Ruim baan met Energieakkoord

Transcriptie

1 Ruim baan met Energieakkoord GEMINI 1

2 Mariëtte Hamer, voorzitter SER: Werkgelegenheid is niet het eerste onderwerp waar meteen aan wordt gedacht als we praten over energietransitie. Toch is het creëren van extra banen een belangrijk onderdeel van het bij de SER gesloten Energieakkoord voor Duurzame Groei. In het akkoord hebben de 47 organisaties afgesproken in de eerstkomende jaren ten minste voltijdbanen extra te creëren. Deze brochure laat de diversiteit van de groeiende werkgelegenheid binnen de energiesector zien. Net als het Energieakkoord is de brochure werk in uitvoering. Ik roep de organisaties op om nieuwe initiatieven via deze brochure met elkaar te delen. Hans de Boer, voorzitter VNO-NCW: Wij gaan voor economische groei met onder meer als resultaat meer banen. De investeringen die gepleegd zullen gaan worden in het kader van het Energieakkoord, bijvoorbeeld in windmolens, zonnepanelen en isolatie van woningen en gebouwen zullen die groei een impuls geven en werkgelegenheid genereren. Ton Heerts, voorzitter FNV: Koopkracht en echte banen. Daar gaat het de FNV om! De afspraak is dat het Energieakkoord nieuwe en echte banen gaat opleveren. Banen die we met nog steeds 650 duizend werklozen hard nodig hebben. Maar komen die nieuwe banen er ook echt? We zien er nog zo weinig van. Het is goed om de eerste voorbeeldprojecten nu in deze brochure zien. Maar het is nog lang niet genoeg en het gaat nog niet snel genoeg. Daarom doe ik een klemmend beroep op werkgevers, investeerders en de landelijke, provinciale en gemeentelijke overheden om nog meer werk te maken van energiebesparingsprojecten. En innovatie in duurzame energie. Daar komt werkgelegenheid uit voort. Ik gun alle huurders in een slecht geïsoleerd huis, maar ook alle kinderen en onderwijzers op scholen en bewoners van overheidsgebouwen graag een warme en energiezuinige woon en werkplek. Dat is slim investeren in een duurzame toekomst. Het maakt ons minder afhankelijk en is ook nog goed voor onze portemonnee. GEMINI 2

3 In het Energieakkoord wordt het streven naar een betrouwbare, betaalbare en schone energievoorziening verbonden met duurzame economische groei. Dit is geen tegenstelling; het zijn uiteindelijk twee kanten van dezelfde medaille. Het Energieakkoord (p. 29) verwoordt de economische component als volgt: Het akkoord is gericht op versterking van de economische structuur en zal de komende jaren miljarden aan investeringen losmaken in alle sectoren van de samenleving. Dit levert vele duizenden banen op, versterkt de concurrentiekracht van vele bedrijven, en stelt hen in staat hun kennis, innovaties en vakmanschap in binnen- en buitenland te gelde te maken. Daarmee draagt het akkoord bij aan het herstel van de economische crisis, vooral in de bouw, en aan langdurige investeringszekerheid voor bedrijven die investeren in duurzame energie. In het Energieakkoord is een werkgelegenheidsdoel afgesproken: in de periode ontstaan (gemiddeld) minimaal extra voltijdbanen. De werkgelegenheidseffecten van het Energieakkoord worden pas na verloop van tijd zichtbaar. De afspraken moeten immers eerst worden uitgewerkt. Bij de uitvoering van die plannen ontstaan nieuwe banen. Met de nodige vertraging komen die nieuwe banen vervolgens in de statistieken terecht. Om toch zichtbaar te maken welke vormen van werkgelegenheid uit het Energieakkoord voortvloeien, is deze (digitale) brochure gemaakt. De informatie is gebaseerd op informatie die eind 2014 beschikbaar was. De brochure is een groeimodel en nieuwe voorbeelden zijn zeer welkom via De brochure zal met enige regelmaat worden geactualiseerd. GEMINI 3

