SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR LEERLINGEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR LEERLINGEN"

Transcriptie

1 Social Enterprising Europe (SEE) SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR LEERLINGEN WP4: Trainingmateriaal Deliverable 4.1: Handboek voor leerlingen Lead Partner: Transformando Auteurs: Altis, Associazione SEED, CVO, SEA, Transformando Proefnemingsversie 28/01/14

2 INHOUD Pagina INTRODUCTIE MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap SLOTOPMERKINGEN 1

3 INTRODUCTIE IS DIT LEERPROGRAMMA IETS VOOR JOU? Ja, als je van plan bent een sociale onderneming op te starten of te verbeteren! Dit leerprogramma is geschikt voor mensen die reeds een basisbegrip hebben rond sociaal ondernemerschap, maar ook voor nieuwe studenten. Als je dit basisbegrip niet hebt, bieden wij in dit leerprogramma de basisconcepten die je nodig hebt en referenties om je kennis uit te breiden. Dit programma richt zich niet op alle mogelijke aspecten die komen kijken bij het runnen van een onderneming. Het focust wel op de specifieke aspecten van sociaal ondernemen. Dit leerprogramma van Social Enterprising Europe (SEE) is gecreëerd om de algemene knowhow van het ondernemerschap aan te vullen. Het zal helpen om je competenties te vertalen zodat zij overeenkomen met de ethische en sociale belangen. Je moet je er bewust van zijn dat veel concepten veranderen wanneer zij toegepast worden op een sociale onderneming. Het is dus belangrijk om de visie van sociaal ondernemen te handhaven, maar tegelijkertijd moet je ook in staat zijn om sociale onderneming aan te passen aan hetgeen je leert uit het grote aanbod aan bronnen. Je hoeft niet alles uit dit programma te leren. Leren om een sociaal ondernemer te zijn is een proces dat nooit stopt. We raden je dus aan om de inhoud van dit programma aan te vullen met andere informatie, andere trainingen die je kan volgen en andere lectuur. Het leerprogramma bestaat uit acht modules die samen horen, maar ook individueel gevolgd kunnen worden. Deze modules zijn: MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap Verschillen tussen deze reeks modules en een leerprogramma voor traditionele ondernemingen Traditionele programma s voor ondernemerschap of handel gebruiken vaak dezelfde terminologie, maar bedoelen intrinsiek vaak iets anders. We willen niet herhalen wat men kan leren in een traditioneel leerprogramma, maar we willen er iets aan toevoegen. Het SEE leerprogramma legt de nadruk op sociale kwesties. De volgende tabel toont het verschil in sommige belangrijke aspecten van de onderneming. 2

4 Ondernemingsaspecten Traditioneel leerprogramma Missie Zakelijk doel winstmaximalisatie SEE leerprogramma Sociaal doel maximalisatie van sociaal en maatschappelijk voordeel Personeel, bestuur, management Monetaire beslissingen: hiërarchieën; commandostructuur Sociale motivatie; deelnemend leiderschap; democratie; werken met vrijwilligers; inclusieve tewerkstelling Products and services Elk type Positieve bijdrage aan de maatschappij; ethische reflectie over duurzaamheid en goed werk Marktstudies Marketing Financiën Juridische structuur Vraag van de consument Reclamebudget en concurrentie Leningen en investeringen Bedrijven, partnerschappen Sociale noden; bewust van de gevoeligheden en noden van de consument Sociale communicatie; voordelen voor de maatschappij; transparantie; eerlijke prijzen en samenwerking Crowdfunding; sweat equity; sociale investeerders Coöperatieven; bedrijven, associaties, stichtingen, nonprofitondernemingen Impact Winst en verlies, balans Zowel sociale impact als financiële duurzaamheid Het is belangrijk dat sociale ondernemers begrijpen dat de sociale onderneming bestaat om sociale en/of maatschappelijke voordelen te creëren. Sociaal ondernemerschap spreidt zich over de zakenwereld en het sociale/maatschappelijke voordeel waar economische activiteit wordt ondernomen ten voordele van de mensen, de planeet en de maatschappij en niet ten voordele van individuen ten koste van anderen (of ten koste van de planeet!). WAAROM DEELNEMEN AAN DIT LEERPROGRAMMA? De methodologie die gebruikt wordt in dit leerprogramma is sterk gebaseerd op de praktische toepassing van concepten en wat het betekent om sociaal ondernemer te zijn. De activiteiten die voorgesteld worden, moedigen interactie met andere leerlingen aan (peer learning). Het aanmoedigen van actieve participatie tijdens dit leerprogramma zal helpen bij het creëren van sociale overeenkomsten tussen sociaal ondernemers. Het netwerk dat hieruit voortkomt zal je helpen om verbintenissen te maken met gelijkaardige mensen en dit zal uiteindelijk je studie aansterken en je onderneming beter ondersteunen om de sociale doelen te bereiken. 3

5 Wees creatief! Je bent een sociaal ondernemer! Dit is géén traditioneel leerprogramma waarbij je zit en passief luistert naar de leerkracht. HOE GEBRUIKMAKEN VAN EN NAVIGEREN DOOR HET LEERPROGRAMMA EN DE MODULES Het SEE Programma stelt de begeleider voor sommige modules in een specifieke volgorde te gebruiken. Het programma is echter flexiebel genoeg om het te gebruiken volgens eigen behoefte, afhankelijk van de eigen achtergrond en de noden van de leerlingen. Het leerprogramma kan niet geheel overeenkomen met de voortgang van alle leerlingen. Het kan ook zijn dat niet alle leerlingen meteen een sociale onderneming willen starten. We raden de begeleider aan om de modules nog steeds te gebruiken om de stappen binnen de ontwikkeling van een sociale onderneming over te brengen als een idee en dat idee toe te passen op de verschillende activiteiten binnen elke module. Dit Handboek voor de Docent bevat een algemene methodologie. We gebruiken een progressieve aanpak, van een persoonlijke reflectie van de leefwereld, via een versterking van de vaardigheden en kennis tot de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan. Het volgende diagram illustreert dit aan de hand van twee inleidende modules (0 en 1); modules 3, 4, 5 en 6 staan op zich, maar dragen nog steeds bij tot het sociaal ondernemingsplan (7). Structuur van elke module 4

6 In wezen is elke module als volgt gestructureerd: 1 Presentatie van de module Onderwerp/titel van de module Hoofdlijnen van de module Leerresultaten De essentie van de module Inleiding tot het onderwerp met een algemeen doel. Dit is de verwachte verandering in het leren na het doorlopen van de module. 2 Activiteiten Stap 1: Persoonlijke kennis en vorige ervaringen Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van de deelnemers. Stap 2: Leren van elkaars ervaringen en creëren van een nieuwe ervaring Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van anderen. Dit zijn vooral case studies. Dit bevat activiteiten om een nieuwe ervaring met de deelnemers te creëren. Stap 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools Dit deel introduceert theorieën en tools over de kwestie en nodigt de groep uit om nieuwe theorieën en/of tools te ontwikkelen. Stap 4: In de praktijk brengen Dit is het einde van de module waarin je in staat moeten zijn om je eigen ideeën toe te passen op hun eigen sociale onderneming. Als je nog geen onderneming hebt, zal er van jou verwacht worden een andere reële situatie te kiezen. 3 Transversale kwesties Doorheen elke module zullen er transversale kwesties zijn, die ethische consideraties genoemd zullen worden. Dit kunnen kwesties zijn rond gender, milieu, volk en andere overwegingen met betrekking tot de samenleving. Het leerprogramma zal zo veel mogelijk de centrale ethische dimensie naar de bedrijfsactiviteit te brengen die focust op sociale rechtvaardigheid, eerlijkheid en een verplichting tegenover de minder bevoorrechte klasse van de maatschappij. De ethische dimensie is een must voor de sociale onderneming en moet zichtbaar zijn in elke module. De overleving en de winst van de onderneming is geen prioriteit voor de sociale onderneming als de ethiek verloren gaat en de activiteit de missie niet reflecteert. Soms zal het moeilijk zijn de druk van de markt te weerstaan en de sociale ondernemers moeten zich hiervan bewust zijn. Dit gezegd zijnde, moet de begeleider de motivaties van de leerlingen niet beoordelen, enkel om hun reflectieperiodes te vergemakkelijken. 5

7 In elke module stelt het SEE leerprogramma enkele sleutelpunten voor om het debat in de groep en de zelfreflectie te bevorderen. Dit is geen apart deel, maar de begeleider moet in staat zijn om de ethiek doorheen de cursus over te brengen. Stel zelf mogelijke debatten voor! 4 Beoordeling en reflectie Aan het einde van elke module zal er tijd zijn om alles wat je bereikt hebt te beoordelen en om hierover te reflecteren. S4: TOEPASSING: Leerstof toepassen op de sociale onderneming ETHIEK S3: APPROACH + ACTIVITIES: Theorieën - gekende en nieuwe BEOORDELING S1: AANPAK + ACTIVTEITEN: Ervaringen van de leerling S2: AANPAK + ACTIVITEITEN: Case studies, oefeningen Verschillende participatiemogelijkheden in de cursus Hoewel het SEE leerprogramma een volgorde, inhoud en specifieke activiteiten voorstelt, kan het ook gebruikt worden volgens eigen noden, gebaseerd op voorafgaande kennis en de professionele noden van de leerlingen. Het is een flexibel leerprogramma. Het leerprogramma bestaat uit onafhankelijke modules zodat je kan deelnemen aan de modules die jij verkiest. De methode biedt tools en concepten en elke leerling kan deze gebruiken om de eigen onderneming te verbeteren, een sociaal ondernemingsplan op te stellen of om te reflecteren over de sociale onderneming in het algemeen. Het volgende diagram illustreert dit en vergelijkt dit met het bouwen van verschillende structuren met verschillende bouwstenen. 6

