active aging Elke dag de eerste

Transcriptie

1 active aging Elke dag de eerste

2 Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 9 Colofon Opdrachtgever de bonden in de sectoren overheid en onderwijs Begeleidingscommissie Xander den Uyl - ACOPFNV, Willem Jelle Berg - CNV, Cees Michielse - CMHF en Jacques van Hulsen - Ambtenarencentrum Auteur Louis Thijssen - Loyalis Kennis & Consult b.v. Met medewerking van Jacqueline ter Haar - ABVAKABOFNV en Myriam Lieskamp - CNV Onderwijs Projectleiding John Buissink - De Blauwe Schuit Tekst- en eindredactie Rieke Veurink - Pastoor Tekst Portretfotografie Manon Vonk - VonkFactor 13 Ontwerp Ynze Moedt en Jeffrey van Mierlo - fwd concept 1. Jouw leven, jouw keuzes De twintiger De dertiger De veertiger De vijftiger De zestiger 2. Tijd en geld Studiefaciliteiten Functioneringsgesprekken, jaargesprekken, POP Meer of minder werken Levensloop: sparen voor vrije tijd Verlofregelingen Flexibel werken Thuiswerken Loopbaanadvies en mobiliteit Aanvullende arbeidsongeschiktheidsverzekeringen Aanvullende nabestaandenverzekering Sparen of beleggen Seniorenregelingen 3. Bij wie kun je terecht? Dit boekje is financieel mogelijk gemaakt door 5

3 Voorwoord Elke dag nieuwe kansen Zeg eens eerlijk: hoe vind jij het op je werk? Wat vind je uitdagend? En waar ben je eigenlijk wel op uitgekeken? Hoe zie je je toekomst? Het is verstandig om jezelf af en toe deze vragen te stellen. En iets te doen met de antwoorden. De reden is eenvoudig: je bent steeds meer zelf verantwoordelijk voor veranderingen in je carrière en je financiële regelingen. Ook je werkgever heeft de verantwoordelijkheid je in iedere levensfase vitaal en gemotiveerd te houden. Want vergrijzing en ontgroening op de arbeidsmarkt dwingen iedereen na te denken over een manier om gemotiveerd, gezond en duurzaam aan het werk te blijven. Het is belangrijk dat je werk doet dat past bij je capaciteiten en ambities. Nu, maar ook in de toekomst. Wij als bonden in de overheids- en onderwijssectoren willen je daar natuurlijk bij helpen. Bijvoorbeeld door in CAO s met werkgevers steeds meer afspraken over levensfasebeleid te maken. organisatie, praten mee over belangrijke onderdelen van sociaal beleid, bewaken de voortgang ervan en zorgen ervoor dat het onderwerp op de agenda van hun werkgever komt. Bovendien ondersteunen we individuele werknemers. We houden scholingen, trainingen, workshops, brengen brochures uit en zetten (loopbaan)consulenten in. Op die manier vergroten we de kennis over de instrumenten en regelingen en helpen we werknemers om bewuste keuzes te maken. De werknemer kan hierdoor beter communiceren met zijn leidinggevende of P&O-adviseur en is beter in staat om vorm aan zijn loopbaan te geven. Dit boekje sluit aan bij de ontwikkeling van levensfasebeleid in overheids- en onderwijsorganisaties. We zijn blij dat Loyalis hieraan financieel heeft bijgedragen. We hopen dat je na het lezen van dit boekje werkelijk ervaart dat elke dag nieuwe kansen biedt. Verder denken we mee over kwaliteitsverbetering van ondernemingsraden, medezeggenschapsraden en personeelsvertegenwoordigingen. Zij controleren immers de implementatie van de CAO-afspraken in de 7

4 Inleiding Elke dag nieuwe kansen. Dat is de titel van dit boekje. Niet voor niets. Want veel meer dan vroeger, moet je tegenwoordig zelf keuzes maken rond je loopbaan en je pensioen. Standaard regelingen worden steeds meer afgeschaft en vervangen door bijvoorbeeld individuele regelingen. Dat brengt vragen met zich mee. Dit boekje helpt je op weg met de antwoorden. Gelijkmatigheid was jarenlang het kernwoord van een gemiddelde Nederlandse loopbaan. Je begon rond je twintigste met werken, ging door tot ergens rond je zestigste en vertrok dan met zeventig procent van je laatstverdiende loon. En misschien een gouden horloge van de werkgever. Veranderingen voor jong en oud Maar tijden veranderen. Nederland vergrijst. Het is belangrijk dat mensen langer gemotiveerd en met plezier kunnen doorwerken. Bovendien hebben we de kennis en ervaring van ouderen hard nodig. Dat heeft gevolgen voor iedereen. Niet alleen voor de ouderen die gedacht hadden dat ze eerder konden stoppen, maar ook voor jongeren die nog een heel carrièrepad voor zich hebben. Zachte en harde kanten Het belangrijkste verschil met vroeger is dat je zelf steeds meer keuzes kunt en moet maken. Zowel rond de zachte, als voor de harde kanten van je werk. Hoe zorg je ervoor dat je gemotiveerd blijft? Hoe blijf je je ontwikkelen? Welke kant wil je op? Wil je meer leidinggeven? Of juist inhoudelijke verdieping? Dat zijn de zachte vragen rond je werk. Maar er zijn ook harde, financiële vragen: hoe regel ik dat ik meer of juist minder kan werken? Is een sabbatical leave haalbaar? Hoe kan ik werk en kinderen goed combineren? Kennis van bonden Dit boekje is een gezamenlijke uitgave van de bonden in de sectoren overheid en onderwijs en financieel mogelijk gemaakt door Loyalis. We hebben onze kennis gebundeld om jou op weg te helpen bij het maken van keuzes die bij jou passen. De tekst bestaat uit drie delen. In het eerste deel beschrijven we verschillende leeftijdsfases, en de keuzes die erbij komen kijken. Daarna zetten we alle keuzes rond tijd en geld nog eens op een rij. En tot slot hebben we een overzicht gemaakt van personen en instanties waar je terecht kunt met vragen en voor advies. 9

