De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel

Transcriptie

1 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel Beleidsonderzoek Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid Onderwijs Peter Fontein Hendri Adriaens Jan Nelissen Klaas de Vos 193

2 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel Beleidsonderzoek Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid Onderwijs Peter Fontein Hendri Adriaens Jan Nelissen Klaas de Vos november 21

3 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel november 21 CentERdata, Tilburg, 21 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Managementsamenvatting... 5 Trends op de onderwijsarbeidsmarkt... 5 Primair onderwijs... 6 Voortgezet onderwijs... 7 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Inleiding Doel van dit rapport Leeswijzer Hoe ziet het model eruit? De toekomst voorspellen De vraag naar leraren Het aanbod van leraren Scenario s en varianten Tot slot Externe ontwikkelingen Effect leerlingenprognoses Conjunctuur Afstudeerders lerarenopleidingen Primair onderwijs Arbeidsmarktstromen leraren Arbeidsmarktstromen directeuren Ontwikkeling onvervulde vraag Ontwikkeling betrekkingsomvang, leeftijd en geslacht Voortgezet onderwijs Arbeidsmarktstromen leraren Arbeidsmarktstromen directeuren Ontwikkeling onvervulde vraag Ontwikkeling betrekkingsomvang, leeftijd en geslacht Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Arbeidsmarktstromen leraren Arbeidsmarktstromen directeuren Ontwikkeling betrekkingsomvang, leeftijd en geslacht Het effect van de beloningsmaatregelen van het actieplan Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

6

7 Voorwoord Onderwijs dient een groot (toekomstig) economisch en maatschappelijk belang. Onderwijs wordt dan ook in belangrijke mate gezien als een collectief goed waarvoor de overheid een grote verantwoordelijkheid draagt. Daarom heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) in mei 27 de Commissie Leraren ingesteld. De opdracht van de commissie was advies uit te brengen over het kwantitatieve tekort aan kwalitatief goede leraren. Dit advies is uitgebracht in september 27 onder de naam LeerKracht!. Naar aanleiding van dit advies heeft het Ministerie van OCW het Actieplan LeerKracht van Nederland opgesteld. Dit plan heeft geleid tot een aantal convenanten met de onderwijssectoren die nog lange tijd uitwerking zullen hebben op het onderwijs. In de tussentijd is de wereld echter in een economische crisis terecht gekomen. Leraren en pas afgestudeerden van lerarenopleidingen kiezen daardoor minder vaak voor een baan buiten het onderwijs. Hierdoor zijn de lerarentekorten afgenomen en is de arbeidsmarkt ruimer geworden. Bovendien heeft het personeelstekort niet langer betrekking op het primair en voortgezet onderwijs als geheel, maar spitst het zich toe op een aantal specifieke functies in bepaalde sectoren. Toch blijft het ook in een ruimere arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel van belang om de ontwikkelingen nauwlettend te volgen. Het is immers de vraag of deze verruiming niet tijdelijk is en weer omslaat in krapte zodra de conjunctuur weer aantrekt. Dit rapport laat zien hoe de werkgelegenheid in de sectoren primair onderwijs (po), voortgezet onderwijs (vo) en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) zich de komende jaren zal ontwikkelen, onder meer onder invloed van het actieplan. Hiermee willen we de ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt toegankelijk maken voor een breed publiek binnen en buiten het onderwijsveld. Daarnaast geeft het rapport antwoord op de vraag in hoeverre het aanbod van (nieuwe) leraren voldoende is om vrijkomende arbeidsplaatsen in te vullen. Ook geeft het aan waar eventuele knelpunten in de personeelsvoorziening te verwachten zijn. Het rapport is daarmee een belangrijk hulpmiddel om het sectorale arbeidsmarktbeleid in de betreffende onderwijssectoren in te vullen. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

8 Het rapport is gebaseerd op de ramingen voor de onderwijsarbeidsmarkt die CentERdata heeft opgesteld in opdracht van de directie Leraren van het Ministerie van OCW. De onderzoekers van CentERdata, Peter Fontein Hendri Adriaens Jan Nelissen Klaas de Vos November 21 4/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

9 Managementsamenvatting Voor een hoge kwaliteit van het onderwijs is goed personeel essentieel. Hoe ontwikkelt de behoefte aan personeel in het onderwijs zich de komende jaren? En is het aanbod van (nieuwe) leraren toereikend? Met die gegevens kunnen de verantwoordelijke partijen inschatten met welke problemen scholen te maken kunnen krijgen als het gaat om de personeelsvoorziening. Vervolgens kunnen die partijen gericht actie ondernemen. De ramingen voor de onderwijsarbeidsmarkt die in dit rapport beschreven zijn, geven een beeld van de verwachte kwantitatieve ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De gegevens zijn uitgesplitst naar het primair onderwijs (po), het voortgezet onderwijs (vo) en het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve). Met deze ramingen kunnen beleidsmakers anticiperen op ontwikkelingen. Trends op de onderwijsarbeidsmarkt De ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt worden beïnvloed door uiteenlopende factoren. Een aantal trends heeft een belangrijke invloed op het al dan niet ontstaan van spanningen op de arbeidsmarkt. Sommige trends spelen al enige tijd, andere zullen zich in de nabije toekomst gaan manifesteren. Belangrijke trends op de onderwijsarbeidsmarkt zijn: Het aantal leerlingen in het primair onderwijs daalt na 29. Daardoor daalt ook de vraag naar personeel in deze sector. Het personeelsbestand vergrijst. Gevolg is dat een aanzienlijke groep werknemers in het onderwijs met (pre)pensioen gaat. Dit resulteert in een groeiende vervangingsvraag. De leeftijd waarop leraren met prepensioen gaan, wordt overigens wel hoger. Dit komt door veranderingen in de prepensioenregelingen. Er zijn betere doorgroeimogelijkheden voor leraren. De vergrijzing betekent ook een forse uitstroom van directeuren. Hierdoor ontstaan mogelijkheden voor leraren om door te groeien naar het management, mits zij worden gestimuleerd en daarbij worden ondersteund. Er wordt in het onderwijs steeds meer in deeltijd gewerkt. Er zijn dus meer personen nodig om een fte in te vullen. Dit komt ook door de hogere instroom (instromers starten veelal in een relatief kleine baan). De onderwijsarbeidsmarkt is gevoelig voor conjuncturele ontwikkelingen. In tijden van hoogconjunctuur zijn leraren eerder geneigd om een baan buiten het onderwijs te accepteren. Bij laagconjunctuur is dit minder het geval. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

