Onderzoek risicobereidheid

Transcriptie

2 Disclaimer Deze rapportage is uitsluitend geschreven voor gebruik door Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland onder de voorwaarden van onze overeenkomst met Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland. De rapportage is bedoeld om het bestuur van pensioenfonds Capgemini te ondersteunen bij de gedachtevorming over het strategisch risicoprofiel van het pensioenfonds. De rapportage is niet bedoeld voor gebruik in een andere context of voor andere doeleinden en wij aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor dergelijk gebruik. De schriftelijke opmerkingen in deze presentatie moeten worden gezien in samenhang met de ondersteunende en verduidelijkende mondelinge opmerkingen en achtergrond zoals door Towers Watson gegeven, voordat u overgaat tot enige actie of het nemen van beslissingen. REF/LKr/655653/

3 Inhoudsopgave Inleiding Deelnemersdemografie Verwachtingen ten aanzien van pensioen Preferenties t.a.v. solidariteit en collectiviteit Risicodraagvlak Risicohouding Beoordeling risicobereidheid Bijlagen: - Bijlage A: Risicodraagvlak en -houding - Bijlage B: Overige statistieken - Bijlage C: Benchmarkonderzoek 3

4 Inleiding Deze rapportage behandelt de risicobereidheid van de deelnemers van Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland De rapportage is gebaseerd op de uitkomsten van een onderzoek onder 844 deelnemers. De respons bedroeg derhalve 15% van de ca aangeschreven personen. Dit is voldoende voor statistische representativiteit voor de groep als geheel De rapportage is bedoeld om het bestuur van Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland te ondersteunen bij de gedachtevorming over het beleggingsbeleid en de financiële opzet van het pensioenfonds Door dit onderzoek te hebben uitgevoerd heeft het bestuur zich gekweten van zijn taak om de risicobereidheid van deelnemers te betrekken in de besluitvorming ten aanzien van het strategisch risicoprofiel van het pensioenfonds We vergelijken de uitkomsten van de Capgemini survey met een door Towers Watson uitgevoerd benchmarkonderzoek onder een representatief panel van de Nederlandse beroepsbevolking, voor zover relevante verschillen zijn geconstateerd. Zie bijlage C voor een nadere toelichting op het benchmarkonderzoek 4

5 Risicobereidheid Volgens de wetenschappelijke literatuur bestaat risicobereidheid uit een tweetal facetten: risicohouding en risicodraagvlak. Risicohouding: hoe denken deelnemers zelf over risico? Risicodraagvlak: hoeveel risico kan een deelnemer lopen op basis van zijn objectieve karakteristieken? Risicohouding Bijlage A bevat een nadere uiteenzetting. Risicobereidheid Risicodraagvlak 5

6 Belangrijkste conclusies Zowel het risicodraagvlak als risicohouding van respondenten wijzen in de richting van een gemiddeld risiconiveau Bij gepensioneerden ligt de risicobereidheid op een lager niveau dan bij de actieve deelnemers; deze is in lijn met de benchmark Bij jongere deelnemers is de risicobereidheid hoger Er is een voorkeur voor collectieve vaststelling van het risicoprofiel; en men heeft gemiddeld vertrouwen in het pensioenfonds om de goede beslissing te nemen. Deelnemers stellen het daarbij op prijs gehoord te worden. Een grote minderheid van 41% geeft de voorkeur aan zelf het risicoprofiel vaststellen Er is een grote voorkeur voor het evenredig delen van tekorten en overschotten, met een lichte voorkeur voor het bevoordelen van gepensioneerden Het feitelijk risicoprofiel van het fonds lijkt hoger dan wat past bij het risicobereidheidsniveau van respondenten We adviseren het fonds om aandacht Risicohouding te besteden aan Risicobereidheid dit verschil Risicodraagvlak Een ALM-analyse op maatmensniveau kan een verdere onderbouwing en verfijning opleveren Er zijn verschillende oplossingsrichtingen: Een intensieve communicatie met als doel het inzicht van de deelnemers in hun eigen risicodraagvlak en in de consequenties van het strategisch risicoprofiel op hun pensioen te verbeteren Een lichte aanpassing van het risicoprofiel door middel van het beperken van neerwaarts risico van het fonds 6

