Rotterdamse economie komt weer op stoom

Transcriptie

1 Essay Rotterdamse economie komt weer op stoom Hoewel geopolitieke risico s het herstel bedreigen, zijn de groeiverwachtingen voor Rotterdam positief. Met een relatief jonge, beter opgeleide en ook ondernemendere beroepsbevolking lijkt de stad sterker uit de crisis te komen. Niemand kan natuurlijk de toekomst voorspellen, maar we kunnen voorzichtig concluderen dat de recessie als gevolg van de financiële crisis voorbij is. Na twee jaren van krimp groeit de Nederlandse economie in 214 met,8%. Dankzij een toename van het consumenten- en producentenvertrouwen trekt de economische groei daarna verder aan tot 1,2% in en 1,5% in 216. Dat blijkt uit de laatste ramingen van De Nederlandsche Bank (DNB). De vooruitzichten voor de wereldeconomie blijven echter onzeker, mede gezien de explosieve geopolitieke situatie in delen van de wereld. Dit is een gevaar voor de open Nederlandse economie, die zoals bekend sterk afhankelijk is van de internationale handel. Voor Rotterdam en de hele Rijnmondregio geldt dat nog meer. Cijfers over bijvoorbeeld het bruto regionaal product en de toegevoegde waarde laten in dit gebied van jaar tot jaar sterkere schommelingen zien dan Nederland als geheel. Dit geldt zowel in positieve (groei) als in negatieve (krimp) zin. Negatief scenario De groeiverwachtingen voor de internationale economie lopen onder economen uiteen en worden continu bijgesteld. In zijn decemberraming gaat het Centraal Planbureau (CPB) uit van een bescheiden groeiversnelling van de wereldeconomie van 3,25% in 214 naar 3,75% dit jaar. In de eurozone blijft het herstel zwak met een verwachte groei van,75% in 214 en 1,25% in. Voor 214 werd een groei van de wereldhandel verwacht van 3% en voor dit jaar van 5%. Dit is echter lager dan de vorige raming voor. Tevens lijkt de groei in Duitsland tegen te vallen, wat voor Nederland en dus ook Rotterdam een neerwaartse druk op de toch al broze groei zal betekenen. Naast de strijd in Irak en Syrië is met name het conflict tussen Rusland en Oekraïne een potentieel gevaar voor het verdere herstel van de Nederlandse economie. DNB heeft twee scenario s doorgerekend: een milde variant en een zware variant. In beide gevallen dreigt een lagere wereldhandelsgroei en oplopende energieprijzen. In de zware variant zijn deze effecten sterker, daalt het producentenvertrouwen en daarmee de bedrijfsinvesteringen. Figuur 3 toont het effect op de kerncijfers van de Nederlandse economie. Vooral in zijn de effecten het meest merkbaar, met een voorzichtig herstel in 216. In alle gevallen zijn de effecten negatief. Rotterdam uit het dal Dichtbij huis ondervindt het Westland nu al de negatieve consequenties van de boycot van fruit en groente door Rusland. Werkgeversorganisatie LTO Glaskracht rekent met een terugval van de export van 5 tot 1%, en daardoor met dalende prijzen. De opschorting van de Europese steunregeling in september 214 betekent dat de sector nu zelf opdraait voor de gevolgen. Omdat het Westland veel gebruik maakt van het logistieke cluster in Rijnmond, komt deze boycot de Rijnmondse economie niet ten goede.