10 Er werken steeds meer vrouwen in het onderwijs. De groepen zijn kleiner geworden door een andere verdeling van leerlingen over leerlinggewichten en onderwijssoorten. Conjunctuurscenario s In de ramingen die wij in dit rapport presenteren, hebben we expliciet rekening gehouden met de conjuncturele ontwikkeling. Dat hebben we gedaan door twee conjunctuurscenario s door te rekenen. We duiden die scenario s aan als het w- en het v-conjunctuurscenario, of kortweg w- en v-scenario. De letters verwijzen naar de vorm waarin de conjunctuur zich beweegt. Het verloop is op grond van historische ontwikkelingen vastgesteld, waarbij de ontwikkeling in het v-scenario voor wat betreft economische groei en werkloosheidspercentage aansluit bij de kortetermijnprognose van het CPB. Als de economie zich herstelt, volgen beide scenario s het reguliere conjunctuurverloop. Bij het v-scenario nemen we aan dat de conjunctuur na de kredietcrisis in 21 het reguliere patroon oppakt en er de eerstkomende jaren sprake is van economische groei. In het w-conjunctuurscenario gaan we ervan uit dat de economie eerst nog een terugval zal krijgen door de bezuinigingen die nodig zijn om de overheidsfinanciën weer in het gareel te krijgen. De conjunctuur beweegt zich dan in een w-vorm, ook wel double-dip scenario genoemd. Invloed salarisschalen en functiemix In de convenanten die zijn afgeleid van het Actieplan LeerKracht van Nederland is een aantal maatregelen afgesproken, waaronder de inkorting van de salarisschalen en de ontwikkeling van de functiemix. 1 We hebben onderzocht wat de invloed is van die maatregelen. Dat hebben we gedaan door per sector een variant door te rekenen waarin de inkorting van de salarisschalen niet wordt doorgevoerd en waarin de functiemix het historische verloop volgt, en niet het afgesproken verloop. De invloed van de niet-financiële elementen uit het actieplan is niet expliciet te maken met het model dat wij gebruiken en blijft in dit rapport dan ook buiten beeld. De gevonden resultaten zijn dan ook een ondergrens van het effect van het actieplan. De centrale variant die we in dit rapport voornamelijk bespreken is de variant waarin zowel de inkorting van de salarisschalen als de functiemix op de afgesproken wijze doorgaat. In de paragrafen hieronder beschrijven we de uitkomsten per sector. Primair onderwijs Het po krijgt de komende periode te maken met een dalend aantal leerlingen. Ondanks de uitstroom van een grote groep ouder personeel zal er hierdoor de eerste jaren nauwelijks sprake zijn van onvervulde vraag. 1 De functiemix betreft de verdeling van leraren over salarisschalen. Er worden meer leraren in een hogere schaal ingeschaald dan tot nu toe het geval is. 6/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

11 Tekorten die leiden tot een percentage onvervulde vraag dat hoger is dan 1 procent 2 worden pas voorspeld voor het 218 of 22, afhankelijk van het gekozen conjunctuurverloop. Daarbij gaan we ervan uit dat de lonen zich marktconform ontwikkelen en dat het actieplan volledig wordt uitgevoerd. Naar verwachting zullen er relatief meer vrouwen in het po gaan werken. Voortgezet onderwijs In het vo ligt de toekomstige situatie anders. Evenals in het primair onderwijs bestaat er in de huidige situatie een kwantitatief evenwicht. Krapte blijft echter verborgen door het aanstellen van onbevoegd of onderbevoegd personeel. Ook ontvangen leerlingen niet altijd het minimaal verplichte aantal lesuren en kunnen tekorten optreden bij specifieke vakken of op specifieke scholen die in landelijke ramingsuitkomsten niet tot uiting komen. Naast dit kwalitatieve tekort ontstaan naar verwachting de komende jaren in beide conjunctuurscenario s omvangrijke tekorten in de vorm van onvervulde vraag. In de jaren 213 tot en met 218 is de onvervulde vraag hoger dan 1 fte, daarvoor en daarna ligt dat aantal lager. De onvervulde vraag zal in 216 rond de 3 fte zijn. De tekorten ontstaan onder meer doordat er aan het begin van de periode vraag naar uitbreiding zal zijn. Bovendien moeten ouderen die uitstromen, vervangen worden. Verder is het vo gevoeliger voor salarismaatregelen dan het po (maar minder gevoelig dan de marktsector). Simulaties geven aan dat de tekorten maximaal ruim 5 fte zullen zijn als het actieplan niet wordt uitgevoerd en aanzienlijk langer zullen duren (van 212 tot minimaal 22). Het actieplan heeft dus een duidelijk dempend effect op de tekorten. Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie In het po en vo is sprake van zeer specifieke vooropleidingen. Leraar worden in de sector bve kan ook zonder onderwijsbevoegdheid. Dan geldt bijvoorbeeld de eis van drie praktijkervaring gecombineerd met een hbo denk- en werkniveau. De onderwijsarbeidsmarkt voor bve is daarmee veel opener dan die in het po en vo, en het aanbod van onderwijsgevenden in de bve-sector is dus moeilijk vast te stellen. 2 Een geringe onvervulde vraag zal altijd optreden ten gevolge van bewegingen op de arbeidsmarkt. De genoemde 1% wordt hier gehanteerd als maat waarboven sprake is van echte krapte. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

12 Daarom hebben wij afgezien van een confrontatie van vraag en aanbod om de omvang van de onvervulde vraag vast te stellen. In de ramingen voor de bve-sector veronderstellen wij dat er geen onvervulde vraag optreedt en er altijd voldoende personeel beschikbaar is. De raming voor de bve-sector laat daarmee de arbeidsmarktstromen zien als alle vraag vervuld kan worden. Een indicatie voor de krapte op de arbeidsmarkt in deze sector is af te leiden uit de benodigde instroom. Hieruit blijkt dat er tot 212 minder behoefte is aan instroom van leraren: zo n 17 fte in 29 tegenover 12 in 212. Daarna stijgt de behoefte aan instroom van leraren naar 16 à 18 fte in 216 (afhankelijk van de conjunctuur), om daarna weer te dalen naar 1 tot 12 fte in 22. 8/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