7 Deelnemersdemografie 7

8 Deelnemersdemografie (1) Dlnr Gep Totaal Aantal respondenten Gemiddelde leeftijd Man: 46,9 Man: 67,6 Man: 49,5 Vrouw: 41,8 Vrouw: 66,5 Vrouw: 42,3 Totaal: 46,2 Totaal: 67,6 Totaal: 48,6 Jongste respondent Oudste repondent Met de benaming deelnemer (Dlnr) worden de actieven en slapers bedoeld. Met de benaming gepensioneerd (Gep) worden de gepensioneerden en ontvangers van nabestaandenpensioen (pensioengerechtigden) bedoeld. Bijlage B bevat enkele overige statistieken. 8

9 Deelnemersdemografie (2) Status respondenten 11% 12% Actief Slaper Pensioengerechtigde 76% Pensioenfondskarakteristieken 4% Actief 43% Slaper 54% Pensioengerechtigde Bron: jaarverslag 2012 Onder de respondenten zijn de slapers ondervertegenwoordigd en de gepensioneerden oververtegenwoordigd ten opzichte van de populatie van het pensioenfonds. 9

10 Deelnemersdemografie (3) 25% 20% 15% 10% 5% 0% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1% 8% 7% 7% Leeftijd 14% 13% 16% 14% Leeftijdsverdeling survey versus pensioenfonds 9% 9% Survey 2% Pensioenfonds De leeftijdsgroep van 50 jaar en ouder is oververtegenwoordigd in de survey. 10

11 Deelnemersdemografie (4) Totaal netto salaris Meer dan % Tussen euro 5% Tussen euro 23% Tussen euro 23% Tussen euro 25% Tussen euro 15% Tussen euro 2% minder dan 1000 euro 1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Fulltime netto salaris Meer dan % Tussen euro 6% Tussen euro 27% Tussen euro 22% Tussen euro 26% Tussen euro 12% Tussen euro 0,4% minder dan 1000 euro 0,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Onder de actieven zijn 18% van de mannen en 36% van de vrouwen parttimer. 11

12 Deelnemersdemografie (5) Meer dan 5001 euro Tussen euro Tussen euro Tussen euro Tussen euro Tussen euro Tussen euro Tussen euro 2% 5% 5% Totaal pensioen 7% 13% 23% 22% 22% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% De deelnemers en gepensioneerden hebben voor het merendeel een inkomen van anderhalf tot tweeëneenhalf maal modaal. Een modaal inkomen van bruto per jaar komt overeen met ongeveer netto per maand. 12

13 Verwachtingen t.a.v. pensioen 13

14 Verwachtingen t.a.v. pensioen 75 of later of eerder Verwachte pensioenleeftijd 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Jongere deelnemers verwachten op latere leeftijd met pensioen te gaan, zo blijkt uit onderliggende data. 14

15 Vertrouwen in pensioenfonds Pensioenfonds komt op voor uw belang? 15% 13% 4% 30% 38% Mee eens Meer mee eens, dan mee oneens? Meer mee oneens, dan mee eens Mee Oneens Pensioenfonds komt op voor uw belang? (dlnr) 14% 13% 4% 32% 37% Mee eens Meer mee eens, dan mee oneens? Meer mee oneens, dan mee eens Mee Oneens 21% Het vertrouwen in het pensioenfonds is gemiddeld. De vertrouwensscore in de benchmark is 68%, Capgemini scoort ook 68%. Pensioenfonds komt op voor uw belang? (gep) 10% 18% 4% 47% 15

