Colofon Aold Hoksebarge

Transcriptie

1

2 Colofon Aold Hoksebarge Uitgave: Adres: Openingstijden: Website: Ledenadministratie: Organisatie verspreiding Aold Hoksebarge: Contributie: Historische Kring Haaksbergen Verschijnt 5 x per jaar en wordt toegezonden aan de leden. Historisch Centrum Haaksbergen Souterrain gemeentehuis Markt HS Haaksbergen tel hist.centrum.hbg@hetnet.nl maandag uur; dinsdag uur; donderdag uur; vrijdag uur en op afspraak Klaas Faber, Karel Doormanstraat 17, 7482 B J Haaksbergen Harry Winkelman tel voor lidmaatschap en abonnement Aold Hoksebarge 18,- per jaar, te voldoen op Postbankrekening t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen. Bestuur: Wim Oltwater Jan van der Zanden Gerard Hofste op Bruinink Jan Slotman Caecil Waijerdink-Mentink Henny Slotman Henk Menkehors Carla van der Pol voorzitter secretaris vice-voorzitter, w.g. historisch onderzoek penningmeester Aold Hoksebarge interne zaken archief monumenten en archeologie algemene zaken tel tel tel tel tel tel tel tel Redactie: Medewerkers: Redactieadres: redactie: Druk: Frans de Lugt, Bert Otter, Hendrik Scholten en Caecil Waijerdink-Mentink. Henk Menkehorst (werkgroep monumenten en archeologie), Kees Muller (website), Jan van der Zanden (bestuurszaken en verenigingsnieuws)en Gerrit Wes (boekenrubriek en genealogie). Historische adviseurs: Fons Leferink, Jan Leppink en Eric Ooink. Tekstcorrector: Bram van Leeuwen. Aold Hoksebarge, Historische Kring, Markt HS Haaksbergen aoldhoksebarge@ziggo.nl Hassink Drukkers Haaksbergen ISSN: Oplage 1050 exemplaren Overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding 'Aold Hoksebarge, Historische Kring Haaksbergen'.

3 Inhoud jaargang 46, nummer Van het bestuur Wim Oltwater Verenigingsnieuws Jan van der Zanden Perfecte Landcarte van Overijssel Nico Spit vond in de bibliotheek in Rostock een bijzondere landkaart met daarop gedetailleerd de oude loop van de Buurserbeek/Schipbeek. > Coververhaal Van Onderrichter tot Hermandad Nu er een korps Nationale Politie is gevormd, is het onzeker of het bureau aan de Brink gehandhaafd blijft. Caecil Waijerdink- Mentink beschrijft in twee afleveringen de lange geschiedenis van de politie en het politiebureau in Haaksbergen. In dit nummer het eerste deel. > Wegwiezer Van zandpad tot Fazantstraat Eddie IJspeerd schrijft over de straat waar hij woont en die vijftig jaar geleden haar huidige naam kreeg. De link naar... Henk Menkehorst Hoksebargse sproake Bernard Ottink Genealogie Gerrit Wes De familie Ter Braak Overweegt u een schenking te doen aan de Historische Kring Haaksbergen? Onze Kring staat bij de Belastingdienst geregistreerd als algemeen nut beogende instelling met ANBI-nummer Hierdoor zijn schenkingen fiscaal aftrekbaar en dat geldt ook voor de contributie. Foto op de cover: Het politiebureau aan de Brink Foto Henk Krooshof Volgend nummer verschijnt op 18 februari. Sluitdatum kopij: 21 januari 3717

4 Het was een mooi jaar *door Wim Oltwater, voorzitter Voor u ligt de laatste AH van het jaar Een jaar waarin we het 1000ste lid van onze vereniging mochten begroeten. In oktober heeft een delegatie van ons bestuur een bezoek gebracht aan Niels Hartlief en zijn gezin, daar hij zich als 1000ste lid heeft laten inschrijven. Ik mocht hem namens de vereniging het boek van Dijkhuis aanbieden en een heerlijke taart met het getal 1000 er op. Voor zijn echtgenote was er een fleurig herfstboeket dat een plaats vond in haar atelier. Dat we nu zoveel leden hebben is natuurlijk erg prettig. Vooral als je je realiseert dat dit ook betekent dat er 1000 huishoudens lid zijn, daar een lidmaatschap geldt voor alle medegezinsleden (indien aanwezig). Uitgaande van een gemiddelde van 4 personen per huishouden, houdt dit in dat tenminste 4000 mensen ons blad in handen krijgen en het dan hopelijk ook lezen. Als bestuur zijn we er trots op om zoveel aanhangers te hebben. De afgelopen periode is er weer hard gewerkt aan diverse zaken. De leden van de taakgroep archeologie hebben hun schouders gezet onder het opknappen van een ruimte onder het bordes (achter het beeld van de 'vrouw van de vrede') zodat deze geschikt wordt als depot voor hun vondsten. We nemen aan dat deze ruimte een aanvulling vormt op de verzameling van producten, zaken, archieven en boeken die ons meer over onze geschiedenis kunnen vertellen. Heren en dame: hartelijk dank voor jullie inzet voor de vereniging! In de gemeenteraad van oktober viel helaas het doek voor het bankgebouw Jordaan aan de Blankenburg. Ondanks de inzet van velen heeft de raad anders beslist dan waar wij voor streden. De sloophamer zal een eind maken aan dit historische gebouw en gezicht van de buurt. We ziin echter verheugd dat de aannemer hier een appartementencomplex zal bouwen dat qua uiterlijk gelijk zal zijn aan de oorspronkelijke vorm zoals die in de jaren twintig van de vorige eeuw was. De gemeenteraad heeft daar om gevraagd, dus we vertrouwen erop dat we het gezicht dan ook terugkrijgen zoals we het gewend waren. Dat we zoveel kunnen betekenen voor de Haaksbergse gemeenschap is vooral te danken aan het werk van onze medewerkers en vrijwilligers. Doordat we dit jaar intensief contact hebben gezocht met deze groep en ook in kaart hebben gebracht welke werkzaamheden deze mensen verrichten, werd het ons nog beter duidelijk over welke aantallen vrijwilligers we spreken. Een vereniging als de onze kan niet zonder dit corps van werkers. Onze dank voor het vele werk dat jullie verricht hebben. Ik wens u veel leesplezier met deze uitgave. 3718