2 Figuur 1: Economische groei (bbp, volumemutaties) % Bron: CBS ** 212* Nederland Rijnmond (CP) 213* Figuur 2: Uitkomsten Rusland- Oekraïne scenario: zware variant Procentuele mutaties, tenzij anders vermeld. Bron: DNB 214 verschil verschil 216 verschil met raming met raming met raming Bruto binnenlands product -,4 (-,6) 1,1 (-,5) 1,7 (,1) Particuliere consumptie -1,4 (-,4),1 (-1,) 1,4 (-,6) Bedrijfsinvesteringen 2,7 (-2,) 1,5 (-3,1) 5,7 (1,7) Uitvoer goederen en diensten 1,2 (-1,7) 2,9 (-1,5) 5,4 (,6) Invoer goederen en diensten 1,5 (-1,7) 2,3 (-2,1) 5,8 (,3) Geharmoniseerde consumentenprijsindex,9 (,4) 1, (,3),7 (-,3) Werkloosheid (% beroepsbevolking) 7,2 (,1) 7,2 (,1) 7,2 (,6) UMU - saldo (% bbp) -2,8 (-,1) -2,4 (-,2) -2,5 (-,7) Figuur 3: Ontwikkeling GDP Bron: CPB macro economische verkenning Germany France Netherlands UK USA 1, 8, 6, 4, 2,, -2, -4, -6, In oktober 214 voorspelde ING echter dat de balans voor de economie van Rotterdam uiteindelijk positief uitvalt. De stad groeit in naar verwachting met 1,3%, in lijn met de Nederlandse economie. Maar de bank waarschuwt dat het sein nog niet op alle fronten op groen staat. Rotterdam profiteert weliswaar van het internationale herstel, maar het beeld is wisselend. De industrie laat een verdeeld beeld zien en daarbij vormt de terugval in Duitsland een risico. Ook de hoge energieprijzen spelen Rotterdam parten, in het bijzonder de petrochemie. Maar de overige sectoren laten groei zien. Deze groei komt eveneens voort uit de weer aantrekkende particuliere consumptie en de toename van het aantal toeristen, ook dankzij uitgebreide, positieve internationale promotie van Rotterdam in erkende media als the Rough Guide en Lonely Planet. Na twee jaren van krimp groeit de Nederlandse economie weer.

3 Essay Rotterdamse economie komt weer op stoom Jong en beter opgeleid Hoewel de crisis in Rotterdam hard heeft toegeslagen, is de stad op meerdere fronten sterker uit de recessie gekomen. Voor het economisch groeipotentieel is het belangrijk dat de bevolking verder toeneemt en dat ook de kwaliteit van de beroepsbevolking is verbeterd. Zo neemt het aantal inwoners in Rotterdam toe van 618. naar 623. in 216. Het aantal huishoudens stijgt van 31. naar 311., waarmee de bevolking net iets harder groeit dan het aantal huishoudens. In absolute termen groeien alle leeftijdscategorieën. Qua aandeel laat de groep tot 2 jaar een stijging zien van 22% tot 22,1%, de groep 65+ van 15% tot 15,4%. De potentiële beroepsbevolking groeit met 4. personen, maar het aandeel in de totale bevolking neemt af van 63% tot 62,4%. Het beeld is dat Rotterdam weliswaar vergrijst, maar minder dan het nationaal gemiddelde. De stad blijft dus relatief jong. Een van de belangrijkste kenmerken waarmee een regio zich kan onderscheiden, is de kwaliteit van de beroepsbevolking. Toen de recessie begon in had Rotterdam een aanzienlijk lager opgeleide beroepsbevolking dan Nederland. Maar in de afgelopen jaren heeft Rotterdam de achterstand praktisch ingelopen (zie figuur 6). Bij de mannen kent Rotterdam nu een iets hoger aandeel hoogopgeleiden (33,8% versus 33,3%) dan Nederland, maar ligt het aandeel midden nog wat lager en is het aandeel laagopgeleiden nog iets hoger. Bij de vrouwen is het beeld nu over de hele linie zeer vergelijkbaar met Nederland. Indien Rotterdam de trend van de laatste jaren weet door te trekken, dan betekent dit een structurele versterking van de economische kracht van de stad. Herstel arbeidsmarkt De werkloosheid is vanaf tot begin 214 voortdurend gestegen, van 6,9% tot 16,%. Het tweede kwartaal 214 liet echter een daling zien tot 14,8%. Daarmee ligt de werkloosheid in Rotterdam beduidend hoger dan bijvoorbeeld in Amsterdam (9,5%) en Den Haag (11,3%). Maar de afname van de werkloosheid in het tweede kwartaal is sterker vergeleken met Amsterdam (+,5%) en Den Haag (-,5%). De vacatureontwikkeling bevestigt dit korte termijn herstel. De meest recente cijfers (tot en met september 214) uit de uitzendbranche lieten voor Rijnmond een groei in alle segmenten zien. Figuur 5: Demografische situatie Opbouw beroepsbevolking Rijnmond 213 Bron: CBS Mannen Vrouwen Figuur 6: Beroepsbevolking naar opleidingsniveau Nederland en Rotterdam (%) Bron: CBS Laag Middelbaar Hoog Onbekend Totaal Nederland 23,7 2, 43,1 42,9 32,2 34,9 1, 2,2 Rotterdam 28,5 19,2 37,4 39,5 32,7 37,8 1,4 3, Vrouwen Nederland 21,5 17,9 44,5 43,2 33,1 35,8,9 2,1 Rotterdam 25,1 18, 43,9 43, 3,4 36,4,6 2, Mannen Nederland 25,4 21,7 43, 42,7 31,5 33,3 1,1 2,3 Rotterdam 29,7 22, 38,6 4,6 3,5 33,8 1,2 3, % 1% 5% 5% 1% 15% 1