5 Hoofdstuk 1: Jouw leven, jouw keuzes Hoe je in je werk staat, en welke keuzes je wilt maken, is afhankelijk van een aantal variabelen: je leeftijd bijvoorbeeld, je carrièreprofiel, je generatie en de samenstelling van je familie. In dit boekje hebben we ervoor gekozen om in te zoomen op de Het ritme van je mentale leven is dat je tot ongeveer je veertigste alleen maar vooruit gaat. Je groeit en je hebt meer dan genoeg energie. Zo tussen je veertigste en je vijftigste komt deze flow wat tot stilstand. Een van de redenen dat sommige mensen in een midlifecrisis terecht komen. variabele leeftijd. Of, meer precies: levensfase. Natuurlijk heeft niet iedereen dezelfde kenmerken en behoeften, maar de grote lijn zal herkenbaar voor je zijn. Bovendien is een indeling naar levensfase praktisch voor jou als lezer. Je hoeft niet eerst een test in te vullen over welk profiel er bij je past, of welke dingen je naast je werk wilt doen. Je hoeft alleen maar de paragraaf te lezen die aansluit bij jouw leeftijd. En wil je daarna meer weten? Dan kun je in het laatste hoofdstuk kijken voor meer informatie. Elk leven heeft een ritme Er is veel onderzoek gedaan naar ontwikkeling in het menselijk leven. En de meeste wetenschappers zijn het er wel over eens dat elk leven een ritme heeft. Zowel biologisch (puberteit of menopauze) als mentaal. Over dat mentale ritme is veel gepubliceerd. De relatieve rust die je als veertiger hebt, zorgt ervoor dat je de tijd hebt om na te denken. Bijvoorbeeld over je persoonlijkheid en wat je zoekt in je werk. Hier kan het grofweg twee kanten op gaan. Of je gaat grondig op zoek naar wat je echt beweegt, of je stapt er overheen. In het eerste geval kun je ervoor zorgen dat je tot je pensioen opnieuw een groei doormaakt. Bijvoorbeeld omdat je nieuwe taken gaat uitoefenen. Kies je ervoor om de wezenlijke vragen te negeren, dan is de kans groot dat je carrière vanaf je vijftigste alleen maar achteruit gaat. Je gaat dan mentaal met pensioen. Hoe voorkom je dit? Hoe zorg je ervoor dat elke werkdag blijft voelen als de eerste? Vol mogelijkheden en energie? Daarover gaat dit hoofdstuk. We beschrijven de lezer hier als hij. En niet als hij of zij. Dit hebben we gedaan om de tekst leesbaar te houden. Woorden als twintiger zijn mannelijk. Natuurlijk is dit hoofdstuk net zo goed bedoeld voor vrouwelijke lezers. 11

6 menu De twintiger I m coming up So you better get this party started Pink 13

7 Daar sta je dan: de twintiger. Diploma op zak. Klaar voor de eerste stappen in de werkende wereld. Je zit vol ambitie, wil hard werken en uitgedaagd worden. Je wilt je talenten inzetten. Maar waar blink jij in uit? Zo werkt de twintiger Als twintiger wil je actie. Je werkt graag hard, houdt van afwisseling in je werk en ziet graag snel resultaat. Taken of projecten die pas op langere termijn tot resultaat leiden, boeien je wat minder. Een vaste baan en een goed salaris zijn natuurlijk wel fijn, maar jij vindt het belangrijker dat je veel nieuwe ervaringen opdoet. Zo ontwikkelt de twintiger zich De twintiger wil groeien. Persoonlijk en zakelijk. Dat kan dankzij feedback op je werk en je gedrag. Je hoort graag hoe je het doet en hoe je overkomt op anderen. Je vindt het prettig als iemand zijn waardering uitspreekt. Tegelijkertijd kan je door kritiek soms aan jezelf gaan twijfelen. Daarom is het goed als je je werk en ervaringen kan delen met collega's. Ook heb je als twintiger belang bij een mentor of coach die jouw ambities en enthousiasme kanaliseert. Je ontdekt zo steeds beter wat je niet en wat je wel ligt. Dit inzicht is de basis voor je verdere ontwikkeling. Risico s voor de twintiger De twintiger is enthousiast en kan van de ene opdracht naar de andere fladderen. Je loopt hierdoor het gevaar dat anderen je niet bijhouden en afhaken. Of dat men jouw gedrevenheid als roekeloosheid ervaart. In je privéleven zoek je vaak ook nog spannende momenten op. Dat kan je werk wel eens onder druk zetten. Collega's reageren niet altijd even genuanceerd op dit gefladder. Door hun reacties kan je je wel eens gekleineerd voelen en soms wat al te emotioneel reageren. Uitdagingen voor de twintiger Het is voor jou als twintiger belangrijk dat je een goed beeld krijgt van je eigen mogelijkheden en onmogelijkheden. In je enthousiasme en experimenteerdrang raak je het genuanceerde beeld van jezelf misschien wel eens kwijt. Een collega, mentor, coach of leidinggevende kan je hierbij helpen. Sta je hiervoor open, dan ontdek je gaandeweg wat voor jou de juiste loopbaankeuze is. Je wordt zelfstandiger en weet steeds beter op welk vakgebied je je verder wil bekwamen en scholen. Steven de Jong is 27 jaar en werkt als promovendus bij de Universiteit Maastricht. Dit jaar hoopt hij doctor in de kennistechnologie te worden. Steven is pas getrouwd en woont in Maastricht. Promovendus zijn, is een stressvol bestaan. Je moet heel veel zelf uitzoeken. Ik ben op zoek naar mijn grenzen, mogelijkheden en onmogelijkheden. Welk promotieonderzoek ga ik doen? Wie ga ik vragen als promotor? Hoe zet ik het onderzoek op? Je bent weliswaar in de twintig en afgestudeerd, maar als wetenschapper sta je onder aan de ladder. Het is weer allemaal nieuw. Mensen verwachten dat je allemaal verstandige beslissingen neemt Nog zoveel proberen Bijna elke promovendus raakt tijdens de vier jaar onderzoek dan ook minstens één keer zwaar in de put, vertelt Steven. Je hebt dan het gevoel dat je helemaal niets kunt. Heeft ook met de leeftijd te maken, denkt hij. De wereld verwacht dat je als eindtwintiger onderhand allemaal verstandige beslissingen neemt, zeker ook gezien je opleiding. Dat kan ik wel, maar eigenlijk heb ik daar nog geen zin in. Ik zie veel twintigers die proberen het volwassen worden zo lang mogelijk uit te stellen. We moeten nog zo veel proberen en doen. Misschien zijn we daarom met zo veel dingen tegelijk bezig. Reizen bijvoorbeeld. Als 14 15

8 promovendus kennistechnologie zit Steven niet alleen met zijn neus in de boeken of achter de computer. Hij reisde voor conferenties de afgelopen jaren naar onder meer Schotland, Australië en Portugal. En binnenkort komen daar Hongarije en de Verenigde Staten bij. Na het behalen van zijn doctorstitel hoopt hij in de VS een jaar verder onderzoek te kunnen doen. Om zijn vriendin zonder al teveel gedoe te kunnen meenemen, zijn ze onlangs getrouwd. Nou ja, ook uit liefde natuurlijk. Nieuwsgierig op je vijftigste Aan het einde van zijn promotieperiode begint hij ook een beetje zicht te krijgen op zijn toekomst. Hij kiest niet voor het soms grote geld van het bedrijfsleven. Steven is ook nog niet zo bezig met zaken als levensloop en pensioen. Ik begrijp wel dat ik iets moet regelen voor later, maar het is me nog veel te abstract en ver weg. Eerst wil hij echt wetenschapper worden, daarna misschien docent en ooit hoogleraar. Ik vind het ontzettend leuk om kennis op te doen, maar ook om kennis te delen en van anderen te leren. De basis van wetenschap is nieuwsgierigheid, dingen willen weten. De kunst is om op je vijftigste nog net zo nieuwsgierig te zijn als op je vijftiende. Favoriete song: The Start Of Something Beautiful van Porcupine Tree. The more I get to know the less find that I understand Favoriete componist: Jean Sibelius Tips voor de twintiger De zachte kanten van je werk Zoek collega s op en bespreek je ervaringen met hen In deze fase wil je veel leren over jezelf, over anderen en over je werk. Je vindt het daarom leuk om te werken met verschillende mensen; met hen kun je je ervaringen bespreken. Zoek die samenwerking dus op. Dat kan bijvoorbeeld door samen projecten te doen. Ook kun je in een groep mensen die je vertrouwt, praten over je ervaringen. Een functioneringsgesprek is een prima gelegenheid om je leidinggevende dit soort dingen te vragen. Spreek regelmatig met je leidinggevende Je vindt het prettig om feedback te krijgen van je leidinggevende. Zo kun je groeien en ontdek je steeds beter wat je zwakke en sterke kanten zijn. Bespreek daarom met je leidinggevende hoe het gaat. Je kunt bijvoorbeeld elke week of maand een vast moment inplannen voor evaluatie. Bovendien is een functioneringsgesprek hiervoor een goed moment. Want een functioneringsgesprek met je leidinggevende kan verder gaan dan alleen een evaluatie van je functioneren. Je kunt bijvoorbeeld bespreken of je behoefte hebt aan aanvullende werkervaring of scholing