5 Verenigingsnieuws *samenstelling: Jan van der Zanden, secretaris Niels Hartlief 1000ste lid Historische Kring De Historische Kring heeft in oktober een mijlpaal bereikt: het duizendste lid! De gelukkige die deze eer te beurt viel was Niels Hartlief, beleidsmedewerker sport en cultuur bij de gemeente. Op 16 oktober toog een delegatie onder aanvoering van Kringvoorzitter Wim Oltwater naar huize Hartlief in de Fazantstraat om dit historische lid feestelijk binnen te halen. Hartlief, die in zijn werk en diverse verenigingsverbanden een geziene persoonlijkheid is, toonde zich zeer verguld met de warme verwelkoming. Hij kreeg het standaardwerk van Dijkhuis de "Taal van Haaksbergen". Dat ontlokte de geboren Winterswijker (1959) de reactie dat hij sinds kort op cursus zit om zich de Twentse sproake eigen te maken. Derhalve was hij blij met dit boek dat hij nog niet in zijn bezit had. Ook waren er bloemen voor zijn vrouw, kunstschilder Ida Hartlief. En er was een taart met daarop speciaal het getal 1000 gespoten. Op het duizendste lid heeft de Historische Kring ruim 2,5 jaar moeten wachten. Nummer 900, de heer Vreeling, werd ingeschreven in januari De jaren daarvoor was het helemaal hard gegaan met de groei, want in 2003 telde de vereniging nog maar 500 leden. Nummer 600, de heer Laarman, kwam in 2006, nummer 700, de heer Leerink, werd genoteerd in 2008 en de heer Tijink was in 2010 lid nummer 800. > Het echtpaar Hartlief ontving bij de verwelkoming als duizendste lid van de Historische Kring een boek, bloemen en een speciale taart. Rechts: voorzitter Wim Oltwater. Foto Kees Müller 3719

6 Verenigingsnieuws Monumentenprijs voor Los Hoes familie Fluttert Op de Open Monumentendag op 13 september is de Monumentenprijs 2013 uitgereikt aan de heer en mevrouw Fluttert. Zij ontvingen de onderscheiding van de gemeentelijke Monumentenraad uit handen van wethouder Jan-Herman Scholten voor de prachtige restauratie van het Los Hoes op hun Erve Brummelhoes. De plechtigheid had als afsluiting van de dag plaats in zalencentrum De Oude Molen. "Het Los Hoes van Erve Brummelhoes is als zodanig een van de laatste overgebleven boerderijen in Twente en Nederland. De huidige gebinten dateren uit ongeveer Bijzonder is dat ook de indeling intact is gebleven", zei de wethouder in zijn toespraak over de historie van dit monument. "De familie Fluttert was zich gelukkig heel erg bewust van de historische en culturele waarde van het Los Hoes. Daarom ging hen geen brug te ver om er voor te zorgen dat het pand in oude luister zou worden hersteld." De wethouder prees het jonge echtpaar voor het doorzettingsvermogen om alles rond te krijgen, inclusief de moeilijke financiële puzzel voor het verkrijgen van subsidies. De Open Monumentendag trof het dit jaar niet met het weer. Pas rond het middaguur trok Pluvius zich terug. Voor een aantal inschrijvers was dat jammer genoeg te laat om nog aan de fietstocht te beginnen langs de diverse panden die waren geselecteerd op het thema 'Macht en Pracht'. > Het gezin Fluttert met de oorkonde en links wethouder Jan-Herman Scholten. Foto Henk Krooshof 3720 Het Erve Brummelhuis Foto Kees Müller

7 Verenigingsnieuws Lezing Henrik de Groot over Oranje Rustig, maar vol passie vertelde 'onze' Henrik de Groot op 2 oktober in de Richtershof over de Oranjes. 'Onze' staat terecht tussen aanhalingstekens, want hij is lid van onze Kring en komt uit Haaksbergen. Vol warmte voor de Oranjes liep Henrik de geschiedenis van het vorstenhuis door. Eigenlijk had hij meer tijd nodig gehad om te vertellen wat er zoal achter de schermen plaatsvindt daar in Den Haag en Soestdijk. Veel Haaksbergenaren kennen Henrik de Groot (1947) als zoon van tandarts De Groot aan de Enschedesestraat. Henrik woont nu in Kats. Na aanvankelijk werkzaam te zijn geweest in de kunsteducatie en -publiciteit, werd hij adjunct-directeurvan de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Daar raakte hij betrokken bij tal van officiële evenementen. Later werd die betrokkenheid nog groter als chef van het Kabinet van de Burgemeester van de hofstad. Begin 1996 stapte Henrik de Groot over naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in de functie van hoofd Protocol en Externe Betrekkingen. Zijn inzichten en ervaringen op het terrein van de organisatie en realisatie van officiële evenementen bracht hij samen in het boek Protocol. Dat handboek verscheen in 2001 en wordt beschouwd als het standaardwerk op het gebied van evenementenorganisatie. Na het beëindigen van zijn functie op het ministerie is hij verbonden aan het Instituut Clingendael, de Politie Academie en de Haagse Hogeschool. Excursie naar Frenswegen en Lage *door Wim Oltwater Zaterdag 26 oktober vertrokken om u vanaf het busstation in Haaksbergen per bus 75 enthousiaste leden van de Historische Kring voor een excursie naar Nordhorn e.o. om daar het klooster van Frenswegen te bezichtigen en het plaatsje Lage te bezoeken. Naast de vele bezienswaardigheden in het klooster hebben we genoten van de Kaffee mit Kuchen. Daarna ging de reis verder naar het enkele kilometers verderop gelegen dorpje Lage. Hier hebben we onder begeleiding van een zeer deskundige gids het bezit van de Stichting Twickel bezocht. Na een herfsttoer door een kleurrijk noord-oost Twente waren we om uur weer terug in Haaksbergen. Bank Jordaan, terugblik en toekomstvisie *door Clemens Wentink Op 12 juni 2012 werd het onderzoeksrapport "Een herbestemming van het bankgebouw Bank Jordaan" gepubliceerd. In opdracht van de Historische Kring onderzochten 2 studenten bouwkunde van de Hogeschool Saxion de mogelijkheden voor hergebruik. De Historische Kring wilde met deze studie een eventueel hergebruik onderbouwen. Na publicatie kwam al snel een ondernemer met concrete plannen voor een daadwerkelijke herbestemming van het pand. Een andere ondernemer bleek een plan ontwikkeld te hebben voor sloop en nieuwbouw. De verdere ontwikkelingen zijn bekend. Op 25 september koos de raad voor sloop en nieuwbouw. > De Bank Jordaan in 1933, nog zonder de gestucte buitenmuren. Archieffoto HKH 3721

8 Verenigingsnieuws Het is duidelijk dat de Historische Kring teleurgesteld is over de afloop van deze discussie. Hergebruik van het pand was technisch zeker mogelijk geweest en heeft historisch gezien de voorkeur van de Historische Kring boven nieuwbouw, zeker gezien de authentieke sfeer van de Ruisschenborg. Voor het eerst heeft een brede discussie plaatsgevonden over een pand dat op de nominatie stond om gesloopt te worden en zijn de mogelijkheden sloop of hergebruik tegen elkaar afgewogen. Gelukkig biedt de uiteindelijke beslissing van de gemeenteraad een goede mogelijkheid voor nieuwbouw in een historische stijl, waardoor de sfeer van deze locatie gewaarborgd kan worden. De eerste contacten met de architect bieden mogelijkheden voor een pand dat herinneringen oproept aan de oude bank. Bovendien is het dan mogelijk de geschiedenis van het pand een plaats te geven in de entree van het gebouw. De Historische Kring zal zich inzetten voor een dergelijke oplossing. Veel bezoekers op filmavond in Streekweek Donderdagavond 7 november kwamen zo'n 200 bezoekers naar theater De Kappen om oude films over Haaksbergen te bekijken. De Historische Kring had deze avond georganiseerd onder de titel "Immaterieel erfgoed en Noaberschap". Kees Muller had in de afgelopen maanden veel mensen direct en indirect benaderd om zo opnames van vroeger te verzamelen. Van die beelden maakte hij een prachtige collage voor deze bijzondere avond. Het dorp Haaksbergen werd getoond tijdens diverse festiviteiten, de Veldmaat kwam royaal aan bod, de Hoeve toonde het 75-jarig bestaan van de parochie en Buurse liet nog eens zien hoe een boerenbruiloft vroeger werd gevierd. In de foyer had Henk Kroosrrof een expositie ingericht met historische foto's. Al met al een zeer geslaagde avond* Oude klassenfoto's tijdens kerstmarkt Tijdens de kerstmarkt op zondag 15 december kan de bezoeker in het Historische Centrum aan de Markt klassenfoto's en schoolfoto's uit vroegere jaren bekijken. De jaren zestig, zeventig en tachtig van de vorige eeuw zijn ruimschoots vertegenwoordigd. Soms van scholen en schooltjes die niet meer bestaan of een andere naam hebben gekregen. Iedereen is die zondag tijdens de kerstmarkt van harte welkom in ons Historisch Centrum, lid of geen lid. En de koffie staat natuurlijk klaar. 3722