4 OVER HOEVEEL BANEN GAAT HET? In 2013 waren er ruim voltijdbanen in bedrijven die actief zijn op het terrein van de hernieuwbare energie en energiebesparing (zie tabel). Dit is een toename van 20 procent ten opzichte van 2008, ondanks de crisis. Een eerste raming voor 2020 laat een groei zien naar voltijdbanen; met de nodige aannames (zie hieronder) zijn de effecten van het Energieakkoord hierin meegenomen. Wat opvalt in de tabel is de grote werkgelegenheidsgroei van indirecte activiteiten van niet kenmerkende producten, zoals administratieve diensten of transportdiensten en toeleveringen verder in de keten. De werkgelegenheid in de conventionele sectoren en netwerken blijft in deze periode grofweg gelijk, à voltijdbanen. Recente sectorale ontwikkelingen Kijken we naar de recente ontwikkeling van sectoren dan leidt dit tot het volgende beeld: Verreweg de meeste werkgelegenheid heeft te maken met energiebesparing. Ondanks de malaise in de bouw is de werkgelegenheid (voltijdbanen) in deze sector licht gestegen van in 2008 naar in Werkgelegenheidsgroei was er verder in de sector zonne-energie, waar ruim een verdubbeling van het aantal voltijdbanen plaatsvond: van 2300 naar 4800 in de periode De werkgelegenheid in de windenergiesector steeg van 3500 (2008) naar 4500 voltijdbanen (2012). De groei zit zowel in offshore-activiteiten als in activiteiten op land. De groei in offshore-activiteiten is onder meer te verklaren doordat Nederlandse bedrijven succesvol zijn in het deelnemen aan buitenlandse parken. Nederlandse bedrijven leveren een bijdrage omdat deze bedrijven vaak de installatie van fundaties en de elektrische infrastructuur voor hun rekening nemen. Het elektrisch transport is in Nederland nog relatief klein maar wel snel groeiend. In 2013 waren er circa 1600 voltijdbanen in deze sector. Vooral het plaatsen van oplaadpunten levert veel werkgelegenheid op. Tabel 1 - Werkgelegenheid hernieuwbare energie en energiebesparing, (in voltijdbanen) Exploitatie productie en handel hernieuwbare energie 2,2 3,2 4,7 Activiteiten uit investeringen in hernieuwbaar en energiebesparing 34,3 42,2 65,5 Activiteiten uit investeringen in hernieuwbaar en energiebesparing, toelevering Bron: NEV 2014, Tabellenbijlage, p ,0 59,9 93,0 Totaal 86,5 105,3 163,2 GEMINI 4

5 De werkgelegenheidseffecten vloeien voort uit investeringen en bestedingen door burgers, bedrijven en overheden. Een investering van 1 miljoen euro in energiebesparing in een gebouw (isolatiewerkzaamheden) creëert de meeste banen: gemiddeld levert dit één jaar werk voor 13 voltijdkrachten op (bron: Economisch Instituut voor de Bouw, EIB). Voor investeringen in zonne-energie en windenergie ligt de verhouding (arbeidsintensiteit) lager: 1 miljoen investeren in zonne-energie levert 9 voltijdwerkers een jaar werk op; bij windenergie is de arbeidsintensiteit iets lager: 5,5 voltijdwerkers. Effecten Energieakkoord De werkgelegenheidseffecten van het Energieakkoord zijn vooralsnog moeilijk te becijferen; een gedetailleerdere analyse van de werkgelegenheidseffecten van het Energieakkoord volgt in de Nationale Energieverkenning (NEV) Een eerste analyse wijst uit dat op termijn de investeringen aan hernieuwbare energie volgens de NEV (p. 150) oplopen tot zo n 5 miljard in 2020 en zo n 8 miljard in 2023, uitgaande van het voorgenomen (en doorrekenbare) beleid. In de NEV 2014 kon een derde van de afspraken uit het Energieakkoord kon nog niet worden doorgerekend. De verwachting is dat de investeringen in energiebesparing in à 10 miljard bedragen. Deze raming is gebaseerd op veel aannames, waardoor de mate van onzekerheid in de orde van ± 25 procent ligt (NEV, p. 155) Er is echter geen rekening gehouden met indirecte effecten. Investeringen in energiebesparing of hernieuwbare energie kunnen de bestedingen in andere sectoren immers beperken en daarmee werkgelegenheid elders in de economie negatief beïnvloeden. Hoewel de geraamde werkgelegenheidsgroei in de periode tot 2020 fors is, doet de NEV 2014 geen uitspraak over de vraag of het Energieakkoord tot de beoogde extra banen in 2020 zal leiden. De NEV 2015 gaat gedetailleerder in op de werkgelegenheideffecten van het Energieakkoord. Het Energietransitiemodel van Quintel berekent dat mede door de inzet van duurzame technologieën (windmolens, zonnepanelen en warmtepompen) en noodzakelijke investeringen om woningen en gebouwen beter te isoleren, het aantal banen door de uitvoering van het Energieakkoord flink toeneemt, in totaal mensjaren over een periode van tien jaar; gemiddeld dus 6500 voltijdbanen per jaar. Naar verwachting zullen indirecte werkgelegenheidseffecten een vergelijkbare omvang hebben, zodat het totaaleffect rond mensjaren extra werk is. Dit is exclusief investeringen in de industrie en mobiliteitssector. Er is echter geen rekening gehouden met (negatieve) bestedings- en verdringingseffecten. Verder is onzeker welk deel van de banengroei tijdelijk en welk deel structureel van aard is. GEMINI 5