9 Ga op zoek naar een mentor of coach Het is leerzaam om met collega s, goede vrienden of je leidinggevende te praten. Maar het is ook erg prettig om regelmatig contact te hebben met iemand die iets verder van je af staat. Bijvoorbeeld een coach of mentor. Door met hem of haar te praten over wat je meemaakt, krijg je zelfinzicht en ontdek je de richting die bij jou past. De harde kanten van je werk Kijk of er studiefaciliteiten zijn Je vindt het belangrijk dat je je blijft ontwikkelen. Bijvoorbeeld door het volgen van vak- of beroepsgerichte opleidingen. Daarom kan het goed zijn om een cursus te doen, vaardigheidstrainingen te volgen of bijvoorbeeld een seminar bij te wonen. Meestal is dat mogelijk in je organisatie. In vrijwel alle cao s zijn afspraken gemaakt over studieverlof en studiefaciliteiten en bijna elke organisatie heeft wel een scholingsbudget. Ook in een functioneringsgesprek of persoonlijk ontwikkelingsgesprek kun je dit aan de orde stellen. Overweeg of je meer of bijvoorbeeld in de avonduren mag werken Misschien vind je het prettig om in deze fase meer uren te maken dan je in je contract bent overeengekomen. De wet Aanpassing Arbeidsduur biedt de mogelijkheid je werkgever formeel te verzoeken je contract aan te passen. Vaak is in de cao wel het aantal uren per week gemaximeerd, tot bijvoorbeeld 40 uur per week. Houd er ook rekening mee dat je arbeidsduur vanaf de wijziging vaststaat. Wil je toch weer meer of minder werken, dan moet de werkgever je verzoek opnieuw beoordelen. Bedenk of je wilt sparen voor vrije tijd met de levensloopregeling Nu wil je waarschijnlijk veel en hard werken. Maar misschien denk je daar later anders over. Bijvoorbeeld omdat je op wereldreis wilt, of omdat je kinderen krijgt. Dit lukt alleen als je op tijd begint met sparen. De levensloopregeling is hier een goed middel voor. Zeker nu je jong bent. Het is relatief goedkoop en je hebt lang de tijd om te sparen. Je betaalt deze regeling niet alleen. Je werkgever draagt ook bij. En het biedt fiscale voordelen. Vraag je af of je vakantie-uren wilt verkopen Het kan zijn dat je niet al je vrije dagen op wilt maken. Dan kun je één keer per jaar vragen of je je vakantie-uren mag verkopen. Dit is één van de uitruilmogelijkheden van een cafetariamodel, waarbij de medewerker vrije tijd ruilt voor geld. Laat je hierover goed voorlichten, want de wet stelt wel beperkingen aan dit model. Bovendien hoeft je werkgever hier niet mee in te stemmen. Kijk of je een aanvullende arbeidsongeschiktheidsverzekering wilt afsluiten Waarschijnlijk sta je er niet bij stil, maar als je arbeidsongeschikt wordt, kan je inkomen dalen tot onder bijstandsniveau. Je hebt dan zeker te weinig geld om een huis te kopen of in het huis te blijven wonen dat je misschien al gekocht hebt. Daarom is het verstandig een aanvullende arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Overweeg om geld apart te zetten voor jezelf of om tegenvallers op te vangen Sparen en beleggen zijn manieren om geld apart te zetten voor de toekomst. Voor jezelf, om leuke dingen te doen, of om financiële tegenvallers op te vangen. Je kunt zelf kiezen hoeveel zekerheid je wilt. Van een klassieke spaarrekening, tot verschillende vormen van beleggen. Als je hiermee begint wanneer je nog jong bent, heb je langer de tijd om vermogen op te bouwen

10 De dertiger All for freedom and for pleasure Nothing ever lasts forever Everybody wants to rule the world Tears for fears 21

11 Het is spitsuur in het leven van de dertiger. De dertiger groeit in zijn werk. Je verantwoordelijkheden en ambitie nemen toe. Je maakt lange dagen en merkt dat je het lastig vindt de balans tussen werk en privé te realiseren. In dat privéleven gebeurt ook van alles. Een partner, een verhuizing, een verbouwing, kinderen. Hoe vindt jij de juiste balans? Zo werkt de dertiger Als dertiger blaak je van zelfvertrouwen en heb je veel ambities. Je weet wat je wil en je gaat ervoor. Hoewel je nog steeds veel interessant vindt, heb je nu meestal wel een professionele keuze gemaakt. Je wilt je nog verder bekwamen in je vak en je wil laten zien wat je kan. Daarbij werk je hard, doelgericht en zelfstandig. Het draait niet om perfectie maar om het resultaat. Je krijgt als dertiger graag uitdagingen en verantwoordelijkheid. En die kan je ook aan. Je kunt zaken beter beoordelen en kan beter plannen en organiseren. Samenwerken is ook geen punt, als de groepsambities maar aansluiten bij je ideeën. Je verbindt je steeds meer aan je werkgever en draagt graag bij aan de doelen van de leiders in de organisatie. Zo ontwikkelt de dertiger zich De dertiger kijkt nieuwsgierig naar oudere collega's om hem heen die het 'gemaakt hebben'. Je leert veel van hen en zoekt samenwerking. Je staat open voor feedback. Voorwaarde is wel dat deze concreet en doelgericht is. Alles wat je als dertiger ervaart en leert, voegt zich samen tot jouw unieke bijdrage. Hierin wil je blijven groeien; je bent ambitieus. De ene dertiger ontwikkelt zijn leidinggevende capaciteiten, de ander zijn vakbekwaamheid. Sommigen krijgen een promotie en een hoger inkomen. Hoe dan ook krijgt de dertiger meer invloed binnen het bedrijf. Risico s voor de dertiger Het leven van jou als dertiger is hectisch. Je hebt jonge kinderen, staat op het punt ze te krijgen of vraagt je af of je ze wil. Veel dertigers lopen het risico dat ze zo druk bezig zijn met zichzelf en hun ontwikkeling, dat ze de wereld om zich heen soms vergeten. Door hun dadendrang en resultaatgerichtheid zien ze anderen dan over het hoofd. Op het werk is het gevolg dat collega's zich gepasseerd voelen en dat ze je zien als iemand die op eigenbelang uit is. In je privéleven kan dit ertoe leiden dat je te weinig tijd besteedt aan je eventuele partner. Uitdagingen voor de dertiger De belangrijkste uitdaging voor jou als dertiger is dat je aandacht geeft. Op je werk is het goed dat je leert om de tijd te nemen voor mensen en te luisteren naar andere meningen. Daarnaast moet je met aandacht stilstaan bij je privéleven en tijd nemen voor de belangrijke keuzes die op je weg komen. De vraag 'wel of geen kinderen' dient zich immers aan. Het is soms een heel geregel met een baan, een partner en een kind, maar Nicole Vermeij (37) heeft het ervoor over. Zo leuk vindt ze haar baan als klantmanager re-integratie bij de gemeente Uithoorn. Nicole werkt 32 uur per week. Best veel eigenlijk, maar op dit moment wil ik niet minder werken. Dat gaat ook moeilijk in deze baan, waar ik regelmatig contact heb met cliënten en re-integratiebureaus. Dankzij de medewerking van haar werkgever en de onregelmatige diensten van haar partner hoeft dochter Katizia (vier jaar) toch maar twee middagen per week naar de oppas. De andere dagen ben ik er of is mijn partner bij haar thuis. Dat is een prettig idee. Quality time Nicole en haar partner moeten moeite doen voor Mijn werkgever geeft ruimte voor ambitie quality time met z n drietjes of wat tijd voor hen beiden. Maar één dag per week of in het weekend lukt dat meestal wel. Voor ons werkt het goed, zegt Nicole. Ze noemt zichzelf best nog ambitieus. Dat komt misschien ook omdat ik nog laat aan een studie ben begonnen. Op haar 26e zegde Nicole haar baan in de modewereld op en ging weer studeren, de hbo-opleiding Sociaaljuridische dienstverlening. Via een baan in het gevangeniswezen erg leerzaam belandde ze zeven jaar geleden bij de gemeente. Een fijne werkgever, waarvan ik alle mogelijkheden krijg om me verder te ontwikkelen. Mobieltje van de zaak Nicole heeft een rustiger baan dan veel van haar vriendinnen in het bedrijfsleven. Ze heeft het 22 23