9 Verenigingsnieuws Boekenrubriek *door Gerrit Wes In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we ook nu weer de gulle gevers van harte willen bedanken: NVVH Ned.Vereniging van Huisvrouwen: 2 dozen met diverse artikelen, w.o. fotoalbums. Hist. Archief Eibergen: Nota centrum Haaksbergen - Struktuurplan van de kern van Haaksbergen. Heimatverein Ahaus: Fotobuch Ahaus Stadtzentrum in Weihnachtsstimmung. Siso code: AHAUS FOTO. Een mooi fotoboek zonder tekst, A4-formaat, 22 pagina's met kleurenfoto's gemaakt door Helmut Wilp in het centrum van Ahaus in kerstsfeer. Mevr. F.M. Dilg-ten Bruggencate: Geschiedkundige Aantekeningen op de Havezathen van Twenthe. D. Bouwman: Besluiten concilie van Trente. Siso code CONC. Mevr. R. v.d. Kuil: bidprentjes. Mevr. Wilbrink-Dieperink: Tafelkleed fa. Jordaan (had haar grootvader gekregen). Mevr. H. Gerrits: boeken: Aku-Aku en de KonTiki Expeditie, beide van Thor Heyerdahl. Boeken: Die Alpen in Farben en Toeristische Atlas van Nederland. Boek: Schaduw over de Andes en Textielstempel (Richtersbleek). H. Molenveld: Vijftig jaren N.V. Aannemersbedrijf J. van Egteren en Zn Siso code EGTE GF. J. Koenderink: foto (ansicht) jubileum Gerard ter Braak als melkboer op 't Kempke. Fam. Grefte, Hengevelde: diverse boeken, archiefstukken en bidprentjes. J. Brummelhuis: diverse foto's. A. Bekkenkamp: Hervormde Gemeente Ootmarsum Siso code OVER OOTM MORS. Onder deze code liggen er nu al 9 boeken met andere onderwerpen in onze bibliotheek. Het boek is uitvoerig geschreven door de heren Morshuis, Oude Elberink en Bolscher. A4-formaat, gebonden en 405 pagina's. Erven A.Luttikholt - Temmink: 6 schriften met geschreven studiemateriaal tijdens de opleiding van Anna Temmink aan de huishoudschool in Haaksbergen in de jaren dertig. J. Slotman: 8 boeken. G. Wes: Stadverbranden. Siso code OVER ENSC BUUR. Formaat A5. Hierin beschrijft Joh. Buursink precies 100 jaar later op 82 pagina's, hoe om uur op woensdag 7 mei 1862 de grote stadsbrand in Enschede in de Kalanderstraat begon, waarna hij over uur schrijft: Enschede is verwoest. Daarover een uitvoerig verhaal zonder foto's, nu 151 jaar later. Schoolmuseum Ahaus: De Practische Breimethode voor de school en 't huisgezin deel II. Siso code JOUW. Uitgegeven in Formaat A5, 225 pag. H.H. Nijhof: 3 boeken m.b.t. de Historie van Haaksbergen. Dhr. H. Hilderink: 2 dozen met boeken uit de nalatenschap van oud-wethouder Hendrik Hilderink. Mevr. P. Rietman: Monogrammen van de familie Dievelaar. Dhr. W.H. Willink: 14 boeken over diverse onderwerpen.

10 Verenigingsnieuws Aanschaffingen Beatrix tussen de Twentenaren. Siso code 938 TWEN FOTO. Boek met harde omslag en op bijna alle 96 pagina's één of meerdere foto's met personen in Twente en daarbij de voormalige Koningin Beatrix als middelpunt in de periode tussen 1951 en Samenstelling en tekst Carlo ter Ellen en Frans de Lugt. Uitgave: De Twentse Courant Tubantia. Heren op het land. Buitenplaatsen van Twentse textielfabrikanten. Siso code 938 TWEN DAMM. Auteur en eindredactie: Mascha van Damme. Uitgever: Waanders. Gebonden boek met harde omslag, 208 pagina's met veelal kleurenfoto's van buitenplaatsen van textielfamilies in Twente. Deze gebouwen komen vaak voort uit een herenkamer of een theekoepel bij een boerderij, die daarna werd vergroot tot een fabrikantenvilla, vaak met parkachtige aanleg, vooral in de 19e eeuw. Ook staat een aantal personen uit fabrikantenfamilies op de foto's. Achter de muziek aan De geschiedenis van honderd jaar muziekvereniging Crescendo Rekken. Siso code GELD REKK CRES. 120 pag. tekst met veel foto's. Tekst en samenstelling: Henk Sieben en vele naaste medewerkers. Het boek is gepresenteerd op 2 maart 2013, de dag van het jubileum. Jösners Töns vetällt. Siso code VRED HEIM N.o 88 in de serie boeken uitgegeven door de Heimatverein uit Vreden. Geschreven in de Duitse taal. 160 pag. Harde groene omslag. Nieuwe leden Dhr. H. ten Asbroek, Herman van der Haarstraat 29, HAAKSBERGEN Dhr. H. Asbroek, Schoolkaterdijk 33, HAAKSBERGEN Mw. J.A. Bastiaan-Jansen, Marthalaan 15-14, ENSCHEDE Dhr. J. Boudrie, Twijnerstraat 33, HAAKSBERGEN Dhr. G.J. Bouwman, Pijperstraat 11, HAAKSBERGEN Mw. A. ten Brinke, Nijenkerckestraat 42, HAAKSBERGEN Dhr. C.H.M. Deursen, Jacob van Ruysdaelstraat 25, HAAKSBERGEN Dhr. H.W.J. Geurink, Hengelosestraat 50, HAAKSBERGEN Dhr. H. ten Hag, Arturo Toscaninistraat 26, HENGELO Dhr. N. Hartlief, Fazantstraat 76, HAAKSBERGEN Dhr. H.M.M, van der Kuil, Hondelink 166, HAAKSBERGEN Dhr. M. Kuipers, Mozartstraat 138, HAAKSBERGEN Mw. J. van der Laag, Hondelink 9, HAAKSBERGEN Dhr. B. Leferink, Voordtweg 14, HAAKSBERGEN Dhr. H. te Lintelo, Pioenroosstraat 1, ROSMALEN Dhr. E.J. Meddeler, Mr. Eenhuisstraat 31, HAAKSBERGEN Mw. M. Ooink-Rouhof, Eibergsestraat 31, HAAKSBERGEN Dhr. J.H. van de Stadt, de Voskamp 14, HAAKSBERGEN Dhr. H.J.B. Waanders, Frans Halsstraat 18, HAAKSBERGEN Mw. B.G.M. Wijlens, Veld materstraat 61, HAAKSBERGEN Dhr. J.H. Wilens, Klaverkamp 22, HAAKSBERGEN 3724