8 Elke module heft verschillender onderdelen: Programma: voornaamste inhoud van de module: concepten, attitudes ter bevordering, activiteiten en tools Reflectie en plannen: activiteiten om de situatie van elke deelnemer te reflecteren, beoordelen en toe te passen Aanvullend materiaal: suggesties voor meer diepgaande kennisverwerving zoals boeken, links, bezoeken etc. Het leerprogramma staat je ook toe om het leerprogramma op een flexibele manier te volgen. De participatiemogelijkheden zijn: het klassieke parcours ; het parcours zonder de module over het sociaal ondernemingsplan; meteen naar het sociaal ondernemingsplan gaan; het vrije parcours, De participatiemogelijkheden zijn: 1 "Klassiek parcours" Alle modules en het ondernemingsplan: 7

9 2 Parcours zonder sociaal ondernemingsplan (alle of enkele) workshops volgen en het plan zelf maken. 8

10 3 Geen parcours meteen naar de module van het sociaal ondernemingsplan gaan 4 Vrij parcours Je kiest zelf aan welke delen van de modules zij deelnemen. Zij maken hun eigen opstelling waarbij zij zich baseren op hun eigen behoeftes. 9

11 HOE DE WAARDEN EN AANPAK VAN HET PROGRAMMA TOEPASSEN Als fundamenten van het programma lenen we duidelijke beginselen van de Social Enterprise Academy, maar worden gedeeld door alle partners in het SEE project. Deze beginselen kunnen als volgt worden samengevat: De scholing moet gebaseerd zijn op de ervaring en kennis van de leerlingen: Iedereen heeft nuttige kennis en ervaring om te delen en elke module moet ontwikkeld worden om de ervaring van de leerling te verrijken door zo veel mogelijk te leren van wat anderen doen. De scholing zal gedijen op de uitwisseling tussen mensen: We zullen zo vaak als mogelijk gebruik maken van peer learning met begeleiders die geen experts zijn, maar peers. De begeleiders zullen moeten echter de sociale onderneming begrijpen en zullen de mogelijkheid creëren om de leerlingen ideeën, ervaringen en kennis te laten delen. Dit zal de dialoog tussen de leerlingen openen. De scholing zal focussen op kritieke vragen: De vragen bieden ruimte voor nieuwe bedenkingen; ze stimuleren het brein en de activiteit. De begeleiders moeten deze vragen gebruiken om de leerlingen te steunen en te prikkelen om met eigen oplossingen te komen. De scholing zal verandering, ontwikkeling en groei stimuleren: De focus ligt op het persoonlijk leerproces. Het leerprogramma stelt de leerlingen in staat zelfbewust te worden, op hun eigen kracht te bouwen, de moed te hebben om nieuwe dingen te proberen en te leren van hun eigen ervaring. 10

12 De scholing zal ondernemingschap en blue sky thinking: Het programma creëert een klimaat dat bevorderlijk is voor blue sky thinking : veel bijdrages, ideeën, brainstorming, mind-mapping, gebruik van foto s en beelden en de creatie van metaforen. De scholing zal helpen om initiatief te nemen en te handelen: De leerlingen zullen geholpen worden om op de proppen te komen met nieuwe inzichten, nieuwe manieren van werken en om de scholing te gebruiken. Het prijst een leerrijke reis die verandering en ontwikkeling gebracht heft door activiteit. De scholing creëert ruimte voor reflectie: Waar mogelijk zullen de leerlingen een veilige en steunend moment geboden worden om met hun peers te reflecteren op hun training, doelen en zelfontwikkeling. Groepswerk en feedback zijn essentieel. Dit biedt de mogelijkheid tot actief leren. ACTIVITEITEN OM DE LEERGROEP TE VORMEN Bij het begin van elke module moet de begeleider in staat zijn om de groep te creëren door het gebruik van een oefening om het vertrouwen tussen de leerlingen op te bouwen. Het is ook aan te raden om overeengekomen afspraken te maken met de groep. Beide oefeningen helpen bij de groei van wederzijds vertrouwen en samenwerking. De begeleider moet er rekening mee houden dat er deelnemers zullen zijn die niet alle modules zullen volgen. Elke module zal dus een andere groep hebben en het vertrouwen in de groep zal dus telkens opnieuw opgebouwd moeten worden. Het kan dus noodzakelijk zijn om de regels op te schrijven en om een virtuele plaats te creëren waar de deelnemers elkaar kunnen ontmoeten en dingen kunnen uitwisselen. OVERDRACHT VAN DE MODULES Dit programma is ontwikkeld om face-to-face of online over te brengen. Een combinatie van beide is ook mogelijk. Dit is wat men noemt blended learning. De inhoud en resultaten zijn hetzelfde, maar de activiteiten zijn verschillend, omdat je online alles zelfstandig moet verwerken. MATERIAALMAP Om toekomstige samenwerking, modificatie en ontwikkeling van de modules mogelijk te maken door het updaten van de activiteiten, referenties en inhoud, is dit leerprogramma ontwikkeld als een virtuele kennistool of materiaalmap. Deze materiaalmap bevat alle details over de mogelijke activiteiten, inhoud en andere informatie die nodig is om elke module aan te passen. De map zal ook referenties naar de literatuur, weblinks, adressen van instituties en een database bevatten. Zie (LINK). Je wordt aangemoedigd om commentaren en nieuwe bronnen toe te voegen aan de materiaalmap! De link en instructies om toegang te krijgen tot de materiaalmap kan gevonden worden op de webpagina van het SEE project: CASE STUDIES 11

13 CASE STUDIES Het SEE leerprogramma heft 12 gedetailleerde en uitgeschreven case studies van over heel Europa. Er zijn ook 4 volledige case studies met geschreven materiaal en videobeelden die de ervaringen rond sociaal ondernemen analyseren en weergeven. Het SEE project gelooft dat deze case studies je mee vooruit zullen helpen! SOCIAAL ONDERNEMINGSPLAN (Module 7) De methodologie die gebruikt wordt in dit leerprogramma is zeer geschikt voor diverse participatie. Je kan kiezen om al dan niet naar dit sociaal ondernemingsplan toe te werken. Misschien wil je je liever concentreren op je sociaal ondernemingsplan op het einde, nadat je alle modules beëindigd hebt. Of misschien wil je het opstellen op de manier die het beste past bij je vaardigheden, ervaring en sociale onderneming. In module 7 bieden we de Guide for Social Enterprise Planning (Gids voor een Sociaal Ondernemingsplan) of een minder ingewikkeld Business Model Canvas. Beide gidsen, net zoals alle voorbeelden, kunnen veranderd of aangepast worden aan elke situatie. We raden aan dat je (individueel of in groep) een idee hebt van een sociale onderneming vanaf het begin van het proces. Indien mogelijk is het zelfs beter om te werken met een reële sociale onderneming. BEOORDELING, REFLECTIE EN ADVIES Dit programma zal in verschillende landen gebruikt worden. Het beoordelingssysteem zal altijd anders zijn. Hoe dan ook is een belangrijk dat het nuttig is voor het sociaal ondernemen. Een algemeen beoordelingsformulier is beschikbaar in de materiaalmap en moet aan het einde van elke module gebruikt worden om de leerlingen de kans te geven de kwaliteit en doeltreffendheid van de scholing te beoordelen. Om de beoordeling te vergemakkelijken, bidet het programma een tool: het reflectierooster. Dit rooster kan gevonden worden in de materiaalmap, maar staat ook hieronder. Dit model kan natuurlijk aangepast worden aan elke situatie. Titel van de module: Wat ik het meest bruikbaar vond in deze module Wat ik het minst bruikbaar vond in deze module Wat ik in de toekomst anders zal doen Waar ik bezorgd over ben Dingen waar ik meer over zou moeten denken of Dingen die verder toegelicht moeten worden bespreken Niet elke module kan perfect zijn voor iedereen en het kan noodzakelijk zijn voor de begeleider om de leerlingen door te sturen naar ander geschikt en relevant advies. Je zal dus 12

14 geïnformeerd worden over andere hulpmiddelen en waar ze dit kunnen vinden. Het is essentieel om je te leiden naar andere ervaren mensen met gespecialiseerde kennis en vaardigheden. GEBRUIK VAN HET LEERVERSLAG Het leerverslag is een tool om je reflectie te stimuleren en om een hulpmiddel te creëren waar de leerling later gebruik van kan maken. Het doel is dat je leert om je eigen conclusie te maken op het einde van elke module. Het is persoonlijk en volledig in jouw voordeel. We zien dit als een vrijwillig te gebruiken tool. Een voorbeeld van een leerverslag: Datum Kwestie, concept, idee uit de workshops Wat heb ik geleerd? Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming? Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping ACCREDITATIE Het SEE Project is niet gericht op het verkrijgen van accreditatie voor dit leerprogramma. Het SEE Project kan wel kijken naar de accreditatie van het leerprogramma in elk land of op Europees niveau. 13

15 MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MOTIVATIE VOOR SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP Deze module handelt over persoonlijke reflectie en motivatie. Een sociale onderneming beginnen is een belangrijke keuze, en dat moet de ondernemer moet dat weten. Als begeleider moet je geen oordeel vellen over de motivaties van de deelnemers, maar moet je hen helpen om bewust te worden van hun motivaties. Om dit te doen, moet je nadenken over de mogelijke verschillende profielen van de deelnemers. Er kunnen mensen zijn die aangetrokken worden tot sociaal ondernemen door de nieuwigheid van de concepten? Anderen kunnen aangetrokken zijn door de recente marketing rond sociaal ondernemen. Anderen zien dan weer de mogelijkheid om een sociale leemte te vervullen. En Anderen willen er gewoon meer over weten. Aan de andere kant zijn er dan misschien leerlingen die al een tijdje binnen deze sector werken en hun batterijen willen opladen ; anderen willen de sociale impact zien; anderen willen misschien meer weten over wat andere binnen sociaal ondernemen doen. Er zijn een heleboel redenen waarom leerlingen willen leren en een verkenning van de motivaties en realistische reflectie moet aangemoedigd worden alvorens men verder kan gaan. Dit leerprogramma zal geen oordeel vellen over je motivatie. We moedigen je aan om je bewust te zijn van je eigen motivatie. Motivaties om sociaal ondernemend te worden De wereld veranderen is echt geen simpele taak! Een onderneming opstarten is niet simpel! Dus stel je eens voor hoe moeilijk het is om de wereld te veranderen door een onderneming op te starten en te runnen!! Je kan gemotiveerd zijn door het resultaat van je eigen werk (transcendente motivatie), wat je ervoor terugkrijgt (extrinsieke motivatie) en wat je aangenaam vindt aan de activiteit (intrinsieke motivatie) We raden je aan om deze drie types van motivatie overweegt. Je staat aan het begin van een verbazingwekkende reis. We raden je eerst en vooral aan om je motivaties en vaardigheden aan het begin van je reis te herzien. Als je tot een team behoort, raden we je aan om eerst individueel na te denken en om daarna alles te delen met je team. Wenselijke competenties voor sociaal ondernemen Ervaring toont aan dat er enkele nuttige vaardigheden zijn waar sociaal ondernemers over moeten beschikken: Veerkracht: het vermogen om moeilijkheden en frustraties te boven te komen en weer bij te komen na mislukkingen. Het vermogen om om te gaan met stress en het vermijden van een burn-out. De uitdaging aangaan om stroomopwaarts te zwemmen in een neoliberale zakenwereld en consumptiemaatschappij. Optimistisch zijn, maar toch objectief genoeg bij moeilijkheden of bedreigingen. 14

16 Oog in oog staan met permanente verandering: Door levenslang leren en aanpassingen aan de organisatie en de aangeboden diensten, maar zonder de missie uit het oog te verliezen. Door de chaos heen werken en omgaan met complexe kwesties. De tijd in het oog houden en het vermogen om verschillender uitdagingen tegelijk aan te gaan. Creatief zijn om nieuwe oplossingen te vinden voor elk probleem en initiatieven opzetten om dat uit te voeren. Denken aan het verleden en praten over toekomstige vooruitzichten. Vermogen om met mensen te werken: Vermijden van elitarisme of paternalisme in de aanpak en behandeling van uitgesloten mensen. In staat zijn om aandacht te schenken aan je eigen emoties en die van anderen en om te gaan met persoonlijke conflicten. Het vermogen om in een lokaal team te werken, maar ook deel uit te maken van een globaal netwerk. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: zich bewust zijn van de complexiteit van het sociaal probleem dat ze willen aanpakken en tegelijkertijd- het beheren van een onderneming om dat probleem aan te pallen. Het is daarom belangrijk om te verzekeren dat de deelnemers in staat zijn een betere kennis te hebben van hun rol in een veranderende wereld. zich meer bewust worden van de eigen motivatie om hier te werken om fouten en frustraties te vermijden. Veel mensen die deze module volgen denken dat ze nog niet genoeg ervaring hebben in de sociale wereld of sociaal ondernemen, maar ze kunnen goede intenties hebben om de wereld te veranderen. hun eigen bekwaamheden identificeren en in staat zijn om hun eigen vaardigheden kritisch te analyseren, zowel individueel als in groep. Een sociale onderneming opstarten vereist speciale vaardigheden en bekwaamheid om motivaties en emoties te beheren die anders zijn dan in de for-profit onderneming. Een van deze vaardigheden is het verogen om met sociale doelen en duurzaamheid te toveren, maar ook conflicten en burn-out te controleren. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Het is belangrijk de bron van je ondersteuningssysteem te kennen en om tegelijkertijd in staat te zijn om de complicaties en moeilijkheden van sociale verandering aan te pakken. Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider tal van activiteiten georganiseerd hebben. In de materiaalmap vind je de hulpmiddelen die bij de voorgestelde outcomes horen. Als je zelfstandig leert, stellen we je volgende ideeën voor: 1 Beschrijf kort je motivatie voor het opstarten van een sociale onderneming. Deel dit daarna met je medeleerlingen. 2 Lees en bekijk de case studies (Informatiebladen) rond sociaal ondernemen. Is er iets dat interessant en nuttig is om nota van te nemen? 15

17 3 Beoordeel je competenties bekijk waar er bijkomende hulp van anderen nodig kan zijn. 4 Stel verbeteringspunten vast. Maak een lijst van belangrijke punten die je nodig zal hebben bij het leren. 5 Bekijk de video s over de competenties en motivaties van ondernemers. ETHISCHE OVERWEGINGEN Ethische overwegingen zijn een must bij sociaal ondernemen. Het overlevingsvermogen en de winst van een sociale onderneming is niet belangrijk als de ethiek verdwenen is en de activiteiten niet aansluiten bij de missie of de reden waarom de sociale onderneming gecreëerd werd. Soms zal het moeilijk zijn om te weerstaan aan de druk om een bedrijf zoals een ander te runnen. We raden je aan om deze zaken te overwegen: Begrijp jezelf, maar zorg ervoor dat je mensen niet in vakjes duwt Wees open, maar probeer je niet te kwetsbaar op te stellen Als je geen sociale motiveringen hebt, maar je gewoon de sociale stempel wilt om je verkoopcijfers te verbeteren, zullen er contradicties ontstaan met je waarden en zullen je stakeholders snel je echte missie kennen. Dat bedrog kan nog erger zijn EVALUATIE VAN DE MODULE Wat kunnen we verbeteren aan deze module? Vul alsjeblieft het evaluatieformulier in dat je in de materiaalmap (LINK) kan vinden Het je suggesties met betrekking tot de inhoud? Wat heb je goed geleerd? Wat was moeilijk? Wat moeten we anders doen bij de activiteiten? Welk materiaal kan verbeterd worden? Wat vind je van de begeleider? Andere opmerkingen ZELFBEOORDELING LEERVERSLAG We raden je aan het leerverslag in te vullen: Datum Kwestie, concept, idee uit de workshops Wat heb ik geleerd? Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming? Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping 16

18 MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld LEREN OVER SOCIAAL ONDERNEMEN Deze module leidt je in tot de waarden en het doel van sociaal ondernemen, de verschillende elementen van een sociale ondernemingen hoe het verschilt met mainstream business. Sociaal ondernemen is een relatief nieuwe manier om sociale doelen te bereiken De hardnekkigheid van vele sociale problemen heeft nieuwe antwoorden opgeleverd. Het concept van sociaal ondernemen is relatief recent en kent verschillende verklaringen en wetgevingen in verschillende landen. In het algemeen zijn sociale ondernemingen bedrijven wiens belangrijkste doel is een sociaal probleem oplossen en tegelijkertijd de opbrengsten (volledig of grotendeels) te verdelen om het sociale doel te bereiken in plaats van de winst te verdelen onder de bedrijfseigenaars. Sociale ondernemingen vormen slechts een klein deel van alle actoren in de sociale maatschappij en ze zullen nooit in staat zijn om alle problemen rond ongelijkheid en duurzaamheid op te lossen. Het is belangrijk om sociale verandering te creëren en te onderhouden met de andere actoren, zoals de overhead. Het overzicht van entiteiten die willen bijdragen tot de sociale verandering is vaak complex, want er komen steeds nieuwe initiatieven. Er kunnen coördinerende organen zijn die als belangrijkste referentiepunt kunnen dienen, maar we raden hoe dan ook aan om genoeg tijd en inspanning te steken in het leren kennen van relevante sociale netwerken van organisaties die rond hetzelfde thema werken als jij. Behoud een balans tussen organisaties die eenzelfde missie hebben en anderen die je kunnen helpen in je scholing. Maar denk eraan: je kan niet overal zijn! De connectie behouden met het lokale en het globale Sociale problemen zijn zeer complex, hebben diepe oorzaken en worden gedeeld door vele landen. Sommige oorzaken vinden hun oorsprong en mogelijke oplossingen in een internationale context. Daarom is het aan te raden internationale connecties te maken om ervaringen en strategieën te delen. Sterke sociale verandering heeft somsnood aan campagnes om de wetgeving te veranderen en/of om contracten van de publieke sector te verkrijgen. Om deze doelen te bereiken raden we ja aan om partnerschappen aan te gaan met organisaties die de jouwe aanvullen. Zo zullen jullie samen politieke, sociale, commerciële en productieve acties kunnen nemen en combineren. Vind je ecosysteem Het ecosysteem is een omgeving om sociale verandering te starten, te laten groeien en op lange termijn te ondersteunen. We raden je aan om plek te zoeken waar je kan samenwerken. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je hulp moet zoeken van de lokale autoriteiten of gemeenschap, andere experts, enzovoort. 17

19 Aangezien sociaal ondernemen een complexe kwestie is, raden we je aan om zo veel mogelijk op andere mensen en instituties te steunen. Wees je bewust van het ecosysteem dat je moet verzorgen! LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: begrijpen waarom sociaal ondernemingen belangrijk is en welk effect het heeft op mensen, de planeet, de economie en cultuur. Het concept van sociaal ondernemen wordt gekaderd in de historische economische crisis..hebben vastgesteld wat een sociale onderneming is en wat niet. Dit betekent het dieper bekijken van definities, waarden en de ethiek van sociaal ondernemen. Leerlingen begrijpen wat een sociale onderneming is en de verschillende aard van sociaal ondernemen vergeleken met traditionele ondernemingen en NGO s. Ze hebben ook een beter begrip van het verschil tussen een sociale onderneming en bedrijven met een sociale verantwoordelijkheid. geleerd hebben dat, hoewel sociaal ondernemen een relatief nieuw concept is, het een lange traditie heeft in Europese sociale bewegingen en de sociale solidariteitseconomie. Leerlingen moeten de huidige situatie kennen waarin de sociale ondernemingen gebouwd zijn op vroegere ervaringen. in staat zijn om de entiteiten in de sociale sector in kaart te brengen op lokaal niveau. De leerling zal ook kennismaken met de andere spelers in eigen land of internationaal. Leerlingen ontdekken en gebruiken het ecosysteem in hun sociaal ondernemerschap. begrijpen dat het nodig is om locale activiteiten te verbinden met grotere entiteiten op lokaal en globaal niveau om een duurzame sociale impact te hebben. Leerlingen moeten in staat zijn om na te denken over strategieën en initiatieven om samen te werken om zo de activiteiten te versterken. "ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE" Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Bezoek enkele sociale ondernemingen en vraag waarom zij zichzelf zien al seen sociale onderneming. 2 Analyseer het ecosysteem rond je sociale onderneming en welke steun er is voor hen. Breng de stakeholders, hulpmiddelen, contacten, in kaart. 3 Lees artikels om de waarden en ethiek van sociale ondernemingen uit te diepen aan de hand van praktische en echte voorbeelden. 18

20 4 Noteer de missie van je sociale onderneming en denk na over hoe dit praktisch gezien de sociale, milieu-, economische en culturele problemen zal oplossen. ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: Welke negatieve sociale impact kunnen grote traditionele bedrijven hebben? Discussier over de kerncriteria om gezien te worden als een sociale onderneming. Is het correct dat bedrijven met een geringe sociale impact gezien willen worden als sociale onderneming? Is dit een vorm van het verbinden van bedrijven to the cause of ondermijnt dit het concept van sociaal ondernemen? Is het realistisch te denken dat een sociale onderneming de wereld kan veranderen? In theorie zou er een samenwerking moeten zijn met andere sociale organisaties, maar soms strijden ze voor dezelfde middelen, of zelfs dezelfde gebruikkers. Hoe kan dit probleem omzeild worden? In welke mate kunnen sociale ondernemingen de staat vervangen? Moet dit een doel zijn van sociaal ondernemen? EVALUATIE VAN DE MODULE Wat kunnen we verbeteren aan deze module? Vul alsjeblieft het evaluatieformulier in dat je in de materiaalmap (LINK) kan vinden Het je suggesties met betrekking tot de inhoud? Wat heb je goed geleerd? Wat was moeilijk? Wat moeten we anders doen bij de activiteiten? Welk materiaal kan verbeterd worden? Wat vind je van de begeleider? Andere opmerkingen ZELFBEOORDELING LEERVERSLAG We raden je aan het leerverslag in te vullen: Datum Kwestie, concept, idee uit de workshops Wat heb ik geleerd? Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming? Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping 19

21 MODULE 2. CREËREN van sociale verandering INLEIDEN VAN SOCIALE VERANDERING In deze module moet je de sociale behoefte vaststellen en manieren vinden hoe die behoefte beantwoord kan worden. Je idee moet niet alleen de sociale behoefte aanpakken, maar ook garanderen dat de sociale onderneming commercieel verdedigbaar is in een grote markt. Alleen dan kan je idee realiteit worden. In deze module zal je ook je strategie en tools bepalen. Dit kan allemaal in je sociaal ondernemingsplan opgenomen worden. Ideeën ontwerpen Er zijn duizenden organisaties, inclusief de verzorgingsstaat in sommige gevallen, die proberen om sociale problemen op te lossen. Het is niet makkelijk om goeie ideeën te vinden om sociale verandering te creëren het is ook moeilijk om als sociale onderneming die ideeën in de praktijk te brengen. We raden aan dat je goed onderzoekt wat gedaan wordt door anderen rond dezelfde kwestie en om creatieve tools te gebruiken om na te denken over ideeën rond sociale innovatie. Tools om je te helpen bij het ontwerpen van een idee Het is de moeite waard om te kijken naar de kunst van het Design Thinking als tool om sociale innovatie te creëren. Bekijk de materiaalmap (LINK). Een sociaal ondernemingsplan is niet hetzelfde als een traditioneel businessplan. Maar in beide modellen moet je uitleggen wat je doelen zijn en hoe je die doelen zal bereiken altijd door gerechtvaardigde en objectieve beslissingen. Het verschil is dat je in een sociaal ondernemingsplan de sociale waarde moet uitleggen die je toevoegt om het probleem op te lossen en hoe je dit zal communiceren naar de stakeholders toe. In een sociaal ondernemingsplan moet je ook in staat zijn om uit te leggen hoe je diensten en producten zullen aansluiten bij de noden van de markt, de veranderingen in de maatschappij, je marketingplan, kosten en uitgaven. De bestemming van de winst moet zeer duidelijk aangegeven worden. Je businessmodel moet een kleine samenvatting zijn van je sociaal ondernemingsplan. Het doel hiervan is dat je een zeer visuele presentatie van je idee maakt en de kernpunten hierin aangeeft. We raden je aan om te kijken naar het Model Canvas in de materiaalmap (LINK). Bij de analyse van de sociale nood moet je zeer systematisch en objectief te werk gaan en bewezen tools gebruiken. Het zal noodzakelijk zijn om selectief te zijn in het zoeken naar beschikbare informatie. Consulteer ook experts, mensen die jouw ideeën ten goede zullen komen en bekijk de beste en meest recente studies. Er is erg veel informatie, maar je kan niet alles lezen, dus wees efficiënt en selectief! 20

22 LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: de nodige tools hebben om sociale noden te beoordelen en te zien wat de sociale noden werkelijk zijn. Ze zullen ook leren om het onderscheid te maken tussen behoeften en noden. begrijpen wat het betekent om sociale en commerciële waarde te creëren. Ze bepalen het potentieel dat gelinkt is aan de sociale noden en begrijpen dat het niet gemakkelijk is om de objectieven (commercieel en sociaal) te linken en in balans te brengen. de waarde van hun idee vertaald hebben in diensten of producten. We zullen in detail nagedacht hebben wat de sociale onderneming tracht te doen en hoe de producten en diensten verkocht worden op de markt en wat ondernemers moeten doen om de markt gepast te onderzoeken. Het moet ook onderzocht worden of het idee de sociale noden beantwoorden. Ze moeten ook onthouden dat liefdadigheid niet alles is. Ze moeten nakijken dat de gebruiker, consument of financier overwegen wat waarde toevoegt voor hen. nagedacht hebben over een strategie om het idee uit te voeren en zo sociale verandering te bereiken. Om dit te doen moeten de leerlingen een eerste keer bepalen wat hun visie, missie, ondersteunende waarden, doelen en gerelateerde activiteiten. weten dat een goed idee niet genoeg is. De uitvoering van dit idee en het toekomstig management van de onderneming is belangrijker. De kwaliteit is essentieel om te overleven, zelfs met sociaal georiënteerde consumenten. een overzicht van het belangrijkste deel van het sociaal ondernemersplan ontwikkeld hebben. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Som alle sociale noden op die je wilt bekijken en hoe je deze kan aanpakken 2 Analyseer het ecosysteem rondom je en de steun die je zou kunnen krijgen. Maak ook een overzicht van je stakeholders, hulpmiddelen, contacten, enzovoort. 3 Bekijk de SEE case studies en analyseer de sociale noden die geleid hebben tot de creatie van de sociale ondernemingen; bepaal de noden die zij aanpakken zijn ze expliciet? Analyseer ook de diensten en producten die de sociale ondernemingen aanbieden. Zijn zij gepast voor de sociale noden en de markt? 4 Probeer te denken aan voorbeelden van goede ideeën die toch faalden door slechte uitvoering. Trek hieruit conclusies rond het belang van uitvoering. 21

23 5 Bepaal en analyseer de noden van je sociale klanten, waaronder de prijsbepaling van diensten met een sociale waarde. Bepaal de noden van elke klantensegment. Wat zijn de grootste verschillen met traditionele klanten? (zie materiaalmap: Social entrepreneurship guide van de Universiteit van Comillas; BMC for social enterprises (LINK)) 6 Besteed enkele dagen om te onderzoeken hoe de diensten en producten van jouw sociale onderneming de noden van je stakeholders vervullen en hoe dit sociale verandering kan brengen. Test het idee op potentiële klanten en maak gebruik van repetitieve bevragingstechnieken. 7 Probeer een eerste schets te maken van je visie, missie, warden, doelen, activiteiten, outputs en outcomes. ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: Is het verstandig om overbodige luxegoederen te produceren voor een sociaal doel? Noden op lokaal en globaal niveau zijn het echte noden? Hoe weet je dat? Efficiëntie van sociaal ondernemen: Zijn er meer efficiënte alternatieven? Ben je voorbereid om je idee te implementeren: ecosysteem, team, hulpmiddelen, doelen,? EVALUATIE VAN DE MODULE Wat kunnen we verbeteren aan deze module? Vul alsjeblieft het evaluatieformulier in dat je in de materiaalmap (LINK) kan vinden Het je suggesties met betrekking tot de inhoud? Wat heb je goed geleerd? Wat was moeilijk? Wat moeten we anders doen bij de activiteiten? Welk materiaal kan verbeterd worden? Wat vind je van de begeleider? Andere opmerkingen ZELFBEOORDELING LEERVERSLAG We raden je aan het leerverslag in te vullen: Datum Kwestie, concept, idee uit de workshops Wat heb ik geleerd? Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming? Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping 22

24 MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders INLEIDING TOT DE STAKEHOLDERS EN HET MAKEN VAN CONNECTIES Een sociale onderneming is geen eiland! Het is, zelfs meer dan een traditionele onderneming, gelinkt aan een groot net van relaties met stakeholders. In het SEE Project definiëren we een stakeholder als een persoon, groep of organisatie die (bewust of onbewust) beïnvloed wordt door of die een invloed kan hebben op de activiteiten van jouw sociale onderneming bijvoorbeeld personeel, bestuur, klanten, geldschieters, stagiair(e)s, Over de stakeholders Ben je je volledig bewust van het belang van het maken van stabiele relaties met de stakeholders? Ken je hun noden en verwachtingen? Hoe bereik je hen en hoe creëer je een stabiel netwerk? De activiteiten die voorgesteld worden in deze module zullen je helpen om te denken over stakeholders als een sleutelelement voor de duurzaamheid en het succes van je sociale onderneming. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: alle stakeholders van de sociale onderneming geanalyseerd hebben. Ze bepalen ook hun profiel, noden en verwachtingen en het belang van de relatie met de stakeholders. focussen op wat gedaan moet worden op gebied van communicatie en promotie om een stabiele creatie met de stakeholders te creëren eens de stakeholders gedefinieerd zijn. kennis hebben over de sociale implicaties van marketing/communicatie en over de voordelen die sociale ondernemingen kunnen halen uit sociale communicatie, de voordelen voor de maatschappij, transparantie en eerlijke prijzen. lokale en internationale netwerken begrijpen en de voordelen kennen. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Een sociale onderneming is verbonden aan de omgeving en moet gebruikmaken van alle mogelijke partnerschappen die hen kunnen steunen bij hun activiteiten. Som alle mogelijke stakeholders op (personeel, bestuur, partners, klanten, leveranciers, geldschieters, stagiair(e)s, andere associaties die hetzelfde onderwerk behandelen en schaalvoordelen kunnen creëren, bestuur dat geïnteresseerd is in de kwestie, overheden die het sociaal 23

25 probleem, lokale en internationale netwerken, begunstigden, media, gemeenschappen, ). En geef hun noden en verwachtingen aan. 2 Maak een overzicht van de stakeholders door ze in een rooster te plaatsen dat gebaseerd is op de invloed en interesse van de stakeholder. Je kan deze oefening beginnen te maken aan de hand van een case study uit de materiaalmap en daarna focussen op je eigen sociale onderneming.. 3 Welke soorten relaties bestaan er tussen de SO en de stakeholders? Wat zijn de voordelen die de stakeholders uit deze relaties kunnen halen? Som ze op. 4 Wat en hoe communiceren sociale ondernemingen met hun stakeholders? Denk aan praktische voorbeelden en bepaal specifieke boodschappen en kanalen die gebruikt worden bij specifieke stakeholders in echte kwesties. 5 Denk aan je eigen sociale onderneming en concentreer je op een specifieke stakeholder. Maak een communicatiestrategie volgens de noden en kenmerken van die stakeholder. ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: Stakeholders moeten gezien worden als een bron van waarde,inspiratie, kennisoverdracht en kennisbijdrage die aangepakt worden met een samenwerkingslogica. Is dit correct? Gebruik marketing/communicatie, maar hou er altijd rekening mee dat het uiteindelijke doel is om sociale waarde te creëren. Ben je het hiermee eens? Sociale ondernemingen moeten altijd keuzes maken die het best passen bij de waarden van de organisatie en de ethos en het professionele domein respecteren. Hoe belangrijk is dat? Wat zijn de limieten van marketing/communicatie? EVALUATIE VAN DE MODULE Wat kunnen we verbeteren aan deze module? Vul alsjeblieft het evaluatieformulier in dat je in de materiaalmap (LINK) kan vinden Het je suggesties met betrekking tot de inhoud? Wat heb je goed geleerd? Wat was moeilijk? Wat moeten we anders doen bij de activiteiten? Welk materiaal kan verbeterd worden? Wat vind je van de begeleider? Andere opmerkingen ZELFBEOORDELING LEERVERSLAG 24

26 We raden je aan het leerverslag in te vullen: Datum Kwestie, concept, idee uit de workshops Wat heb ik geleerd? Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming? Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping 25

27 MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact INLEIDING TOT KWALITEIT EN SOCIALE IMPACT Een fundamenteel kenmerk van de sociale onderneming is het creëren van een positieve impact op mensen (sociaal), de planeet (milieu), de locale economie en de maatschappij in zijn geheel. Sociale ondernemingen moeten in staat zijn om deze impact te meten en communiceren als een algemene sociale waarde naar alle stakeholders toe. Bovendien moet de sociale waarde in aanmerking genomen worden bij het aantrekken van sociale investeerders. Deze module zal je inleiden tot het beoordelen van kwaliteit en het meten van impact zodat je technieken kan overnemen en je in staat bent om uit te leggen en te bewijzen dat je je centraal sociaal doel kan bereiken. Het zal je vooral doen realiseren hoe belangrijk het is om de sociale impact van de sociale onderneming te beoordelen, verklaren en meten. Het zal ook aantonen hoe de beoordeling van de sociale impact kan passen in de levenscyclus van je organisatie. De module zal kijken naar twee benaderingen van beoordeling van impact: Social Accounting and Audit en Social Return on Investment. De belangrijkste verschillen en gelijkenissen van deze twee benaderingen zullen bekeken worden en er zal geprobeerd worden je bewust te maken van andere kwaliteitssystemen om hun prestaties te verzekeren. Gemotiveerd zijn om kwaliteit en impact te meten Hoe kan je bepalen of een sociale onderneming al dan niet een verschil maakt? In de eerste plaats zou je de wereld willen verbeteren of veranderen door te meet e werken aan de oplossing van een sociaal probleem dat onze maatschappij teistert. De waarde die je sociale onderneming creëert wordt niet alleen gemeten aan de hand van je economisch rendement, maar ook aan de hand van de sociale waarde die je produceert in termen van problemen die je oplost of verminderd (bv. aantal werknemers met een beperking, verminderde luchtvervuiling, ). Daarom is het cruciaal om zowel de economische als sociale waarde van je onderneming te meten en te communiceren aan je stakeholders. Sociale impact meten De sociale impact en milieu-impact begrijpen, meten en berichten is fundamenteel voor een dynamische en transparante sociale sector. Het maakt ook een florerende markt mogelijk voor investering in en inbedrijfstelling van vrijwilligers- en gemeenschapsorganisaties en sociale ondernemingen. Het meten van impact is aanzienlijk ontwikkeld over de laatste jaren. Het meten van sociale impact zou een routine moeten worden bij het zakendoen bij organisaties die sociale goederen en diensten leveren. Naast de focus op het meten van winst en verlies moet een sociale onderneming ook rekening houden met de core business, namelijk het meten of zorgen voor sociale impact. 26

28 Sociale investeerders moeten geïnformeerd worden dat hun geld voor een positieve verandering in de maatschappij heeft gezorgd en dit nieuws zal ook toekomstige investeerders bereiken. De overheid moet ook in staat zijn te beoordelen of beslissingen rond overheidsuitgaven- en aankopen een positieve sociale impact hebben. Hierbij moet gefocust worden op de juiste dingen die de maatschappij het meest opleveren op lange termijn. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: het belang van de beoordeling van prestatie en de impact kennen van sociaal ondernemen op gebied van het affect op mensen, de planeet, de economie en cultuur. de basisprocessen van Social Accounting and Audit, Social Return on Investment en andere aanpakken kennen. Dit zal de leerlingen helpen een aanpak te kiezen. een duidelijker idee hebben van hoe de impact veroorzaakt en gerapporteerd wordt in de sociale onderneming. in staat zijn om de sociale waarde te communiceren die gecreëerd word door de sociale onderneming aan hun stakeholders. beter begrijpen hoe ze de sectie in het sociaal ondernemingsplan dat besteed is aan het meten van sociale impact. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Gebruik een werkblad om de 3 dingen neer te slagen die je zou willen aanpakken in je sociale onderneming. Denk na over hoe deze dingen beoordeeld of gemeten kunnen worden. 2 Bekijk kwaliteitssystemen. De Key Aspects Checklist bekijkt zes algemene factoren van sociale ondernemingen: hoe zij hun personeelsbeleid voeren(personeel en vrijwilligers); wat zij doen met surplus of winst van hun activiteiten; hoe worden zij bestuurd; financiële duurzaamheid (financiële rekening); milieuduurzaamheid (milieucertificaten); wat is hun locale economische impact (LINK).Gebruik een oefening om de Key Aspects Checklist te verkennen. 3 Lees over de belangrijkste elementen van Social Accounting and Audit (SAA) (LINK). Wat zijn de voor- en nadelen van deze aanpak? (LINK) 4 Lees over de belangrijkste elementen van Social Return on Investment (SROI) (LINK). 5 Bekritiseer actuele rapporten van SAA of SROI (LINK). 6 Bekijk andere recente ontwikkelingen op het gebied van sociale impact. 27

29 7 Denk na over hoe je sociale impact binnen je sociale onderneming zou kunnen achterhalen. Welke informatie en data is volgens jou essentieel om te verzamelen? ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: De ethische en morele dimensies van het aanmunten van sociale impact De moeilijkheden bij het geven van een aanvaardbare waarde aan kwalitatieve informatie De moeilijkheden bij het beoordelen van de echte impact op lange termijn Het belang van veronderstellingen in de finale beoordeling van sociale boekhoudkundige rapporten EVALUATIE VAN DE MODULE Wat kunnen we verbeteren aan deze module? Vul alsjeblieft het evaluatieformulier in dat je in de materiaalmap (LINK) kan vinden Het je suggesties met betrekking tot de inhoud? Wat heb je goed geleerd? Wat was moeilijk? Wat moeten we anders doen bij de activiteiten? Welk materiaal kan verbeterd worden? Wat vind je van de begeleider? Andere opmerkingen ZELFBEOORDELING LEERVERSLAG We raden je aan het leerverslag in te vullen: Datum Kwestie, concept, idee uit de workshops Wat heb ik geleerd? Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming? Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping 28

SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER

SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER Social Enterprising Europe (SEE) SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER WP4: Cursusmateriaal Deliverable 4.1: Handboek voor de Begeleider Proefnemingsversie 25/01/14 INHOUD INTRODUCTIE MODULE

Nadere informatie

Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst

Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst Dit is een korte vragenlijst die bedoeld is om een aantal van je denkbeelden, attitudes en gedrag in werksituaties in kaart te brengen. Wees zo eerlijk mogelijk

Nadere informatie

Social Enterprising Europe (SEE)

Social Enterprising Europe (SEE) 1 Social Enterprising Europe (SEE) 2 SEE-leerprogramma Handboek voor studenten WP4: studiemateriaal Materiaal 4.2: Handboek voor studenten SEE valt onder een Creative Commons Attribution-Non-Commercial-Share

Nadere informatie

Methoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97

Methoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97 Wanneer gebruiken we kwalitatieve interviews? Kwalitatief interview = mogelijke methode om gegevens te verzamelen voor een reeks soorten van kwalitatief onderzoek Kwalitatief interview versus natuurlijk

Nadere informatie

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Helder &Wijzer Mijn opdrachten In een kort, blended programma In het kort Voor wie docenten/trainers die blended opdrachten willen leren ontwerpen en ontwikkelen

Nadere informatie

Social media checklist

Social media checklist Social media checklist In 15 minuten klaar om klanten te benaderen Sociale media audit? Elk bedrijf weet wel dat ze iets met sociale media moeten doen en hebben daarom ook (toen ze wat tijd over hadden)

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Social Enterprising Europe. Lesplanvoorbeeld

Social Enterprising Europe. Lesplanvoorbeeld Social Enterprising Europe Lesplanvoorbeeld Social Enterprising Europe (SEE) SEE-leerprogramma Lesplanvoorbeelden WP4: studiemateriaal SEE valt onder een Creative Commons Attribution-Non-Commercial-Share

Nadere informatie

Beken Kleur Gooi je troeven op tafel. handleiding

Beken Kleur Gooi je troeven op tafel. handleiding Beken Kleur Gooi je troeven op tafel handleiding Deze tool werd ontwikkeld door het Flanders DC Kennis centrum aan Antwerp Management School. Het is gebaseerd op het onderzoeksrapport Dominante denkkaders

Nadere informatie

RE-ENTER. Programma definitie. Ondernemers Ontwikkeling Programma

RE-ENTER. Programma definitie. Ondernemers Ontwikkeling Programma RE-ENTER Ondernemers Ontwikkeling Programma Programma definitie Dit project is gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie ligt uitsluitend bij de

Nadere informatie

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel?

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Blad 1 van 20 Hoe goed ben jij momenteel? Iedereen kan zijn leiderschapsvaardigheden aanzienlijk verbeteren met een beetje denkwerk en oefening. Met deze test krijg je

Nadere informatie

Bijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1

Bijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1 Bijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1 Bijlage 1: Het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs: Stadium van het instructie model Oriëntatiefase

Nadere informatie

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt

Nadere informatie

Impact Masters Checklist

Impact Masters Checklist Impact Masters Checklist Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Vliegwiel van Impact 4 3. Checklist 6 4. Vervolgvragen 8 Blz. 2 Inleiding Impact Masters helpt ondernemers nieuwe kansen te ontdekken voor hun bedrijf

Nadere informatie

VRAGENLIJST JOnG. Mail het formulier met jouw antwoorden naar Dionne Neven (Regioadviseur MKB Limburg): Neven@mkblimburg.nl

VRAGENLIJST JOnG. Mail het formulier met jouw antwoorden naar Dionne Neven (Regioadviseur MKB Limburg): Neven@mkblimburg.nl VRAGENLIJST JOnG JOnG is een initiatief van en voor jonge ondernemers. Tot de doelgroep behoren Ondernemers in de eerste 5 jaar van hun ondernemerschap. JOnG stelt zich tot doel de individuele ondernemers

Nadere informatie

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen E-resultaat aanpak Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen 2010 ContentForces Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,

Nadere informatie

Training met persolog profielen

Training met persolog profielen Training met persolog profielen Verkrijg de beste resultaten op het werk en in uw dagelijks leven Ontdek een praktische manier om uw persoonlijkheid te ontwikkelen: U leert verschillende gedragstendensen

Nadere informatie

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft

Nadere informatie

Je doel behalen met NLP.

Je doel behalen met NLP. Je doel behalen met NLP. NLP werkt het beste als al je neurologische niveaus congruent zijn. Met andere woorden: congruent zijn betekent wanneer je acties en woorden op 1 lijn zijn met je doelen, overtuigingen,

Nadere informatie

Handleiding bij het schrijven van jouw Sensationele Businessplan

Handleiding bij het schrijven van jouw Sensationele Businessplan Handleiding bij het schrijven van jouw Sensationele Businessplan MODULE 10 WEEK 12 + 13 Gebruik deze handleiding om jouw eigen businessplan (ondernemersportfolio) te schrijven. Algemene Opmerkingen: Zinnen

Nadere informatie

DEFINITIES COMPETENTIES

DEFINITIES COMPETENTIES DEFINITIES COMPETENTIES A. MENSEN LEIDINGGEVEN A1 Sturen Geeft op een duidelijke manier richting aan een team, neemt de leiding op zich, zet mensen en middelen zodanig in dat doelen met succes worden bereikt.

Nadere informatie

Europakenner Onderzoeker Journalist. toepassing. bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties. gehaald op:

Europakenner Onderzoeker Journalist. toepassing. bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties. gehaald op: Europakenner Onderzoeker Journalist Europeaan en invloeden Europese en internationale instellingen bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties toekomst als Europees burger formuleren Een Europeaan

Nadere informatie

LEERACTIVITEIT Elevator Pitch Ent-teach Module 4 Financieel management

LEERACTIVITEIT Elevator Pitch Ent-teach Module 4 Financieel management LEERACTIVITEIT Elevator Pitch Ent-teach Module 4 Financieel management Beschrijving van de leeractiviteit De docent biedt de leerlingen leesmateriaal en inspirerende video s over het aantrekken van investeringen

Nadere informatie

SUCCESVOL LEREN. Tips voor studenten.

SUCCESVOL LEREN. Tips voor studenten. SUCCESVOL LEREN Tips voor studenten www.goleweb.eu Je krijgt de kans om de Lemo-vragenlijst in te vullen op www.goleweb.eu. Na deelname krijg je persoonlijke feedback over jouw motivatie en leervaardigheden.

Nadere informatie

Les 5: Sociaal ondernemen

Les 5: Sociaal ondernemen Les 5: Sociaal ondernemen praktisch theoretisch Vakken Nederlands, Moraalleer, Cultuurwetenschappen, Economie, Godsdienst, Maatschappelijke Vorming, Project Algemene Vakken. Doelstellingen en eindtermen

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST Werkboek MEER MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST MANIER! Hoofdstuk 1 Nieuwe klanten nodig? Marketing is een vakgebied waar veel om te doen is.

Nadere informatie

Optimaliseer je prestaties

Optimaliseer je prestaties Winst en Groei - Internetmarketing en Verkooptraining Optimaliseer je prestaties 10 Technieken om je prestaties te verbeteren Christo Cornelissen & Mieke Bouquet Alles waar je jezelf op weet te focussen

Nadere informatie

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM De tijd dat MVO was voorbehouden aan idealisten ligt achter ons. Inmiddels wordt erkend dat MVO geen hype is, maar van strategisch belang voor ieder

Nadere informatie

Thermometer leerkrachthandelen

Thermometer leerkrachthandelen Thermometer leerkrachthandelen Leerlijnen en ontwikkelingslijn voor leerkrachten van WSKO 1 Inleiding Leerkracht zijn is een dynamisch en complex vak. Mensen die leerkracht zijn en binnen onze organisatie

Nadere informatie

Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF

Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF CONTEXT Context Instroom Een bekende, stabiele leef- en leeromgeving. 1 Een herkenbare leef- en werkomgeving. Tussen niveau 1 en 2 is geen verschil in context;

Nadere informatie

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen AC-Kruidtuin - Food Safety Center Kruidtuinlaan 55 1000 Brussel Tel.: 02 211 82 11 www.favv.be Verantwoordelijke uitgever: Herman Diricks Februari

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

Business Model Canvas & Elevator pitch. Value050 Eelco Bakker

Business Model Canvas & Elevator pitch. Value050 Eelco Bakker Business Model Canvas & Elevator pitch Value050 Eelco Bakker Start Verwachtingen? Vragen? Ervaringen business model canvas? Ervaringen elevator pitch? 14.00-16.15 BMC 16.15-17.00 Pitchen 1. Het business

Nadere informatie

Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage

Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage Bedrijf FlowQ Coach Max Wildschut Cliëntcode 2167 Wachtwoord u295gr Datum 26 oktober 2008 2008 FlowQ www.flowq.nl V-HPC0801 Rapportage 2167 Pagina

Nadere informatie

Junior Company op vmbo basis, kader en gemengd (profiel dienstverlening en producten)

Junior Company op vmbo basis, kader en gemengd (profiel dienstverlening en producten) Junior Company op vmbo basis, kader en gemengd (profiel dienstverlening en producten) Tijdens Junior Company richten de leerlingen hun eigen company op en deze runnen ze één schooljaar. Ze verdelen functies,

Nadere informatie

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR Altijd al gezocht naar een trainingsconcept voor uw medewerkers waar je meteen van zegt: GewoonDoen! Nu is deze kans eindelijk aanwezig en wel voor een deelnameprijs van

Nadere informatie

ONDERNEMINGSPLAN. UNIZO i.s.m. CODA Boekhouders

ONDERNEMINGSPLAN. UNIZO i.s.m. CODA Boekhouders ONDERNEMINGSPLAN UNIZO i.s.m. CODA Boekhouders Spreker : Patrick KESSELS Boekhouder Fiscalist Zaakvoerder www.codaboekhouders.be Voor wie maak je een ondernemingsplan? in de eerste plaats voor jezelf voor

Nadere informatie

Competenties en leerresultaten

Competenties en leerresultaten Competenties en leerresultaten De e-learning module bestaat uit zes praktijksituaties uit het bedrijfsleven die competentie georiënteerd zijn en die gebruikt kunnen worden voor scholing en bijscholing

Nadere informatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie Persoonlijke ontwikkeling en socialisatie analyseren / plannen / creëren / representeren van jezelf (LOCO) 1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

Nadere informatie

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - -

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - - Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills 21st Century Skill Jouw talent Vaardigheden Gedragsindicatoren J L Ik weet wat ik wil Ik weet wat ik kan Ik ga na waarom iets mij interesseert

Nadere informatie

Competentiemanagement bij de federale overheid

Competentiemanagement bij de federale overheid Competentiemanagement bij de federale overheid Competentieprofielen Basis Leidinggevend D December 2009 LEIDINGGEVEND D 1/ BASISPROFIEL Tabel informatie begrijpen taken Taken uitvoeren Leidinggevend D

Nadere informatie

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken? Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat

Nadere informatie

NAAM VOORNAAM 29/10/2012

NAAM VOORNAAM 29/10/2012 NAAM VOORNAAM 29/10/2012 Rijksregisternummer Naam Selectienummer 99999999999 NAAM VOORNAAM SELECTIE Feedbackrapport aangaande de selectie: SELECTIE TITEL Het rapport bestaat uit 3 delen: 1. De competenties

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

Starten met een plan. Alles op een rij. Robert Loontjens & Anne de Jong

Starten met een plan. Alles op een rij. Robert Loontjens & Anne de Jong Starten met een plan Alles op een rij Robert Loontjens & Anne de Jong Even voorstellen Robert Loontjens en Anne de Jong Accountmanager MKB Rabobank Parkstad Limburg (045) 533 44 44 bedrijven@parkstadlimburg.rabobank.nl

Nadere informatie

Competentiemanagement bij de federale overheid

Competentiemanagement bij de federale overheid Competentiemanagement bij de federale overheid Competentieprofielen Basis Ondersteunend/Epert D December 2009 ONDERSTEUNEND/EXPERT D 1/ BASISPROFIEL Tabel informatie begrijpen taken Ondersteunend/Epert

Nadere informatie

Profiel mobiliteitscoach

Profiel mobiliteitscoach Profiel mobiliteitscoach 22-02- 2014 PROFIEL MOBILITEITSCOACH De mobiliteitscoach werkt in een organisatie met mobiliteitsprocessen. Hij/zij werkt aan het organiseren van het inductieproces van studenten

Nadere informatie

Workshop HR-scan. Naar een duurzaam HRM beleid

Workshop HR-scan. Naar een duurzaam HRM beleid Workshop HR-scan Naar een duurzaam HRM beleid Inhoud Voorstelling Wat is Human Resources? Overzicht bestaande tools Waarom de HRM Cockpit? Doel van de HRM Cockpit Opbouw van het model De HRM Cockpit Aan

Nadere informatie

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie

Nadere informatie

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Bij het begeleiden van leeractiviteiten kun je twee aspecten aan het gedrag van leerkrachten onderscheiden, namelijk het pedagogisch handelen en het didactisch handelen.

Nadere informatie

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog E-book 49 vragen voor een effectieve continue dialoog Inleiding Door Jochem Aubel Veel organisaties hebben de ambitie om een continue dialoog op gang te brengen. Een doorlopend gesprek tussen medewerkers

Nadere informatie

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan 08540 LerenLoopbaanBurgerschap 10-04-2008 08:28 Pagina 1 ontwikkelingsproces 1+2 1 2 3 4 5 6 7 Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan Leren, Loopbaan en Burgerschap Wat laat

Nadere informatie

MODULE #7 CORE PURPOSE

MODULE #7 CORE PURPOSE MODULE #7 CORE PURPOSE Welkom bij het 90 dagen mindset coachings programma. Dit programma heeft de potentie om jouw leven compleet te veranderen de komende 90 dagen. Daarin is het belangrijk dat je de

Nadere informatie

18-9-2014. Pedagogische opleiding theorie. Doelstellingen. Doelstellingen. Hoofdstuk 1 Communicatie en feedback. De kennis over de begrippen:

18-9-2014. Pedagogische opleiding theorie. Doelstellingen. Doelstellingen. Hoofdstuk 1 Communicatie en feedback. De kennis over de begrippen: Pedagogische opleiding theorie Hoofdstuk 1 Communicatie en feedback Doelstellingen De kennis over de begrippen:, feedback, opleiden en leren kunnen uitdrukken en verfijnen Doelstellingen De voornaamste

Nadere informatie

Connect Social Business. Plan van Aanpak voor mijn stage bij ConnectSB

Connect Social Business. Plan van Aanpak voor mijn stage bij ConnectSB Connect Social Business Plan van Aanpak voor mijn stage bij ConnectSB Joey Kaan September 28, 2014 Inhoudsopgave 1 Achtergronden 1 2 Probleemstelling & Doelstelling 2 2.1 Leren Professioneel Functioneren..................

Nadere informatie

Verklaring van Mentors op de Werkplek.

Verklaring van Mentors op de Werkplek. Verklaring van Mentors op de Werkplek www.bmw-eu.net Project nummer: 2013-1-PT1-LEO05-15778 VERKLARING VAN MENTORS OP DE WERKPLEK Credits Titel Verklaring van Mentors op de Werkplek coördinatie OBELISK

Nadere informatie

Social Media Strategie Plan

Social Media Strategie Plan Social Media Strategie Plan Creëren van de strategie en planning van de uitvoering Een stappenplan met daarin vastgelegd waar je merk staat, waar je heen wilt en en hoe er te komen. Houd in gedachten dat

Nadere informatie

Doel van deze presentatie is

Doel van deze presentatie is Doel van deze presentatie is Oplossingsgericht? Sjoemelen? Evaluatie van de praktische oefening. Verbetersuggesties qua oplossingsgerichtheid (niet met betrekking tot de inhoud van de gebruikte materialen)

Nadere informatie

COMMUNICATIE technieken. voor leidinggevenden

COMMUNICATIE technieken. voor leidinggevenden COMMUNICATIE technieken voor leidinggevenden Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij mensen. Zij

Nadere informatie

Wat is marketing dan wel? De beste omschrijving komt uit het Engels.

Wat is marketing dan wel? De beste omschrijving komt uit het Engels. KENNETH NIEUWEBOER M arketing is meer dan het ontwikkelen van een logo en het bewaken van je huisstijl. Als er een goede strategie achter zit, levert marketing een wezenlijke bijdrage aan het rendement

Nadere informatie

APQ-vragenlijst 30 januari Daan Demo

APQ-vragenlijst 30 januari Daan Demo APQ-vragenlijst 30 januari 2019 Daan Demo Inleiding In dit rapport bespreken we jouw inzetbaarheid en wat je kunt doen om jouw positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Om dit te bepalen hebben we de volgende

Nadere informatie

Syllabus. Leerdoelen voor de European Business Competence* Licence, EBC*L Niveau A

Syllabus. Leerdoelen voor de European Business Competence* Licence, EBC*L Niveau A Syllabus en voor de European Business Competence* Licence, EBC*L Niveau A Modules: Bedrijfsdoelstellingen & kengetallen Financiële administratie Kosten & prijzen Bedrijfsvorm & wetgeving EBC*L International,

Nadere informatie

ONDERNEMERSCHAP. www.epathways.eu. e-pathways CPD Handboek. Handboek nr. in serie

ONDERNEMERSCHAP. www.epathways.eu. e-pathways CPD Handboek. Handboek nr. in serie ONDERNEMERSCHAP e-pathways CPD Handboek www.epathways.eu Handboek nr. 10 in serie Wat is ondernemerschap? Een ondernemer kan gedefinieerd worden als iemand die een zakelijke mogelijkheid ziet of creëert

Nadere informatie

Een voorlopige balans (Periode 1)

Een voorlopige balans (Periode 1) Een voorlopige balans (Periode 1) Omschrijving van deze periode We hebben tijdens dit schooljaar al heel wat gediscussieerd, besproken, nagedacht, Je hebt in deze gesprekken, maar ook in de logboekopdrachten

Nadere informatie

Handleiding Cultuur Canvas

Handleiding Cultuur Canvas Handleiding Cultuur Canvas Je hebt een idee voor Tilburg, voor cultuur in het publieke domein en je weet waarschijnlijk ook wat je het wilt realiseren. Weet je ook of je plan kansrijk is? En wat je kunt

Nadere informatie

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014 LERAREN HANDBOEK 1e Editie, 2014 1. Je eerste Workshop Om te beginnen In dit Leraren Handboek vind je een paar tips en tricks die je kunnen helpen bij het voorbereiden van je workshop. Als je nog nooit

Nadere informatie

Thema. Kernelementen. Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips

Thema. Kernelementen. Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips Thema Kernelementen Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips Tips voor de trainer: Doseer je informatie: less is more. Beoordeel wat je gymnasten doen, niet wie ze

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

Actualisering leerplan eerste graad - Deel getallenleer: vraagstukken Bijlage p. 1. Bijlagen

Actualisering leerplan eerste graad - Deel getallenleer: vraagstukken Bijlage p. 1. Bijlagen Bijlage p. 1 Bijlagen Bijlage p. 2 Bijlage 1 Domeinoverschrijdende doelen - Leerplan BaO (p. 83-85) 5.2 Doelen en leerinhouden 5.2.1 Wiskundige problemen leren oplossen DO1 Een algemene strategie voor

Nadere informatie

VOICE OF THE CUSTOMER

VOICE OF THE CUSTOMER 4/20/ E-BOOK VOICE OF THE CUSTOMER Gratis e-book leansixsigmatools.nl Introductie Bij Six Sigma staat het denken vanuit de behoeften van de klant centraal. Juist de vertaling van de stem(men) van de klant(en)

Nadere informatie

COMMUNICATIE training. effectief communiceren met iedereen

COMMUNICATIE training. effectief communiceren met iedereen COMMUNICATIE training effectief communiceren met iedereen Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij

Nadere informatie

ESSAY. Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay. Lexington Baly 1592180

ESSAY. Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay. Lexington Baly 1592180 ESSAY Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay Lexington Baly 1592180 Seminar: Dream Discover Do Essay Docent: Rob van den Idsert Effectief gebruik

Nadere informatie

Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen?

Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen? Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen? Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wordt ook wel maatschappelijk ondernemen, maatschappelijk betrokken ondernemen, duurzaam ondernemen of ethisch

Nadere informatie

Inleiding. Inleiding. Een goede Missie, Visie en Strategie (MVS) bestaat uit twee gedeelten: Strategie Ontwikkeling en Strategie Implementatie.

Inleiding. Inleiding. Een goede Missie, Visie en Strategie (MVS) bestaat uit twee gedeelten: Strategie Ontwikkeling en Strategie Implementatie. Inleiding Inleiding Veel bedrijven hebben wel eens een Visie, Missie en Strategie uitgewerkt. Maar slechts weinig bedrijven hebben er ook daadwerkelijk voordeel van. Bij veel bedrijven is het niet meer

Nadere informatie

Boost uw carrière. Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past. Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door

Boost uw carrière. Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past. Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door Boost uw carrière Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door Introductie Update uw kennis De wereld om ons heen verandert in een steeds hoger tempo. Hoe goed

Nadere informatie

Logo organisatie. EFQM Excellence. Organisatie naam

Logo organisatie. EFQM Excellence. Organisatie naam Logo organisatie EFQM Excellence Recognised for Excellence Organisatie naam Verantwoordelijke (België) 2004 EFQM Het is de bedoeling van EFQM om het algemene gebruik van dit materiaal binnen bedrijven

Nadere informatie

Vaardigheidsmeter Communicatie

Vaardigheidsmeter Communicatie Vaardigheidsmeter Communicatie Persoonlijke effectiviteit Teamvaardigheden Een goede eerste indruk Zelfempowerment Communiceren binnen een team Teambuilding Assertiviteit Vergaderingen leiden Anderen beïnvloeden

Nadere informatie

NL COACH CONGRES 01/12/2017

NL COACH CONGRES 01/12/2017 Persoonlijke ontwikkeling van de sportcoach 60graden feedback assessment NL COACH CONGRES 0//07 MARK.KAPTEIN@SPORTCOACHEXCEL.NL YARA@PUREPERFORMANCECOACHING.NL WELKOM Be here Be safe Be well Doel vandaag

Nadere informatie

Kennis is de norm. KAM Opleidingen. ISO trainingen. Telefoon:

Kennis is de norm. KAM Opleidingen. ISO trainingen. Telefoon: KAM Opleidingen ISO 14001 trainingen Brochurewijzer Welkom bij KAM Opleidingen Waarom KAM Opleidingen Locaties InCompany training Training op maat Training on the job ISO 14001 opzetten en implementeren

Nadere informatie

Starten als zelfstandige in 10 stappen

Starten als zelfstandige in 10 stappen Starten als zelfstandige in 10 stappen Hoe begin ik eraan? Wil je een eigen zaak starten, maar zit je met de handen in het haar omdat je niet weet waar eerst beginnen? De volgende 10 stappen leiden je

Nadere informatie

Jaarproject programmeren bij LORE

Jaarproject programmeren bij LORE Jaarproject programmeren bij LORE Elke onderzoeksgroep heeft een eigen karakter en vereisten. Zo ook met LORE. Opdat je zou weten wat we van je verwachten maar ook wat je van ons mag verwachten, hebben

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Werken met vrijwilligers

Werken met vrijwilligers 25 november 2015 Werken met vrijwilligers Ronald Hetem 11/30/2015 Feiten en cijfers leeftijd 49% 46% 56% 52% 47% 47% 31% 15-25 25-35 35-45 45-55 55-65 65-75 vanaf 75 Feiten en cijfers 11% Wat doen vrijwilligers?

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

Bruikbare Aanbevelingen om de EILEEN- Benadering toe te passen

Bruikbare Aanbevelingen om de EILEEN- Benadering toe te passen Bruikbare Aanbevelingen om de EILEEN- Benadering toe te passen Verbeterd interculturele leren in Europese ondernemingen Nederlandstalige Versie Dutch Language Version De EILEEN Aanbevelingen Introductie

Nadere informatie

WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN

WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN WORKSHOP 1: RICHTING GEVEN MVO Vlaanderen Naam van uw begeleider Agenda Voorstelling & toelichting Wat is duurzaamheid? Waarom deze stuurgroep? Start met de Sustatool! Waarden En nu? 1 Wie bent u? Voorstelling:

Nadere informatie

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter BACHELOR NA BACHELOR ADVANCED BUSINESS MANAGEMENT Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan Naam student: Maes Pieter 2011-2012 POP EERSTE GEKOZEN ALGEMENE COMPETENTIE: OPBOUWEN VAN EEN

Nadere informatie

EEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER. Deel 2

EEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER. Deel 2 Master Executive in Wedding Management EEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER Deel 2 [LES 2] Event & Media Education. Alle rechten voorbehouden. Elke vorm van kopiëren of verspreiding van de

Nadere informatie

Georges Dockx JUISTE MARKETING. Voor kmo s en zelfstandigen die meer resultaat willen met minder budget

Georges Dockx JUISTE MARKETING. Voor kmo s en zelfstandigen die meer resultaat willen met minder budget Georges Dockx DE JUISTE MARKETING Voor kmo s en zelfstandigen die meer resultaat willen met minder budget Uitgegeven door Georges Dockx in samenwerking met BOEK MAKERIJ.be D/2015/Georges Dockx, auteur-uitgever

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

Zo kijkt VVJ naar participatie 1

Zo kijkt VVJ naar participatie 1 Zo kijkt VVJ naar participatie Groeien naar meer participatief besturen Groeien naar, want kun je niet snel snel, en niet in je eentje Participatief besturen : is voor VVJ een voorwaarde voor goed beleid

Nadere informatie

service design workshop

service design workshop Philippe Martens service design workshop ken ik mijn klanten en gebruikers écht? hoe ervaren mijn klanten mijn huidig dienstenaanbod? Hoe pas ik mijn processen en systemen aan om mijn uniek dienstenaanbod

Nadere informatie

CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO!

CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! INHOUDSOPGAVE STARTFASE VOORAF - IS HET EEN ONDERWERP VOOR CREATIVITEIT? - ANALYSEVRAGEN - BRIEFING MET PROBLEEMEIGENAAR DE CREATIEVE SESSIE - SPELREGELS

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

Peergroeponderwijs. Dé Dag. Over het opzetten van een plusklas. 25 november 2016 Jaap Verouden

Peergroeponderwijs. Dé Dag. Over het opzetten van een plusklas. 25 november 2016 Jaap Verouden Peergroeponderwijs Over het opzetten van een plusklas Dé Dag 25 november 2016 Jaap Verouden jverouden@hetabc.nl Startopdracht Verzin zoveel mogelijk overeenkomsten tussen een kleerhanger en een koekoeksklok

Nadere informatie