12 gevoel dat vele van hen een hoger salaris met auto en mobieltje van de zaak met (over)uren en stress moeten betalen. Al heeft ze zelf ook een jaar achter de rug waarin ze af en toe het overzicht even kwijt was, geeft ze toe. Ik heb twee functies min of meer tegelijk gehad. Dat was druk. Gelukkig kon ik er thuis en op het werk goed over praten. Het heeft geen invloed gehad op mijn sociale leven. En ik neem mijn werk nooit mee naar huis, dat scheelt ook. s Avonds ben ik er voor mijn partner en Katizia. Als je werk je privéleven beheerst, zit je niet op de goede plek, is haar overtuiging. Verre toekomst Binnen de hectiek van de dag probeert Nicole te genieten van alles wat ze doet. Met de verre toekomst is ze nog niet bezig. De levensloopregeling hebben we ooit laten uitrekenen, maar dat was niet interessant genoeg. De rest is wel geregeld: sparen, pensioen, spaarloon, hypotheek en levensverzekeringen. Maar vraag haar niet naar de details. Hooguit bij het ontvangen van het jaarlijkse pensioenoverzicht staan zij en haar partner er even bij stil. Misschien is het kortzichtig, maar we leven nu. Favoriete popsong: Girl van Anouk Tips voor de dertiger De zachte kanten van je werk Zorg voor het behoud van balans Je bent vrijwel de hele dag aan het plannen. Je neemt veel werk aan, maakt lange dagen en hebt ook nog een druk privéleven. Je vindt het lastig om in balans te blijven. Vraag daarom hulp bij je leidinggevende. Je kunt op verschillende manieren de balans terugvinden. Bijvoorbeeld door een cursus timemanagement waarin je beter leert plannen. Een andere mogelijkheid is dat je regelmatig met een coach afspreekt. Ook kun je je leidinggevende vragen om je actief te ondersteunen bij je planning. In ieder geval is het belangrijk dat je zelf duidelijke prioriteiten stelt. Hoeveel tijd wil je aan privé en aan werk besteden? Vraag om taken waarin je je kan profileren Je weet steeds beter welk carrièrepad je wilt volgen. Het is logisch dat je behoefte hebt om je te profileren. Geef aan waar je exact behoefte aan hebt. Wil je bijvoorbeeld meer complexe en verantwoordelijke taken? Wil je juist meer coördinerende en leidinggevende taken? Of wil je je organisatie ook graag buiten het bedrijf vertegenwoordigen en participeren in professionele netwerken? 24 25

13 Vraag om feedback Je werkt graag zelfstandig. Je hebt het liefst dat iedereen je je gang laat gaan. Maar je wilt ook veel leren, werkinhoudelijk en persoonlijk. En je weet van jezelf dat je in je gedrevenheid je collega s tekort kan doen of dat je niet altijd genoeg oog hebt voor de belangen of wensen van je omgeving. Daarom sta je zeker open voor feedback. Zolang deze concreet en doelgericht is. Vraag hierom bij je leidinggevende of bij collega s. De harde kanten van je werk Bedenk of je (tijdelijk) minder wilt werken Nu is het waarschijnlijk spitsuur in je leven. Je kinderen, je werk, je hobby s: je moet het allemaal combineren. Dan kan het fijn zijn om (een tijdje) minder te werken. Dit kan op verschillende manieren: via ouderschapsverloffaciliteiten, het gebruik van je levensloopregeling, het kopen van vrije dagen, maar ook via het wettelijk recht op aanpassing van je overeengekomen arbeidsduur. De eerste mogelijkheden zijn een tijdelijke aanpassing, de laatste verandering wordt echt vastgelegd in je contract. Wil je terugveranderen? Dan moet je dat opnieuw aanvragen. Over deze aanpassing lees je meer in het hoofdstuk Tijd en Geld. Ouderschapsverlof duurt standaard 26 weken, maar spreiding is in overleg mogelijk. Je werkgever mag verlof niet weigeren. Wel is het belangrijk dat jullie samen goed overleggen. In veel cao s wordt loon tijdens ouderschapsverlof gedeeltelijk doorbetaald en blijft de pensioenopbouw tijdens het verlof in stand. Bovendien heb je recht op een extra belastingkorting. Vraag je af of je je werktijden flexibel wilt indelen Elke dag om half negen op je werk zijn, kan lastig zijn als je ook nog je kinderen naar school of naar de crèche moet brengen. Dan is het handig om je leidinggevende te vragen of je je werktijden flexibel kunt indelen. De meeste cao s bieden de mogelijkheid om te schuiven met werktijden. Je vindt je cao bijvoorbeeld via de websites van de vakbonden. Overweeg of je meer thuis wilt werken De mogelijkheid om vanuit huis te werken wordt steeds populairder. Voordeel is dat je zelf je tijd en werkzaamheden kunt indelen en zo beter in staat bent werk en privétaken te combineren. Thuiswerken kan alleen in overleg met je werkgever, maar vooral grotere organisaties geven steeds vaker de mogelijkheid tot telewerken. In de cao vind je regels over bijvoorbeeld de inrichting van je werkplek of vergoedingen voor gemaakte kosten. Bedenk of je wilt investeren in trainingen Je carrièrerichting wordt steeds duidelijker. Met een training kun je dit proces ondersteunen of zelfs versnellen. Kies daarom voor vaktechnische trainingen om inhoudelijk sterker te worden. En investeer daarnaast in trainingen op het gebied van leidinggeven, sociale vaardigheden en efficiënt samenwerken. De afspraken die je maakt, kun je vastleggen in je Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP). Overweeg om je nabestaandenpensioen aan te vullen Misschien heb je inmiddels een partner en kinderen. Dan is het verstandig om een aanvullende nabestaandenverzekering af te sluiten. Want als je komt te overlijden, moeten je partner en kinderen het met veel minder doen. Zeker als je bedenkt dat je partner wellicht minder gaat werken om meer tijd bij de kinderen te kunnen zijn. Kijk of je wilt sparen voor vrije tijd Het principe van de levensloopregeling is eenvoudig: je spaart voor vrije tijd. En hoe langer je spaart, hoe meer je opbouwt. Daarom is het handig om nu deel te gaan nemen aan de levensloopregeling. Je geeft jezelf de kans om bijvoorbeeld een sabbatical te nemen rond je veertigste, of om eerder te stoppen met werken. Probeer de financiële gevolgen van arbeidsongeschiktheid te beperken Inmiddels heb je waarschijnlijk heel wat opgebouwd: gezin, een huis en een prettig leven. Dat wil je graag houden. Ook als je arbeidsongeschikt wordt. Overweeg daarom om een goede arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Wacht er niet te lang mee. Juist in goede tijden sluit je zo n verzekering relatief eenvoudig af. Ga na of je geld opzij wilt zetten voor bijvoorbeeld de studie van je kinderen Hoe langer je spaart, hoe meer je straks te besteden hebt. Zo simpel is het. Als je nu geld opzij zet, bijvoorbeeld door te sparen of te beleggen, kunnen je kinderen straks studeren zonder dat jij het in je portemonnee voelt. Of heb jij straks genoeg geld om bijvoorbeeld een nieuwe auto te kopen