11 l Perfecte Landcarte van Overijssel in museum van Rostock *doornicos P it Een landkaart heeft een functie; het kan zijn dat iemand zijn gebied wil vastleggen, het kan ook zijn dat iemand de weg wil kennen in een gebied of plaats. Zo zijn er militaire kaarten en er zijn kaarten om een gebied vast te leggen. Nico Spit, lid van de werkgroep monumenten en archeologie, vond in het Historisch Museum van Rostock een bijzondere kaart uit 1648 met daarop de gedetailleerde loop van de Buurserbeek-Schipbeek. De maker van een kaart moest vakkundig werk leveren, want de belangen waren groot. En een kaart had waarde omdat het altijd om zaken ging als landbezit of oorlogvoeren. Het uitgeven van een kaart was een lucratieve bezigheid. Veel oude kaarten van Overijssel zijn dan ook kopieën van eerdere kaarten. Bij het onderzoeken hiervan is het van belang de cartograaf te vinden, die als eerste onafhankelijk een gebied in kaart heeft gebracht. De eerste belangrijke landkaart was van Jacob van Deventer, die de noordelijke provincies (dus ook Overijssel) op één kaart heeft getekend. > Het gebouw Michaeliskloster van de Universiteitsbibliotheek Rostock waar de landkaart werd aangetroffen. Foto UB-Rostock 3725

12 Deze kaart is door meerdere cartografen als voorbeeld gebruikt. Toen Van Deventer het niet bestaande Westerhesselen in de buurt van Oosterhesselen op de kaart zette, werd dit in de latere kaarten domweg overgenomen. In Twente verscheen in de buurt van Beckum het huis/havezate Ray, ook meermalen gekopieerd. Onduidelijk is waar dit op gebaseerd is. In 1639 besloten de Staten van Overijssel "een betere ende perfecte lantcarte van dese provintie van Overijssel ende derselver limiten" te laten maken door Nicolaas ten Have. Deze conrector aan de Latijnse school had zich tijdens zijn studie met de geografie en geometrie beziggehouden. Hij heeft Overijssel in vijf jaar opgemeten door over de provincie een driehoeksnet te construeren, waarmee hij op papier alle kerktorens en heuveltoppen met elkaar verbond en dit uittekende. Hij tekende hierbij ook de lengte en breedtegraden en heeft hiermee een kaart gemaakt van uitzonderlijk hoge kwaliteit. Tot in de negentiende eeuw diende de kaart nog als basis voor de toen uitgegeven gemeentekaarten. Zijn kaart werd als landkaart gedrukt in groot formaat. Als basis dienden vier koperplaten met de afmetingen 85 cm x 1.05 m met een schaal van ongeveer 1 : 100. Aan het eind van 1647 was de kaart klaar en een jaar later werd die gedrukt en als wandkaart uitgegeven. Er zijn meerdere drukken van deze kaart geweest; latere drukken hadden een kleiner formaat. Van de grote kaarten zijn alleen de kaarten in drie reuzenatlassen bewaard gebleven. Deze atlassen liggen in Berlijn, Londen en Rostock en zijn gedrukt met de originele grote koperplaten. Bijzonder is de gedetailleerde loop van de Buurserbeek-Schipbeek, waarbij deze loop is getekend zoals dief)as later is gerealiseerd. De Historisch Kring Haaksbergen is bezig de kaart uit de atlas van Rostock digitaal te verkrijgen in een hoge resolutie. De kaart is daar afgedrukt met afbeeldingen van steden en omschrijvingen langs de rand. Hij is ingebonden in "Der Rostocker Grosse Atlas", die 1,66 m hoog is en opengeslagen 2,04 m breed, ingebonden in eikenhouten kaft met leer bekleed en met opgelegde koperen sloten. De atlas is door de Mecklenburgse hertog Christian Louis l in 1664 gekocht voor 750 goudducaten, een uitzonderlijk hoog bedrag. Omdat we hier een van de drie oudste afdrukken van de Ten Have-kaart hebben met groot historisch belang, is de Historische Kring bezig met de universiteit van Rostock om deze landkaart digitaal te verkrijgen. Onlangs is er een boekje verschenen waarin deze kaart wordt behandeld. Een exemplaar is te vinden in onze bibliotheek. 3726

13 l Van onderrichter tot hermandad De politie in Haaksbergen door de eeuwen heen (1) *door Caecil Waijerdink-Mentink De vorming van een Nationale Politie heeft tot gevolg dat een aantal kleinere politiebureaus zal worden gesloten. In Haaksbergen verhuist de politie mogelijk van het bestaande bureau naar het gemeentekantoor. Voor de redactie van Aold Hoksebarge reden om in twee afleveringen de historie van de politie in onze gemeente te belichten. De zorg voor het handhaven van orde en gezag is al honderden jaren een taak van de politie. Vroeger gebruikte men niet het woord politie, maar sprak men van ambts- of gerichtsdienaren en tot in de Franse tijd werden zij in Twente onderrichters genoemd. De functie van onderrichter omvatte meer dan die van de politieagent van tegenwoordig. Hij moest bijvoorbeeld ook dagvaardingen bezorgen, pachters en hypotheken opzeggen en beslag leggen op roerende en onroerende goederen. Ook Haaksbergen kende eeuwenlang onderrichters. De oudst bekende is Johan Verver. Eigenlijk heette hij Johan ter Steenberg, maar zijn vader werd altijd Verver genoemd omdat hij blauwverver was. Zijn zoon Berndt legde in 1649 samen met Klaas Braam in Buurse de ambtseed af. Naast de onderrichter waren er armenjagers en nachtwakers. De armenjager werd in Haaksbergen voor het eerst genoemd in 1723, namelijk Gerrit Clomp. Zijn taak was om armlastige vreemdelingen buiten het gericht Haaksbergen te houden.* Een naghtwaker zorgde 's nachts voor de bewaking in het dorp. Hij fungeerde ook als dorpsomroeper. Met zijn klepper in de hand trok hij elk uur door de verlaten straten in het dorp. In 1919 werd de functie van nachtwaker afgeschaft. De laatste nachtwaker was Gradus Leferink, alias Poet'n Graads, die op 14 februari 1919 eervol ontslag kreeg. In 1811 kreeg de gemeente Haaksbergen officieel veldwachters. Dit waren Johannes Brandau, 55 jaar, ambtsdienaar en voormalig soldaat en Frederik Amelong (of Amelonsen), 56 jaar, koninklijk jager en voormalig soldaat. Gemeenteveldwachters hadden alleen bevoegdheid binnen de eigen gemeente en daarom werden zij ook vaak aangesteld als onbezoldigd rijksveldwachter. Sinds ongeveer 1850 kende Haaksbergen ook rijksveldwachters. De meesten bleven maar enkele jaren. Aanvankelijk was er één 'rijks', maar na de Eerste Wereldoorlog kwamen er twee: één voor het dorp en omgeving en één voor Buurse/Rutbeek. Behalve rijksveldwachter waren zij ook jachtopziener. Stropers hadden altijd mot met de veldwachters. Talrijke verhalen doen daarover de ronde. Onderkomen Pas in 1844 kreeg de politie in Haaksbergen een eigen onderkomen. Eind 1840 was er sprake van dat er een onderofficier en drie marechaussees-te-voet geplaatst zouden worden. Dit in verband met relletjes bij de markeverdeling in Haaksbergen en Hones. 3727

