Copaxone. Copaxone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Transcriptie

1 Copaxone Copaxone Een remmende medicatie Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

2 1

3 Wagenstraat CR Maassluis Telefoon: Fax: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 1

4 Copaxone Inleiding Copaxone (glatirameeracetaat) is een medicijn dat invloed kan uitoefenen op het ziekteproces van multiple sclerose (MS) via het immuunsysteem. De medicatie kan de ziekte zelf niet genezen, maar kan de ernst en het aantal terugvallen verminderen. Patiënten ervaren deze aanvallen daardoor als minder ernstig. Bovendien blijven ze langer vrij van aanvallen. Copaxone wordt gebruikt door mensen met de relapsing-remitting beloopsvorm van MS, waarbij perioden van verergering worden gevolgd door herstel. Copaxone kan daarbij het ziekteproces vertragen. Copaxone is ontdekt in 1967 door het Weizmann Instituut in Israël, waar men wetenschappelijk onderzoek deed naar de ontstaanswijze van MS. Het middel is verder ontwikkeld door het farmaceutische bedrijf Teva dat sinds 1985 een aantal grote klinische studies heeft verricht. 2

5 Sinds 2002 wordt Copaxone als remmende medicatie voorgeschreven aan mensen met MS die de relapsing-remitting beloopsvorm hebben. Met beloopsvorm wordt de manier bedoeld waarop de ziekte zich verder ontwikkelt. De effecten van Copaxone op het ziekteverloop zijn vergelijkbaar met die van interferon-beta, hoewel Copaxone op een geheel andere wijze werkzaam is. Van Copaxone zijn goede lange termijn resultaten bekend. Bij de keuze voor de behandeling met Copaxone of Interferonbeta spelen vooral praktische zaken een rol, zoals de manier van toedienen en de kans op bijwerkingen. Als bij u MS is vastgesteld, zult u samen met uw behandelend neuroloog een keuze moeten maken voor de meest geschikte behandeling. Het is belangrijk dat u daarbij goed wordt voorgelicht, zodat u weet wat u moet doen om de behandeling tot een succes te maken en wat u ervan kunt verwachten. Met deze brochure willen wij een bijdrage leveren aan die goede voorlichting. Deze informatie kan u helpen met het formuleren van uw vragen voor de neuroloog en met het nemen van een weloverwogen beslissing. Om inzicht te krijgen in de manier waarop Copaxone werkt, is het belangrijk om eerst te weten wat multiple sclerose voor ziekte is. Vervolgens wordt de werking van Copaxone besproken aan de hand van veelgestelde vragen. 3

6 Wat is multiple sclerose? Multiple sclerose, afgekort MS, is een ziekte van het centrale zenuwstelsel. Multiple betekent veelvoudig en sclerose staat voor verhardingen. Bij MS ontstaan kleine verhardingen in het centrale zenuwstelsel. Veelvoorkomende klachten bij MS zijn: moeheid, slecht zien, krachtverlies in de armen en/of de benen, verminderde controle over de blaas, evenwichts- en gevoelsstoornissen. Ook problemen met spreken, tremoren (bevingen of trillingen) of tintelingen zijn veelgehoorde klachten. Het is een misverstand om te denken dat MS een spierziekte is. MS kan wel verlammingen van spieren tot gevolg hebben, maar het is een aandoening van het centrale zenuwstelsel. MS is een chronische ziekte, een ziekte die niet meer overgaat, en die meestal jonge mensen treft. De leeftijd waarop de eerste ziekteverschijnselen zich voordoen, ligt meestal tussen het twintigste en veertigste levensjaar. Onbekend is waarom de ziekte vaker bij vrouwen dan bij mannen voorkomt en waarom de ziekte bij vrouwen meestal op jongere leeftijd begint. De ziekte begint vaak met klachten, zoals hierboven genoemd, die weer vanzelf verdwijnen. De betreffende klachten worden daardoor vaak niet onthouden of met MS in verband gebracht. Daardoor wordt de aandoening soms niet herkend. Meestal herstelt iemand van deze eerste klachten, maar na een paar maanden, soms een paar jaar, kunnen weer nieuwe klachten ontstaan. Wat doet het centrale zenuwstelsel? Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. De hersenen ontvangen signalen vanuit de buitenwereld (zoals geluiden, beelden, geuren) en vanuit ons lichaam (zoals pijn, jeuk en trek). Ze kunnen daarop reageren door opdrachten aan ons lichaam te geven. De zenuwcellen, die door lange uitlopers met elkaar verbonden zijn, brengen de boodschappen van en naar de hersenen. Via de zenuwen in het ruggenmerg worden opdrachten gestuurd naar bestemmingen zoals de armen en de benen. Een voorbeeld: wanneer we een kopje willen pakken om iets te drinken, dan sturen de hersenen via het ruggenmerg een boodschap naar onze hand. Onze hand pakt vervolgens het kopje en brengt dit naar de mond. 4