6 Bouwbedrijven en woningcorporaties tekenden in 2013 de deal Stroomversnelling om woningen te renoveren tot een nul-op-de-energiemeter woning. In 2013 en 2014 werden reeds honderden woningen onder handen genomen. Het aantal woningen wordt opgeschaald om in 2020 op energieneutrale woningen te komen. Significante werkgelegenheidseffecten worden verwacht na 2017 (zie tabel 2). In een doorrekening van de Stichting Economisch Instituut voor de Bouw wordt rekening gehouden met een verplaatsing van werkgelegenheid op het gebied van energiebesparing van de bouwplaats naar de fabriek. Hoewel renovatiewerkzaamheden plaatsvinden in de bouwsector, zullen onder andere door schaalvergroting en productie van duurzame energietechnologieën en isolatiemateriaal nieuwe banen in de industrie worden gecreëerd. Verwachting is dat deze verplaatsing ten koste gaat van banen in de bouwsector (EIB (2013) De stroomversnelling, p. 16). Toch ontstaat er door Stroomversnelling ook werk op de bouwplaats. Hans Kerkhof van BAM Woningbouw, uitvoerend bouwer in Soesterberg van 50 woningrenovaties tot nul-op-de-meter, geeft aan dat er 60 mensen fulltime op de bouwplaats in Soesterberg werken. Gedurende anderhalve maand werken zij aan montage, assemblage en het inregelen van apparatuur in Pilot Stroomversnelling Heerhugowaard: Ketensamenwerking 50 bewoonde woningen. Volgens Hans Kerkhof heeft Stroomversnelling de beste bouwvakkers. De bouwvakkers van Stroomversnelling zijn service- en oplossingsgericht en goed in staat contacten te onderhouden met bewoners. Zij signaleren zelf gevaarlijke situaties voor personeel of bewoners en nemen tijdig actie. Dit is belangrijk, want tijdens de verbouwing blijven de woningen immers bewoond. Ook in de fabriek worden werkgelegenheidskansen zichtbaar. Te denken valt aan prefabricage bij: dak-, gevel-, glas-, kozijnen-, keuken- en badkamerfabrikanten. Ook al is dit deels een verschuiving van werkzaamheden in GEMINI 6

7 traditionele bouw, vaak zijn de werkomstandigheden wel beter. Het voorbereidende werk in de fabriek is niet per definitie saaier of eentoniger. De producten zijn ingewikkelder en preciezer, want het is precisiewerk om tot nul-op-de-meter te komen in de bestaande bouw. Goede handleidingen en instructies zijn daarom belangrijk, zeker in fabrieken waar niet voldoende technisch geschoolde medewerkers kunnen worden aangetrokken. Tabel 2 - Effecten van het plan op productie en werkgelegenheid Bron: EIB (2013) De stroomversnelling, p Cumulatief Aantal woningen Productie ( mln) Nulscenario Stroomversnelling Additioneel Werkgelegenheid (fte) Nulscenario Stroomversnelling Additioneel Portaal renoveert in Soesterberg huurwoningen tot energie-neutrale woningen Regio Sector Bestaande werkgelegenheid (fte) Nederland Energiebesparing gebouwde omgeving (huursector) 280 fte in 2014 Groeipotentie (fte) 160 additionele fte in Verwacht cumulatief additioneel 9080 banen in 2020 (bron: Stichting Economisch Instituut voor de Bouw) Investeringen ( ) Type banen en niveau per woning (bij massaproductie) Installatie (bouwsector), productie (industrie), advisering en onderzoek (dienstverlening) Lees meer en GEMINI 7

8 033Energie is een initiatief van bedrijfsleven en overheid met als doel inwoners van Amersfoort te helpen woningen en gebouwen energiezuiniger te maken. 033Energie heeft zich ten doel gesteld om in drie jaar tijd: woningen door energiebesparing en -opwekking twee positieve energielabelsprongen te laten maken of op label B uit te komen woningen energieneutraal te maken. Dat wil zeggen dat een woning gerekend over één jaar volledig voorziet in de eigen energiebehoefte. 033Energie heeft al ongeveer vijf jaar ervaring met de aanpak. De afgelopen paar jaar heeft men circa 4000 woningen gerealiseerd. De gemiddelde investering bedroeg 2500 per woning. Door deze aanpak konden mensen gedurende de crisis aan het werk blijven. In 2012 zijn de effecten van investeren in energiebesparende maatregelen in bestaande woningen berekend door Bouwend Nederland (zie tabel 3, volgende pagina). Blok voor blok: Amersfoort 033Energie GEMINI 8