14 3728 De gemeente moest een 'lokaal voor kazernering' beschikbaar stellen. Het is niet bekend of er toen daadwerkelijk marechaussees gestationeerd werden. Wel werd in die jaren de oude school aan de straat waar nu het busstation is, verbouwd tot woning voor veldwachter Jan te Kiefte en een bewaarplaats voor gevangenen. Kosten: 515,75 gulden.

15 > Het gebouw met het torentje is het gemeentehuis uit Hierin kreeg de politie in Haaksbergen haar onderkomen. Onder de trappen was een cel ingericht. Uiterst rechts is nog een stukje zichtbaar van het huidige restaurant Notarishoes. Op de plaats van de tussengele-gen panden staat nu de raadzaal. Archieffoto HKH 3729

16 3730 Naast zijn gewone werk had Te Kiefte ook van doen met de ijk en herijk van maten en gewichten. Voor 1900 bestond de relatie tussen de gemeente en de politie uit de aanwezigheid van één cel, terwijl de administratie veelal werd afgehandeld door de burgemeester op zijn kantoor. De veldwachters maakten hun processen-verbaal thuis op. De gemeenteveldwachters en enkele leden van de rijksveldwacht ressorteerden onder een districtscommandant uit Enschede. Op gezette tijden moesten de veldwachters een bezoekje brengen aan bewoners in het buitengebied om 'het boekje te laten tekenen'. Dit was een controlemaatregel waaruit bleek dat het uitgestrekte surveillancegebied ook daadwerkelijk bezocht was. Dit gebeurde te voet en in latere jaren per fiets. Met de komst in 1881 van het nieuwe gemeentehuis aan de Markt, op dezelfde plek waar Haaksbergen vanaf 1830 een gemeentehuis plus burgerwoning had, kreeg ook de politie een beter onderkomen. De onder de trappen gelegen cellen waren echter niet van dusdanige constructie dat dit een waarborg was voor efficiënte bewaring, want er kon gemakkelijk ontsnapt worden. Tot 1920 waren alle rijksveldwachters in het dorp gestationeerd. Vanaf dat jaar kreeg Buurse een eigen veldwachter. De eerste was Krijn van Houten;die werd opgevolgd door Doede de Vries. In de zomer van 1921 verhuisde het gemeentehuis naar de voormalige villa van de familie Wisselink aan de Oostenstraat (Jhr. von Heijdenstraat), op de plek waar tot twee jaar geleden het postkantoor stond, nu een appartementencomplex. Ook de rijkspolitie verhuisde naar dit pand. De tegenover de villa gelegen woning met de daarnaast gelegen garage van de familie Wisselink was in 1920 aangekocht door de gemeente voor respectievelijk en gulden. De garage werd verbouwd tot twee arrestatiecellen met aan de achterkant een brandspuitenhuisje. Helaas bleken ook deze geen garantie tegen uitbraak. Zo kon op een nacht een gevangene ontsnappen door eenvoudig het dak op te tillen.bij het uitbreken van de ^ Het tijdelijke bureau van de politie op de Tweede Wereldoorlog telde Nederland ca. bovenverdieping van het uit 1892 daterende man gemeentepolitie,rijks- en postkantoor op de hoek Spoorstraat/ Poststeeg. gemeenteveldwachters en ca man Archieffoto HKH marechaussee. De Nederlandse politie werd ondergeschikt aan de Duitse bezetter. De twee mensen van de gemeentepolitie in Haaksbergen, Anton Spikker en Herman Lucas, kregen in 1941 een kamertje in het nieuwe gemeentehuis aan de Markt. Het verhoren van verdachten gebeurde door ruimtegebrek vaak in de raadzaal. Begin 1943 werd de politie ondergebracht in het zogenaamde Directoraat-

17 Generaal van Politie en werden de Haaksbergse veldwachters officieel marechaussees. Hoewel Haaksbergen al vanaf het begin van de oorlog een groepsmarechaussee kende, vormde deze pas vanaf 24 juli 1948 een eigen Haaksbergse brigade. Die kreeg een eigen kazerne van voormalige arbeidsdienstbarakken (uit Eibergen) aan de Koningin Wilhelminastraat 29, de huidige Irenesingel. Eén barak deed dienst als kazerne en garage. In de tweede woonden gezinnen van de brigadestaf. Daarnaast was er een cellengebouw dat in tegenstelling tot de barakken geheel uit steen bestond. In 1964 werd aan de Irenesingel 23 een andere» De voormalige woning van de burgemeester op de hoek van huisvesting gebouwd door de Sterrebosstraat en Oostenstraat (nu Jhr. von Heijdenstraat) de firma Van der Graven uit bood van 1921 tot 1941 huisvesting aan de politie. De grote Lonneker. De nieuwe kazerne boom staat er nog steeds. Archieffoto HKH werd ook ingericht als Rode Kruis-post. In 1973 werd deze brigade opgeheven en werden de taken door Brigade Oldenzaal overgenomen. Na de oorlog werden de gemeentelijke politiekorpsen in kleinere gemeenten niet hersteld, maar samen met de voormalige rijksveldwachters ondergebracht in een nieuwe organisatie: de Rijkspolitie. St. Isidorushoeve kreeg in 1951 zijn eerste politiepost. Als postcomfiandant werd de wachtmeester 1e klas J. Zeelenberg benoemd. De jaren daarvoor was hij gestationeerd in Buurse. Hij nam zijn intrek in een woning aan de Goorsestraat. Vanaf 9 april 1953 tot 17 december 1959 had de politie haar onderkomen op de eerste verdieping van het uit 1892 daterende voormalige postkantoor op de hoek Spoorstraat/Poststeeg, nu Schoonenberg Hoorcomfort. In maart 1959werd de bouwvan een nieuw politiebureau aanbesteed. Het zou komen te staan aan de Sterrebosstraat/ Julianastraat. Het werd gebouwd onder architectuur van J.H. Sluymer en de bouw werd gegund aan de Fa. J.Th. ter Huurne voor een bedrag van ,- gulden. Het nieuwe gebouw bestond uit twee dienstwoningen, een garage, een rijwielberging, twee cellen en daarnaast ruimte voor 14 personen. De opening werd verricht door burgemeester Eenhuis. Te klein "De politie zoekt het hogerop", kopte de krant in 1972 toen de mensen van de Bouwonderneming Haaksbergen N.V. druk bezig waren om het politiebureau uit te breiden met een verdieping en een zolderruimte. In verband met de ingrijpende verbouwing verhuisde het korps tijdelijk naar het toen leegstaande magazijn van de voormalige textielfabriek van D. Jordaan en Zonen. In juli van dat jaar werd het bureau officieel geopend door burgemeester Stadhouders. Dat was later dan verwacht, want omdat de PTT de speciale telefoontoestellen niet in voorraad had, kon het gebouw lange tijd niet 3731