13 1 Inleiding Om de kwaliteit van het onderwijs hoog te houden, is goed en voldoende personeel essentieel. Daarvoor is het noodzakelijk om te weten hoe de kwantitatieve personeelsbehoefte in het onderwijs zich de komende jaren ontwikkelt. Ook moeten we weten in hoeverre het aanbod van (nieuwe) leraren toereikend is. Dat is vooral belangrijk om te kunnen voorzien met welke problemen scholen te maken krijgen als het gaat om personeelsvoorziening. Inzicht in de ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt is dus van groot belang voor het beleid. Op basis daarvan kunnen de verantwoordelijke partijen knelpunten signaleren en ongewenste ontwikkelingen voorkomen met aanvullend beleid. Daarom heeft het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) in mei 27 de Commissie Leraren ingesteld met de opdracht om een advies op te stellen. Dat advies is uitgebracht in september 27 onder de naam LeerKracht!. Naar aanleiding daarvan heeft het Ministerie van OCW het Actieplan LeerKracht van Nederland opgesteld. Dit heeft geleid tot convenanten met de onderwijssectoren waarin specifieke maatregelen zijn opgenomen. Vervolgens heeft het Ministerie van OCW opdracht gegeven aan CentERdata om ramingen op te stellen voor de arbeidsmarkt van onderwijspersoneel tot en met 22. In dit rapport presenteren wij die ramingen. 1.1 Doel van dit rapport Met dit rapport willen we de kwantitatieve ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt voor een breed publiek in het onderwijsveld toegankelijk en begrijpelijk maken. Centraal staat de volgende vraag: In hoeverre wordt de toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel in het primair onderwijs (po), het voortgezet onderwijs (vo) en de sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) gekenmerkt door tekorten dan wel overschotten aan personeel, in het bijzonder voor wat betreft leraren en directeuren (inclusief adjunct-directeuren)? 3 Om deze vraag te beantwoorden maken wij gebruik van het microsimulatiemodel MIRROR (Microsimulatie Rekenmodel Regionale 3 In het model hebben we ook onderwijsondersteunend personeel (OOP) en organisatie en beheerpersoneel (OBP) opgenomen, maar in dit rapport tonen we geen resultaten voor deze groepen omdat dit de strekking van dit rapport niet beïnvloedt. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

14 Onderwijs Ramingen). De parameters in dit model zijn gebaseerd op gegevens over de periode 23 tot en met 28. Dit rapport is een actualisatie van De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel (rapportage nr. 17 uit dezelfde reeks als dit rapport). De resultaten die in dat rapport zijn gepresenteerd, zijn gebaseerd op simulaties met realisatiegegevens uit 24 als laatste. Het huidige rapport betreft een actualisatie met 4 aan gegevens. Het startpunt van de ramingen in dit rapport is het Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 2 geven we een toelichting op het prognosemodel en de gegevens die we daarvoor gebruikt hebben. Als u alleen geïnteresseerd bent in de uitkomsten, kunt u dit hoofdstuk eventueel overslaan. In hoofdstuk 3 gaan we in op een aantal gegevens die belangrijk zijn voor de modeluitkomsten, zoals de referentieramingen (relevant voor leerlingenaantallen en aantallen afgestudeerden van lerarenopleidingen) en de conjunctuur. In hoofdstuk 4 geven we de uitkomsten voor het primair onderwijs. In hoofdstuk 5 gaan we in op de uitkomsten voor het voorgezet onderwijs. In hoofdstuk 6 geven we de uitkomsten voor de sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie. In hoofdstuk 7 bespreken we ten slotte de effecten van het actieplan in vergelijking met een beleidsarme variant. De hoofdstukken 4 tot en met 7 concentreren zich vooral op de ontwikkelingen onder leraren, en in mindere mate directeuren. Hoofdstukken 4, 5 en 6 bespreken resultaten onder de aanname dat het actieplan wordt uitgevoerd. Hoofdstuk 7 bespreekt de verschillen van die variant ten opzichte van een beleidsarme variant. 1/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

15 2 Hoe ziet het model eruit? Bij het berekenen van de ramingen voor de arbeidsmarkt in het onderwijs hebben we gebruikgemaakt van het prognosemodel MIRROR. We beschrijven in paragraaf 2.1 welke factoren van belang zijn in dit model. Daarna bespreken we wat de invloed is van de vraag naar leraren (paragraaf 2.2) en het aanbod van leraren (paragraaf 2.3). Ten slotte gaan we in paragraaf 2.4 in op de verschillende conjunctuurscenario s en varianten. 2.1 De toekomst voorspellen Het prognosemodel gaat ervan uit dat (toekomstig) arbeidsmarktgedrag van leraren 4 te voorspellen is. Uiteraard is deze voorspelling voor individuele gevallen moeilijk te maken. De keuzes die iemand gemaakt heeft of die te verwachten zijn, zijn immers sterk afhankelijk van individuele voorkeuren en de (toevallige) omstandigheden waarin die persoon verkeert of komt te verkeren. Maar in algemene zin zijn op het niveau van leraren als werknemerspopulatie wel voorspellingen mogelijk. Dergelijke voorspellingen worden gebaseerd op ervaringsgegevens uit het verleden. Een voorbeeld: stel dat in de afgelopen tien elk gemiddeld één op de tien leraren het onderwijs heeft verlaten om elders te gaan werken. Dan kunnen we met enige mate van waarschijnlijkheid veronderstellen dat de kans dat een leraar de komende jaren het onderwijs verlaat om elders te gaan werken ongeveer 1 procent is. De daadwerkelijke uitstroomkans wordt uiteraard beïnvloed door een complex aan factoren. Met een groot aantal van die factoren houden we in het model rekening. Dat zijn bijvoorbeeld geslacht, leeftijd, inkomen en de stand van de conjunctuur. Wel of niet in het onderwijs blijven Het arbeidsmarktgedrag van onderwijzend personeel heeft in de eerste plaats te maken met de keuze om wel of niet in het onderwijs te blijven werken. De keus om het onderwijs te verlaten kan vrijwillig zijn, bijvoorbeeld ontslag nemen en buiten het onderwijs aan de slag gaan of met vervroegd pensioen gaan. Het kan ook een gedwongen keuze zijn vanwege arbeidsongeschiktheid, of omdat iemand ontslagen wordt. Leraren die kiezen voor een baan buiten het onderwijs blijven in theorie beschikbaar voor een baan in het onderwijs. Alle mensen met een onderwijsbevoegdheid die niet werkzaam zijn binnen het onderwijs, 4 We beschrijven de werking van het model aan de hand van de prognoses voor leraren. De werking voor de andere personeelscategorieën (directeuren, onderwijsondersteunend personeel en organisatie en beheerpersoneel) komt hiermee nagenoeg overeen. Om dezelfde reden maken we hier geen onderscheid naar sectoren. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