9 Tabel 3 - Effecten van investeringen in energiebesparende maatregelen Aanname 100 miljoen euro investering in energiebesparende maatregelen Effect Werkgelegenheid 800 extra mensjaren werk in de Nederlandse bouwnijverheid (1/3 bij bouwbedrijven, 2/3 bij installatiebedrijven) Geïsoleerde woningen Energiebesparing Toelichting Een onbekend werkgelegenheidseffect bij internationaal opererende sectoren (producenten en toeleveranciers van apparaten en materialen) circa woningen (uitgaande van een gemiddelde energiebesparing investering per woning van 8000) 0,5 Petajoule Werkgelegenheid 100 miljoen investering in energiebesparende maatregelen resulteert in: 50 miljoen extra omzet in bouwnijverheid 50 miljoen extra omzet voor leveranciers van apparaten en materialen in andere sectoren. 50 miljoen extra omzet in de bouwnijverheid resulteert in: 17 miljoen extra omzet voor bouwbedrijven 33 miljoen extra omzet voor installatiebedrijven. De gemiddelde toegevoegde waarde van een werknemer is ca De extra omzet van 50 miljoen voor de bouwnijverheid resulteert in: 17 miljoen : = 270 extra manjaren werk voor bouwbedrijven 33 miljoen : = 540 extra manjaren werk voor installatiebedrijven. Bron: Bouwend Nederland, Effecten van investeringen in energiebesparende maatregelen (2012). Regio Sector Groeipotentie (fte) Investeringen ( ) Type banen en niveau Amersfoort Energiebesparing gebouwde omgeving (koopwoningen) 800 extra mensjaren werk in de Nederlandse bouwnijverheid Een onbekend werkgelegenheidseffect bij internationaal opererende sectoren (producenten en toeleveranciers van apparaten en materialen) 100 miljoen euro investering in energiebesparende maatregelen (bron: Bouwend Nederland (2012) Effecten van investeringen in energiebesparende maatregelen, (augustus)), gemiddeld 2500 per woning 1/3 bij bouwbedrijven, 2/3 bij installatiebedrijven Lees meer en GEMINI 9

10 130 Renewables is een initiatief waarbij de Noord-Hollandse bedrijven WES, Tocardo, ZON Energie en ES Technology de elementen wind, water en zon verbinden. Het initiatief is in Alkmaar gestart en mede mogelijk gemaakt door de 130 partners en werkt aan een testfaciliteit op de Afsluitdijk. Het cluster is zeer exportgericht en verwacht een groeiende exportvraag. CEO van Tocardo, Hans van Breugel, verwacht een groei van de werkgelegenheid van circa fte tot Ook bij de toeleveranciers (130 Renewables heeft geen eigen productie) worden werkgelegenheidseffecten verwacht, van minstens even grote aantallen. De demonstratieregeling energie-innovatie en de inzet van de Topsector Water en de Topsector Energie zijn daarbij van belang om ook te komen tot een thuismarkt om het grote exportpotentieel te faciliteren. Klik hier voor het leaflet Regio Sector Bestaande werkgelegenheid (fte) Groeipotentie (fte) Investeringen ( ) Type banen en niveau Noord-Holland Noord Hernieuwbare energieopwekking in combinatie met energieopslag 80 fte Lees meer fte tot 2020, met meer dan 80% export 80% winst herinvesteren. 20% externe financiering (tientallen miljoenen tot 2020) Ongeveer 60% hbo/hbo+, 30% mbo, 5% lbo. Banen op gebied van engineering, projectontwikkeling, (complexe) assemblage en onderhoud international. Geen productie. Vaste banen. GEMINI 10