18 gebruikt worden door de 18 mensen die er gevestigd moesten worden.in 1986 werd er wederom verbouwd, maar toch bleef de vraag naar meer ruimte. Het woonhuis was er dan wel bijgetrokken, maar de ruimte kon niet logisch ingedeeld worden. In principe wilde de gemeente de bouwkosten voor een nieuw politiebureau in Haaksbergen voorschieten, wanneer tenminste met de Rijksgebouwendienst overeenstemming kon worden bereikt over de verkoop van de ondergrond van het toenmalige politiebureau. Maar een aantal bureaus in de regio was er slechter aan toe en volgens de woordvoerder van het district Zwolle, waar Haaksbergen onder ressorteerde, was het bureau in Haaksbergen zo slecht nog niet. Toenmalig korpscommandant A. Rensen was het daar uiteraard niet mee eens. De Rijksgebouwendienst hield steeds de boot af. Toch kwam Haaksbergen uiteindelijk op de prioriteitenlijst en kreeg het van de districtsleiding Overijssel gulden om het bureau op te knappen. Maar dat zou anders lopen. De gemeente besloot om hettoenmalige politiebureau en de woning van het rijk te kopen, plus de omliggende grond. Na sloop zou de grond worden verkocht aan een projectontwikkelaar. Die moest een nieuw bureau bouwen dat door de Rijksgebouwendienst zou worden gehuurd. Het nieuwbouwplan kwam begin 1990 rond. De vraag was echter: komt het aan de Zeedijk of op de oude plek van het bureau aan de Julianastraat/Sterrebosstraat? De Haaksbergse politiek Ontsnapping De krant uit 1921 maakte melding van meerdere ontsnappingen uit de cel onder de trappen van het gemeentehuis. De politie stond vrijwel machteloos, tenzij zij de cel dag en nacht bewaakten. Een zekere J.L. die uitbrak, schijnt hulp van buitenaf gehad te hebben in de vorm van gereedschap waarmee hij een gat in de muur kon maken en het traliewerk voor de deur kon buigen, om vervolgens te ontsnappen. Een maand later probeerde een andere arrestant hetzelfde kunstje, maar hij werkte de voor hem verkeerde kant uit en kwam in het kolenhok terecht, waarna hij geboeid werd, zodat hij niet weer kon ontsnappen was het hierover niet eens. Uiteindelijk kwam het nieuwe onderkomen, met een oppervlakte van 500m3, op de oude plek. Een gebouw in Drachten stond model voor de royale vestiging, die gebouwd werd door aannemer/ eigenaar Wijlens. Achteraf bezien was Haaksbergen net op tijd geweest met de nieuwbouw. Als het toen niet was doorgegaan zou de situatie meegenomen zijn in een regionaal programma voor huisvesting en was de bouw waarschijnlijk anders uitgevallen. Het oude pand werd met de grond gelijk gemaakt. Het korps verhuisde tijdelijk naar de oude Bonifatiusschool aan de Veldmaterstraat. Het onderdeel 'verbindingen' bleef tijdens de bouwwerkzaamheden gevestigd in een van de woningen aan de Sterrebosstraat. Op 29 november 1991, twee maanden eerder dan verwacht, was het zover dat oud-burgemeester en toenmalig staatssecretaris drs. J.D. Gabor het nieuwe politiebureau kon openen. Volgens korpschef Stuit was men met het nieuwe onderkomen met o.m. 15 kamers, garages, werkplaats, speciale ruimte voor in beslag genomen fietsen en een aparte bloed proef kamer, "klaar voor de toekomst". (Deel 2 volgt in het eerste nummer van 2014). Bronnen: Historie van Haaksbergen deel 3 Haaksbergen voor en na 1188 Krantenarchief Historische Kring Met dank aan E. Stuit, oud-politiechef Haaksbergen

19 Wegwiezer: Van zandpad tot Fazantstraat *door Eddie IJSPeerd Het is dit jaar precies 50 jaar geleden dat de Fazantstraat haar naam kreeg. Dat gebeurde in het kader van de omvangrijke nieuwbouwplannen in de gebieden Veldmaat II en Veldmaat III. De huidige Fazantstraat loopt van de Lijsterstraat tot de Enschedesestraat. Dat was vroeger anders: toen heette het grootste deel Oude Boekeloseweg. De Oude Boekeloseweg werd opgesplitst en vanaf de Veldmaterstraat omgedoopt in Nachtegaalstraat en Fazantstraat. En er werd een kort stukje zandpad (in de huidige situatie gelegen tussen de Wiedenbroeksingel en de Lijsterstraat) bij de Fazantstraat getrokken. Over dit stukje straat gaat het in deze Wegwiezer. Op 5 februari 1963 stuurt W.H. Braakhuis, de directeur van gemeentewerken, een ambtelijk stuk naar het college van B & W. Hij schrijft dat binnen afzienbare tijd de stratenaanleg in de nieuwbouwplannen Veldmaat II en III zal gaan beginnen. Derhalve vindt hij het gewenst om over te gaan tot de vaststelling van straatnamen in het gebied. Verderop in het stuk lezen we: "Nu Haaksbergen geleidelijk aan uitgroeit tot een plaats met een > Fazantstraat van Wiedenbroeksingel tot dusdanige hoeveelheid straten, dat Lijsterstraat Foto Kees Benink het voor het publiek moeilijk is elke straat te onthouden, menen wij dat een systeem aangehouden dient te worden bij de benaming." Hij doet een voorstel: in 1958 heeft de Lijsterstraat haar naam gekregen. Om op deze naam verder te borduren zou er een "vogelbuurt" in het leven geroepen kunnen worden. B & W beslissen positief over dit voorstel en sturen op 15 februari 1963 het plan naar de gemeenteraad. Enigszins curieus is de volgende zinsnede in het voorstel: "Aangezien het ons niet mogelijk is gebleken voldoende historische namen te vinden (sic!), menen wij dat het gewenst is hetzelfde systeem aan te houden..." De gemeenteraad komt op 22 maart 1963 bijeen en behandelt het voorstel om de namen te ontlenen aan de vogelwereld. Aldus wordt besloten. De Fazantstraat heeft haar naam gekregen! 3733