7 Het centrale zenuwstelsel geeft de opdracht voor deze handeling en coördineert de beweging, zodat deze goed wordt uitgevoerd. Iemand met MS kan dit soort opdrachten niet goed of soms zelfs helemaal niet meer uitvoeren. De boodschap uit de hersenen komt niet of niet duidelijk genoeg op de plaats van bestemming aan (in dit geval bij de hand). Dat komt doordat ergens onderweg een beschadiging is opgetreden van de isolatielaag (myeline) rond de zenuwen. Bij MS kunnen zelfs op meerdere plaatsen (denk aan het woord multipele ) beschadigingen ontstaan in het centrale zenuwstelsel. Deze beschadigingen worden ook wel littekens genoemd. Wat zijn littekens? Littekens zijn verharde plekken in het centrale zenuwstelsel. Op deze plekken functioneren de zenuwvezels of de myelinelaag niet meer goed. De verharde plekken blijven achter na ontstekingen. Op de beschadigde plekken kunnen de verbindingen tussen de zenuwcellen worden verbroken. Daardoor kan bijvoorbeeld krachtverlies optreden in de ledematen. Wat de oorzaak is van die ontstekingen, is nog niet bekend. Waarschijnlijk speelt het immuunsysteem (afweersysteem) hierbij een centrale rol. 5

8 Wat doet het immuunsysteem? Het immuunsysteem van ons lichaam bestaat uit witte bloedcellen en eiwitten die allerlei bacteriën, virussen en andere lichaamsvreemde stoffen onschadelijk maken en verwijderen. Je zou kunnen zeggen dat het immuunsysteem het lichaam verdedigt tegen infecties en ziekten. Tijdens de verdediging ontstaat een ontstekingsreactie. Bij MS vergist het immuunsysteem zich waarschijnlijk. In plaats van een bacterie, virus of andere lichaamsvreemde stof wordt de myeline (het zenuwomhulsel) van het eigen lichaam aangevallen en afgebroken. Op de plaats van de aanval ontstaan ontstekingen die na verloop van tijd veranderen in de zogenaamde littekens. Wat is de oorzaak van de ontstekingen? De oorzaak van de ontstekingen bij MS is niet bekend, maar er bestaan wel verschillende theorieën over. Waarschijnlijk is het een auto immuun reactie, maar bij het ontstaan van de aandoening is een combinatie van factoren van betekenis. Hoe is het ziekteverloop bij MS? Het ziektebeeld van MS is zeer grillig. Het is niet precies te voorspellen waar en wanneer ontstekingen ontstaan. Perioden met aanvallen, die ook wel schub, exacerbatie (letterlijk: verergering) of opstoot worden genoemd, worden vaak afgewisseld met perioden van herstel. Die perioden van herstel worden ook wel remissies genoemd. Bij MS worden verschillende beloopsvormen onderscheiden (zie hieronder). Met andere woorden: hoe de aandoening zich verder ontwikkelt, hangt af van de beloopsvorm. 6