16 worden aangeduid met de term stille reserve. Vooral als er lerarentekorten zijn, wordt op deze arbeidsreserve een beroep gedaan. Tegenover de werknemers die het onderwijs verlaten, staan personen die kiezen voor een baan in het onderwijs. Traditioneel gaat het vooral om afgestudeerden van de lerarenopleidingen basisonderwijs en voortgezet onderwijs, en de universitaire lerarenopleiding. Daarnaast zijn er de laatste jaren mogelijkheden gecreëerd voor mensen met een afgeronde hbo-/wo-opleiding om leraar te worden via een andere route. Zij konden in het kader van de Interimwet zij-instroom via een verkort traject van werken en leren in twee tijd hun onderwijsbevoegdheid halen. De Interimwet zij-instroom is per 1 augustus 26 vervallen. Wel is in het convenant Professionalisering en begeleiding van onderwijspersoneel in het primair en voortgezet onderwijs afgesproken dat er budget beschikbaar is voor scholing en begeleiding van zij-instromers. Het streven is het aantal zij-instromers in het primair en voortgezet onderwijs op een voldoende niveau te houden. De werkgevers- en werknemersorganisaties hebben afgesproken dat alle zij-instromers binnen twee na aanstelling moeten voldoen aan de gestelde bekwaamheidseisen. Arbeidsduurwijziging Daarnaast kunnen leraren op enig moment in hun loopbaan besluiten voor lange of korte tijd meer of minder uren te gaan werken. Ze kunnen er een aanstelling bij krijgen of van school wisselen. Ook dit beïnvloedt het beschikbare arbeidsaanbod van leraren en vervolgens de vraag naar nieuwe leraren. Dit duiden we aan als arbeidsduurwijziging. Achtergrondkenmerken Op basis van het arbeidsmarktgedrag in het verleden berekenen we in het prognosemodel de kansen voor het toekomstige arbeidsmarktgedrag. Hierbij houden we rekening met relevante achtergrondkenmerken van het personeel. Zo is het arbeidsmarktgedrag van mannen anders dan dat van vrouwen, is het arbeidsmarktgedrag op een kleine school anders dan op een grote school en is het arbeidsmarktgedrag in Groningen anders dan in de Randstad. Ook is het arbeidsmarktgedrag afhankelijk van inkomen. In tijden van hoogconjunctuur is het keuzegedrag van werknemers, en dus ook dat van leraren, anders dan in tijden van laagconjunctuur. Deze en andere factoren zijn meegenomen bij het bepalen van het toekomstige arbeidsmarktgedrag. Concreet betekent dit dat het prognosemodel voor iedere werknemer afzonderlijk voorspelt of hij of zij volgend nog (in die functie) werkzaam is of van functie verandert, meer of minder gaat werken, het onderwijs verlaat, op een andere school gaat werken, enzovoort. Ook houdt het model rekening met mogelijke instroom van personeel van buiten het onderwijs. Het model voorspelt dus, op basis van het 12/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

17 individuele arbeidsmarktgedrag, hoe vanuit de ene arbeidsmarktsituatie de volgende arbeidsmarktsituatie ontstaat. Vraag naar en aanbod van leraren De toekomstige situatie op de onderwijsarbeidsmarkt wordt bepaald door de vraag naar en het aanbod van (nieuwe) leraren. De verhouding tussen vraag en aanbod bepaalt in hoeverre er sprake is van onvervulde vraag. Als niet aan alle vraag kan worden voldaan of er ronduit moeilijk aan personeel is te komen, spreken we van fricties op de arbeidsmarkt. Verbeteringen Ten opzichte van de arbeidsmarktramingen uit 26 is de belangrijkste wijziging in het model dat de invloed van inkomen op het arbeidsmarktgedrag wordt meegenomen. Daartoe hebben we in de modelvergelijkingen ook variabelen opgenomen als: hoogte van het inkomen, schaal waarin iemand is ingeschaald, of iemand zich in het schaalmaximum bevindt, enzovoort. Deze wijziging is essentieel om de invloed van wijzigingen in de functiemix en inkorting van de salarisschalen te kunnen doorrekenen. Daarnaast is ook de ontwikkeling van de burgerlijke staat in het model meegenomen. Zo wordt rekening gehouden met het feit dat de burgerlijke staat in de loop van de simulatie kan wijzigen. Daarbij zijn de overgangskansen tussen bijvoorbeeld de situatie gehuwd en gescheiden op grond van historische data geschat. Deze verfijning is relevant omdat ook de burgerlijke staat van invloed is op het arbeidsmarktgedrag van een persoon. In deze raming zijn nu ook de AOC s in de sector bve meegenomen. In de voorgaande ramingen waren alleen gegevens beschikbaar van de ROC s en werden alleen die gesimuleerd. 2.2 De vraag naar leraren De behoefte aan nieuwe leraren wordt in hoofdzaak bepaald door de volgende factoren (zie figuur 1): de ontwikkeling in leerlingaantallen; de uitstroom van leraren; functiewijzigingen van leraren; verkleining van werktijdfactor van leraren (waaronder het gebruik van de BAPO 5 ). 5 BAPO staat voor Bevordering Arbeidsparticipatie Ouderen. Het is een vorm van arbeidsurenvermindering voor ouder personeel in het onderwijs, om de werkdruk voor hen te verlagen. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