14 4 De veertiger Is dit alles? Doe maar 29

15 Als veertiger heb je je laten zien. Jouw unieke bijdrage aan het werk en het leven is duidelijk geworden. Voor jouw omgeving en voor jezelf. Ook in materieel opzicht heb je waarschijnlijk niets te klagen. Het ritme dat je leven de afgelopen twintig jaar had, verandert. En dat ambities terechtgekomen? Is wat ik nu doe, dat wat echt bij mij past? Het ritme van het leven zorgt ervoor dat de drive naar voren van de twintiger en de dertiger afneemt. Daardoor kom je als veertiger in rustiger vaarwater en komen levensvragen als het ware vanzelf boven borrelen. En dat brengt een nieuwe onrust met zich mee. Uitdagingen voor de veertiger De grote kans voor jou als veertiger is je echte ik te scheiden van de strategieën die je in de loop der jaren hebt opgebouwd. Zo ontdek je immers wie je echt bent en hoe je de tweede helft van je loopbaan kunt inrichten naar je eigen wensen. Dit maakt dat je weer een gouden carrière voor je hebt. Dit is ook voor de omgeving prettig. Want de nieuw verworven inzichten maken jou als veertiger milder. Je hebt je eigen onvolkomenheden geaccepteerd en zal daardoor ook minder streng zijn naar anderen. brengt levensvragen boven. Zo werkt de veertiger Werk vervult in het leven van de veertiger een dubbele functie. Enerzijds biedt het afleiding van het nadenken over de grote levensvragen. Het biedt houvast. Tegelijkertijd zorgt werk ervoor dat de veertiger moeilijker toekomt aan het nemen van afstand die nodig is voor een goede heroriëntatie. En de behoefte aan heroriëntatie is er. In deze periode gaat er veel tijd en energie zitten in het zoeken naar antwoorden. Daardoor ben je als veertiger in je werk vaak wat minder resultaat- en productiegericht dan daarvoor. Bovendien zie je soms op tegen sommige taken. Ook voor de werkomgeving kan deze periode verwarrend zijn. Collega's zien dat er iets met je aan de hand is. Maar wat? Meestal praat je niet gemakkelijk over je vragen en onzekerheden. Je ziet het als een falen, en bovendien heb je er zelf nog te weinig vat op. Zo ontwikkelt de veertiger zich Jij als veertiger realiseert je dat je ergens halverwege je leven bent en voelt de onherroepelijke teruggang van je fysieke vermogens. Je maakt een balans op. Wat is er van mijn Ook in je omgeving veranderen dingen. Je eventuele kinderen worden ouder en beginnen hun eigen weg te zoeken. Ze vragen om een andere rol, minder verzorgend en sturend, meer begeleidend. Voor de veertiger een extra reden om na te denken over de vraag: wie ben ik echt? Je komt misschien tot de ontdekking dat je de afgelopen jaren strategieën hebt opgebouwd om je te handhaven in privé en werk. En daarmee een persoonlijkheid hebt gecreëerd die niet meer strookt met je eigenlijke ik. Risico s voor de veertiger Het zoeken naar antwoorden kan jaren in beslag nemen. Sommige antwoorden komen eenvoudig, naar anderen moet je lang zoeken. Alsof je als veertiger in een doolhof zit. Al met al kan dit veel onrust opleveren. Hoeveel? Dat verschilt sterk per persoon. De een vindt na verloop van tijd dat hij per saldo niks te klagen heeft, terwijl de ander zich gedesoriënteerd blijft voelen. Dat kan zich uiten in piekeren en slapeloosheid, maar ook in heftiger lichamelijke psychische verschijnselen. Toch moet je hier als veertiger doorheen. Ontken je je vragen en diepste behoeften? Dan is de kans klein dat je je in je werk en privé-leven nog succesvol ontwikkelt. Jonneke Thijssen (46), werkt sinds 1992 bij het ministerie van VROM in verschillende functies. Nu als hoofd Bedrijfsbureau van de VROM-raad, vier dagen per week. Ze zit in haar vijfde reorganisatie als ambtenaar en gaat daar zeer relaxt mee om. Want er is meer dan werk, weet ze. Bijvoorbeeld haar man en twee kinderen, van acht en negentien jaar. Tot mijn vragen beantwoord zijn, geniet ik van wat ik heb Jonneke heeft aardig haar balans gevonden tussen werk en privé, tussen carrière en persoonlijke ontwikkeling. Dat kan ook heel goed bij haar werkgever, die bijvoorbeeld thuiswerken faciliteert. Toch twijfelt ze nog wel eens. Ik vind heel veel dingen leuk. Dat had ik vroeger en dat heb ik nu nog. Als ik er bij stil sta, realiseer ik me dat vroeger 30 31