9 Beloopsvormen bij Multiple Sclerose: CIS Milde beloopsvorm Relapsing-remitting Secundair progressief Primair progressief CIS Clinically Isolated Syndrome (CIS) is een eerste periode van neurologische klachten die minimaal 24 uur duurt en wordt veroorzaakt door demyelinisatie op een of meerdere plekken in het centrale zenuwstelsel. Deze aanval kan resulteren in Multiple Sclerose, maar dit is niet altijd zo. Het kan bij een eenmalige aanval blijven. CIS is dus eerder een mogelijke voorfase dan een beloopsvorm. Milde beloopsvorm Een milde beloopsvorm wil zeggen dat er tussen de aanvallen wel tien jaar of meer kan zitten. Soms blijft het zelfs bij een of twee aanvallen. Deze beloopsvorm komt voor bij ongeveer 10% van alle mensen met MS. Relapsing-remitting De relapsing-remitting beloopsvorm verloopt met perioden van aanvallen en herstel. Tussen twee aanvallen komt steeds een rustige periode waarin het lichaam herstelt van de aanval. De rustige perioden kunnen variëren van enkele maanden tot enkele jaren. Deze beloopsvorm heeft ongeveer 40% van alle mensen met MS. Secundair progressief Bij de secundair progressieve beloopsvorm zijn er steeds minder aanvallen die nog herstellen. In plaats daarvan neemt de invaliditeit door de ziekte geleidelijk toe. 7

10 Deze beloopsvorm is een mogelijke vervolgfase van de relapsing-remitting beloopsvorm en komt bij 40% van alle mensen met MS voor. Primair progressief De primair progressieve beloopsvorm begint niet met aanvallen en perioden van herstel. De ziekte verergert geleidelijk vanaf het begin. Mensen met deze beloopsvorm kunnen binnen een paar jaar ernstig invalide raken. Ongeveer 10% van alle mensen met MS heeft deze beloopsvorm. Zoals in het voorgaande staat vermeld, komen de relapsing-remitting en de secundair progressieve beloopsvormen het meeste voor (samen bij circa tachtig procent van alle mensen met MS). De eerstgenoemde vorm kan na verloop van gemiddeld tien tot twintig jaar overgaan in de tweede. De aanvallen doven dan langzaam uit en de perioden van herstel veranderen in langzame achteruitgang. De meeste mensen met MS blijven in een bepaalde mate mobiel, maar bij sommigen gaat de achteruitgang snel. Als de diagnose MS gesteld wordt, kan de behandelende neuroloog nog niet zeggen om welke vorm van MS het gaat. Dit kan pas na verloop van tijd, wanneer de neuroloog het ziektebeeld langer heeft kunnen volgen aan de hand van het patroon van aanvallen en/of achteruitgang van de betreffende persoon. Een te grote activiteit van het immuunsysteem speelt een belangrijke rol bij MS. Door een abnormaal grote activiteit van het immuunsysteem krijgen ontstekingen de kans om de myelinelaag af te breken en de neuronen (zenuwcellen) en de axonen (uitlopers van de zenuwcellen) aan te tasten. Copaxone Israëlische wetenschappers ontdekten een eiwitfragment in de myeline toen zij op zoek waren naar de oorzaak van de aanval van het immuunsysteem op de myeline van het eigen lichaam. Zij maakten een medicijn met daarin verwante eiwitfragmenten en probeerden het uit als behandeling voor MS. Zo ontstond Copaxone. 8