11 GEMINI Gemini is onderdeel van de offshore windcluster Eemshaven. Binnen het Gemini windpark worden 150 windmolens neergezet. Dat is goed voor 600 MW elektriciteit. Voorbereidingen voor de aanleg van het windpark zijn inmiddels begonnen. Tijdens de bouwfase van het windpark zijn de beschikbare banen tijdelijk, maar met het onderhoud van het windpark (molens hebben een levensduur van vijftien jaar) zijn ook banen gemoeid. Verwacht wordt dat na de start van de bouw drie jaar lang met 500 mensen wordt gewerkt. Voor het onderhoud zijn 120 mensen per jaar nodig. Naast banen op gebied van bouw (windturbines, producenten van fundaties, de transitiestukken, de transformatoren en de kabels) en onderhoud, zijn ook honderden medewerkers van (internationale) banken, kredietverzekeraars en van een pensioenfonds bij dit project betrokken. Ook is er werk voor kantoorpersoneel, beveiligers en cateraars. Windturbinebouwer Siemens en vooral maritieme aannemer Van Oord hebben aangegeven bij gelijke geschiktheid en prijs de voorkeur te geven aan noordelijke ondernemers en werkzoekenden voor de beschikbare banen. De Nationale Energieverkenning (p. 152) rapporteert dat werkgelegenheid op gebied van offshore en wind-op-landactiviteiten een groei doormaakt. Massale belangstelling voor werk aan park Gemini Regio Sector Groeipotentie (fte) Investeringen ( ) Type banen en niveau Lees meer Groningen Wind op zee Totaal 720 (schatting), voornamelijk tijdelijk. 2,8 miljard (bouwkosten) Tijdelijke banen in dienstverlening, bouwsector, onderhoud GEMINI 11

12 Windpark Noordoostpolder bestaat uit 86 windmolens, waarvan 48 in het water en 38 op het land. Werkgelegenheidseffecten worden verwacht op gebied van bouw, exploitatie, onderhoud en reparatie. Dit is zowel directe als indirecte werkgelegenheid. Tijdens de bouwfase worden circa 300 arbeidsplaatsen gecreëerd; na realisatie levert het park ongeveer 100 permanente banen op. Speciale onderhoudteams worden opgeleid in de regio. De expertise van het lokale bedrijfsleven wordt zo veel mogelijk ingezet tijdens de planning, ontwikkeling en bouw. Met de bouw van Windpark Zuidwester, onderdeel van Windpark Noordoostpolder, is inmiddels begonnen. Essent schat in dat ze 150 à 180 mensjaren nodig hebben (gemiddeld 60 fte per jaar) tijdens de bouwfase, en 4 à 10 fte als het park eenmaal in bedrijf is. Circa 15% van de investering komt terecht bij aannemers, waarvan de helft materiaal en de helft menskracht. Dat betekent dat 7,5% van de investering wordt omgezet in werkgelegenheid. Windpark Noordoostpolder Regio Sector Groeipotentie (fte) Type banen en niveau Lees meer Noordoostpolder Wind op land Circa 400 (vast en tijdelijk) Bouwsector (300 tijdelijk), exploitatie, onderhoud, reparatie GEMINI 12

13 Elektrisch transport is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Zowel het aantal elektrische voertuigen als de economische omvang van de sector in Nederland is gegroeid. Hoewel de werkgelegenheid gerelateerd aan elektrisch vervoer nog relatief laag is, neemt de werkgelegenheid wel toe. Uit de Nationale Energieverkenning (p. 153) blijkt dat voornamelijk bij het plaatsen van oplaadpunten (laadinfrastructuur) veel nieuwe banen worden verwacht. Uit onderzoeksrapport Verzilvering verdienpotentieel Elektrisch Vervoer in Nederland blijkt dat veel partijen betrokken zijn bij elektrisch vervoer, wat de ontwikkeling van de markt ten goede komt. Als gevolg van opschaling van elektrisch vervoer in binnen- en buitenland neemt ook de productie van deelcomponenten en aanverwante dienstverlening toe. Daarnaast neemt de vraag voor de ontwikkeling van speciale software en handel en consultancy op gebied van elektrisch rijden toe. Dit vertaalt zich ook naar nieuwe banen (zie Verzilvering verdienpotentieel Elektrisch Vervoer in Nederland ). DOET, branchevereniging op het gebied van elektrisch vervoer, verwacht de komende vier jaar een verdubbeling van werkgelegenheid, omzet en export (RVO). De studie Werkgelegenheid door elektrisch vervoer in 2020 van CE Delft (2015) maakte een inschatting van werkgelegenheid in de Nederlandse elektrisch vervoersector (fte s): FastNed en EcoCare bouwen samen aan snellaadstations Inschatting werkgelegenheid in de Nederlandse EV-sector (VTE s) Deelsegmenten Nieuwbouw en ombouw (maatwerk) voertuigen ( ) Aandrijftechniek en componenten, batterijmanagement- en -informatiesystemen auteursrecht: CE Delft, Delft ( ) Financierings-, betaal-, mobiliteits- en overige diensten ( ) FLaadinfrastructuur en smart grids ( ) Totaal ( ) GEMINI 13