18 Figuur 1: Vraag naar leraren Uitstroom Functiewijziging Leerlingen Vraag Arbeidsduurverkleining Uitbreidings- en vervangingsvraag We onderscheiden twee soorten vraag naar leraren: de uitbreidingsvraag en de vervangingsvraag. De uitbreidingsvraag wordt bepaald door de ontwikkeling in het aantal leerlingen: naarmate er meer leerlingen zijn, zijn er meer leraren nodig. De vervangingsvraag wordt bepaald door het saldo van uitstroom, arbeidsduurwijziging en functiewijziging. De uitbreidingsvraag is dus de behoefte aan nieuwe leraren als gevolg van veranderingen in leerlingenaantallen en de vervangingsvraag is de behoefte aan nieuwe leraren als gevolg van arbeidsmarktstromen bij het zittend personeel. De uitbreidingsvraag kan positief of negatief zijn; hij is positief als het aantal leerlingen toeneemt (bij een ongewijzigde leraarleerlingenratio) en negatief als het aantal leerlingen afneemt. De vervangingsvraag is in de praktijk altijd positief. Andere factoren Verder zijn er nog andere factoren die een rol spelen in de vraag naar nieuwe leraren: groepsgrootte en de organisatie van het werk binnen de scholen. Deze factoren hebben we niet in figuur 1 opgenomen omdat ze constant worden verondersteld in de ramingen. Groepsgrootte: in het verleden zijn veranderingen in de groepsgrootte beleidsmatig opgelegd, maar verdere veranderingen in de groepsgrootte zijn vooralsnog onvoorzien; Organisatie van het werk binnen de scholen: de introductie van functiedifferentiatie biedt scholen de mogelijkheid om de behoefte aan nieuwe leraren gedeeltelijk in te vullen met onderwijs- of klassenassistenten; de mate waarin functiedifferentiatie plaats zal vinden op individuele scholen is op dit moment echter onbekend. 14/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

19 2.3 Het aanbod van leraren Het aanbod van nieuwe leraren is afkomstig van diverse bronnen waaruit nieuw personeel gerekruteerd kan worden (zie figuur 2): Figuur 2: Aanbod van leraren Lerarenopleiding Functiewijziging Stille reserve Aanbod Arbeidsduurvergroting Lerarenopleiding: het opleiden van jongeren tot leraar is traditioneel de belangrijkste bron om te voorzien in de behoefte aan nieuwe leraren. Tegenwoordig kan een student het vierde opleidings volgen op basis van een leer-arbeidsovereenkomst bij een school. Deze leraar in opleiding (lio) kan daarmee een deel van de taak van de leraar overnemen en op deze wijze eventuele problemen in de personeelsvoorziening verlichten. Stille reserve: deze groep bestaat voor het po en het vo uit personen met een onderwijsbevoegdheid die buiten het onderwijs werkzaam zijn of zich hebben teruggetrokken van de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld in verband met zorgtaken). Deze groep is voor de bve-sector groter, omdat daar andere bevoegdheidseisen gelden. Zij-instroom: mensen met een afgeronde hbo-/wo-opleiding die leraar kunnen worden via een andere route. Dit onderwerp hebben we besproken in paragraaf 2.1. Functiewijzigingen: mensen kunnen vanuit een lagere functie doorstromen naar een hogere functie. Zo kan onderwijsondersteunend personeel (onderwijsassistenten) een opleiding volgen en doorstromen naar de functie van leraar. Leraren kunnen op hun beurt directeur worden. Andersom kan natuurlijk ook: directeuren kunnen een stap terug doen en leraar worden. In dat geval is er ook sprake van aanbod van nieuwe leraren. Vergroting van aanstellingsomvang of arbeidsduurvergroting: hierdoor maken scholen intensiever gebruik van het bestaande arbeidspotentieel bij leraren. Daardoor neemt de behoefte aan De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

20 nieuwe leraren af. Hiervan is ook sprake als leraren gebruikmaken van de adv-regeling, maar de opgespaarde uren doorwerken en hun opgespaarde adv-dagen laten uitbetalen (verzilveren). Als we vraag en aanbod met elkaar confronteren, leidt dit tot vervulde en onvervulde vraag. 2.4 Scenario s en varianten Bij de modelbeschrijving hebben we aangegeven dat het model een prognose doorrekent op basis van factoren zoals leerlingenaantallen, conjunctuur, instroom in de opleiding, enzovoort. In het model kunnen we deze factoren wijzigen, zodat we verschillende scenario s kunnen doorrekenen. In hoofdstuk 3 gaan we dieper in op deze factoren. Ook hebben we gewerkt met verschillende varianten waarin we de financiële maatregelen uit het actieplan al dan niet hebben meegenomen. Dat hebben we gedaan om te kunnen vaststellen wat het effect is van deze maatregelen. Aan de hand daarvan bespreken we wat de omvang van de onvervulde vraag zou zijn als de financiële maatregelen niet zouden worden uitgevoerd. In deze beleidsarme variant hebben we ook de actieplanmaatregelen die al in 29 en 21 geïmplementeerd zijn, niet opgenomen. Dit onderdeel is te vinden in hoofdstuk 7. In de ramingen die bij de hoofdstukken 4 tot en met 6 staan, hebben we de salarismaatregelen en de financiële maatregelen wel meegenomen. Onder de salarismaatregelen vallen de inkorting van de carrièrelijn (medewerkers bereiken sneller het schaalmaximum) en invoering van een andere functiemix (een deel van de leraren wordt ingeschaald in hogere salarisschalen). De financiële maatregelen komen naar voren in bijvoorbeeld de salarisschalen en schaaluitlooptoeslag die voor de komende jaren zijn vastgesteld. Ook zien we ze terug in de functiemixontwikkelingen die in de convenanten zijn opgenomen. De exacte invulling van de financiële maatregelen hebben we toegelicht in de hoofdstukken over de afzonderlijke sectoren. 2.5 Tot slot Het model geeft een kwantitatief beeld van de ontwikkelingen op de onderwijsmarkt voor het po, vo en bve. De kwalitatieve invulling komt niet aan bod. Een voorbeeld daarvan is dat scholen zijn gedwongen om maatregelen te nemen om de gevolgen van lerarentekorten te beperken. Daardoor wordt een deel van de lessen in het vo en bve door onbevoegde docenten gegeven, wordt er meer onderwijs-ondersteunend personeel 16/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

21 ingezet en wordt het minimaal vereiste aantal lesuren niet altijd gehaald. Dit betekent dat er sprake is van een tekort aan voldoende gekwalificeerde leraren, hoewel er op dit moment slechts een beperkte onvervulde vraag is in het po, vo en bve. Daar staat tegenover dat er in het recente verleden problemen rondom de onvervulde vraag zijn opgelost door de Van Rijngelden in te zetten. Ook zijn via zij-instroom nieuwe wegen naar het leraarschap geopend. Mede door de getroffen beleidsmaatregelen hebben eerdere ramingen in het verleden waarin tekorten werden voorspeld zichzelf dus als het ware vernietigd. Dat zal vrijwel zeker ook voor de toekomst gelden die we in dit rapport ramen. Maar dat betekent niet dat de situatie minder nijpend is. Het zal verder duidelijk zijn dat naarmate verder in de toekomst gekeken wordt, de prognoses met steeds grotere onzekerheden omgeven zijn. Er is sprake van vele onbekende externe factoren die van invloed zijn op de onderwijsarbeidsmarkt en het gedrag van leraren. In het volgende hoofdstuk gaan we op enkele van deze factoren in. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