11 Wat kunt u verwachten van Copaxone? Het natuurlijke verloop van MS is grillig. Er zijn perioden van verergering en van herstel. Het aantal aanvallen verschilt van jaar tot jaar. Ook de duur van een aanval verschilt van keer tot keer. Daardoor is het moeilijk te zeggen wat het effect van Copaxone is bij een individuele patiënt. Het kan zijn dat u de medicijnen gebruikt en toch aanvallen krijgt en achteruitgaat. Het probleem is dat u dan niet weet hoe het verloop zou zijn geweest als u geen medicijnen had gebruikt. Aan onderzoek naar de effecten van medicijnen nemen grote groepen patiënten deel. De resultaten van een groep behandelde patiënten worden daarbij vergeleken met die van een groep die niet behandeld is. Uit onderzoek met Copaxone blijkt dat in de behandelde groep het aantal aanvallen afnam met ruim 30%. Ook zijn er mensen met MS die minder moe zijn en meer energie hebben bij een behandeling met Copaxone Hoe werkt Copaxone? De eiwitfragmenten die in Copaxone zitten, lijken op die in de myelinelaag. Bij ontstekingsreacties binden cellen van het immuunsysteem aan het eiwitfragment van de myeline. Copaxone verhindert dat door de plaats in te nemen van de myeline. Copaxone bindt aan specifieke cellen van het immuunsysteem en als gevolg daarvan worden de ontstekingsreacties onderdrukt. Copaxone kan dus een heel gericht effect uitoefenen op het ziekteproces van MS. Wie komt voor Copaxone in aanmerking? Voor behandeling met Copaxone komen mensen in aanmerkingen die CIS of de relapsing remitting vorm van MS hebben. Het wordt aanbevolen om zo spoedig mogelijk, nadat bij u de diagnose CIS of Relapsing remitting MS is vastgesteld, te beginnen met medicatie. Copaxone is niet geschikt als u de primaire of secundaire beloopsvorm van MS hebt. Ook als u allergisch bent voor Copaxone of Mannitol (een hulpstof) kunt u de medicatie niet gebruiken. Hoe wordt Copaxone toegediend? Copaxone wordt dagelijks toegediend via een injectie onder de huid (subcutaan). Deze injectie bevat 20 mg/ml Copaxone (glatirameeracetaat) in een steriele oplossing. 9

12 Elke verpakking bevat 28 voorgevulde spuiten. Misschien vindt u het een beetje eng om uzelf dagelijks een injectie te geven. In de praktijk raken de meeste mensen hieraan echter snel gewend. Het voordeel van Copaxone is dat u de spuit niet zelf hoeft klaar te maken, omdat deze al vooraf gevuld is. Daarnaast ontvangt u bij aanvang van het gebruik een zogenoemde auto-injector, een hulpmiddel om het zelf injecteren te vereenvoudigen en om mogelijke angst voor het zelf injecteren te verminderen. Hoe lang kan de therapie duren? Op dit moment zijn er mensen met MS die al meer dan twintig jaar Copaxone gebruiken. De therapie kan soms jarenlang worden voortgezet zonder hinderlijke blijvende bijwerkingen. Wat zijn de bijwerkingen van Copaxone? Medicijnen hebben naast een gunstige werking vaak ook ongewenste effecten of bijwerkingen. Heel belangrijk is dan ook dat u het medicijn op de juiste manier toedient om zo veel mogelijk bijwerkingen te vermijden. Let hier dus goed op. Copaxone heeft weinig bijwerkingen. Soms zijn er reacties op de plaats van het injecteren. De injectieplaats kan rood worden, gaan jeuken of opzwellen. Het is mogelijk dat er een harde plek ontstaat. Maar deze bijwerkingen kunnen van persoon tot persoon verschillen in ernst. Als ze voorkomen, nemen deze huidreacties na enkele maanden gebruik vaak af. Soms krijgen mensen met MS na een injectie een onbegrepen reactie, zoals blozen, pijn op de borst, hartkloppingen, benauwdheid of angstgevoelens. De verschijnselen treden op binnen enkele minuten na de injectie, ze duren enkele minuten, hooguit een kwartier, en gaan vanzelf over. Soms herhalen ze zich, maar dat is zeldzaam. Vanwege bijwerkingen of andere veiligheidsredenen zijn er zelfs geen restricties om Copaxone te geven aan kinderen van 12 tot 18 jaar. 10