16 Preferenties t.a.v. solidariteit en collectiviteit 16

17 Collectieve risicodeling bij tekorten Verdeling tekorten 57% 6% 2% 6% 29% Verdeling tekorten (dlnr) 58% 7% 2% 6% 27% Gepensioneerden hoeven niet in te leveren en de werkenden wel Iedereen moet inleveren, maar de werkenden meer dan de gepensioneerden Iedereen moet evenveel inleveren Iedereen moet inleveren, maar de gepensioneerden meer dan de werkenden Werkenden hoeven niet in te leveren en de gepensioneerden wel Gepensioneerden hoeven niet in te leveren en de werkenden wel Iedereen moet inleveren, maar de werkenden meer dan de gepensioneerden Iedereen moet evenveel inleveren Iedereen moet inleveren, maar de gepensioneerden meer dan de werkenden Werkenden hoeven niet in te leveren en de gepensioneerden wel Er is onder de deelnemers een sterke voorkeur voor evenredig verdelen van tekorten. Gepensioneerden neigen ernaar de tekorten meer bij de werkenden te willen leggen. Verdeling tekorten (gep) 43% 1% 1% 14% 42% 17

18 Collectieve risicodeling bij overschotten Verdeling overschotten 67% 7% 1% 4% 21% Verdeling overschotten (dlnr) 68% 0,9% 5% 4% 22% Gepensioneerden krijgen niets extra's en de werkenden wel Iedereen moet iets extra's krijgen, maar de werkenden meer dan de gepensioneerden Iedereen moet evenveel extra krijgen Iedereen moet iets extra's krijgen, maar de gepensioneerden meer dan de werkenden Werkenden krijgen niets extra's en de gepensioneerden wel Gepensioneerden krijgen niets extra's en de werkenden wel Iedereen moet iets extra's krijgen, maar de werkenden meer dan de gepensioneerden Iedereen moet evenveel extra krijgen Iedereen moet iets extra's krijgen, maar de gepensioneerden meer dan de werkenden Werkenden krijgen niets extra's en de gepensioneerden wel Er is een zeer sterke voorkeur voor evenredig verdelen van overschotten, zelfs sterker dan de benchmark (59%). Verdeling overschotten (gep) 20% 5% 1% 11% 63% 18

19 6 Alleen gepensioneerden leveren in Collectieve risicodeling volgens deelnemers Tekort Alleen werkenden leveren in Tekorten t.o.v. overschotten dlnr 1% 0% 0% 0% 0% Voordeel gepensioneerden 0% 3% 3% 1% 0% 1% 2% 56% 0% Voordeel werkenden 0% 16% 7% 3% 0% 2% 1% 2% 1% 0% 0 Alleen werkenden profiteren Overschot Alleen gepensioneerden profiteren Deelnemers hebben een sterke voorkeur voor symmetrische verdeling van tekorten en overschotten (75%), en een lichte voorkeur voor bevoordeling van gepensioneerden (14%). 19

20 Collectieve risicodeling volgens gepensioneerden 6 Alleen gepensioneerden leveren in Tekort Alleen werkenden leveren in % Tekorten t.o.v. overschotten gep 39% 3% 1% 10% 17% 15% Voordeel werkenden 1% 7% 1% 4% 0 Alleen werkenden profiteren Overschot Gepensioneerden hebben een nagenoeg gelijke voorkeur voor symmetrische verdeling van tekorten en overschotten (50%) en een sterke bevoordeling van gepensioneerden (49%). 1% Alleen gepensioneerden profiteren Voordeel gepensioneerden 20

21 Bepalen van collectieve risico Beslissen risico? 41% 11% 48% Beslissen risico? (dlnr) 43% 11% 46% Ik wil dat mijn pensioenfonds voor mij bepaalt. Ik wil mij hier niet mee bezig houden Ik wil dat het pensioenfonds mijn mening en die van anderen vraagt en het vervolgens voor iedereen bepaalt Ik wil zelf het risico bepalen Ik wil dat mijn pensioenfonds voor mij bepaalt. Ik wil mij hier niet mee bezig houden Ik wil dat het pensioenfonds mijn mening en die van anderen vraagt en het vervolgens voor iedereen bepaalt Ik wil zelf het risico bepalen Er is een lichte voorkeur voor een collectief bepaald risicoprofiel. Daarnaast wil een groot deel van de deelnemers zelf het risico bepalen. Onder gepensioneerden is de voorkeur voor een collectief bepaald risicoprofiel groter. Beslissen risico? (gep) 27% 13% 60% 21

22 Risicodraagvlak 22

23 Pensioen Capgemini als onderdeel van inkomensmiddelen Mijn Capgemini pensioen is/wordt de belangrijkste bron van inkomen 17% 19% 15% 28% 21% Mee eens Meer mee eens, dan mee oneens? Meer mee oneens, dan mee eens Mee Oneens Mijn Capgemini pensioen is de belangrijkste bron van inkomen na pensionering (dlnr) 18% 14% 16% 28% 23% Mee eens Meer mee eens, dan mee oneens? Meer mee oneens, dan mee eens Mee Oneens Het Capgemini pensioen is de belangrijkste bron van inkomen voor de meeste deelnemers. Voor de meeste pensioengerechtigden is dit niet het geval. Mijn Capgemini pensioen is de belangrijkste bron van inkomen (gep) 55% 24% 13% 5% 3% 23

24 Benodigd pensioeninkomen Benodigd netto maandinkomen % 1% 0% 1% % 0% 1% 1% 1% 2% 1% 2% % 2% 2% 4% 7% 1% 2% % 0% 2% 6% 8% 7% 1% 1% % 1% 6% 11% 9% 5% 1% 0% % 4% 4% 2% 1% 0% < % 1% 2% 0% 0% 0% 0 0 < Benodigd netto maandinkomen Benodigd netto maandinkomen t.o.v. huidig maandinkomen Huidig maandinkomen 24

25 Benodigd pensioeninkomen Benodigd netto maandinkomen % 1% 0% 1% 0% % 1% 0% 1% 1% 1% 2% 1% 1% % 1% 1% 2% 3% 2% 4% 3% 2% % 1% 1% 2% 4% 4% 5% 6% 3% % 3% 4% 2% 5% 5% 5% 5% 3% ,1% 1% 1% 1% 2% 3% 1% 1% 1% < % 0% 1% 0% 0% 1% 0% 0 0 < Benodigd netto maandinkomen Benodigd netto maandinkomen t.o.v. leeftijd Leeftijd 25

26 Kunnen deelnemers pensioenrisico s compenseren? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Wat als uw pensioen lager uitkomt? accepteer ik een lager pensioen 53% werk ik langer door 49% ga ik extra sparen 52% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Actie bij lager pensioen t.o.v. leeftijd accepteer ik een lager pensioen werk ik langer door ga ik extra sparen < Leeftijd 26

27 Kunnen deelnemers pensioenrisico s compenseren? 9% 12% 46% 14% Wat als uw pensioen lager uitkomt? 10% 17% 23% 16% Ga ik extra sparen Werk ik langer door Leeftijd langer doorwerken 4% 3% 15% 12% 19% Accepteer ik een lager pensioen Ga ik extra sparen & werk ik langer door Ga ik extra sparen & accepteer ik een lager pensioen Werk ik langer door & accepteer ik een lager pensioen Ga ik extra sparen, werk ik langer door & accepteer ik een lager pensioen 65 of lager

28 Kunnen deelnemers pensioenrisico s compenseren? Aantal jaar langer werken Aantal jaar langer werken t.o.v. pensioenleeftijd verwacht Pensioenleeftijd verwacht 28

29 Kunnen deelnemers pensioenrisico s compenseren? 4000 Extra sparen per maand t.o.v leeftijd Aantal euro extra sparen per maand Leeftijd

30 Kunnen deelnemers pensioenrisico s compenseren? 3% 1% 16% Aantal jaar extra doorwerken 11% 11% 1% 57% 0 jaar 1 jaar 2 jaar 3 jaar 4 jaar 5 jaar 6 jaar of meer Gemiddeld 1 jaar extra doorwerken 3% 8% Gemiddeld 156 euro per maand bijsparen We hebben de spaarbedragen omgerekend in extra pensioenjaren en opgeteld bij het aantal jaar extra doorwerken. Het totale risicodraagvlak ligt voor de mediane deelnemer rond de 2 jaar aan te compenseren pensioenjaren. 11% 12% 12% 4% Extra sparen 51% 0 euro per maand euro per maand euro per maand euro per maand euro per maand euro per maand 500 euro per maand of meer 30

31 Kunnen gepensioneerden risico s opvangen? 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 1,1% 6,5% Pensioen huidig-nodig Gepensioneerden geven gemiddeld genomen aan dat er een behoorlijke marge in het pensioeninkomen zit om tegenvallers op te vangen. 51,1% 21,7% Pensioen huidig-nodig 19,6% < >

32 Beoordeling van risicodraagvlak Het Capgemini pensioen maakt doorgaans het belangrijkste deel uit van de totale pensioeninkomsten voor de huidige deelnemers. Dit geeft op zichzelf een geringer risicodraagvlak. De AOW is niet gevoelig voor beleggingsrisico s, maar is voor deelnemers doorgaans een kleinere bron van pensioeninkomsten Gelet op het hoge niveau van (verwachte) pensioeninkomens, is er wel redelijke ruimte om tegenvallers op te kunnen vangen. Een groot deel zegt een lager pensioen te accepteren Een grote groep deelnemers zegt bij te kunnen sparen of 1 jaar langer door te kunnen werken Een grote groep geeft aan de mogelijke maatregelen te combineren. Hiermee wordt het risicodraagvlak enigszins vergroot. Al met al is er draagvlak voor 1 tot 2 jaar aan te compenseren pensioenjaren. Dit is ongeveer gelijk aan een daling van ca. 10% van het totale pensioen dat niet uit AOW bestaat Onder gepensioneerden is er een redelijk risicodraagvlak 32

33 Risicohouding 33

34 Welke afweging maken deelnemers zelf? 34% 34% 3% 3% Risico t.o.v omgeving 0,4% 0,4% 20% 43% Risico t.o.v omgeving (dlnr) 19% 43% veel meer meer evenveel minder veel minder veel meer meer evenveel minder veel minder Deelnemers en gepensioneerden zien zichzelf als gemiddelde risiconemers. 28% Risico t.o.v omgeving (gep) 8% 39% 26% veel meer meer evenveel minder veel minder 34

35 Welke afweging maken deelnemers? Risico hoogte pensioen (dlnr) 5% 14% 22% Keuze 1 Keuze 2 Keuze 3 59% Keuze 4 Keuze uit pensioenleeftijd 10% Keuze 1 23% 20% Keuze 2 Keuze 3 Keuze 4 47% Keuze 1 is volledige zekerheid met het minst gunstige gemiddelde. Keuze 4 kent het gunstigste gemiddelde maar is ook met de meeste onzekerheid omgeven. Deelnemers kiezen grotendeels voor een gemiddeld risicoprofiel. Dit wijkt niet af van de benchmark. Ze zijn geneigd iets meer risico te willen nemen indien de afweging in termen van pensioenleeftijd luidt in plaats van hoogte van het pensioen. 35

36 Welke afweging maken deelnemers? Afweging tussen zekerheid en risico 5 Liever langer doorwerken % 1% 3% 2% 3% 1% 11% 6% 6% 35% 4% 0% Liever lager pensioen Keuze leeftijd pensioen 1 13% 8% 1% 1% Keuze hoogte pensioen

37 Welke afweging maken gepensioneerden? Risico hoogte pensioen (gep) 25% 29% 20% 26% Keuze 1 Keuze 2 Keuze 3 Keuze 4 Keuze 1 is volledige zekerheid met het minst gunstige gemiddelde. Keuze 4 kent het gunstigste gemiddelde maar is ook met de meeste onzekerheid omgeven. Veel gepensioneerden kiezen voor een bovengemiddeld risicoprofiel en scoren daarmee fors hoger dan de benchmark. 37

38 Beoordeling van risicohouding Deelnemers kiezen voor een gemiddeld risiconiveau Indien de afweging in termen van jaren doorwerken wordt voorgelegd, neigen deelnemers iets meer risico te nemen De risicohouding geeft aan dat deelnemers het acceptabel vinden om circa 2,5 jaar langer te moeten werken in geval van tegenvallend pensioen De gepensioneerden kiezen voor een bovengemiddeld risiconiveau; blijkbaar ervaart men voldoende marge om meer risico te willen nemen 38

39 Beoordeling risicobereidheid 39

40 De score voor risicobereidheid In onze methodiek hanteren we relatieve scores om de risicohouding en het risicodraagvlak van een deelnemer te bepalen. Het geeft inzicht in de verdeling van beide aspecten over te onderscheiden groepen Deze scores voor risicodraagvlak en risicohouding zijn bepaald op basis van demografische variabelen zoals leeftijd en salaris, en op basis van antwoorden uit de survey Aan elk van de variabelen worden gewichten toegekend. Op deze wijze wordt een totaalscore voor risicodraagvlak en een totaalscore voor risicohouding bepaald We gebruiken 75% van de score voor risicodraagvlak en 25% van de score voor risicohouding om tot een score voor risicobereidheid te komen Op basis van deze scores voor risicobereidheid zijn alle deelnemers ingedeeld in zes categorieën: A tot en met F Hoge risicobereidheid Lage risicobereidheid Deelnemers verdeeld naar mate van risicobereidheid F E D C B A 40

41 Risicobereidheid t.o.v. leeftijd Risicobereidheid 7 6F 5E 4D 3C 2B 1A 0 Risicobereidheid t.o.v. leeftijd (dlnr+gep) 0% 0% 0% 0% 0% 0% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 0% 0% 1% 0% 1% 4% 3% 3% 5% 4% 4% 3% 2% 2% 0% 0% 1% 2% 2% 5% 4% 5% 3% 3% 3% 1% 1% 1% 1% 3% 4% 7% 8% 4% 3% 0% 0% 0% 0 < Leeftijd Gemiddelde risicobereidheid Capgemini Gemiddelde risicobereidheid Benchmark De meeste respondenten kennen een redelijk gelijke mate van risicobereidheid t.o.v. de benchmark. Alleen de jongste en oudste respondenten kennen gemiddeld genomen een hogere risicobereidheid t.o.v. de benchmark 41

42 Risicobereidheid t.o.v. salaris Risicobereidheid 7 F 6 5 E 4D 3C 2B 1A 0 Risicobereidheid totaal t.o.v. salaris (dlnr) 0% 0% 0% 0% 0% 2% 2% 1% 2% 0% 1% 0% 5% 9% 6% 8% 2% 2% 0% 0% 2% 7% 6% 8% 2% 3% 0% 0% 2% 8% 9% 10% 2% 2% 0% 0% Salaris Gemiddelde risicobereidheid Capgemini Gemiddelde risicobereidheid Benchmark < > 2000 Opmerkelijk genoeg zien we weinig differentiatie in risicobereidheid tussen salarisgroepen 42

43 Beoordeling van risicobereidheid Zowel het risicodraagvlak als risicohouding van respondenten wijzen in de richting van een gemiddeld risiconiveau Bij gepensioneerden ligt de risicobereidheid op een lager niveau als bij de actieve deelnemers; deze is in lijn met de benchmark Bij jongere deelnemers is de risicobereidheid hoger Al met al is het niveau van risicobereidheid onder de respondenten gemiddeld Deelnemers vinden tegenvallers die tot gevolg hebben dat men circa 2 jaar langer moet doorwerken acceptabel Gepensioneerden blijken voor een bovengemiddeld risico te kiezen en vinden een daling van 3% in pensioeninkomen acceptabel Er is een grote voorkeur voor collectieve vaststelling van het risicoprofiel; en men heeft groot vertrouwen in het pensioenfonds om de goede beslissing te nemen. Deelnemers stellen het daarbij op prijs gehoord te worden Er is een grote voorkeur voor het evenredig delen van tekorten en overschotten, met een lichte voorkeur voor het bevoordelen van gepensioneerden Een kanttekening bij de uitkomsten is dat slapers en jongere leeftijdscohorten ondervertegenwoordigd zijn 43

44 Conclusies en aanbevelingen Het feitelijk risicoprofiel van het fonds lijkt hoger dan wat past bij het risicobereidheidsniveau van respondenten Dit baseren wij op een ruwe vergelijking tussen het beleggingsbeleid in de door ons gehanteerde rekenvoorbeelden voor de surveyvragen en het beleggingsbeleid van pensioenfonds Capgemini Om nauwkeuriger te toetsen hoe het strategisch risicoprofiel zich verhoudt tot de risicobereidheid van deelnemers, raden we aan om een ALM-analyse op het niveau van maatmensen uit te voeren. Zo wordt de aansluiting gemaakt met de individuele risicobereidheid We adviseren het fonds om aandacht te besteden aan dit verschil Er zijn verschillende oplossingsrichtingen: Een intensieve communicatie met als doel het inzicht van de deelnemers in hun eigen risicodraagvlak en in de consequenties van het strategisch risicoprofiel op hun pensioen te verbeteren Een aanpassing van het risicoprofiel door middel van het beperken van neerwaarts risico van het fonds 44

45 Bijlage A Risicodraagvlak en -houding

46 Risicobereidheid en deelnemerskenmerken De risicobereidheid van een deelnemer bestaat uit twee factoren: Risicohouding Risicodraagvlak Er is een verband tussen deze factoren en de volgende vier kenmerken van een deelnemer: Pensioeninkomen (reeds opgebouwde pensioenrechten) Human capital (salaris) Demografisch (gezondheid, geslacht, leeftijd, gezin, levensstijl etc.) Governance (tijd, belangstelling, expertise) Op basis van demografische gegevens van de deelnemers kunnen we een eerste inschatting maken van de mate van risicobereidheid van verschillende soorten deelnemers. Een verdere verfijning en uitdieping is mogelijk door begrip van de arbeidsomgeving van de deelnemers, zoals bedrijfstak en bedrijfscultuur. 46

47 Risicobereidheid en deelnemerskenmerken Pensioeninkomen (reeds opgebouwde pensioenrechten) Als je pensioeninkomen grotendeels van AOW afhangt, kun je relatief gezien meer risico dragen in je aanvullend pensioen dan als je aanvullend pensioen voornamelijk in je levensbehoefte voorziet. Voor mensen met een zeer royaal pensioeninkomen ligt het verband weer andersom; die kunnen een daling van hun pensioen goed opvangen omdat ze al geld overhouden of makkelijk hun luxe uitgaven kunnen aanpassen. Human capital (salaris) Je verdiencapaciteit bepaalt hoeveel financiële middelen je opzij kunt zetten voor later. Meestal is werk met een hoger inkomen ook gerelateerd aan meer mogelijkheden om langer door te werken. Hierdoor kun je meer risico dragen in je aanvullend pensioen. 47

48 Risicobereidheid en deelnemerskenmerken Demografisch (gezondheid, geslacht, leeftijd, gezin, levensstijl etc.) Naarmate je ouder bent, heb je minder tijd om tegenvallers op te vangen met compenserende acties, zoals extra bijsparen of je voorbereiden op langer doorwerken. Governance (tijd, belangstelling, expertise) Als je meer kennis van pensioenen en financiële aangelegenheden hebt, kun je beter omgaan met het inschatten van de consequenties van financiële risico s. Hierdoor kun je objectief gezien meer risico in je aanvullend pensioen dragen. Er zijn ook verbanden met risicohouding en risicodraagvlak te leggen. Zie hiervoor de volgende sheet. 48

49 Voorbeelden verbanden (gemiddelden) Risicohouding Vrouwen zijn meer risico avers dan mannen Mensen met lager inkomen zijn meer risico avers dan mensen met hoog inkomen De risicohouding stijgt tot ca. 40 jaar (steeds beter bekend met sparen en beleggen), daarna neemt dat weer af tot pensioenleeftijd Mensen die meer pensioenpremie betalen, zijn meer betrokken bij hun pensioen Wie meer spaart, is ook bereid meer risico te nemen. Dit komt door de betrokkenheid en door het begrip van de wisselwerking tussen risico en rendement Risicodraagvlak Vrouwen kunnen iets minder beleggingsrisico nemen: ze hebben meer kans op een periode zonder pensioenopbouw Wie veel verdient kan meer risico nemen: die heeft meer inkomen en andere bezittingen om verliezen te compenseren Tegelijk garandeert de AOW voor degenen met een laag inkomen het grootste deel van hun pensioen. Risicodraagvlak afgezet tegen salaris vormt dus een J-curve Hoe ouder je bent, hoe minder tijd je hebt om verliezen goed te maken. Er is dus een negatief verband tussen leeftijd en risicodraagvlak 49

50 Voorbeelden geslacht en leeftijd Risk tolerance Risk tolerance < Female Male Age Attitude to risk Ability to take risk Attitude to risk Ability to take risk Verschillende onderzoeken wijzen uit dat vrouwen minder risico nemen dan mannen Dit lijkt niet samen te hangen met de economische omstandigheden, maar eerder met maatschappelijke of genetische verschillen Vrouwen hebben ook een lager risicodraagvlak. Zij hebben vaker een onderbroken carrière en kunnen minder goed tegenvallers opvangen Hoe ouder iemand is, hoe meer hij op zeker speelt. Empirisch onderzoek naar de werkelijke beleggingsmix die individuen kiezen, laat dat inderdaad zien Hoeveel risico een deelnemer op basis van zijn profiel het beste zou kunnen lopen, neemt ook af met de leeftijd: er is minder tijd om tegenvallers goed te maken Jongeren mogen meer risico nemen dan ze doen. Onervarenheid met beleggen maakt ze voorzichtiger. 50

51 Bijlage B Overige statistieken

52 Geslacht Geslacht 13% Man Vrouw 87% Geslacht (dlnr) Geslacht (gep) 2% 14% Man Vrouw Man Vrouw 86% 98% 52

53 Opleiding 0,5% 0,1% Opleiding 3% 7% Basisonderwijs VMBO 48% MBO 42% HAVO, VWO HBO WO Opleiding (dlnr) 1% 2% Opleiding (gep) 1% 48% 6% 43% Basisonderwijs VMBO MBO HAVO, VWO HBO WO 44% 6% 10% 39% Basisonderwijs VMBO MBO HAVO, VWO HBO WO 53

54 Opleiding 100% Salaris per Opleiding 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 5001 en meer euro euro euro euro euro euro euro 20% 10% 0% Basisonderwijs VMBO MBO HAVO, VWO HBO WO 54

55 Bijlage C Benchmarkonderzoek

56 Benchmark Towers Watson heeft een panelonderzoek laten uitvoeren onder 2000 werkenden en 500 gepensioneerden. De antwoorden van 1819 werkenden en 482 gepensioneerden zijn als bruikbaar beoordeeld. Deze vormen een representatieve steekproef van de Nederlandse beroepsbevolking resp. gepensioneerden. De antwoorden van dit panelonderzoek hebben we als benchmark gehanteerd. Dat wil zeggen dat we de antwoorden van de survey hebben vergeleken met het panelonderzoek. In geval van opmerkelijke verschillen hebben we deze gemeld in de rapportage. Op de uitkomsten van het panelonderzoek hebben we dezelfde scores en wegingen toegepast om tot een risicobereidheidsscore te komen, als op de survey antwoorden. Op deze manier kunnen we de indeling in risicobereidheidsklasse A tot en met F vergelijken tussen de survey en de benchmark. 56