16 leuk voor een baan het enige criterium was. Dat resulteerde in een CV als een fraai quilt: Jonneke werkte in een rouwcentrum, in de horeca, in hotels in Spanje en op de Antillen, ze deed personeelswerk en public relations. Ik bleef nooit ergens heel erg lang. Ambities Sinds ze bij VROM zit, is haar nomadenloopbaan voorbij. Maar nog steeds vindt ze heel veel leuk en zorgt dat soms voor twijfel. Al heeft Jonneke haar selectiecriteria wel uitgebreid. Ik ben selectiever geworden. Ik kan de zekerheid van mijn ambtenarenbestaan wel waarderen. Plus het gegeven dat ik op de fiets naar het werk kan. Heerlijk, een luxe. Dat ga ik niet opgeven als het niet perse nodig is. Haar twijfel gaat meer over de keuze tussen persoonlijke- en loopbaanontwikkeling. Waar liggen mijn ambities? Waar wil ik nu echt naar toe? Nog een stap maken in mijn werk? Financieel heb ik het thuis op orde. Ik vind werken nog steeds leuk. Werk is altijd een belangrijk deel van mijn leven geweest. Dat wordt nu minder, merk ik. Ik zeg niet meer overal ja op. Wel wil ik me wel blijven ontwikkelen. Ontwikkeling als mens Aan de andere kant zijn er haar ambities op het persoonlijke vlak. Een tijdlang heeft Jonneke meer aandacht gegeven aan haar ontwikkeling als mens. Maar ook het werk blijft trekken. Als ik aan het werk ben, denk ik ik zou best wat meer willen doen en als ik thuis ben bij de kinderen is het precies andersom. Ik ben daar nog niet uit, concludeert ze. Om te besluiten dat ze een tevreden ambtenaar, partner en moeder is. Dus tot de tijd dat ik mijn eigen vragen beantwoord heb, geniet ik van wat ik heb: een mooi gezin, fijne collega s en een lieve man. Genieten is makkelijker doordat Jonneke haar toekomst financieel op orde heeft. Ze bouwt al ruim vijftien jaar pensioen op en heeft twee vorige aanspraken kunnen meenemen. Ook voor het partnerpensioen legt ze in. Voor de korte termijn doet ze mee aan levensloopsparen. Zodat ik om het jaar de hele schoolvakantie van de kinderen vakantie kan opnemen. En als zo veel vakantiedagen niet meer nodig zijn, is dat ook nog een extra potje voor later. Favoriete song: Burbujas de amor (liefdesbubbels), Juan Luis Guerra Tips voor de veertiger De zachte kanten van je werk Geef aan waar je behoefte aan hebt Allerlei vragen houden je bezig in deze fase. Je hebt tijd nodig om zaken op een rijtje te zetten. Dit vraagt energie. Vertel je leidinggevende waar je behoefte aan hebt. Alleen dan kan deze je begeleiden. Je kunt een keer per week of maand een gesprek inplannen met je leidinggevende. Ook kun je het buiten de organisatie zoeken. Zo kun je hulp krijgen van een professionele begeleider of coach. Vraag om aanpassing van taken Misschien heb je niet zozeer behoefte om van werk te veranderen, maar eerder om de inhoud van je taken aan te passen. Bespreek de mogelijkheden voor verbreding van het takenpakket met meer verantwoording, minder routine, projectmatiger taken, of ruimte voor functieroulatie. De harde kanten van je werk Kijk serieus naar je loopbaan Misschien wil je met je werk een andere richting 32 33

17 inslaan. Dan kan het goed zijn om heel precies uit te zoeken wat je wel en niet wilt en kunt. In cao s zijn ook regelingen opgenomen die daarbij behulpzaam kunnen zijn. Bijvoorbeeld een recht op een loopbaanadvies. Of de mogelijkheid tot het doen van een vertrouwelijke loopbaanscan samen met een professionele loopbaandeskundige. Bij een loopbaanadvies kijkt een onafhankelijke deskundige naar jouw situatie. Ook de vakbonden bieden vaak advies aan. Ga na of je meer of minder wilt werken Je kinderen worden ouder. Misschien wil je weer fulltime werken. Misschien vind je het leuk om dingen naast je baan te doen, en dus minder te werken. Ga na of je een periode gebruik wilt maken van je gespaarde geld voor levensloopverlof. Voor studie, vrijwilligerswerk of een sabbatical. Het is ook mogelijk om extra vrije uren te kopen. En daarmee dus even korter te werken. Een meer definitieve aanpassing van de omvang van je arbeidscontract kun je bespreken met je werkgever. Eventueel met een beroep op de Wet aanpassing arbeidsduur. Overweeg om een aanvullende verzekering voor je nabestaanden af te sluiten Natuurlijk denk je liever niet na over de dood. Maar als je komt te overlijden, wil je wel graag dat je partner en kinderen goed verzorgd achterblijven. Dit regel je met een aanvullende nabestaandenverzekering. Zo zorg je ervoor dat je nabestaanden er in financieel opzicht niet teveel op achteruit gaan. Kijk of je er met levensloop voor wilt zorgen dat je eerder kunt stoppen met werken Je verdient nu wat meer en sparen wordt daardoor gemakkelijker. Overweeg om deze extra ruimte te gebruiken om mee te doen aan de levensloopregeling. Als je nu begint ben je nog vroeg genoeg om ervoor te zorgen dat je bijvoorbeeld eerder kunt stoppen met werken. Voorkom dat je veel verliest als je arbeidsongeschikt wordt Je hebt in financiële zin al heel wat opgebouwd. Misschien een huis, een auto, een caravan. Dat is mooi. Maar je hebt daarmee ook veel te verliezen. Bijvoorbeeld als je arbeidsongeschikt wordt. Het was mooi geweest als je je hiervoor al aanvullend verzekerd had. Maar het is nog niet te laat. Je premie is een percentage van je inkomen. Bedenk of je geld opzij wilt zetten voor leuke dingen Als je kinderen hebt, gaan die inmiddels waarschijnlijk naar school. En heb je meer tijd om te werken. Misschien heb je daardoor ook wat meer financiële ruimte. Handig om een deel van die ruimte te reserveren. Zodat je leuke dingen kunt doen, of bijvoorbeeld om de studie van je kinderen te betalen. Dat kan via sparen of beleggen. Met net zoveel of weinig zekerheid als jij prettig vindt

18 side 1 5 De vijftiger Sweet child in time, you ll see the line The line that s drawn between the good and the bad Deep Purple 37