14 In de provincie Noord-Brabant heeft een groot aantal bedrijven bijgedragen aan de ontwikkeling van de techniek achter elektrisch rijden. Op de website van het Interprovinciaal Overleg staat meer informatie over de rol van deze provincie en provinciale successen op het gebied van elektrisch vervoer. GEMINI Regio Sector Bestaande werkgelegenheid (fte) Nederland Transport 300 fte in 2008, 1600 fte in 2013 Groeipotentie (fte) ± 3000 fte in 2017, tussen fte totaal in Type banen en niveau Banen in laadinfrastructuur, aandrijftechniek, de ontwikkeling van voertuigen op maat en software ontwikkeling Lees meer 14

15 TOPSECTOR ENERGIE Om de werkgelegenheid die uit het Energieakkoord voor duurzame groei voortvloeit ook daadwerkelijk tot stand te brengen, zijn voldoende vakmensen nodig. Bedrijven verwachten dat in een steeds hoger tempo nieuwe competenties op grote schaal nodig zijn als de energietransitie doorzet. In het Energieakkoord zijn daarom afspraken gemaakt om te investeren in talenten en vaardigheden. Dit vindt zijn weerslag in de Human Capital Agenda van de Topsector Energie. De Agenda geeft aan hoe de sector zich inzet om de kwaliteit, equivalentie en toegankelijkheid van scholing te verbeteren en om werken in de techniek aantrekkelijker te maken door het beroepsperspectief te verbeteren. Plan van aanpak Human Capital Agenda Topsector Energie Lees het plan van aanpak Human Capital Agenda Topsector Energie Afspraak over intersectorale scholing In het Energieakkoord is een afspraak gemaakt over pilotprojecten gericht op intersectorale scholing voor de toekomstige arbeidsmarktbehoeften op het terrein van duurzame energietechnologieën. In dit plan van aanpak gaat het om investeren in talenten, in opleidingen en werk-naar-werktrajecten. Alle Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI s) hebben gezamenlijk een actieagenda opgesteld om randvoorwaarden te creëren voor de werkgelegenheidsgroei tot De actieagenda bestaat uit vijf werkpakketten, waarvoor concrete doelen zijn geformuleerd. Zo moeten eind mensen zijn geschoold voor de sector energie. Om versnippering te voorkomen sluiten deze pilotprojecten aan bij een bestaand initiatief: BuildUpSkills. De uitvoering van de afspraak is in handen van een consortium van partijen uit de bouw- en installatiesector, aangevuld met Duurzame Energie Koepel, Netbeheer Nederland, Energie Nederland en Nederland ICT. Jongeren interesseren voor techniek in de sector energie De Topsector Energie zet zich in om bedrijven meer te betrekken bij momenten waarop leerlingen in het voortgezet onderwijs in aanraking komen met wetenschap, bèta en technologie. Bedrijven stellen topsectorbeurzen ter beschikking De energiesector spoort bedrijven aan om (inter)nationale topsectorbeurzen ter beschikking te stellen voor opleidingen die voor de Topsector Energie relevant zijn en te investeren in talent. Bedrijven investeren samen met het onderwijs in de werknemers van morgen Ook zoekt de Topsector Energie naar mogelijkheden om rond elk innovatiecluster een publiek-private samenwerking in het beroepsonderwijs te realiseren. Er zijn zes centres of expertise in het hbo en vooralsnog drie centra voor innovatief vakmanschap in het mbo opgezet. Hierin werken ondernemers, wetenschappers, docenten en studenten samen aan het bevorderen van de kwaliteit van het technisch onderwijs. Lees meer over de centers of expertise en centra voor innovatief vakmanschap. Voorbeelden van projecten gericht op een betere afstemming tussen opleidingen en de behoeftes van het bedrijfsleven zijn: Jet-Net, TechniekTalent.nu, Stichting Techniek Promotie en Techniekonderwijs.nl. Bedrijven kunnen op dit moment meedoen met drie verschillende programma s: Proces Technology Talent Program: een talentenprogramma gericht op hbo-studenten procestechnologie. Werken en leren met energie: een beurzenprogramma gericht op hbo-studenten werktuigbouwkunde en elektrotechniek. Community for Energy Top Talents (CETT): een beurzenprogramma gericht op masterstudenten. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft inmiddels twee centres of expertise officieel toegekend: SEECE: het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE) is een initiatief van het energiegerelateerde bedrijfsleven en de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN). SEECE doet onderzoek naar duurzame elektrische energie, verbetert energieonderwijs en vergroot de uitstroom van studenten met expertise op het gebied van duurzame elektrische energie. EnTranCe: Het Energy Transition Centre (En- TranCe) is een initiatief van BAM Woningbouw, GasTerra, Gasunie, Imtech en Hanzehogeschool Groningen, en onderdeel van de Energy Academy Europe. Het biedt studenten, onderzoekers en bedrijven de mogelijkheid om hun goede ideeën over energieproducten en -diensten te ontwikkelen. Ze kunnen daarbij gebruikmaken van de faciliteiten van EnTranCe. GEMINI 15