4 Daarbij springt vooral de industrie eruit met een beduidend sterkere groei dan de rest van Nederland. Ook op het gebied van administratief personeel doet Rijnmond het structureel beter dan Nederland. Voor technische functies (zoals elektrotechniek en werktuigbouw) blijft Rijnmond echter achter, terwijl voor de medische functies het verloop grillig is. Voor voorspelt het UWV een verdere stijging van het aantal vacatures met 12,5% naar UWV voorspelt een stijging in vacatures van medische functies. Kijken we naar de economische structuur dan zien we dat er in 214 4% meer bedrijven gevestigd zijn in Rotterdam vergeleken met (zie figuur 8). Groei doet zich vooral voor in de zakelijkeen overige dienstverlening, onderwijs en zorg. In de zogeheten harde sectoren (productie, transport et cetera) is het aantal vestigingen daarentegen afgenomen. Sinds de crisis is de werkgelegenheid met bijna 4% gedaald. Over het algemeen is het beeld dat in de harde sectoren het aantal vestigingen meer daalt dan het aantal werkzame personen. Bij de diensten is het beeld omgekeerd. We zien dus concentratie in de secundaire sector, wat wijst op een survival of the fittest, en deconcentratie in de tertiaire sector. Uiteraard wordt dit laatste sterk beïnvloed door de opkomst van ZZP ers, mede onder invloed van de recessie. Maar het is tevens een teken van toenemend ondernemerschap. En dat versterkt de kracht van de economie van Rotterdam. De werkgelegenheid mag dan gedaald zijn, grote bedrijven in Rotterdam presteren over het algemeen goed. Een goede indicator hiervoor is de beurskoers. Het merendeel van een aantal beursgenoteerde ondernemingen met de hoofdvestiging of een belangrijke nevenvestiging in Rotterdam (zoals Unilever, Shell en Hunter Douglas) laat in de periode -214 een duidelijke koersstijging zien. Bedrijven met een tegenvallende koersontwikkeling zijn gerelateerd aan de bouw en vastgoed. Figuur 7: Vacatures Bron: UWV gezocht: Voor voorspelt het UWV een verdere stijging naar 56,4 vacatures. Een stijging van 12,5% m/v Figuur 8: Verandering economische structuur Procentuele verandering Vestigingen Werkzame personen Industriële energie, watermilieu en landbouw -,5 ~ Bouw -1,1 -,6 Groothandel, handelsbemiddeling (niet in auto s e.d.) -1,5 +,5 Detailhandel en handel in auto s e.d. -2, +,5 Transport en post -,7 -,7 Horeca -,2 +,4 Informatiesector -,2 -,2 Financiële instellingen -,1 -,6 Zakelijke dienstverlening +1,8-1,2 Openbaar bestuur overheidsdiensten, sociale verzekeringen ~ +,1 Onderwijs +,6 +,5 Zorg +2,4 +1, Overige dienstverlening +1,4 -,2 Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, 214