20 ^ Luchtfoto uit 1963 van het gebied Lijsterstraat-Nachtegaalstraat-Wiedenbroeksingel-Geukerdijk Collectie Eddie IJspeerd De situatie in 1963 Op een luchtfoto uit 1963 wordt fraai het gebied in beeld gebracht dat is omsloten door de Lijsterstraat, Nacht^gaalstraat, Wiedenbroeksingel en de Geukerdijk. Rechts onderaan in de hoek zijn duidelijk de Weertseriet en de Lijsterstraat te herkennen. De Ludgerusschool met het grote speelplein is gelegen aan de Lijsterstraat hoek Fazantstraat. Deze straat is dan nog een zandpad. De Oude Boekeloseweg loopt van middenrechts naar linksboven door het gebied. Aan deze weg staat aan de rechterkant het huis waar Gerhard te Tije (Tipgeit) gewoond heeft. Het gedeelte van de Oude Boekeloseweg tussen de Lijsterstraat en de Wiedenbroeksingel hield in 1963 op te bestaan. Het werd onderdeel van het woningbouwgebied. Op de plek van de bebouwing Lijsterstraat hoek voormalige Oude Boekeloseweg woonde vroeger Johannes Lankheet. De Nachtegaalstraat (in de volkmond 'n Diek genoemd) is in 1963 ook nog een zandpad. Aan dit pad herkennen we vanaf de Lijsterstraat aan de rechterkant eerst een viertal huizen (momenteel Nachtegaalstraat ). Vervolgens staat aan de linkerkant de boerderij van Cornelis Westendorp (huidige plek: Nachtegaalstraat 102) en aan de overkant van het zandpad de boerderij waar Johannes Christianus Westendorp gewoond heeft. Van deze bebouwing is niets meer over. Alles is afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw. Alleen de vier huizen aan de Nachtegaalstraat staan er nog. Op de plek waar Tipgeit woonde (nu Nachtegaalstraat 120) is enige jaren geleden een fraai nieuw huis gebouwd. Waar het huis van Johannes Lankheet stond, staat nu aan de Lijsterstraat een blok van twee woonhuizen In de lokale pers van 14 september 1965 staat een artikel met de kop: Haaksbergen is binnen het jaar 365 huizen rijker. Het betreft hier huizen voor o.m. de Vogelbuurt. Er wordt dan ook al

21 gesproken van "HLJCO systeembouw huizen". Bij HUCO-woningen wordt gebruikgemaakt van een staalskelet waarop en waaromheen prefabwanden, gevelelementen e.d. worden gemonteerd. Hierdoor is een arbeidsbesparing van wel 50% te bereiken terwijl de kwaliteit en het uiterlijk er zeker niet op achteruit gaan. De bouwmethode is ontwikkeld door bouwbedrijf J.Th. ter Huurne en bureau voor architectuur H.Q.M. Michon en J.A. Scholten, met technische adviezen van Ratiobouw en Stichting Centrum "Bouwen in Staal" en met economische adviezen van het Raadgevend Bureau ir. B.W. Berenschot * December 1968: bouwput Fazantstraat Foto Eddie IJspeerd *-Het kunstwerk FAZANTASIA Foto Eddie IJspeerd N.V. te Hengelo. De woningen worden gebouwd door Ter Huurne. In 1968 verschijnt in de regionale kranten een artikel waarin aangekondigd wordt dat bouwbureau Twents-Gelderse Industrie in de Veldmaat (o.m. aan de Fazantstraat) 35 HUCO-woningen laat bouwen. Vrijwel gelijktijdig plaatst makelaarskantoor RW. Zijlstra uit Enschede advertenties met de titel "10 ruime woonhuizen aan de Fazantstraat/Lijsterstraat". De koopprijzen schommelen rond de gulden. Met de bouw van de HUCO-woningen wordt eind 1968 begonnen. Ze komen in de loop van 1969 gereed, waarna de eerste bewoners in hun nieuwe woning trekken. De Zijlstra-woningen zijn dan nog in aanbouw; zij komen in 1970 gereed voor bewoning. Kunstwerk Het spreekt vanzelf dat 50 jaar naamgeving van de Fazantstraat niet ongemerkt voorbij mocht gaan! Na enig brainstormen kwam het idee om een kunstwerk te plaatsen dat aan dit feit herinnert. Kunstenares Ida Hartlief (bewoonster van de straat) schilderde een viertal fazantkoppen op een steenschot paneel. Het zijn een goudfazant, een bosfazant, een blauwe oorfazant en een Lady Amhurstfazant. Op 12 oktober 2013 is dit kunstwerk met de naam FAZANTASIA, feestelijk in de straat geplaatst. Ook is toen een tijdcapsule begraven met voorwerpen die vandaag de dag heel gewoon gevonden worden, maar die over 100 jaar hopeloos ouderwets zullen zijn. In de capsule zit een USB-stick met een oorkonde, een verhaal over de historie van de straat en met foto's van de festiviteiten rond 50 jaar naamgeving. Op die manier willen we het verleden en het heden van de straat doorgeven naar de verre toekomst! 3735

22 De link naar... *door Henk Menkehorst Rubriek over interessante internetwebsites. Mail ze door naar graag voorzien van een toelichting. Uit de ingezonden adressen wordt een keuze gemaakt voor plaatsing in Aold Hoksebarge. Deze keer weer een aantal websites die de moeite waard zijn. Als eerste de site Daarop vindt u historische informatie over elke plek in Nederland en krijg je direct toegang tot een groot aantal plaatsgebonden collecties van Nederlandse erfgoedinstellingen. Linksboven op de pagina klik je op: over de site. Er verschijnt dan een uitvalvenster. Klik op gebruiksaanwijzing. In simpele bewoordingen worden de mogelijkheden van de site uitgelegd. Je kunt bijvoorbeeld de kadastrale kaart van 1832 van Haaksbergen zien. Wanneer je met het pijltje van de muis op een kavel of pand gaat staan, verschijnt de naam van de toenmalige eigenaar in beeld. Verder staat er op deze site nog veel meer informatie. Hoewel we net de Open Monumentendag achter de rug hebben, wil ik u toch attenderen op de website van die jaarlijks terugkerende dag. Dit jaar was het thema 'macht en pracht' en volgend jaar 'reizen en vervoer'. Dit thema biedt veel mogelijkheden om er in 2014 weer een interessante monumentendag van te maken. Kijkt u maar eens op Op de zoekterm 'geschiedenis Twente' kwam ik een interessante website tegen gemaakt door Marcel Tettero: Op deze website vindt u veel informatie over de Spaanse overheersing tijdens de Tachtigjarige Oorlog in Nederland en met name in Twente. Vanuit de hoofdpagina kunt naar verschillende pagina's, bijvoorbeeld: Twente in de frontlinie Enkele citaten: 1572 ritmeester Plettenburg is in Haaksbergen met ruitereenheden; 1581 Willem van Oranje benoemt Johan van Voorst tot drost van de heerlijkheid Haaksbergen en Diepenheim; 1584 Oostendorper watermolen verwoest. De website is verfraaid met talloze foto's en oude kaarten. Erg mooi en leerzaam! 3736 Voor de genealogen onder ons is er de website van het Centraal Bureau voor Genealogie. Dit is het landelijkkennis-en documentatiecentrum voorstamboomonderzoeken verwante wetenschappen. U kunt hier stambomen vinden van andere stamboomonderzoekers in Nederland. Ook kunt u uw eigen digitale stamboom aanmelden. Deze wordt dan opgenomen in het bestand van het CBG en op het internet gepubliceerd. Kijkt u maar eens op Nog een bekende website voor stamboomonderzoek was Genlias. Deze website bestaat echter sinds kort niet meer. Genlias is nu ondergebracht bij de website www. wiewaswie.nl. Deze website heeft een database met maar liefst 85 miljoen namen. Type uw familienaam in het zoekvenster, klik op zoek en: zit uw familienaam erbij? Een eigen stamboom maken? Op de startpagina kun je hier op een heel eenvoudige manier mee beginnen. Veel plezier!

23 Hoksebargse sproake 7 *door Bernard Ottink * 'ne Knipmusse 1) Knipmuts (klederdracht) 2 Figuurlijk: een oud wijf * De knoln ophebn. Aan het einde van zijn Latijn zijn/afgebeuld zijn. * 't Doern dree kotn en dree langn. D'r kwam geen eind aan. * Krom. Met 'n kromn arm gaon. Letterlijk: met gekromde arm gaan door het dragen van een korfje. Op (kraam)visite gaan. * Wat köalte weert, weert hette ok. Wat de kou tegenhoudt, houdt ook de hitte tegen. * Als iemand b.v. 's zomers een winterkostuum draagt. * Op de kökn angoan. Naar huis gaan. * Oaver waagn en ledder spi-jn. Erg moeten overgeven. * lej hebt leu en potleu; (stumpkes en böllekes). Je hebt allerlei soorten mensen. * Ene (= iemand) klein menneke maakn. Iemand op z'n falie geven; iemand op zijn plaats zetten. * In de mennegte koopn. In grote hoeveelheden (bulksgewijs) kopen. * 'n Kot gebed 'nen langn metwos. Ongeveer: Hopen om zonder al te veel moeite een goed resultaat binnen te halen. * De stoete in 'n oam (oavn) hebn. Letterlijk: het brood in de oven hebben = in verwachting zijn. * "Poes de kearse mer oet", zea dee pinne van 'n boer. "Ik kan in 'n duurstern ok wal dood goan." "Blaas de kaars maar uit", zei de gierige boer. "Ik kan in het donker ook wel sterven." * Ene de geskriften oetlegn. Letterlijk: iemand de geschriften verklaren. Iemand op zijn donder geven. * Ene 'n ofj^ph geamn. Iemand uitermate onvriendelijk bejegenen. * Ondeugde. De ondeugde kump t'r oet. Als een zweer rijp is en de pus eruit komt. * Van de ene onmoate in de aandere. Van het ene uiterste in het andere. * 'n Oons geluk is meer weard as 'n poond verstaand. Geluk brengt je soms verder dan geredeneer / Meer geluk dan wijsheid. * Behelpn is gin zat ettn. Van de nood een deugd maken. Zich met minder behelpen. * Wear en weend mot zien'n gaank hebn. Letterlijk: weer en wind moeten hun beloop hebben. Wordt gezegd als iemand een wind laat. * 'nen Smiesterd. Een gemeen, onbetrouwbaar persoon. * Vroger hadn keender snotterbeln, rechtevoort hebt de snotterbeln keender. Vroeger hadden de kinderen snotterbellen, nu hebben de snotterbellen kinderen. Uitdrukking van ouderen die menen dat de huidige generatie niet in staat is kinderen op te voeden. * 'n Spier. Een klein beetje, 'n Spier op de butte kriegn. Een pak slaag krijgen. * Stoand weer. Stabiel weer. * Sproaks. Spraakzaam. Hee was nich na sproaks. Hij was niet erg spraakzaam. * lej wet nich of iej 'm bie 'n kop of 'n stat hebt. Je weet niet wat je aan hem hebt. * No goat zittn, mon'n kriej 'nen stool. Ga maar zitten, morgen krijg je een stoel. Uitnodiging om te gaan zitten. 3737

24 3738 l Genealogie: Ter Braak *door Gerrit Wes Titel: Ter Braak is mijn naam. Formaat A4. 2 boeken, 562 pagina's. Tweezijdig bedrukt. Verzamelaar van de meeste gegevens: Herman Schuiten. Uitgave okt Sisocode: BRAA De samenstelster, of beter, schrijfster van de boeken is Els ter Braak-van der Velden. Herman Schuiten was getrouwd met Gerda ter Braak. Hij was vele jaren voorzitter van de Werkgroep Historisch Archief Bibliotheek Haaksbergen en was medeoprichter van de Historische Kring. Bij zijn overlijden op 16 oktober 1999 liet hij tientallen ordners en computerbestanden na met veel gegevens over de voorouders van zijn vrouw Gerda ter Braak. Ook over het nageslacht van de hele familie Ter Braak had hij veel gegevens verzameld met het doel deze te bundelen en een boek uit te geven. Na zijn overlijden heeft vooral zijn dochter Ingrid veel gekopieerd. Ook zoon Paul hielp mee met deze grote klus. De reeds genoemde samenstelster/schrijfster van het boek heeft met de gegevens van oom Herman een prima genealogieboek gemaakt. De oudst bekende gegevens worden in 1628 in de gerichtsprotocollen van Haaksbergen genoemd. Hendrik ter Braak (geboren ca. 1550) is dan landbouwer op erve "Broak", thans Diepenheimseweg in Brammelo (gem. Haaksbergen). Na bestudering van de 2 delen moet ik toegeven dat de titel van het boek goed gekozen is. Waar in veel van dit soort boeken ook de voorouders van de moeders nader genoemd worden, werkt Herman hoofdzakelijk de mannelijke lijn verder uit. Het zijn dus meestal de personen en nazaten die de naam Ter Braak blijven houden. Wel worden de echtgenotes en de kinderen genoemd, met daarbij een kopie van de trouwkaart, geboortekaartjes van de kinderen en eventuele bidprentjes. Het geheel is voorzien van een aantal foto's en veel kopieën vanjgeboorte-, huwelijks- en overlijdensaktes. Is een oude akte moeilijk leesbaar, dan heeft Herman daarnaast een transcriptie geschreven. Opvallend in dit boek is dat steeds voor de uitwerking van een echtpaar met een mannelijke Ter Braak en nageslacht alle voorouders in rechte lijn in een duidelijk schema worden weergegeven, compleet met nummers. Elk schema begint dan ook met de oudst bekende Ter Braak n.l. Hendrik ter Braak ca , dan Herman ca , Hendrik ca. 1615, Hendrik ca. 1650, Herman ca. 1700, Hendrik , enz. Met steeds daarbij nog wel vermeld de naam van de echtgenote en, indien bekend, de huwelijksdatum. Alle personen zijn uniek genummerd en snel terug te vinden in het boek, vooral met behulp van de alfabetische namenlijst achter in het boek. Elke generatie wordt, zoals meestal, ook met een Romeins cijfer aangeduid. De 2e helft van boek 2 beschrijft de Houthandel en het Aannemersbedrijf van H. ter Braak van 1 juli 1929 tot 9 oktober Hendrik ter Braak, zoon van Hermannus, huwt met Anna Maria Wijlens. Zij krijgen 11 kinderen. Hendrik begint als timmerman bij aannemer J.B. Roerink, waarna hij op 17 april 1929 diens zaak overneemt. In de 1e helft van boek 2 wordt vooral de genealogie van Hendrik en Anna beschreven. De oudste zoon Johan werkt vanaf 1 augustus 1930 ook in de zaak en op 1 januari 1947 gaat vader Hendrik ter Braak met zijn zonen Johan (1914) en Herman (1916) een Vennootschap onder Firma (VOF) aan onder de naam: "H. ter Braak en Zonen."