16 De Duurzaamheidsfabriek op het Leerpark in Dordrecht is in Europa het eerste gebouw dat duurzaamheidsonderwijs samen met het bedrijfsleven op een uiterst vernieuwende manier inricht. Het gebouw is met ingang van het schooljaar 2013/2014 volledig in gebruik en voorziet in het leren en werken aan de duurzame technologie van de 21ste eeuw. Het gebouw is een ontwerp van architect Thomas Rau en volgens de laatste duurzaamheidsinzichten gebouwd. Het heeft bijvoorbeeld een unieke 4D-gevel. Deze roterende gevel kan zowel zonne-energie opwekken, fijnstof afvangen als reclame maken. Bekijk de bouw van de Duurzaamheidsfabriek. De Duurzaamheidsfabriek is een creatieve broedplaats voor innovatie en duurzaamheid met een techniekhal, ateliers, bedrijfsruimtes en ontmoetingsplekken. Daarbij staan duurzame (maritieme) technologie, energietransitie en energie-efficiency centraal. Het bedrijfsleven vervult in labs en werkplaatsen van het centrum een deel van de onderwijstaak. De Duurzaamheidsfabriek wil zich profileren als een kenniscentrum voor duurzame ontwikkeling. Een inspirerende leer-/werkomgeving waar duurzame producten en productiemethoden kunnen worden uitgeprobeerd en ontwikkeld. Een plek ook waar leerlingen op verschillende onderwijsniveaus (vmbo, mbo en hbo) in de praktijk technologische kennis kunnen opdoen. De bouw van de Duurzaamheidsfabriek De kantoorverdieping van de Duurzaamheidsfabriek is volgens het Turntoo-model ingericht. Turntoo gaat uit van de afname van prestaties, niet van producten. Turntoo levert in samenwerking met partnerbedrijven onder andere: licht in plaats van lampen (Philips), loopcomfort in plaats van tapijt (Desso) en werkcomfort in plaats van meubelen (Steelcase) aan de Duurzaamheidsfabriek. Bij de ontwikkeling en uitvoering van de onderwijsprogramma s, na- en bijscholingsmogelijkheden werken bedrijven en docenten nauw samen. Zo worden lespakketten samengesteld in samenwerking met InstallatieWerk GEMINI 16

17 Zuid-Holland en geven medewerkers van bedrijven zoals HVC, KROHNE, Siemens, Sublean en Valk-Welding workshops en lessen aan de leerlingen van de Duurzaamheidsfabriek. Er zijn veel bedrijven en organisaties betrokken bij en te vinden in de Duurzaamheidsfabriek. Zo plaatste HVC een mini-wko (warmte- en koudeopslag) en zonnepanelen en Priva moderne producten op het gebied van gebouwbeheersystemen. KROHNE Altometer en VSL plaatsten de XCaliber, het prototype en de testinstallatie van de EuroLoop in Pernis. De bedrijfsschool van de werktuigbouw, installatietechniek en elektrotechniekbranche (waaronder Wolter & Dros, Mampaey en Verkerk) laat leerlingen kennismaken met de nieuwste duurzame technieken. De Energie Coöperatie Dordrecht van HVC en de gemeente Dordrecht richten zich op levering van schone energie uit Dordrecht of directe omgeving. Bedrijven en organisaties die verder meedoen zijn onder andere: IHC, Cisco, Siemens, Metalent, Fokker, Da Vinci College Dordrecht, Hogeschool Rotterdam en TU Delft. Ook is in de Duurzaamheidsfabriek het fablab van Leonardo Experience ( gevestigd: een leer- en ontwikkelcentrum met 3D printing, innovatieprogramma s en promotieactiviteiten van techniek. GEMINI 17