22

23 fte 3 Externe ontwikkelingen In dit hoofdstuk bespreken we een aantal van de variabelen die als invoer voor het model dienen, namelijk de referentieramingen 6 en de conjunctuur. Uit de referentieramingen worden de leerlingenaantallen per sector en de afgestudeerden van lerarenopleidingen afgeleid. In paragraaf 3.1 bespreken we hoe de leerlingenaantallen per sector de vraag naar leraren en de uitbreidingsvraag bepalen. In paragraaf 3.2 lichten we toe welke twee conjunctuurscenario s we hanteren. Die zijn nodig omdat de conjunctuur een onzekere factor is. In paragraaf 3.3 bespreken we de aantallen afgestudeerden van lerarenopleidingen die we in het model gebruiken. 3.1 Effect leerlingenprognoses Het aantal leerlingen dat in de referentieramingen voorspeld wordt, bepaalt mede het aantal benodigde leraren. Daarbij gaan we uit van de gemiddelde groepsgrootte. De ontwikkeling van het aantal leerlingen van op geeft ons de uitbreidingsvraag. Deze uitbreidingsvraag is weergegeven in figuur 3. 7 Figuur 3: Uitbreidingsvraag van leraren in de sectoren po, vo en bve 15 Uitbreidingsvraag po vo bve Voor de huidige arbeidsmarktramingen hebben we de op dit moment meest recente Referentieramingen 21 gehanteerd. 7 We beperken ons hier tot de uitbreidingsvraag van leraren, omdat de verhouding directeuren/leraren in het model constant verondersteld wordt. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

24 Voor het po is de uitbreidingsvraag negatief gedurende de gehele prognoseperiode. Dit betekent dat het benodigd aantal fte leraren daalt, het sterkst in de periode 213 tot en met 215. Waren er in 28 ruim 14. fte leraren nodig, in 22 zijn dat nog geen 97. fte. Dat is een daling van meer dan 7 fte leraren. Daarmee neemt de druk op de arbeidsmarkt af. In het vo zien we een heel ander beeld. Daar is tot 216 sprake van een toenemende vraag naar leraren. Daarna daalt de vraag. Deze krimp is het gevolg van dezelfde demografische ontwikkelingen die een aantal jaren eerder voor krimp zorgden in het po. De groei in het vo bedraagt tussen 28 en 216 cumulatief ongeveer 3 fte leraren. Daardoor neemt de druk op de arbeidsmarkt in het vo tot 216 toe. In het bve zien we, afgezien van de jaren 29 en 21, een gestage daling van de vraag naar leraren. Het maximum aantal fte leraren in 21 (ruim 28.3 fte) daalt met ongeveer 2.4 fte naar minder dan 25.9 fte in Conjunctuur Aangezien de toekomstige conjunctuur onbekend is, zijn we bij het maken van de ramingen uitgegaan van twee scenario s. In het eerste scenario loopt de conjunctuur op. Na de afgelopen daling van de conjunctuur volgt meteen een stijging: een v-vormig of regulier conjunctuurverloop. In het tweede scenario loopt de conjunctuur een op en zakt daarna weer in, om vervolgens weer te stijgen: een w-vormig of double-dip conjunctuurverloop. Figuur 4 geeft het veronderstelde verloop van de economische groei weer. 8 Dit verloop is gebaseerd op de ontwikkeling van de economische groei tijdens de conjunctuurcycli in de afgelopen twintig. Gemiddeld beslaat de conjunctuurcyclus in die periode zo n zeven, is de minimumgroei procent en de maximumgroei 4 procent. Daarbij duurt de laagconjunctuur in het algemeen iets korter dan de hoogconjunctuur. De ontwikkelingen in de eerste jaren van het v-scenario zijn gebaseerd op de ramingen van het Centraal Planbureau (CPB). 9 In het w-scenario gaan we ervan uit dat de economische groei na de beperkte stijging met 1 procent in 21 in 211 terugvalt naar nulgroei, waarna het reguliere pad (conform variant v) met een vertraging van twee gevolgd wordt. 8 Economische groei definiëren we hier als de procentuele toename van het bruto binnenlands product. 9 De gehanteerde waarden voor variant v in de jaren zijn gebaseerd op Kerngegevens voor Nederland, van het CPB (juni 21). 2/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

25 % groei Naast de economische groei gebruiken we ook het werkloosheidspercentage 1 en de conjunctuurindicator 11 van De Nederlandsche Bank (DNB). Het verloop in de tijd is voor de scenario s op dezelfde manier bepaald als voor de economische groei. Het werkloosheidspercentage beweegt tussen 3,5 en 6,5 procent tijdens de conjunctuurcyclus. De DNB-conjunctuurindicator geeft de conjunctuur als gestandaardiseerde afwijking ten opzichte van de trend weer; deze afwijking ligt in het algemeen tussen de waarden -1,8 en +1,6. Figuur 4: Ontwikkeling van de economische groei (% bruto binnenlands product) 5% 4% Economische groei (bbp) 3% 2% 1% variant v variant w % Afstudeerders lerarenopleidingen De instroom in de lerarenopleidingen reageert op de vraagontwikkeling in het onderwijs, die op haar beurt in relatie staat tot de werkgelegenheidsontwikkeling buiten het onderwijs. Indirect reageert de instroom in de lerarenopleidingen dus ook op de conjunctuur. Laagconjunctuur (bij het gemiddelde achterblijvende economische groei) zorgt voor meer instroom in de lerarenopleiding. Dit effect is meegenomen in de ramingen en heeft vanwege de doorlooptijd van de lerarenopleiding een vertraagd effect van vier op de beschikbaarheid van leraren uit de lerarenopleiding. We gaan bij onze berekening uit van de Referentieramingen 21, en corrigeren vervolgens voor de conjunctuurontwikkeling. Naast de invloed op het aantal instromers in de lerarenopleiding, heeft conjunctuur ook invloed op het aandeel afgestudeerden van de lerarenopleidingen dat daadwerkelijk in het onderwijs gaat werken. 1 Dit is de werkloze beroepsbevolking in procenten van de beroepsbevolking. 11 Zie voor meer informatie De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