19 Rustiger vaarwater. Daarin ben je als vijftiger terechtgekomen. Of je ook tevreden bent, hangt ervan af hoe je als veertiger te werk bent gegaan. Heb je een goed antwoord gevonden op je levensvragen, dan wordt je een steunpilaar voor collega's. Ontken je wat je werkelijk wil, dan loop je het risico dat je cynisch of onverschillig wordt. En wordt je een blok aan het been. Zo werkt de vijftiger Als vijftiger kan je grofweg op twee manieren in je werk staan: als iemand die een nieuwe rol gevonden heeft, of als iemand die niet over de dilemma's van de periode ervoor gekomen is. In het eerste geval ben je tevreden met jezelf. Je hoeft je niet meer te profileren en hecht niet meer aan de status van je functie. Je geeft door je inzicht en vrije denken steeds meer leiding aan anderen. Je hebt meer interesse voor de grote lijnen dan voor details. Je kunt goed luisteren en inspireren, en bent gericht op samenwerking. Als de vijftiger geen nieuwe levensoriëntatie heeft gevonden of zich niet erkend voelt, dan gaat de ontwikkeling niet meer bergop. Je houdt dan vast aan het verleden ('is het niet goed dan zoals we het altijd hebben gedaan?') en ervaart alle verandering als een bedreiging ('dat hebben we al zo vaak geprobeerd'). Je vindt het bijvoorbeeld moeilijk om te luisteren naar jongeren in de organisatie. Zo ontwikkelt de vijftiger zich Zowel privé als in het werk kan je je als vijftiger nog prima ontwikkelen. Voorwaarde is wel dat je met jezelf in het reine bent. Praktische situaties (bijvoorbeeld dat kinderen het huis uit gaan) geven dan nieuwe ruimte. Je krijgt de kans nieuwe dingen op te pakken. In je baan, vrijwilligerswerk of hobby. Risico s voor de vijftiger Zowel bij mannen als bij vrouwen treden er rond het 50e levensjaar hormonale veranderingen op. De gevolgen voor vrouwen zijn gemiddeld heftiger dan voor mannen. De mate waarin de vijftiger last heeft van deze menopauze (of penopauze) verschilt sterk. Van opvliegers en hoofdpijn tot concentratieproblemen en gewichtstoename. Het risico is dat de vijftiger alle emotionele klachten aan deze hormonale veranderingen wijt. Deze klachten kunnen ook te maken hebben met ontevredenheid, of met praktische zaken als ouders die verzorging nodig hebben. Uitdagingen voor de vijftiger Voor vijftigers die niet lekker in hun vel zitten, is het nog niet te laat. Ook ouderen kunnen veranderen. Daarvoor is het bijvoorbeeld goed dat je praat met een leidinggevende, of met een coach. Doe je dat niet, dan wordt je door je omgeving ervaren als een blok aan het been. Peter Doreleijers is 54 jaar en werkt bij Enexis (voorheen Essent Netwerk). Peter ontwerpt nieuwe stukken netwerk in West-Brabant. Althans, de helft van zijn werktijd. De andere 50 procent besteedt hij aan zijn werk voor de vakbond en medezeggenschap. Maar de laatste twee jaar is het in de praktijk meer een verhouding van 10 staat tot 90 procent, zegt hij. Netwerken ontwerpen doet Peter een jaartje of zestien, het vakbonds- en medezeggenschapswerk al zo n twintig jaar. Die twee functies houden hem scherp en voorkomen sleet. Met name in het werk voor de ondernemingsraad kan hij zich blijven ontplooien. Maar ook zijn eigenlijke baan is in de jaren zo veranderd dat het werk hem nog altijd boeit. Jongeren lopen harder, maar wij hebben meer ervaring Geen cynisme Geen spoor van cynisme bij deze vijftiger. Jonkies die hem in zijn werk voorbij lijken te rennen? Peter kan het goed zien. Ze lopen misschien harder, maar wij hebben meer ervaring, zegt hij. Je doorziet dingen beter en sneller. Ook in de medezeggenschap kan hij dankzij z n ervaring doseren. Je weet wanneer weerstand zinvol is en wanneer niet. Ach en het fysiek Ik denk niet dat ik mijn kinderen nog versla op de honderd meter, erkent hij met een lach. Het zij zo. Ik zie het als een feit, niet als belemmering of beperking. Berusting misschien? Studie Ook die andere gebeurtenissen die het leven van veel vijftigers typeren, accepteert hij als voldongen feiten: 38 39

20 zijn kinderen vliegen uit, zijn ouders zijn overleden. Emotie en verdriet, natuurlijk, maar ook acceptatie. Meer moeite heeft hij met overlijden van leeftijdgenoten en jongeren. Misschien omdat het dichterbij komt, maar ook omdat ze nog een grote periode van hun leven missen, hun dromen misschien niet meer waar kunnen maken. Dat hoort niet. Tips voor de vijftiger Maar dan is er meteen weer de blik op de toekomst. De combinatie van werk voor de medezeggenschap en het ontwerpen wil hij houden. En verder misschien een korte studie. Ik zoek nog steeds naar uitdagingen. Favoriete song: John Mellencamp Never too old De zachte kanten van je werk Ga op zoek naar een nieuwe rol Je hebt zoveel ervaring, rust en wijsheid vergaard dat je een goede coach kunt zijn voor anderen. Werk je graag met en voor mensen? Wil je graag je leidend vermogen inzetten? Dat hoeft niet per se een leidinggevende functie te zijn. Het gaat om ruimte voor deze rol. Bied daarom coachings- of mentorschapstaken aan. Daar heeft iedereen wat aan. Want zodra jij weg bent, gaat er veel kennis en ervaring verloren. Daarom is het voor jou én de organisatie belangrijk dat je op tijd begint met de begeleiding van nieuwkomers. Sta stil bij de gevolgen van de overgang De menopauze of penopauze kan van grote invloed zijn op je functioneren. Hoeveel last je ervan hebt, verschilt per persoon. Merk je dat je het moeilijk vindt om te accepteren dat je in een nieuwe levensfase bent beland? Met behulp van een coach of een programma voor persoonlijke groei kun je ontdekken hoe je weer je eigen verantwoordelijkheid op je kunt nemen. Hoe je positief kunt bijdragen aan je omgeving. Verleg je focus in je werk Doordat je ouder wordt en door de overgang, merk je misschien dat je minder aankunt. Houd hier rekening mee in je werk en bespreek het met je leidinggevende. Het is handig de focus van je werk te verleggen. Vraag je leidinggevende om je niet meer af te rekenen op productie, maar op kwaliteit. Ga na of je ingezet kunt worden voor kortere klussen. Vraag eventueel om in een wat rustigere werkomgeving te mogen werken. En geef aan dat je fysiek misschien wat minder kunt; je bent mogelijk in voor meer beleidsmatige en strategische taken. Deeltijddetachering kan een mogelijkheid zijn om dit te bereiken. Je werkt dan bijvoorbeeld twee dagen per week bij een andere werkgever om je te oriënteren op een andere loopbaan. De harde kanten van je werk Bedenk of je anders wilt werken Het kan zijn dat het werken je zwaarder valt. Je wordt immers ouder en komt in de meno- of penopauze. Het kan daarom prettig zijn om anders te werken. Bespreek met je leidinggevende wat de mogelijkheden zijn. Realiseer je dat je nog steeds recht hebt op scholing Ook nu heb je nog een behoorlijke arbeidzame periode voor de boeg. Soms moet je wel, omdat veel prepensioenregelingen minder gunstig zijn geworden. Je werk moet dan wel leuk blijven. Een manier om dat te bereiken is via functiegerichte scholing. Organisaties zijn geneigd 50-plussers te vergeten in scholingsplannen, maar een investering in je eigen ontwikkeling houdt je flexibel en betrokken bij het werk. Blijf scholing daarom claimen. Je kunt bijvoorbeeld scholing vragen voor het bijhouden van ontwikkelingen in het vak. Of om een overstap naar ander werk te maken. Je hebt vaak recht op loopbaanondersteuning en scholing om de verhouding tussen belastbaarheid en belasting te vergroten. Ga na in hoeverre welke regelingen voor senioren van toepassing zijn Er zijn veel ervaren werknemers die best langer willen doorwerken, maar naarmate je ouder wordt, nemen je fysieke krachten af. Daarom wil je misschien minder werken zonder dat je er financieel al te zeer op achteruitgaat. Daarvoor zijn seniorenregelingen. Bijvoorbeeld demotie, waarin je vrijwillig kunt vragen om een minder belastende functie, of regelingen waarmee je je werktijd kunt verminderen. Bovendien zijn er regelingen waarmee onregelmatig werken, ploegendiensten en nachtarbeid, niet meer verplicht zijn, maar vrijwillig kunnen. Ook kun je kijken of kortere werkdagen, extra vrije dagen en langere hersteltijden na het werk mogelijk zijn. Kijk of je meer regie wilt over je werktijden Het is best mogelijk dat je je nu prettig voelt bij een ander werkritme. Vroeg beginnen en vroeg naar huis, bijvoorbeeld. Overleg daarom met je leidinggevende of je je werktijden flexibel mag indelen. Overweeg geld opzij te zetten om je pensioen aan te vullen Het kan nog steeds aantrekkelijk zijn om te sparen of om deel te nemen aan de levensloopregeling. Bijvoorbeeld om eerder te stoppen met werken of aan het einde van je loopbaan wat minder te werken Bovendien is deelnemen aan levensloop fiscaal interessant. Je haalt er mogelijk belastingvoordeel mee