13 Zijn er bijwerkingen van Copaxone op lange termijn? In een onderzoek gebruikte een groep van bijna 100 mensen met MS gedurende gemiddeld vijftien jaar Copaxone. Er zijn geen extra bijwerkingen gevonden die pas optreden na langdurig gebruik van het medicijn. Wat is het verschil tussen Copaxone en interferon-beta? Om te beginnen werkt Copaxone op een andere manier dan Interferon-beta. Bij de behandeling met Copaxone worden specifieke immuuncellen geactiveerd die het ontstekingsproces remmen, terwijl behandeling met interferon-beta diverse ontstekingsonderdrukkende effecten heeft. Copaxone kan ook gegeven of doorgebruikt worden wanneer u last heeft van depressies. Daarnaast melden veel mensen die Copaxone gebruiken, dat zij meer energie hebben, omdat zij minder moe zijn. Voorts zijn er drie verschillende soorten Interferonbeta beschikbaar. Tot op heden is er nog geen vergelijkend onderzoek met duidelijke resultaten gedaan naar de verschillende vormen van interferon en Copaxone. Uit de beschikbare onderzoeken blijkt in ieder geval dat Interferon-beta en Copaxone ongeveer even effectief zijn, maar op verschillende manieren. Kan ik overstappen van Interferon-beta naar Copaxone? Ja, dat kan. Als u van medicijnen wilt veranderen, is het verstandig om hierover met uw neuroloog te overleggen. U kunt overstappen overwegen als u niet tevreden bent met het resultaat van de huidige medicatie, de activiteit van de MS niet (meer) voldoende wordt onderdrukt of als u teveel last heeft van vermoeidheid of bijwerkingen van uw huidige therapie. Kan ik reizen met Copaxone? Ja, u kunt op reis gaan. De aanbevolen bewaartemperatuur voor de voorgevulde spuiten met Copaxone ligt tussen 2 en 8 graden Celsius (koelkasttemperatuur). Indien de voorgevulde spuiten niet in de koelkast bewaard kunnen worden, kunnen ze eenmalig bewaard worden bij kamertemperatuur tot maximaal één maand. Dit betekent dat u bij een reisduur van korter dan één maand de spuiten gewoon bij kamertemperatuur kunt bewaren. 11

14 Indien u een reis maakt van langer dan één maand, dan dient er op de plaats van bestemming wel een koele bewaarplaats voor de medicijnen aanwezig te zijn. Mag Copaxone gebruikt worden tijdens de zwangerschap? Er is geen onderzoek gedaan naar de effecten van Copaxone bij vrouwen die zwanger zijn. Het is dan ook niet bekend of Copaxone wel of niet schadelijk is tijdens de zwangerschap. Het is verstandig om geen risico te nemen en Copaxone niet te gebruiken als u zwanger wilt worden of zwanger bent. U kunt hierover het beste advies vragen aan uw behandelend arts die uw ziekteproces al wat langer volgt. Kan ik borstvoeding geven tijdens de behandeling met Copaxone? Het is niet bekend of Copaxone via de moeder in de borstvoeding terechtkomt. Gebruik het middel daarom niet als u borstvoeding geeft. Bespreek de kwestie in dat geval eerst met uw neuroloog. Als u na het lezen van deze brochure meer informatie wilt hebben over MS in het algemeen of over medicijnen in het bijzonder, dan kunt u contact opnemen met het: Nationaal MS Fonds Voor ziekten van het centrale zenuwstelsel Wagenstraat 25 Telefoon: Fax: info@nationaalmsfonds.nl Giro 5057 Deze brochure over Copaxone maakt deel uit van een reeks brochures over medicatie en de behandelmogelijkheden bij multipele sclerose. Deze brochures worden uitgegeven door het Nationaal MS Fonds. 12

15 Deze brochure is mede tot stand gekomen in samenwerking met neuroloog dr. E.Th. van Munster, verbonden aan het MS centrum in het Jeroen Bosch ziekenhuis te Den Bosch. 1

16 In deze voorlichtingsreeks zijn ook verschenen: Multiple Sclerose Primair Progressieve MS Interferon-Beta Novantrone Intrathecale Baclofen Infuusbehandeling met Methylprednisolon Relapsing-remitting MS U kunt deze brochures bestellen bij: Nationaal MS Fonds, Tel: info@nationaalmsfonds.nl Giro 5057