26 aantal personen aantal personen Naarmate het conjunctureel gezien beter gaat, is de kans groter dat afgestudeerden buiten het onderwijs gaan werken. Dat is op zich niet vreemd, aangezien het aantal beschikbare banen in de marktsector in een dergelijke periode in het algemeen groter zal zijn. Het effect van de combinatie van beide invloeden (en de ontwikkeling in de instroom in de lerarenopleidingen in de afgelopen vier ) is weergegeven in figuren 5 en 6. Figuur 5: Beschikbare afstudeerders voor het po (pabo) 7 6 Beschikbare afstudeerders po v-conjunctuur w-conjunctuur Figuur 6: Beschikbare afstudeerders voor vo (lerarenopleidingen hbo en ulo) Beschikbare afstudeerders vo v-conjunctuur w-conjunctuur 22/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

27 fte 4 Primair onderwijs In dit hoofdstuk bespreken we de ramingen voor het primair onderwijs (po). We gaan daarbij uit van de modeluitkomsten die resulteren onder de aanname dat het actieplan volledig wordt uitgevoerd. In paragraaf 4.1 komen de ramingen voor de arbeidsmarktstromen van leraren aan de orde en in 4.2 die van de arbeidsmarktstromen van directeuren. Vervolgens gaan we in paragraaf 4.3 in op de ontwikkeling van de onvervulde vraag en in paragraaf 4.4 bespreken we de ontwikkeling van de betrekkingsomvang, de leeftijd en het geslacht van leraren en directeuren. De verschillen ten opzichte van ongewijzigd beleid (dus zonder implementatie van het actieplan), in het bijzonder de ontwikkeling in de onvervulde vraag daarbij, worden besproken in hoofdstuk Arbeidsmarktstromen leraren De arbeidsmarktstromen zijn in hoofdzaak te verdelen in instroom en uitstroom. Verder zijn arbeidsduurwijziging en functiewijziging onderdeel van de arbeidsmarktstromen. Uitstroom Ondanks het feit dat de vraag naar leraren daalt, is de uitstroom van leraren (zie figuur 7) de afgelopen jaren relatief beperkt gebleven. Dat komt doordat leraren langer zijn blijven doorwerken in vergelijking met de jaren daarvoor. Dit heeft echter tot gevolg dat in de komende jaren de Figuur 7: Omvang instroom en uitstroom van leraren in het po In- en uitstroom leraren po instroom w uitstroom w instroom v uitstroom v De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

28 fte uitstroom extra hoog zal zijn, omdat het lerarenbestand veroudert. De conjunctuurontwikkeling heeft slechts zeer beperkte invloed, omdat de verhoogde uitstroom vooral pensionering betreft. Daarnaast cumuleert het effect van de stromen van op. Is de uitstroom tussen 26 en 28 al gestegen van 37 naar 48 fte, tussen 29 en 216 stijgt deze uitstroom verder naar ongeveer 65 fte. Arbeidsduurwijziging De tekorten die ontstaan door de uitstroom, worden in het po deels opgevuld via arbeidsduurwijziging (zie figuur 8). Per saldo gaat een deel van het personeel meer uren werken. Het aantal fte dat op deze wijze ingevuld wordt, neemt in de komende jaren toe. Deze toename van de betrekkingsomvang betekent niet dat de gemiddelde betrekkingsomvang van leraren stijgt. Bij de ontwikkeling van gemiddelde betrekkingsomvang speelt ook de betrekkingsomvang van in- en uitstroom een rol. Deze bespreken we in paragraaf 4.4. Figuur 8: Arbeidsduurwijziging en functiewijziging onder leraren in het po 8 Arbeidsduur- en functiewijziging leraren po arbeidsduurwijziging w functiewijziging w arbeidsduurwijziging v functiewijziging v Functiewijzigingen en BAPO Functiewijzigingen hebben per saldo een negatief effect op het aantal beschikbare fte leraren (zie figuur 8). De onvervulde vraag die onder directeuren ontstaat, wordt vooral vervuld door leraren te promoveren tot directeur. Omgekeerd vindt er een beperkt aantal overgangen plaats van de functie van directeur naar leraar. Ook is er een overgang van ongeveer 3 fte van onderwijsondersteunend personeel naar leraren. De aantallen 24/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

29 fte in figuur 8 zijn het saldo van de genoemde stromen als gevolg van functiewijziging. De eerder genoemde uitstroom van ouderen heeft duidelijk gevolgen voor het gebruik van de BAPO. Omdat er minder ouderen zijn, neemt het aantal fte BAPO af, zie figuur 9. Figuur 9: Ontwikkeling BAPO onder leraren in het po 35 BAPO leraren po BAPO w BAPO v Instroom Beschikbare arbeidsplaatsen worden deels ingevuld via instroom (zie figuur 7) en deels via arbeidsduurwijzigingen en functiewijzigingen. Die instromers zijn voornamelijk afgestudeerden van de lerarenopleidingen en instroom vanuit de stille reserve. Aangezien het aantal leerlingen in het po daalt, is ook de vraag naar leraren aan het dalen. De instroom onder leraren daalt dan ook van zo n 55 fte in 29 naar 4 fte in 212 en 213. De instroom daalt, omdat de toenemende uitstroom gecompenseerd wordt door de negatieve uitbreidingsvraag in het po en de stijgende arbeidsduurwijziging. In 219 en 22 neemt de instroom weer toe onder v-conjunctuur. Dit komt doordat er in 219 extra leraren in opleiding (lio s) en in 22 extra afgestudeerden beschikbaar zijn (zie figuur 5). De verdere ontwikkeling van de instroom wordt ook bepaald door de onvervulde vraag. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

30 fte 4.2 Arbeidsmarktstromen directeuren Voor directeuren valt op dat er een groot verschil is tussen in- en uitstroom (zie figuur 1). Dit komt doordat de onvervulde vraag onder directeuren in het po voor een groot deel wordt opgevuld door leraren die directeur worden. In figuur 11 is de netto-omvang van functiewijziging van en naar directeuren weergegeven. Ook is in figuur 11 de arbeidsduurwijziging onder directeuren opgenomen. Deze is gering. De uitstroom van directeuren blijkt wat gevoeliger te zijn voor conjunctuur dan de uitstroom van leraren. En net als bij leraren zien we dat minder directeuren gebruikmaken van de BAPO (zie figuur 12) als gevolg van de uitstroom van ouderen. Figuur 1: Omvang instroom en uitstroom van directeuren in het po 12 In- en uitstroom directeuren po instroom w uitstroom w instroom v uitstroom v /63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