21 6 De zestiger Speaking words of wisdom Let it be Beatles 43

22 Als zestiger hoef je niets meer. In alle rust en wijsheid kan je de laatste jaren van je werkende leven invulling geven. Nog steeds voel je grote betrokkenheid met het bedrijf, maar je rol daarin neemt af. En dat accepteer je. Zo neem je beetje Zo ontwikkelt de zestiger zich Als de zestiger ervoor kiest om niet meer mee te doen aan de ratrace, kiest hij voor innerlijke verstilling. En dat is niet hetzelfde als inactiviteit. Je bent nog steeds erg betrokken, maar kunt accepteren dat anderen keuzes maken die niet de jouwe zouden zijn. bij beetje afscheid van je werk. Zo werkt de zestiger Naarmate mensen ouder worden, worden de onderlinge verschillen groter. Bijvoorbeeld omdat de fysieke beperkingen van de een groter zijn dan van de ander. Maar ook omdat de een na zijn veertigste een nieuwe groei heeft doorgemaakt, en de ander niet. Ook de manier waarop je als zestiger naar de toekomst kijkt, verschilt. Voor sommigen is de aanstaande pensionering een bevrijding, anderen verheugen zich op nieuwe activiteiten en rollen buiten het werk. De wijsheid die de zestiger kan hebben, biedt de mogelijkheid bestuursfuncties te vervullen. Risico s voor de zestiger Sommige zestigers zien op tegen hun pensionering. Daardoor krijgen ze soms alsnog de behoefte om zich aan te passen aan de buitenwereld. Om zo gezien en erkend te worden. Eigenlijk creëert de zestiger dan opnieuw strategieën die niet wezenlijk van zichzelf zijn. Dit levert onrust en ontevredenheid op. Uitdagingen voor de zestiger Grootouderschap, letterlijk en figuurlijk. Dat is de kans voor de zestiger. Gewoon zichzelf zijn. Onzelfzuchtig en beheerst. Eenvoudig en stil je wijsheid delend. Het geeft de mogelijkheid zonder frustratie te genieten. Docent Math Fussel is 60 en stoppen op zijn 65e is nog geen uitgemaakte zaak. Daarvoor is het werk te leuk en kleven er aan het nietsdoen ook mindere kanten. Math voelt zich fris genoeg. Ook omdat hij al een aantal jaren geleden een dag minder is gaan werken. Pensioen is geen lange vakantie, maar het einde van je werk over allerlei wettelijke regelingen en cao-afspraken. Zelf maakte hij gebruik van zo n regeling: hij werkt een dag minder per week, waarvoor hij zeven procent salaris inleverde. Die vrije dag is voor Math een soort uitloopdag. Math geeft les in personeelswerk en arbeidsvoorziening aan het regionaal opleidingscentrum (ROC) Landstede in Zwolle. Lessen die onder andere gaan Rust en lucht Ik werk regelmatig op de vrije vrijdag. Doe bijvoorbeeld stagebezoeken. Kijk examens of proefwerken na

23 Het zijn vaak geen hele werkdagen en ik kan hier en daar ook wel weer een uurtje terugpakken. Het vergemakkelijkt mijn planning en geeft wat rust en lucht. Mede daardoor kan ik tot mijn 65e doorgaan. Hij kijkt met gemengde gevoelens naar de dag dat hij 65 wordt. Hij zal zeker meer leuke dingen gaan doen. Meer reizen, langere reizen maken. Misschien een campertje kopen. De zomermaanden komen we wel door, zegt hij. En Fussel is een gepassioneerd bridger. Sociale contacten Maar hij realiseert zich ook goed dat pensioen een breuk in het leven betekent. Pensioen is niet hetzelfde als een lange vakantie, het is geen pauze van je werk, maar het einde ervan, zegt hij. En Math weet hoeveel sociale contacten bijvoorbeeld direct en indirect met je werk samenhangen. Je moet ervoor zorgen dat je actief en betrokken blijft. Dat wil hij zeker blijven doen. Zeker omdat zijn vrouw acht jaar jonger is dan hij en dus nog geen oneindige vakantie heeft. Als de school hem zou vragen om ook na zijn pensionering een aantal uren actief te blijven, zou hij daar niet meteen nee op zeggen. Persoonlijk begeleider van studenten die wat extra hulp kunnen gebruiken lijkt hem wel wat. Bijvoorbeeld vanwege het dreigende lerarentekort. Ik zie op dit moment op school niet iemand die meteen mijn taken kan overnemen. Favoriete song: Child in Time van Deep Purple Tips voor de zestiger Zachte kanten van je werk Bespreek hoe je naar je pensioen toewerkt Met je naderende pensioen gaat je hele leven veranderen. Bespreek met je leidinggevende hoe je naar het einde van je werkende leven toe wilt werken. Je kunt bijvoorbeeld om andere werkzaamheden vragen, zoals het coachen van medewerkers. Ook kun je in je vrije tijd al veel andere dingen doen. Misschien krijg je wel een bestuursfunctie. Sommige cao s bieden de mogelijkheid om onder werktijd vrijwilligerswerk te doen zodat je na je pensionering hiermee kunt doorgaan. Er bestaan goede trainingen om je voor te bereiden op je pensioen. Dit zijn prepensioneringscursussen. Harde kanten van je werk Bedenk of je langer door kunt werken Zestigplussers hebben nog wel degelijk ambities. Sommigen willen ook na 65 jaar doorwerken. Hoewel veel cao s nog uitgaan van een ontslag bij pensioengerechtigde leeftijd, is er ook steeds meer ruimte om met je werkgever afspraken te maken over een voortzetting van het dienstverband