effectieve maatregel is, mits daaraan op de juiste wijze invulling wordt gegeven. Allereerst moet de juridische kant van de zaak worden geregeld. Als de partijen zo ver zijn, kan een landelijk meldpunt worden gebruikt om tekortkomingen per bedrijf en per DTA te melden. De input voor dit systeem komt van de AI en de CI. Jaarlijks kunnen zo gegevens worden gegenereerd die meer inzicht geven in de prestaties van gecertificeerde bedrijven en personen. Tegelijkertijd moet de opsporing van illegale praktijken waarbij asbest vrijkomt, meer aandacht krijgen. April 2008 I 23

5 Stichting Certificatie Asbest (SCA): - houder DTA en DAV certificaten. - meldingen CI en AI; - sanctiebeleid; - gele en rode kaarten. Certificerende instelling (CI): - houder 5050-certificaten; - inspecties; - gele en rode kaarten; - enz. Centraal Meldsysteem: Publiek deel: informatie over asbest - verplichtingen opdrachtgevers; - vragen, klachten enz. Beperkte toegang: CI - AI - SCA: - aan- en afmeldingen 5050; - status sloopvergunning enz. Besloten toegang: CI - AI - bevindingen AI en CI; - melding van illegale sloopwerkzaamheden; - klachten en verbetervoorstellen, enz. Gemeente: - status sloopvergunningen; - status 5052-inventarisatie; - enz. Arbeidsinspectie (AI): Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW): - meldingen CI en AI; - sanctiebeleid. Knelpunt 5 De persoonsgebonden certificering voor asbestsaneerders per 1 januari De minimumleeftijd voor personen die betrokken zijn bij de sanering van asbestbevattende materialen, is 18 jaar. Leidinggevenden moeten een geldig DTA-A certificaat bezitten. Tot 1 januari 2008 mochten asbestsaneerders intern worden opgeleid. In de praktijk blijkt dat veel asbestsaneerders niet precies weten waarmee ze bezig zijn en geen gedegen opleiding hebben gevolgd. Ook voert men in de praktijk werkzaamheden anders uit dan men in theorie heeft geleerd. Dit soort asbestsaneerders vormen een gevaar voor hun eigen veiligheid én die van anderen. De persoonsgebonden certificaatverplichting voor asbestsaneerders beschermt de asbestbranche tegen illegale werkers en goedkope (buitenlandse) krachten die niet op de hoogte zijn van de gevaren van asbest. - Sneller invoeren van de persoonsgebonden opleiding voor asbestsaneerders. - De certificaatverplichting opnemen in nieuwe BRL 5050 (SC-540). - Toezicht door DTA op leerling-asbestsaneerders. - Sanctiebeleid opstellen voor nalatige asbestsaneerders. Op basis van het onderzoek kan worden geconcludeerd dat de persoonsgebonden certificering voor asbestsaneerders een effectieve maatregel is, omdat dit de deskundigheid en daarmee de kwaliteit en veiligheid vergroot. Inmiddels moeten asbestsaneerders in het bezit zijn van een geldig certificaat Deskundig Asbestverwijderaar (DAV) conform de eisen van SC-520. Het lijkt erop dat veel bedrijven laat zijn begonnen met opleiden. Tevens hebben veel asbestsaneerders een taalprobleem. Ze zijn de Nederlandse taal schriftelijk niet voldoende machtig en het lukt hun niet voldoende multiple-choice vragen correct te beantwoorden. April 2008 I 24

6 Samenvatting en over-all conclusies Het onderzoek laat zien dat de nieuwe regelgeving weinig tot geen toegevoegde waarde heeft voor een veiliger asbestverwijderingsproces waarbij de veiligheid van medewerkers en derden vooropstaat. Het is zelfs zo dat sommige maatregelen een averecht effect hebben. Het ontduiken van de regels is zó interessant geworden, dat illegaal slopen van asbest winst oplevert. Dit heeft als gevolg dat de werkzaamheden dan niet met de benodigde voorzorgsmaatregelen worden uitgevoerd en er gevaar voor medewerkers en derden ontstaat. In het algemeen geldt dat in de asbestwetgeving de handhaving een cruciaal onderdeel vormt. Verschillende deskundigen geven aan dat effectieve handhaving staat of valt met eenduidige controles en een uniform sanctiebeleid. Zo lang dit niet goed is geregeld, zullen onnodige calamiteiten door asbestverwijderingswerkzaamheden plaatsvinden. Het inrichten van een centraal digitaal meldpunt kan, met inzet van moderne technieken, de oplossing voor diverse knelpunten vormen. Dit bevordert de uitwisseling van gegevens en kan aantonen waar zich ook andere knelpunten bevinden. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om informatie over slecht presterende bedrijven en personen, waardoor ook het treffen van sancties eenvoudiger wordt. Naast handhaving van de overeengekomen regels is de strikte toepassing van het nog nader vast te stellen sanctiebeleid essentieel voor het bereiken van een veiliger asbestverwijderingsproces. De toekomstige periodieke beoordeling van zowel bedrijf, DTA en asbestverwijderaar (in één checklist) zal een sterk positieve invloed hebben op de eigen verantwoordelijkheid van de DTA en de asbestsaneerder. De verschillende verbetervoorstellen zijn vervat in een model waarbij een asbestmeldpunt centraal staat. Naast een openbaar deel met informatie over asbestverwijdering is een afgeschermd deel bestemd voor informatie van Certificerende Instellingen en de Arbeidsinspectie. Uitwisseling van informatie tussen CI en AI kan een effectieve maatregel zijn, maar eerst moet de juridische kant van de zaak worden geregeld. Als de partijen zo ver zijn, kan een landelijk meldpunt worden gebruikt om tekortkomingen per bedrijf en per DTA te melden. De AI en CI leveren input voor dit systeem. Jaarlijks kunnen zo gegevens worden gegenereerd die meer inzicht geven in de prestaties van gecertificeerde bedrijven en personen. Het blijft belangrijk flink in te zetten op het opsporen van illegale praktijken waarbij asbest vrijkomt. De algemene conclusie luidt dat betere coördinatie van de informatie-uitwisseling tussen CI en AI van het grootste belang is en de meeste mogelijkheden biedt om een veiliger asbestverwijderingsproces te bereiken. Tot op heden is hieraan (te) weinig invulling gegeven. Hoopgevend is een recent bericht dat de Arbeidsinspectie haar aandacht gaat verleggen naar het op sporen van illegale asbestsloop en -transport. Projecten zullen primair worden gericht op de ketenbenadering en de samenwerking met andere inspectiediensten. April 2008 I 25