31 fte fte Figuur 11: Arbeidsduurwijziging en functiewijziging onder directeuren in het po Arbeidsduur- en functiewijziging directeuren po arbeidsduurwijziging w 3 functiewijziging w 2 1 arbeidsduurwijziging v functiewijziging v Figuur 12: Ontwikkeling BAPO onder directeuren in het po BAPO directeuren po BAPO w BAPO v De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

32 fte onvervulde vraag 4.3 Ontwikkeling onvervulde vraag In figuur 13 is de geraamde onvervulde vraag onder uitvoering van het actieplan weergegeven. De omvang van de onvervulde vraag onder leraren daalt in de komende jaren. Vanaf 214 stijgt de onvervulde vraag weer. De instroom stijgt weliswaar, maar deze toename is onvoldoende om het vertrek van vooral oudere leraren te compenseren. In het v- scenario stijgt de onvervulde vraag onder leraren tot bijna 14 fte in 218, om daarna weer te dalen. In het w-scenario bedraagt de onvervulde vraag maximaal iets boven de 1 fte. De onvervulde vraag onder directeuren neemt eerst af en in het v-scenario later weer toe. Vanwege de uitwisseling tussen directeuren en leraren in het po kan in de praktijk onvervulde vraag uitgeruild worden tussen directeuren en leraren. Bij de interpretatie van de resultaten moeten we er dan ook rekening mee houden dat de precieze verhouding van de onvervulde vraag van directeuren en leraren lastig te modelleren is. Figuur 13: Onvervulde vraag leraren en directeuren in het po (fte) onder uitvoering van het actieplan Onvervulde vraag po directeuren w directeuren v leraren w leraren v Ontwikkeling betrekkingsomvang, leeftijd en geslacht In deze paragraaf bespreken we de gemiddelde betrekkingsomvang, de gemiddelde leeftijd en het geslacht van leraren en directeuren in het po. 28/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

33 fte Betrekkingsomvang Figuur 14 geeft de gemiddelde betrekkingsomvang van leraren en directeuren in het po voor het w-scenario. 12 De gemiddelde betrekkingsomvang daalt zowel onder leraren als directeuren. In de periode 29 tot en met 22 bedraagt die daling bijna,3 fte voor leraren en bijna,7 fte voor directeuren. Dit hangt samen met de dalende gemiddelde leeftijd en de toename van het aandeel vrouwen in beide functies. Ook speelt mee dat vanwege de geringe tekorten de onvervulde vraag minder groot wordt en de betrekkingsomvang van instromers onder druk staat. Figuur 14: Gemiddelde betrekkingsomvang van leraren en directeuren in het po (w-scenario) Gemiddelde betrekkingsomvang po directeuren leraren Leeftijd De ontwikkeling van de gemiddelde leeftijd voor leraren en directeuren is weergegeven in figuur 15. De gemiddelde leeftijd van directeuren daalt met ruim drie van 5,7 in 29 naar 47,2 in 22. Voor leraren is de daling minder fors, maar nog steeds aanzienlijk: van 42,1 in 29 naar 4,1 in 22. De verandering in leeftijdsopbouw van leraren en directeuren is duidelijk zichtbaar in figuur 16. In 29 was er een leeftijdsverdeling met twee pieken onder leraren: één bij ouderen en één bij jongeren. In 22 ligt het zwaartepunt duidelijk bij de jongeren. Ook onder directeuren zijn veel ouderen uitgestroomd in 22 en is de leeftijdsopbouw in 22 veel homogener. 12 De gemiddelde betrekkingsomvang wijkt in het v-scenario slechts zeer beperkt af van die in het w-scenario. Hetzelfde geldt voor de gemiddelde leeftijd en het aandeel vrouwen. De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

34 fte leeftijd Figuur 15: Gemiddelde leeftijd van leraren en directeuren in het po (wscenario) 55. Gemiddelde leeftijd po directeuren leraren Figuur 16: Leeftijdsverdeling van leraren en directeuren in het po (wscenario) 4 Leeftijdsverdeling leraren en directeuren po leraren 22 leraren 29 directeuren 22 directeuren leeftijd 3/63 De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 21-22

35 aandeel Geslacht Tot slot zien we in figuur 17 dat het aandeel vrouwen in beide functies verder toeneemt. Vormden vrouwen onder de leraren al lang de meerderheid, in de toekomst zal dat ook het geval zijn onder directeuren. In 29 was het aandeel vrouwelijke directeuren iets meer dan 37 procent. Dit neemt in de komende tien toe met ongeveer 31 procent naar 68 procent in 22. Daarmee blijft het aandeel vrouwen in managementfuncties nog steeds achter bij het aandeel vrouwen in de functiegroep leraren. Daar stijgt het aandeel vrouwen ook, maar minder spectaculair, namelijk van iets meer dan 8 procent in 29 naar 88 procent in 22. Figuur 17: Aandeel vrouwen onder leraren en directeuren in het po (wscenario) Aandeel vrouwen po directeuren leraren De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63

36

37 fte 5 Voortgezet onderwijs De opbouw van dit hoofdstuk volgt die van het hoofdstuk over het primair onderwijs. In paragraaf 5.1 komen de ramingen voor de arbeidsmarktstromen van leraren aan de orde, en in 5.2 die van de arbeidsmarktstromen van directeuren. Vervolgens gaan we in paragraaf 5.3 in op de ontwikkeling van de onvervulde vraag en in paragraaf 5.4 bespreken we de ontwikkeling van de betrekkingsomvang, de leeftijd en het geslacht van leraren en directeuren. 5.1 Arbeidsmarktstromen leraren De arbeidsmarktstromen zijn in hoofdzaak te verdelen in instroom en uitstroom. Verder zijn arbeidsduurwijziging en functiewijziging onderdeel van de arbeidsmarktstromen. Uitstroom en BAPO Tussen 26 en 28 steeg de uitstroom van leraren in het vo van 32 fte in 26 naar ruim 4 fte in 28. Voor de komende tien mogen we een uitstroom van leraren verwachten die ruwweg tussen de 4 en 45 fte per ligt (zie figuur 18). In het v-scenario is er sprake van een maximumuitstroom van bijna 44 fte in 214. In het w-scenario blijft de uitstroom in eerste instantie wat achter. Dit hangt samen met de Figuur 18: Omvang instroom en uitstroom van leraren in het vo In- en uitstroom leraren vo instroom w uitstroom w instroom v uitstroom v De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel /63