Brood is een prachtproduct. Een stevige ontbijt het Nationaal Schoolontbijt. Onthaasten met een perfecte lunch. Bakkerij Kletersteeg

Transcriptie

1 Smaakvol magazine over brood, de bakkerij en meer Speciale uitgave aangeboden door: Bakkerij Kletersteeg Brood is een prachtproduct Een stevige ontbijt het Nationaal Schoolontbijt Onthaasten met een perfecte lunch stevig ontbijt, wereldbrood, brooduitstapjes, broodje gezond en nog veel meer.

2 inhoudsopgave voorwoord 24 In dit nummer... Beste lezer, Van donkerbruine bol tot wit puntje, van kerststol tot croissant. Overal en altijd wordt brood gebakken. Brood is onze dagelijkse maaltijd en we eten speciaal brood bij een bijzondere gelegenheid. En dat gaat al eeuwen zo. Maar hoe alledaags brood misschien ook is, wij vinden het bijzonder. Want het is niet alleen ontzettend lekker, gezond en voedzaam, brood is als basisvoedsel nauw verweven met álle eetculturen ter wereld. En al ben ik al tientallen jaren bakker, ook voor mij bestaat er niets dat lekkerder ruikt dan de geur van versgebakken brood Een stevig ontbijt ontbijtpakketten voor het Nationaal Schoolontbijt 10 Brood is een prachtproduct 13 Bake for Life steunt bakkers in Afrika 24 Leven van de wind Een markant gebouw in het Nederlandse landschap Wij vinden brood zó bijzonder, dat we er een heel magazine over hebben gemaakt. Dit blad staat boordevol praktische tips en leuke weetjes over alles wat met brood te maken heeft. Zo leest u van alles over verschillende broodculturen, over de voedingsstoffen die we dankzij ons dagelijks brood binnenkrijgen en over het prachtige werk van de stichting Bake For Live. Ook praten we u bij over de ingrijpende verbouwing die ons bedrijf recent onderging. De bakkers van Van de Kletersteeg gaven de liefde voor het vak door van vader op zoon. In dit magazine komen dan ook verschillende generaties aan het woord. Mijn moeder neemt u mee naar Stoutenburg, het dorp waar mijn grootvader de bakkerij begon. En in Amsterdam besprak ik de passie voor brood met mijn jongste zoon. Heel veel leesplezier! Met vriendelijke groet, Wim van de Kletersteeg en verder: 3 Voorwoord 4 Het dorp geurt naar versgebakken brood 17 Spannende klus 18 Brooduitstapjes colofon Brood is een uitgave van Bakkerij Kletersteeg. Fotografie: willem van de Kletersteeg Concept en realisatie: Intens reclame en marketing 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiën, of op enige andere manier, zonder voorafgaand schriftelijke toestemming van Bakkerij Kletersteeg. 19 Broodtips 20 Onthaasten met een perfecte lunch 22 Broodbakken 23 Geen schroef in het deeg 27 Nauwkeurig routinewerk 28 Net als Herman 30 Broodje gezond 32 Elke dag brood op de plank 34 Mede mogelijk gemaakt door Wim van de Kletersteeg samen met zijn vrouw Nicolette. 2 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 3

3 interview Het dorp geurt naar versgebakken brood Stoutenburg. Een landelijk dorp met weilanden, maïs, grazende koeien, kabbelende beekjes, een kasteel én de geur van versgebakken brood. Familiebedrijf Bakkerij Kletersteeg aan de Hessenweg in Stoutenburg is een warme bakker met hart en ziel. Ja, dat zijn we nog steeds. Het brood gaat nog altijd warm vanuit de oven naar de supermarkten en andere afnemers. Aan het woord is Mientje van de Kletersteeg, bakkersvrouw sinds ze met bakker Wim van de Kletersteeg in 1954 trouwde. En bakkersmoeder sinds zoon Wim het bedrijf overnam. Brood, dat hebben wij in deze familie altijd mooi gevonden. t Is vers. Het deeg is een levend product en daar maak je iets moois van. Fijne herinneringen heeft Mientje van de Kletersteeg aan al die jaren die zij samen met haar Wim doorbracht in de bakkerij in Stoutenburg. Wim kwam uit een echte bakkersfamilie in Hooglanderveen. Ik woonde op een boerderij in Hoogland. Samen hebben we de bakkerij in Stoutenburg overgenomen, van mensen die naar Canada zijn geëmigreerd. Dat was dus in 1954, het jaar waarin de twee ook trouwden. Een dag na de bruiloft stond Wim alweer te bakken. Ja, s morgens héél vroeg! Dat was dus geen huwelijksreis en een erg korte huwelijksnacht. Wie s morgens vroeg door Stoutenburg komt, ruikt er nog altijd de lekkere lucht van versgebakken brood. Het bakken bij Bakkerij Kletersteeg gaat inmiddels wel continue door. De bakkerij levert zes dagen per week een uitgebreid assortiment, standaard meer dan 80 broodsoorten, aan supermarkten en warenhuizen. Vroeger moest Wim midden in de nacht uit de veren. Om half tien s morgens dronk hij dan koffie, kleedde hij zich om en ging hij erop uit om het brood rond te brengen in de wijk, naar de vaste klanten in Stoutenburg, Achterveld en Hamersveld. Wim reed op zijn gemotoriseerde bakfiets door de straten van de dorpjes en Mientje verkocht het brood in de kruidenierswinkel. De kruidenierswinkel is er niet meer en de bakfiets werd vervangen door kleine bestelbusjes en nu de vrachtwagens. We gaan met de tijd mee, zegt Mientje. Kun je je nog voorstellen hoe het ooit was? Hoe bakker Wim elke nacht met de zakken meel vanaf de meelzolder kwam? Uitstorten boven de kuip, je weet wel, met zo n draaiarm. En dan zelf het water, gist en zout toevoegen. Nu komt het mengsel compleet uit een kraantje. Dat is allemaal heel erg veranderd. Mooi hoor. Prachtig om te zien. 4 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 5

4 De kracht van Bakkerij Kletersteeg ligt volgens Mientje in het feit dat de bakkerij met de tijd mee gaat. Luistert naar wat de klant wil. Ik herinner me nog dat er een knecht was die zei: als jullie met computers gaan werken, dan ben ik weg. Dat was twintig jaar geleden. Hij is toen chauffeur geworden. In plaats van denkwerk is het deeg mengen een druk op t knopje geworden. Met de hoeveelheden die we nu bakken, kan dat niet anders. Het zou niet best zijn als het allemaal nog met de hand moest gebeuren. Veel te arbeidsintensief voor de hoeveelheden die de bakkerij tegenwoordig levert. En het resultaat is net zo smakelijk. De moderne technologie waarmee Bakkerij Kletersteeg heden ten dage brood bakt, doet niets af aan de veelal traditionele receptuur die de bakkerij gebruikt voor het samenstellen van de deegmengsels voor alle verschillende broodproducten. Mientje: Die recepten? Die gaan van vader op zoon. Aan ambachtelijkheid heeft het de bakkerij in Stoutenburg nooit ontbroken. Mientje koestert de herinneringen aan de houten speculaasplanken waarmee vroeger - met de hand - de speculaaspoppen werden gemaakt. Sinterklaas vond ik de mooiste periode van het jaar. Honderden speculaaspoppen maakten we dan. Ze lagen in stapels op witte doeken in de bakkerij. Ook die poppen brachten we rond. Daarna waren we total loss. Met de kerst idem dito met de weihnachtsstollen. Je kunt wat aan, als je jong bent. Ja, december was de leukste maand. Mientje komt nog regelmatig in de bakkerij. Dan is het oude-jongenskrentenbrood. Heel veel werknemers komen uit de buurt en kennen mij ook nog wel. In Stoutenburg ken je elkaar. Het is maar een klein gehucht. Wim en ik hebben er altijd met veel plezier gebakken en gewerkt. Ook met de kinderen om ons heen. Ze gingen op zaterdagmorgen altijd allemaal vroeg uit de veren om ons te helpen. Wim, onze oudste zoon, heeft de bakkerij in 1989 van zijn vader overgenomen. En daar is Mientje reuze trots op. Hij werkt samen met zijn vrouw Nicolette. En ze doen het fantastisch. Bakkerij Kletersteeg maakte en maakt onder zijn leiding een enorme groei door, de productiecapaciteit is door een aantal verbouwingen enorm toegenomen. Het assortiment van nu is ook niet meer te vergelijken met dat van toen. Vroeger had je wit en bruin, knip of rond en bolletjes, zegt Mientje. Zelf eet ze het liefste gewoon bruin. Donkerbruin. Of wit, onder een uitsmijter. Welk brood van Bakkerij Kletersteeg je ook eet - en dat kan tegenwoordig zowel wit en bruin zijn als volkoren, waldkorn, meergranen en oerbrood of iets exotisch als een bagel of pancito - ambachtelijk is het nog steeds. De geur van versgebakken brood: je ruikt het nog altijd in de vroege uurtjes in Stoutenburg. Stoutenburg is een mooi klein dorpje, vindt Mientje. Je kent er iedereen en je hebt er veel ruimte om je heen. De bakkerij is omringd door sappige weiden en langs de Hessenweg staan zomereiken. Toen zoon Wim besloot de bakkerij grondig te verbouwen, vond hij het belangrijk dat het karakter van het landschap behouden bleef. Nou, dat is ook goed gelukt. Hoveniersbedrijf Den Groene Hollander heeft het terrein aangekleed met bomen, struiken en planten die in dit gebied thuishoren, streekeigen beplanting. Els, eik, sleedoorn, hazelaar, kardinaalsmuts en hondsroos. Aan weerskanten van de oprit zijn nieuwe zomereiken geplant. De cirkel is rond: Bakkerij Kletersteeg is nu meer dan ooit verbonden met het dorp Stoutenburg. Die recepten? Die gaan van vader op zoon 6 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 7

5 Een stevig ontbijt ontbijtpakketten voor het Nationaal Schoolontbijt Van alle drie de maaltijden die we per dag nuttigen is het ontbijt een hele belangrijke. Na een nacht slapen komt met het ontbijt het eerste voedsel het lichaam binnen. Dit ontbijt zet de darmen in werking, stimuleert daarmee de stoelgang en levert energie. Bijvoorbeeld voor genoeg concentratievermogen op het werk of op school. Toch wordt het ontbijt door veel mensen overgeslagen - vaak onder het mom van geen tijd of ik kan s ochtends geen eten verdragen. Helaas worden te vaak nog Nederlandse kinderen zonder ontbijt naar school gestuurd. Om de noodzaak van een goed ontbijt onder de aandacht te brengen, maar ook om te laten zien dat ontbijten gewoon lekker en gezellig is, organiseert het Voorlichtingsbureau Brood elk jaar het Nationaal Schoolontbijt. Bakkers uit heel Nederland werken belangeloos mee aan dit initiatief door brood aan scholen te leveren. In 2010 namen zo n scholen deel aan het Nationaal Schoolontbijt. Dat is niet niks. Veel bakkers, waaronder Bakkerij Kletersteeg uit Stoutenburg, deden hun uiterste best om de ruim ontbijtpakketten klaar te maken. lesmateriaal ontwikkeld. Het evenement wordt ondersteund door Right To Play, de stichting die sport inzet om kinderlevens in de meest achtergestelde gebieden ter wereld te verbeteren. Bekende topsporters vormen het gezicht van de organisatie. Zij ontbeten mee op scholen, vertelden over het werk van Right To Play en gaven sportclinics. Het Nationaal Schoolontbijt is behalve lekker en leuk ook een leerzaam evenement. Daarom zijn aan het Nationaal Schoolontbijt lessen, opdrachten en leerthema s verbonden. Voor de onder-, midden- en bovenbouw is speciaal 8 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 9

6 interview Bij Le Pain Quotidien waan je je in Parijs, Antwerpen of zelfs New York. een uitgebreide brunch. We schuiven aan bij vader en zoon en laten ons bijpraten over ondernemerschap, het bakkersvak en hun gedeelde passie voor brood. Wim: Ik ben praktisch in de bakkerij van mijn vader geboren. Het woonhuis in Stoutenburg grensde aan de bakkerij zelf. Als ik denk aan vroeger, dan ruik ik de geur van versgebakken brood. Brood is een prachtproduct. Bakkers van vader op zoon. In de familie Van de Kletersteeg wordt de liefde voor brood van generatie op generatie doorgegeven. Dat was toen zo, en dat is nog steeds zo. Al geeft ieder er zijn eigen invulling aan. Vader Wim en zoon Jochem lunchen bij Le Pain Quotidien, de Amsterdamse hotspot waar Jochem storemanager is. Dinsdagochtend, kwart voor elf. Het miezert. Amsterdam Oud-Zuid kleurt vanochtend grijs. Op het pleintje waar de Cornelis Schuytstraat en de Johannes Verhulststraat samenkomen, is het nochtans een drukte van belang. Een verhuiswagen toetert een fout parkerende automobilist van zijn laad- en losplaats, twee chique dames vlinderen met volle tassen langs de etalages van de boetiekjes en een oudere man laat zijn mopshondje uit op de stoep. Een typisch Amsterdams tafereel. Maar op het hoekje, achter de etalage van Le Pain Quotidien waan je je in Parijs, Antwerpen of zelfs New York. Het interieur van Le Pain Quotidien doet het meest denken aan de authentieke Franse bakkerswinkel met bistrotafeltjes en stoeltjes in de etalage. Tegen de wand een grote open kast vol potten handgemaakte jam, pakjes eerlijke theesoorten en zakken muesli. Alles biologisch. Op de toonbank een vitrine met croissants, taartjes, wafels, chocolade en honing in beervormige flesjes. Daarachter gietijzeren schappen met baguettes, desem en speltbroden. Zo mooi, dat je er direct je tanden in zou willen zetten. Het cafégedeelte achterin kleurt warm door robuuste houten meubelen en okergeel gewassen muren. Klassieke muziek, goede koffie en de geur van vers brood doen de rest. Aan een tafel middenin de zaak genieten twee generaties Bakkerij Kletersteeg van Jochem: Mijn broer Willem, mijn zussen Anneli en Romy en ik zijn in datzelfde huis geboren. En opgegroeid. Als kind scharrelden we al door de bakkerij en bij het avondeten praatten papa en mama steevast over de zaak. En als papa nieuwe broodproducten had bedacht, probeerde hij die altijd eerst met ons uit. Toen wij wat ouder waren verdienden we in de bakkerij ons zakgeld. Als ovenist of inpakker. We aten natuurlijk altijd brood van Bakkerij Kletersteeg. Ik was een jaar of twintig toen ik voor het eerst van mijn leven brood kocht in een supermarkt. Wim: De kinderen werkten graag mee in de bakkerij. Maar denk maar niet dat ze behandeld werden als de zoontjes en dochtertjes van de baas. Ze moesten net zo hard voor hun centen werken als de rest. Een serveerster van Le Pain Quotidien 10 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 11

7 zet de brunch op tafel. Een grote mand met sneden van verschillende soorten brood, zalm, kaas, eitjes, romige yoghurt, croissants en grote glazen jus d orange. De tafel lijkt te klein. Wim: Wij van Bakkerij Kletersteeg zijn bakkers van vader op zoon. Ik leerde het vak van mijn vader, die het weer van zijn vader had geleerd. Natuurlijk heb ik vroeger wel met het idee gespeeld dat die lijn zich zou voortzetten, maar daar ziet het er nu niet naar uit. Willem doet het momenteel heel goed als televisieproducer en fotograaf, Anneli is tandartsassistente, Romy studeert psychologie aan de universiteit van Groningen en Jochem is storemanager bij Le Pain Quotidien. Wat mij betreft hoeft de bakkerij niet een familiebedrijf te blijven - maar ze weten dat de deur altijd openstaat. Jochem: Ik had altijd al een grote liefde voor brood. Net als papa. De geur, de smaak, de structuur het is een prachtproduct. Toch ging ik niet het bakkersvak in; ik koos voor de horeca. Na mijn studie kon ik aan de slag bij een hotel annex zalencentrum in Utrecht. Ik leerde veel en snel, had het goed naar mijn zin, maar kwam toch op een dood spoor. Ik wilde weer naar school, me verder ontwikkelen door te studeren aan The French Culinary Institute in New York. Wim: Brood is al zo oud als de weg naar Rome. Ouder zelfs. En brood is overal. Er is over de grens enorm veel te leren over broodcultuur. Daarom ga ik eens per jaar, soms vaker, op bakkersreis: met een groep vakbroeders reizen we naar een ander land en doen daar niets anders dan kijken, leren en proeven. Vaak gaat mijn vrouw Nicolette met me mee. Twee jaar geleden ging de reis naar Londen en besloot ik Jochem mee te nemen. Jochem: In Londen bezochten we bakkerijen en winkelformules. Erg leuk allemaal, maar niets raakte me écht. Tot we bij een vestiging van Le Pain Quotidien binnenstapten. We waren allebei direct verkocht. Wim: Alles klopte. De entourage, de bediening en bovenal het brood. Prachtig. Maanden later bezochten we samen nog een paar vestigingen in Antwerpen en Brussel. Jochem: We wisten vrij snel dat er nog geen vestiging in Nederland was, maar dat er al wel plannen waren om een Le Pain Quotidien in Amsterdam te openen. Ik wist meteen dat ik dáár wilde werken en schreef een brief. Kort daarna kon ik aan de slag in het filiaal in De Pijp. Toen later een tweede vestiging in Oud-Zuid werd geopend kon ik daar storemanager worden. Wim: Le Pain Quotidien loopt als een trein. Jochem krijgt veel ruimte van zijn werkgever en heeft de zaak goed voor elkaar. Toch bellen we zeker één keer per week met elkaar. Even overleggen. En dan geef ik advies waar ik kan. Want al zijn we allebei ondernemer, ik blijf ook gewoon zijn vader. Croissant wereldbrood Naast de baguette, het stokbrood, is de croissant hét icoon van de Franse broodcultuur. Het Franse nationale ontbijtbroodje dat meestal puur, met confiture of au beurre wordt gegeten ontleent haar naam aan de Croissant de Lune, Frans voor de wassende maan. Een op en top Frans broodje dus, zou je zeggen. Niets is minder waar. Volgens de overlevering komt de croissant oorspronkelijk uit Wenen, Oostenrijk, waar de Ottomanen een broodje in de vorm van een maansikkel bakten om een gewonnen veldslag te vieren. Het brood werd in Oostenrijk bekend als kipfel. Toen August Zang, een Oostenrijkse officier, in 1838 een bakkerswinkel in Parijs opende en daar de Weense specialiteit ging produceren, werd het broodje mateloos populair. En geïmiteerd door Franse bakkers. De rest is geschiedenis. 12 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 13

8 Bake for life heeft nu vijf bakkerijen in Oeganda van de hoofdstad Kampala. Hier krijgen jongeren hun opleiding tot bakker voor ze in één van de andere bakkerijen aan de slag gaan. Bake for Life heeft nu vijf bakkerijen in Oeganda. Nummer zes en zeven zijn in aanbouw. Ook werkt de stichting aan de oprichting van een volwaardige bakkersopleiding: het Bake for Life College in Tororo in Oeganda. De eerste echte bakkerijopleiding in dit land, waar jongeren alles leren over het bakken van brood, de grondstoffen, kostprijsberekeningen, boekhouding en hygiëne. De Afrikaanse bakkers produceren geen uitgebreid assortiment, zoals wij dat in Nederland kennen. Ze richten zich op het bakken van de meest populaire soorten. Dat zijn bijvoorbeeld de Engelse toastbroden, gebakken per kilo of halve kilo in casinoblikken, de bun, een klein zacht witbroodje en de mandazi, een zoet witbroodje, gefrituurd in olie. Het brood en banket gaat onder meer naar lokale supermarkten en hotels. De nieuwste Oegandese Bake for Life-bakkerij staat in Soroti. De bakkers produceren hier broodjes en lekkere mandazi voor scholen en ziekenhuizen in de verre omtrek. Bake for Life heeft goede contacten in Oeganda en kent er de markt. Lokale organisaties runnen de bakkerijen, ondersteund door het vakmanschap van de bakkers van Bake for Life. Twee van de vijf bakkerijen zijn inmiddels winstgevend. Bake for Life heeft samenwerking hoog in het vaandel staan, bijvoorbeeld met The Little Sisters of St. Francis. Dat is een katholieke orde van zo n 600 nonnen. De bakkerijen van Bake for Life staan op hun compounds, ommuurde terreinen Bake for Life steunt bakkers in Afrika Brood bakken en mensen helpen: dat gaat prima samen. Stichting Bake for Life bewijst het al jaren in Oeganda en Ghana. Vrijwilligers van de stichting bouwen er bakkerijen en leiden de lokale werknemers op tot bakkers. Bake for Life richt zich vooral op jonge gehandicapten, voormalige kindsoldaten en wezen. Zij krijgen de kans in een eigen bakkerij aan hun bestaan te werken. Een bakkerij van Bake for Life in Afrika biedt werk, opleiding en levenskansen. Bake for Life zamelt in Nederland geld in voor de bouw van complete bakkerijen in Afrika. Het opzetten en inrichten van een bakkerij in Afrika kost tussen de en euro, afhankelijk van grootte en infrastructuur. Vrijwillige projectleiders helpen vanaf de bouwtekening tot aan het zoeken naar de juiste mensen en machines. Jongeren die in de bakkerij succesvol het traditionele bakkersambacht hebben geleerd, kunnen de bakkerij overnemen of met hulp van de stichting een nieuwe bakkerij beginnen in het dorp of de streek waar ze vandaan komen. De eerste bakkerij van Bake for Life opende in 2003 haar deuren in Accra, de hoofdstad van Ghana. Daarna volgde een tweede bakkerij in Oeganda, niet ver 14 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 15

9 verbouwing waar de nonnen gehandicapten onder hun hoede hebben genomen. De stichting Bake for Life is twaalf jaar geleden opgericht door de vrouwen van bakkers die zijn aangesloten bij Bake Five. Bake Five is een collectieve organisatie van 15 zelfstandige industriële bakkerijen in Nederland - waaronder Bakkerij Kletersteeg in Stoutenburg - die dagelijks de brood- en banketafdelingen van zo n 1500 supermarkten bevoorraden. Initiatiefneemster Marleen Pater: Ik zag op een avond een reportage over hongerlijdend Afrika. Dat greep me zo aan, ik moest wat doen. Pater - getrouwd met een bakker - dacht direct aan het opzetten van bakkerijen. Als je in die landen gehandicapt bent, heb je er eigenlijk geen leven. Daar brengen wij met Bake for Life verandering in. De bakkers produceren hier broodjes en lekkere mandazi voor scholen en ziekenhuizen wereldbrood Tijgerbrood Spannende klus Ondanks dat de naam exotisch aandoet, is tijgerbrood een typisch Nederlands product. Het - meestal witte - brood is populair sinds begin jaren 70 en dankt haar naam aan de bovenste korst die op een tijgerhuid lijkt. Het patroon van bruine en gele strepen ontstaat doordat een mengsel van suiker, olie en andere ingrediënten (de zogenaamde tijgerpap) op het bijna volrezen deeg wordt gesmeerd voordat het brood de oven ingaat. Tijdens het bakken barst de korst open. Het tijgerbrood is niet alleen in Nederland en België verkrijgbaar. Rond de baai van San Francisco, Californië, zijn winkels met Nederlandse delicatessen mateloos populair. Hier kun je terecht voor stroopwafels, appeltaart en dropjes. Zij verkopen het tijgerbrood als Dutch Crunch. Kees Doppenberg van het Hoevelakense Bouwbedrijf Doppenberg heeft een jaar lang met gemiddeld vijf man gewerkt aan de verbouwing van het pand van Bakkerij Kletersteeg. Bedrijven bouwen is een vak apart. Laat staan een bakkerij verbouwen. Het moeilijkste? Bakkerij Kletersteeg bevoorraadt onder meer grote winkelketens als de C1000. Als hij hen geen brood kan leveren, als is het maar één dag, dan raken ze zo n klant kwijt. Dus het belangrijkste én het moeilijkste was het feit dat de bakkerij tijdens de verbouwing gewoon moest kunnen doordraaien. In die zin was het een spannende klus. Met speciale stofschuttingen, gemaakt van grote doeken, hebben we alles stofvrij kunnen houden. Ik heb de bakker van tevoren niet kunnen garanderen dat ze tijdens de verbouwing altijd konden doordraaien, maar het is ons gelukt. De bakkerij heeft geen minuut stil gelegen. Waar is Doppenberg nog meer trots op? We hebben een heel aparte constructie bij de expeditie gemaakt, namelijk een overkragende luifel. Nu staan de chauffeurs van de bakkerij altijd droog wanneer ze aan het lossen en laden zijn. Kijk op om meer te zien van de verbouwing van de bakkerij. 16 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 17

10 brooduitstapjes broodtips Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land Het Nederlands Bakkerijmuseum is het grootste en meest veelzijdige bakkerijmuseum van ons land. In dit belevingsmuseum genieten jong en oud op originele manier van de geschiedenis van brood en banket. In de schoolvakanties is er voor kinderen elke dag iets lekkers te maken en ook voor gezelschappen biedt het museum tal van mogelijkheden. Bakdemonstraties, lunches en diverse activiteiten. In overleg met u stellen wij een mooi programma samen. Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land Kerkhofstraat GG Hattem Bakkerijmuseum Oosterhout Middenin het Brabantse Oosterhout bevindt zich het Bakkerijmuseum met een uitgebreide collectie oude bakkersvoorwerpen en werktuigen. Achterin het museum is een historisch bakkerswinkeltje en je kunt er zelf brood en koekjes bakken. Reserveren is noodzakelijk. Bakkerijmuseum Oosterhout Klappeijstraat HD Oosterhout Het Museum voor de Oudere Technieken Meelmalen, broodbakken en ijzer smeden. Vroeger ging dat allemaal heel anders dan tegenwoordig. In het Museum voor de Oudere Technieken is te zien wat onze voorouders allemaal moesten doen om in hun dagelijkse behoefte te voorzien. Het Museum voor de Oudere Technieken Guldendal Grimbergen (België) De Bisschopsmolen De Bisschopsmolen is de oudste, nog werkende watermolen van Nederland met een eigen bakkerij in hartje Maastricht. Hier wordt bewezen dat broodbakken een kunst is. En dat een heerlijke vlaai alleen gemaakt kan worden met liefde én met de allerbeste streekproducten. In de molen maak je kennis met het ambacht van de molenaar en zie je hoe van oergraanspelt wordt gemaakt. Bisschopsmolen Stenenbrug HP Maastricht Herman Broodmuseum Het Herman Brood Museum is een ode aan de Amsterdamse levenskunstenaar. Het museum beschikt over een enorme collectie originele schilderijen, zeefdrukken en tekeningen. Daarnaast zijn er beschilderde objecten, een zeer uitgebreide collectie lp s en singles, de originele botsauto van Herman en een aantal persoonlijke bezittingen van de grootmeester zelf te bezichtigen. Herman Brood Museum Niemeijerstraat CM Wageningen Bakkerijmuseum De Oude Bakkerij In bakkerijmuseum De Oude Bakkerij, in het historische centrum van Medemblik, proef je de sfeer van vroeger. Hier zie je hoe de bakkers vroeger hun waren maakten en aan de man brachten. Er is van alles te zien, maar ook te doen voor jong en oud. Zo vinden er regelmatig marsepein- en chocoladedemonstraties plaats en kunnen kinderen zich uitleven bij het versieren van koeken. Bakkerijmuseum De Oude Bakkerij Nieuwstraat BD Medemblik bakkerijmuseum.deoudebakkerij.nl 8 Tips Tip 1 Brood blijft langer vers als het in een plastic zak in de broodtrommel bewaard wordt. Tip 2 In de koelkast wordt brood snel oud. 15 tot 20 ºC is de ideale bewaartemperatuur. Tip 3 Bewaar brood en crackers nooit bij elkaar: crackers worden slap door het vocht uit het brood. Tip 4 ongesneden brood blijft langer vers dan gesneden brood. Tip 5 De slappe korst van een stokbrood wordt weer knapperig na 5 minuten in de oven op 180º C. Tip 6 Brood in de plastic zak in de magnetron ontdooien om uitdroging te voorkomen. Tip 7 Brood breekt vet af en kan dus perfect bij een kom soep. Tip 8 Vochtig brood kan langer bewaard worden: roggebrood blijft langer vers dan een baguette. 18 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 19

11 Onthaasten met een perfecte lunch Het is goed toeven bij Terminus De Onthaasting, de bijzondere lunchroom op een steenworp afstand van het Amersfoortse centraal station. Het voormalige jazzcafé en hotel is ingeklemd tussen de dynamiek van de binnenstad en het drukke stationsgebied, maar voor een snelle koffie on the run ben je hier niet aan het juiste adres. En dat is een bewuste keuze. De lunchroom is een geliefde stek voor zakenmensen die in het stationsgebied werken. Er wordt vergaderd, geluncht en geborreld. Binnen, in het restaurant of in de aparte vergaderruimte. En bij lekker weer is het soms moeilijk een plekje te vinden op het zonnige terras. Op de kaart staan heerlijke gerechten, huisgemaakte taarten en tapas. Maar het zijn niet alleen de locatie en de kaart die De Onthaasting zo bijzonder maken. Extra speciaal is het personeel: de lunchroom wordt bijna volledig gedreven door medewerkers met een verstandelijke beperking. Ook de kunst aan de muren is van kunstenaars met een handicap. Bakkerij Kletersteeg is er trots op naast financiële steun ook broodadvies te geven aan de lunchroom. De samenwerking kreeg extra gestalte toen alle medewerkers van De Onthaasting een workshop broodbakken volgden bij Bakkerij Kletersteeg (zie pag. 22). 20 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 21

12 verbouwing Broodbakken met medewerkers van de Onthaasting Op 15 december 2010 volgden alle medewerkers van De Onthaasting een workshop broodbakken bij Bakkerij Kletersteeg. Stol wereldbrood Waar de stol precies vandaan komt is niet helemaal bekend. De stol duikt voor het eerst op in de geschiedenisboeken toen het brood in 1329 in het Duitse Naumburg werd aangeboden aan bisschop Heinrich. Algemeen wordt aangenomen dat halverwege de Middeleeuwen kruisridders exotische vruchten meenamen uit het oosten. Eenmaal terug in de Lage Landen werden de gedroogde vruchten aan het brooddeeg toegevoegd en gebakken. Het brood zou uitgroeien tot het nationale bruidsgebak in Duitsland. Ook in Nederland kreeg de stol een eigen plek in de broodcultuur. Vooral met Kerstmis en Pasen zetten we het zoete brood met de dikke laag poedersuiker op tafel, meestal gevuld met amandelspijs. Geen schroef in het deeg! Projectleider Paul Termaat van Heinen & Hopman Engineering in Spakenburg is een jaar lang verantwoordelijk geweest voor het reilen en zeilen rond de aanleg van de nauwkeurige klimaatbeheersing en koeltechnische installaties voor de vries- en koelcellen in de nieuwbouw van Bakkerij Kletersteeg, waar gist en andere grondstoffen worden bewaard. We moesten steeds zoeken naar de beste oplossing en extra letten op de veiligheid en hygiëne. De bakkerij draaide gewoon door. Er mocht natuurlijk geen vuil in het deeg terecht komen. En als je boven de bakmachines aan het werk bent, mag er geen schroefje naar beneden vallen. Je wilt niet dat de bakker een claim aan zijn broek krijgt als een klant zoiets in het brood terug vindt... De monteurs hebben zich echt helemaal in de bakkerij ingeleefd en vooral veel gewerkt als de bakkerij niet in bedrijf was, zoals op zaterdag en maandagmiddag. Een hot item bij de verbouwing was ook energiebesparing. Zo hebben we warmterugwinning toegepast bij de vloer-verwarming onder de vriescel. Die verwarming zorgt ervoor dat het water in de grond onder de cel niet bevriest. Bij het opwekken van kou voor de vriescel komt warmte vrij en die kun je in plaats van af te voeren ook gebruiken voor de vloerverwarming. 22 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 23

13 Leven van de wind Een markant gebouw in het Nederlandse landschap Naast gist en water is meel een van de belangrijkste bestanddelen van brood. Dat prachtige, fijngemalen poeder bepaalt niet alleen kleur en structuur, maar ook de voedingswaarde van onze boterham. Al sinds mensenheugenis wordt er brood gebakken. Daar is meel voor nodig. In de oudheid werd meel verkregen door graan te malen tussen zogenaamde napjesstenen. Later werd het werk verlicht met handmolens, maar het malen van graan bleef een flinke klus. Net als het pompen van water, het zagen van hout of het karnen van boter indertijd gebeurde alles met de hand. Maar met de ontdekking dat windkracht veel van dit zware werk kon overnemen begon de opmars van de windmolen, de ingenieuze machine die in de loop der eeuwen een stempel op het Nederlandse landschap wist te drukken. Machine Net als de tulpen, klompen en kaas draagt de windmolen voor een belangrijk deel bij aan het beeld dat veel buitenlanders van Nederland hebben. Toch is dat niet altijd zo geweest. Vroeger zag men de molen vooral als een machine, gebouwd om mensen zwaar werk uit handen te nemen. Het kon dan ook niet anders dan dat de molen ingehaald zou worden door nieuwere, betere uitvindingen. De komst van stoommachine, dieselmotor en de elektrisch aangedreven machine zorgde voor de sloop van veel molens. Windhond nu hier, aan de rand van De Soester Engh. De stelling biedt een schitterend uitzicht over De Engh, de stuwwal die jaar geleden ontstond toen grote ijsmassa s zich tot deze streken uitbreidden. Een steenworp verderop is de schoorsteen zichtbaar van de stoommaalderij die de molen overbodig maakte. Bakker vertelt: We denken dat het altijd hard waait in Nederland, maar niets is minder waar. Als we mazzel hebben staat er eens in de twee, drie weken genoeg wind om de benodigde maalsnelheid van 60 tot 80 wieken per minuut te bereiken. Dat betekent dus ook dat we slechts een keer in de twee, drie weken meel kunnen produceren. Stoom was altijd voorhanden en zakelijk gezien dus veel interessanter. Windrecht en dwangmolen Als de molen maar eens in de drie weken kon draaien, moest de molenaar dus De Windhond Anno 2011 staan in ons land nog zo n twaalfhonderd molens. De Windhond in Soest is er één van. Hoewel, is dat wel zo? Op de gevelsteen van De Windhond staat een jaartal: Ja, dat klopt, zegt molenaar Tom Bakker. De stellingkorenmolen is een replica van de oorspronkelijke Windhond, de molen die tot 1930 een stukje verderop stond. Die molen raakte buiten gebruik toen molenaar Mulders zijn maalbedrijf stopte en werd afgebroken. De molen kon niet worden herbouwd op de oorspronkelijke locatie, dus staat De 24 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 25

14 verbouwing wel voldoende koren hebben om te malen. Maar het was vaak niet moeilijk om aan handel te komen, vertelt Bakker. Indertijd bestond er het windrecht. Dat betekende dat een lokale heerser het alleenrecht had om een molen neer te zetten. Hij verplichtte vervolgens de boeren in de buurt om hun koren bij deze molen te laten malen. De kans is groot dat De Windhond ook zo n dwangmolen was. Twee stenen De werking van een molen is ingenieus - en tegelijkertijd zo simpel als het over elkaar schuren van twee stenen. De twee molenstenen verrichten het eigenlijke maalwerk. De onderste steen, de ligger, zit vast aan de vloer van de steenzolder. Daarboven hangt de loper, de maalsteen die kan draaien. De afstand tussen de twee stenen bepaalt de fijnheid van het meel en is door de molenaar nauwkeurig in te stellen. Luiwerk Maar zo n zak koren is loodzwaar. Om die op de steenzolder te krijgen is geen kleinigheid. Molenaar Bakker glimlacht. De molen heeft een grote voordeur, de invaart. Daar past een paard en wagen doorheen, kijk maar. Als de wagen precies onder het luik in het plafond bleef stilstaan kon de molenaar de vracht van de kar omhoog takelen met het luiwerk, een soort geïntegreerde hijskraan. De hijskraan wordt aangedreven door het draaien van de wieken. Na het lossen konden paard en wagen door de uitvaart, de deur aan de andere kant, de molen weer verlaten. Meelfabriek Koopmans Door de eeuwen heen nam de vraag naar brood toe. En dus ook de vraag naar meel. Niet alleen de wind bleek een onzekere factor voor de meelproductie, vertelt Bakker. Voor bakkers met een grote broodproductie is de fijnheid van ons meel te wisselend. Wil je grote partijen brood bakken, dan moet het meel altijd hetzelfde zijn. Dat is met een windmolen nagenoeg onmogelijk. En te duur door de onregelmatige maalmomenten. In 1846 kocht bakkersgezel Uilke Klazes Koopmans een rosmolen in Holwerd om daarmee boekweit te malen. Boekweit werd veel verbouwd in Friesland en vaak gebruikt voor pannenkoeken en gruttenbrij. Wegens de gelijkmatige tred van paarden waren rosmolens voor dit werk zeer geschikt. In 1856 trachtte hij ook tarwe te malen, maar hiervoor bleek zijn molen ongeschikt. De rosmolen groeide uit tot de meelfabriek van Koopmans, tot op de dag van vandaag nog steeds een van de grootste meelproducenten van ons land. Het familiebedrijf is niet alleen verantwoordelijk voor miljoenen zelfgebakken appeltaarten en pannenkoeken in Nederlandse huishoudens, maar Koopmans levert ook grondstoffen aan bakkerijen, waaronder Bakkerij Kletersteeg in Stoutenburg. Meer dan een markant gebouw Met de komst van de grote meelfabrieken als Koopmans werden de korenmolens overbodig. Gelukkig zijn er initiatieven en groeperingen die veel molens voor de sloopkogel behoed hebben. Of die, zoals in Soest het geval is, ervoor hebben gezorgd dat een volledige molen opnieuw is opgebouwd. Tom Bakker is tevreden. Dankzij de inspanningen van Stichting De Windhond hebben we de molen opnieuw kunnen bouwen. En dankzij veel sponsors, donateurs en heel veel vrijwilligers kan de molen draaiend gehouden worden. Want dat is toch wel het leukst: een molen is méér dan een markant gebouw in het landschap. De wieken van een molen moeten zo vaak mogelijk draaien en die molenstenen moeten zo vaak mogelijk over elkaar heen schuren. Een molen is een machine. En een machine moet werken. Molen De Windhond is gratis te bezoeken. Kijk op voor adres, route en openingstijden. Nauwkeurig routinewerk Silowacht in Zwolle is betrokken bij de productie van bijna tachtig procent van het brood dat dagelijks in ons land over de toonbank gaat. Het deegmengsel voor dat brood moet steeds uit precies de juiste grondstoffen bestaan, bij de juiste temperatuur, vertelt eigenaar en directeur Hans Wolters van Silowacht. Onze systemen zorgen daarvoor. Silowacht levert systemen voor opslag, transport en dosering van de grondstoffen in bakkerijen inclusief het daarvoor benodigde automatiseringssysteem. Zo ook bij Bakkerij Kletersteeg in Stoutenburg. Voor ons was dat eigenlijk een redelijk standaardklus. We zijn gewend te werken in een bestaande bakkerij waar volop wordt geproduceerd. Alles bij elkaar zijn er een man of zeven mee bezig geweest, zo n twee maanden lang. We adviseren de klant, werken een plan uit en zorgen ook voor onderhoud en service nadat alles is aangelegd. Routinewerk, maar toch ook altijd een kwestie van heel zorgvuldig opereren. Het leuke van bakkerijen is dat je met mensen en plantaardige producten werkt. Daar moet je op inspelen. De juiste verhoudingen bepalen de smaak van het brood. Iets meer of minder zout? Dat proef je meteen. Een beetje gist te veel of te weinig? Dan is het brood al snel te hoog of te laag en past het niet goed in de snijmachine. De recepturen komen van de bakker, onze systemen zorgen ervoor dat het doseren nauwkeurig gebeurt. Eet smakelijk. 26 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 27

15 Net als Herman Brood en kunst hebben veel met elkaar te maken. Natuurlijk is er Herman Brood, een van s lands grootste kunstenaars. En getuige een website als kan brood zélf ook als drager van kunst worden gezien. Maar de mensen van Bakkerij Kletersteeg gingen nog verder: ze namen zelf de kwast ter hand. Op 8 januari volgden alle medewerkers van Bakkerij Kletersteeg een workshop van Team Paint. Het bedrijf verzorgt interactieve workshops waarin schilderen, samenwerken en plezier maken centraal staan. Nou, dat laatste is zéker gelukt! Twee enorme kunstwerken, geschilderd door het team van Bakkerij Kletersteeg, zijn een tastbare herinnering aan deze gezellige dag. Ze zijn te bewonderen in het bedrijfspand van de bakkerij. Meer informatie: Bagel wereldbrood New York, stad van de bagel. Het ringvormige broodje met het gezonde imago hoort net zo bij de stad als het Vrijheidsbeeld, de yellow cab en Times Square. Maar net als veel andere voorbeelden van wat wij de Amerikaanse cultuur noemen, ligt ook de oorsprong van de bagel buiten de Verenigde Staten: het ronde broodje met het gat in het midden, is door Joodse immigranten uit Oost-Europa naar Amerika meegenomen. De authentieke bagels worden gebakken van deeg dat vooraf in water is gekookt. Dat zorgt niet alleen voor een stevige structuur van het brood maar versnelt ook het bakproces. Volgens Joodse tradities werd er op sabbat geen eten bereid. s Avonds, als de zaterdag om was, kon de beugal of bajgiel snel gebakken worden. Deze bereidingswijze wordt nog steeds toegepast. 28 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 29

16 Broodje gezond Hoe gezond is brood? De schijf van vijf, leerden we vroeger op school, vat onze dagelijks aanbevolen hoeveelheid voedingsstoffen samen. Vijf segmenten vol gezonde voedingsadviezen waaruit een keuze gemaakt diende te worden. Eén van de vijf segmenten van de schijf bestaat uit brood en andere graanproducten. Dat zegt wel genoeg, denken we zo. Maar wat maakt brood nu eigenlijk zo gezond? Energie Brood bevat veel koolhydraten, een beetje eiwit en wat vet. Dat geeft energie. Hoeveel? Een boterham zonder beleg is al goed voor bijna 83 kilocalorieën. Het is niet zo gek dat de meeste mensen hun dag beginnen met een broodontbijt. Vezels We nemen ze niet op en ze verlaten meestal onverteerd ons lichaam. Toch zijn vezels belangrijke voedingsstoffen. Vezels zorgen voor een goede werking van de darmen, hebben een gunstig effect op bloeddruk en cholesterolgehalte en verkleinen het risico op hart- en vaatziekten. Daarbij, en dat is ook niet onbelangrijk, zorgen ze ervoor dat je je vol voelt, zodat je je niet kunt overeten. Vitamines Brood staat bol van de vitamines B1, B2, B3 en B6. Tevens vinden we in brood vitamine B11, dat beter bekend is als foliumzuur. En niet zo n beetje ook. In zes boterhammen - de dagelijks aanbevolen hoeveelheid brood voor een volwassen vrouw zit een kwart van de dagelijkse behoefte vitamine B3 en foliumzuur. Mineralen IJzer, zink, magnesium, koper, jodium, fosfor, kalium en selenium. Mineralen zijn broodnodig voor een gezond en fit lichaam. En al deze mineralen zitten gewoon in elke snee bruin brood. Zout We weten het best: ons lichaam heeft zout nodig, maar het is beter om er niet teveel van te gebruiken. Zo n 1 tot 4 gram per dag is genoeg. Het mooie is dat er in brood genoeg zout zit. Met drie tot vier sneetjes brood krijg je bijna 2 gram zout binnen. Genoeg voor je dagelijkse hoeveelheid dus. wereldbrood Brioche Is het een brood? Of is het een cake? De goudkleurige brioche ruikt naar zoete vanille en is langer houdbaar dan veel andere broodsoorten. Het brood is zo luchtig dat het gemakkelijk als basis voor gebak kan worden gebruikt. Zoals de naam al doet vermoeden, komt de brioche uit Frankrijk. De naam duikt voor het eerst op in een geschrift uit 1404 en is waarschijnlijk een afgeleide van brier, oud-frans voor deeg kneden met een houten roller. Jean-Jacques Rosseau schreef in 1769 in zijn autobiografie over een prinses die de bedelaars adviseerde om bij gebrek aan brood gewoon brioche te eten: Qu ils mangent de la brioche. De uitspraak wordt door de decadente toon vaak ten onrechte toegeschreven aan Marie-Antoinette, de vrouw van Louis XVI. 30 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 31

17 medewerkers Elke dag brood op de plank Dankzij deze kanjers Hans Boumans (66), bakker Zolang ik mij kan herinneren ben ik bakker. En ik zou niet anders willen. Brood is ons dagelijks voedsel: vanzelfsprekend en toch altijd weer een feest. Ik gebruik mijn kennis niet alleen bij Bakkerij Kletersteeg. Via de organisatie PUM Netherlands senior experts kan ik mijn ervaring, kennis en kunde delen met bakkers in ontwikkelingslanden. Een enorm waardevolle aanvulling op mijn dagelijkse werk. Ernst Wittink (38), chauffeur Al meer dan tien jaar zorg ik ervoor dat ons brood op tijd op de juiste plek terechtkomt. Dat is nog best een uitdaging: het brood wordt s nachts gebakken en moet s morgens vroeg al in de supermarkt liggen. Meestal ben ik om half vier s nachts al aan het laden. Vervelend? Nee, het is juist een enorme kick dat het elke dag weer lukt om het brood op tijd in de schappen te krijgen. Wat ik het liefst onderweg eet? Een paar sneden grof volkoren met kaas. Met een glas melk. Heerlijk. Suleyman Inan (32), planner We hebben veel soorten brood, veel opdrachtgevers en heel veel bestemmingen. Elke dag is het weer een hele uitdaging om alle bestellingen op tijd klaar te hebben. Als planner kan ik gelukkig blind vertrouwen op mijn team. En op mijn ervaring: ik ben hier jaren geleden als orderpicker begonnen. Ik begrijp het proces van A tot Z. Daarbij kan ik inspringen op elke plek waar dat nodig is. wereldbrood Foccacia Het platte focacciabrood vindt haar oorsprong in Ligurië, rond de Italiaanse stad Genua. Het brood lijkt door de structuur op een pizzabodem, maar is wat dikker. De naam komt van focus, Latijn voor vuurhaard maar ook voor middelpunt. Niet voor niets hadden de Romeinen hun vuurhaard midden het huis. De broden werden al in de klassieke oudheid door de Etrusken gebakken op hete stenen. Tegenwoordig wordt de traditionele focaccia in een steenoven bereid. Tieke Reijnen (32), kwaliteitsmanager Elke dag controleer ik of de kleur, de structuur, smaak en aroma van ons brood goed zijn. Dat luistert nauw. Want onze klanten zijn kritisch, maar wij zijn misschien nog wel kritischer als het om kwaliteit gaat. En het is niet altijd eenvoudig om die constant te houden. Het wordt nog wel eens vergeten, maar brood is een natuurproduct. De kwaliteit van de in september geoogste tarwe heeft invloed op de kwaliteit van het brood gedurende de rest van het jaar. Peter Huis in t Veld (44), verkoop binnendienst Onze opdrachtgevers hebben iets meer nodig dan een halfje bruin. Het gaat vaak om grote getallen. Daarom is het belangrijk dat we precies op tijd en in de juiste aantallen leveren. Maar tegelijkertijd zijn we flexibel. Een klant die nog even gauw zijn bestelling wil aanpassen? Dat kan. Ja, je moet wel tegen een beetje stress kunnen. Zeker toen we een nieuw bestelsysteem kregen. Gelukkig ben ik ook thuis in IT. Mijn favoriete broodje? Waldkorn natuurlijk. Gezond en lekker. Frank Kluiwstra (42), monteur Bij een bakkerij als Bakkerij Kletersteeg werken echt niet alleen maar bakkers. Zo ben ik er al bijna twaalf jaar monteur. En dat is harder werken dan je misschien zou denken. We werken dag en nacht. In het heetst van de strijd mogen ovens, gist-doseerinstallaties en kneedsystemen ons niet in de steek laten. We kunnen ons geen storingen veroorloven. Al jaren kneed de bakkerij de degen met San Cassiano kneedsystemen. Spiraal kneders voor het kleinbrood en Hydra Force kneders voor het grootbrood. Industriële kneders met het ambachtelijke resultaat. Deze apparatuur moet optimaal blijven werken. Waar je mij voor wakker mag maken? Een paar sneden tarwebrood met een gebakken eitje met spek. 32 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 33

18 Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door: Nijverheidsweg 13 Bunschoten Bouw Partners Engineering 34 Brood Bakkerij Kletersteeg Bakkerij Kletersteeg Brood 35

19 Bakkerij Kletersteeg, Hessenweg 56, 3835 PK Stoutenburg, Tel ,