18 ROBUUSTE WONINGISOLATIE IN GELDERLAND Het is zonde als geld in rook opgaat en dat gebeurt al snel in een ongeïsoleerd huis. Wie zijn woning isoleert met dak-, gevel- of vloerisolatie bespaart flink op stookkosten. Deze investeringen verdienen zich vaak met een beperkt aantal jaren terug. In 53 van de 56 Gelderse gemeenten kunnen bewoners een energiebesparingssubsidie aanvragen. De provincie Gelderland heeft het geld beschikbaar gesteld aan de gemeenten. Deze regeling zorgt voor werkgelegenheid, het verlagen van de woonlasten, verhogen van het wooncomfort voor huishoudens per jaar en het verminderen van de uitstoot van CO 2. Inmiddels heeft de provincie in de afgelopen jaren meer dan 20 miljoen euro beschikbaar gesteld voor woningisolatie. Onder voorwaarden kunnen eigenaren van woningen voor subsidie in aanmerking komen. Daarnaast is in het kader van de Robuuste Investeringsimpuls met de Gelderse woningcorporaties afgesproken dat zij woningen, die voor 2014 en 2015 in de planning stonden om verduurzaamd te worden, op kosten van de provincie nog eens extra duurzaam maken (een labelstap). De provincie heeft hiervoor 70 miljoen euro beschikbaar gesteld. Tot nu toe zijn er 1000 woningen geïsoleerd en extra duurzaam gemaakt. Bij nog eens 2500 woningen zijn werkzaamheden hiervoor gestart. Hierdoor gaan de energiekosten omlaag voor huurders. Ook is het goed voor werkgelegenheid en voor het opleiden van jonge mensen in de bouw. De bijdrage van de provincie levert Gelderse investeringsimpuls zo n 160 leerwerkplaatsen en 600 extra banen op. Door het investeringsprogramma blijven banen behouden en komen er nieuwe banen bij. Regio Sector Bestaande werkgelegenheid (fte) Groeipotentie (fte) Investeringen ( ) Type banen en niveau Gelderland Isolatie +600 mensjaren Afhankelijk van voortzetting isolatieprogramma Robuuste Investeringsimpuls 70 miljoen 600 arbeidsjaren gedurende de projectperiode, daarnaast worden met dit project nog eens 150 leerwerkplekken gecreëerd Lees meer GEMINI 18

19 INNOVATIEPROGRAMMA De provincie Gelderland wil dat de energie- en milieutechnologiesector (EMT) in Gelderland een belangrijke, nog meer groeiende economische drager wordt. Dat is belangrijk voor de energietransitie en de biobased economy. En voor de werkgelegenheid. In Gelderland zijn 800 bedrijven, 3 universiteiten, 7 hogescholen en 9 ROC s in de EMT-sector actief. Dat is goed voor ongeveer 1,5 procent van de werkgelegenheid. De provincie wil dit graag verhogen. De provincie ziet deze sector als een topsector en een motor van nieuwe kennisclusters. Om dit te bereiken heeft provincie Gelderland samen met Stichting KiEMT voor deze sector een meerjarig innovatieprogramma opgezet onder de vlag GreenTechAlliances. De twee speerpunten van GreenTechAlliances zijn biobased economy (o.a. Wageningen UR) en smart energy (duurzame elektriciteit-regio Arnhem, Cleantech Regio Stedendriehoek). Uit het 2015 Ambitiedocument van Stichting KiEMT blijkt dat er momenteel personen werkzaam zijn binnen de schone of duurzame energie, biobased economie, energiebesparing en sectoren van recycling/circulaire economie. Dit is goed voor 3% van de Gelderse werkgelegenheid. De werkgelegenheid neemt jaarlijks toe. De toegevoegde waarde van het cluster bedraagt 2,24 miljard. Meer innovatie en meer nieuwe banen! Dat is hoog in relatie tot het aantal arbeidsplaatsen. De bedrijven in deze sectoren zijn innovatief en sterk internationaal georiënteerd. Het is een ondernemend cluster met veel groeiende mkb-bedrijven. GEMINI 19

20 De belangrijkste activiteiten van GreenTechAlliances zijn: Scouting & Screening van innovaties Organisatie van support op basis van het netwerk Ontsluiting van financiering Netwerkbijeenkomsten en Events Thematische workshops Matchmaking & Partner search Kennisdeling Waar zetten GreenTechAlliances zich voor in? Regio Sector Bestaande werkgelegenheid (fte) Groeipotentie (fte) Investeringen ( ) Type banen en niveau Lees meer Gelderland Energie- en milieutechnologie Op 2/3 van de programmaperiode zijn 300 fte gecreëerd fte 4,5 miljoen voor drie jaar De 300 extra banen zijn voortgekomen uit het actief scouten en begeleiden van nieuwe bedrijfsactiviteiten vanuit het bestaande GreenTechAlliances-netwerk van 300 bedrijven en instellingen in de EMT-sector GEMINI UITGAVE VAN DE COMMISSIE BORGING ENERGIEAKKOORD (MAART 2015) CONTACT: BEA@SER.NL 20