5 Essay Rotterdamse economie komt weer op stoom Infrastructuur Het aantal files in Rotterdam is in de afgelopen jaren met 5% toegenomen, terwijl er landelijk juist sprake was van een daling van 8%. Volgens de ANWB komt dit doordat er weinig nieuwe wegen zijn bijgekomen. In 213 had Rotterdam vijf noteringen in de File top 1, tegen één in. De meeste files staan op de A2, A15, A13 en A16. De komende jaren wordt er weer extra geïnvesteerd, met name in het traject A13-A2-A16. Na 216 moeten de effecten hiervan zichtbaar zijn. Mede door de oplevering van de Tweede Maasvlakte moet rekening gehouden worden met een toenemende vraag naar logistieke terreinen. De bedrijfsruimtemarkt vormt geen belemmering voor toekomstige groei. Rotterdam en de regio hadden in 214 een ruim voldoende aanbod van bedrijfsruimte, zowel terreinen als kantoren. Doordat het aanbod harder steeg dan de opname was het aanbod in vergelijking met de andere grote steden ruim te noemen. Landelijk zien we dat tegenwoordig de transportsector de grootste vraag naar bedrijfsruimte voor haar rekening neemt, gevolgd door de sectoren bouw en industrie, waar dat traditioneel de dienstensector was. Onze verwachting is dat dit beeld ook, misschien wel juist, in Rotterdam zichtbaar is. Met de opkomst van e-commerce verandert het logistieke landschap langzaam richting een aantal grote knooppunten voor opslag en vervoer en van daaruit veel kleinere vervoersstromen (stadsdistributie) naar de consument. Kijken we naar de kantorenmarkt dan is ook in Rotterdam de landelijke trend van dalende kantoorbehoefte duidelijk zichtbaar. Het aanbod neemt verder toe en de vraag bestaat voornamelijk uit vervangingsbehoefte van huidige locaties. Hoe lager de kantorenmarktratio, hoe ruimer de kantorenmarkt. De leegstand wordt de komende jaren verder aangepakt door het Rotterdams transformatieteam. De prijzen van eengezinswoningen in Rotterdam zijn in vergelijking met drastisch gedaald met 2%. Voor de meergezinswoningen bleef de prijsdaling beperkt tot 4%. Zeker in vergelijking met de andere drie grote steden is dit opvallend. De cijfers over 214 (NVM) lieten zien dat de prijsdaling nog doorzet, met uitzondering van appartementen. Het aantal transacties trok echter aan, terwijl de gemiddelde verkooptijd daalde. Interessante trends Naast e-commerce is ook 3D-printen een trend die voor Rotterdam grote veranderingen teweeg kan brengen. Vooralsnog is 3D-printen een zaak van kleine schaal: het is nog duur, energieintensief, alleen geschikt voor kleinere producten en bruikbaar voor een relatief beperkt aantal grondstoffen. Maar op de lange termijn zou bijvoorbeeld het belang van de lokale productie kunnen toenemen en dat van containervervoer juist kunnen afnemen. Een andere relevante ontwikkeling is de toenemende belangstelling van buitenlandse toeristen voor Rotterdam. Positieve verhalen in de media rondom de opening van de Markthal, maar ook het vernieuwde Centraal Station en De Rotterdam dragen daaraan bij. In het eerste halfjaar van 214 steeg het aantal hotelovernachtingen met ruim 13% en het aantal inkomende passagiers op Rotterdam The Hague Airport met bijna 15%. De attracties trokken 3% meer bezoekers. De stijging van het aantal bezoekers zal samen met een toename van de binnenlandse consumptie naar verwachting leiden tot een groei van de bestedingen in de stad, en daarmee van de economie en werkgelegenheid. Geconcludeerd kan worden dat de structuur van de Rotterdamse economie nu sterker is dan aan het begin van de recessie. In de afgelopen jaren is de basis gelegd voor meer banen en meer inkomen in Rotterdam. De kwaliteit van de beroepsbevolking is gestegen, de arbeidsmarkt trekt aan en er is voldoende ruimte om te ondernemen. Er komen meer mensen naar Rotterdam. En dat betekent ook meer inkomsten. Misschien wat langzamer dan gehoopt, maar we zijn er bovenop!

6 Figuur 9: Koersen trekken weer aan Figuur 1: Filezwaarte Bron: ANWB Filezwaarte km/min x Okt Okt Aantal noteringen Rotterdam in file-top 5 Figuur 11: Kantorenmarktratio en bedrijfsruimte Bron: Dynamis Figuur 12: Aantal woningtransacties per kwartaal Bron: NVM 43% Kantorenmarktratio % 18% 14% 9% 1% Bedrijfsruimte Aanbod 9% 8% 7% % 5% 4% 5. Opname 3% 2% 1% %