Visietekst Project algemene vakken

Transcriptie

1 Visietekst Project algemene vakken

2

3 Visietekst Project algemene vakken Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

4

5 Inhoud 1 Het uitgangspunt van PAV PAV in de klaspraktijk De eigenheid van de BSO-leerling en van de klasgroep PAV kiest functionele doelen Leerlingnabij handelen PAV kiest voor een activerende didactiek De curriculumopbouw van PAV In de lessentabellen en de leerplannen Een verticale opbouw PAV en het studierichtingsprofiel PAV en vakoverschrijdende eindtermen Slot Bibliografie... 9 Visietekst Project algemene vakken 3

6

7 1 Het uitgangspunt van PAV Centraal in de vorming van jongeren in het BSO staat de bekommernis om hen te begeleiden in hun persoonlijkheidsontwikkeling én in hun sociale vorming. Zo kunnen ze zowel in de context van hun persoonlijk leven als in het kader van hun functioneren in de maatschappij adequaat en zelfstandig optreden en handelen met voldoende kennis, inzichten, vaardigheden en houdingen. Jongeren leren op een weerbare en verantwoorde manier functioneren en verwerven hiertoe sociaal relevante attitudes. Project Algemene Vakken wil heel bewust bijdragen tot het realiseren van deze vorming, zodat jongeren gestimuleerd worden om op een eigen en verantwoorde manier hun leven in handen te nemen, zelfvertrouwen en sociale weerbaarheid te ontwikkelen en hun verantwoordelijkheid op te nemen in een snel evoluerende multiculturele samenleving. PAV vertrekt vanuit de actualiteit en vanuit de maatschappelijke context van de leerlingen met respect voor de uniciteit van ieder individu. Het brengt een proces op gang dat de jongeren begeleidt naar het ontdekken van eigen wensen, mogelijkheden en beperkingen op verschillende vlakken. Zo verwerven zij een realistische kijk op de wereld, leren hierin adequaat functioneren en handelen, ontwikkelen een kritische houding en een bereidheid om open te staan voor cultuur en diversiteit, durven standpunten innemen, argumenteren en nuanceren,... De leraar PAV laat in de ruime tijd die hij met de leerlingen doorbrengt de mogelijkheid open om met hen een vertrouwensrelatie op te bouwen. Daardoor kan hij beter ingaan op de levensvragen en de noden van de jongeren zelf. Hij helpt hen bouwen aan een positieve ingesteldheid en geeft hen kansen om hun eigen levensvisie en waardegevoeligheid te ontwikkelen in gesprek met de christelijke traditie. De leraar brengt begrip op voor de diversiteit van de klasgroep en voor de keuzevrijheid van de jongeren zelf. Daarom bekijkt hij de thema s vanuit diverse invalshoeken: het muliticulturele, het actuele, het ethische, de kritische bevraging. Zo verhoogt de leraar de interesse voor en het inzicht van de leerlingen in mens en maatschappij, zodat zij uitgroeien tot weerbare, verantwoordelijke en geëngageerde deelnemers aan de samenleving. 2 PAV in de klaspraktijk 2.1 De eigenheid van de BSO-leerling en van de klasgroep Net zoals voor de jongere in het algemeen is het niet eenvoudig de eigenheid van de BSO-leerling te omschrijven. Hierna volgen een aantal algemene kenmerken die gelden voor een grote groep; ze dienen met de nodige omzichtigheid geïnterpreteerd. De leerlingen zijn gericht op het doen. Ze leren weinig van lange theoretische uiteenzettingen, maar ontwikkelen begripsvorming vanuit het handelen in concrete situaties. Ze verwerken moeilijk grote leerstofgehelen. Memoriseren, verbanden leggen, besluiten trekken is niet eenvoudig. Transfer van het ene vak naar het andere, van theorie naar praktische toepassing is niet vanzelfsprekend. Ze zijn sterk belevingsgericht en vertonen vooral interesse voor het onmiddellijk bruikbare. Hun hele leefwereld, zowel binnen de onderwijstijd als daarbuiten, is meestal afgestemd op onmiddellijke consumptie van wat zij als nuttig, als prettig ervaren. Het zijn kinderen van de wereld waarin uitgaan, geld verdienen, vrienden, een centrale rol spelen. Meer dan in andere studierichtingen worden de leerlingen uit het BSO geconfronteerd met de veeleisendheid en de complexiteit van onze maatschappij. Dit maakt hen soms erg kwetsbaar. Wanneer men hen echter vertrouwen geeft, dan zijn ze spontaan, zeggen ze hoe ze concreet denken over mensen en onderwerpen. Ze willen praten en vragen stellen over gevoelens, meningen, conflicten... Hierbij reageren ze vaak spontaan en impulsief en hanteren ze een concrete taal. Visietekst Project algemene vakken 5

8 De hedendaagse jongeren leven meer dan ooit in een beeldcultuur. De media maken voor de BSOleerlingen doorgaans de culturele context uit met voor hen een inhoudelijke boodschap. Zij zijn niet tekstgericht en denken eerder vanuit praktijkervaringen. Een langdurige behandeling van eenzelfde thema kan hen dan ook niet boeien. Ze kunnen zich niet lang op iets concentreren. Bovendien wordt de heterogeniteit van een klasgroep in het BSO versterkt door de instroom vanuit verschillende studierichtingen, het verschil in leeftijd, de grote verscheidenheid in sociaal-culturele en economische achtergrond van de leerlingen, de studiekeuze,... Voor BSO-leerlingen is het geloof in hun leraar als mens en hun vertrouwen in de leraar-opvoeder als ankerfiguur een absolute voorwaarde om gemotiveerd te werken aan hun eigen leer- en levensproces. Zij komen naar school met een grote hoeveelheid niet-cognitieve, morele en gevoelsmatige aspecten die zij aangesproken willen voelen vooraleer bij hen sprake kan zijn van interesse, motivatie en engagement. 2.2 PAV kiest functionele doelen PAV kiest niet voor een hoeveelheidsdidactiek, maar voor een goed geselecteerd geheel van doelen in functie van de concrete toepassing in het dagelijks leven van de jongeren. Deze doelen kunnen didactisch ingekleurd worden naar de leer- en leefsituatie van de leerlingengroep. Die inkleuring kan tot uiting komen in voorbeelden, in tekstmateriaal, in het niveau van beheersing,... De doelen worden thematisch verwerkt tot één geheel, zoals de leerlingen ook de realiteit van het leven als één geheel ervaren. Dit betekent ook dat een thema/onderwerp een middel is om de doelen te realiseren en geen doel op zich. Om tegemoet te komen aan de heterogeniteit van de klasgroep kan de leraar verschillende accenten leggen wat betreft de snelheid van verwerking, de aard en de complexiteit van de opdrachten. Differentiëring krijgt hier alle kansen. De leerdoelen worden in 6 domeinen ondergebracht: functionele taalvaardigheid heeft betrekking op het maatschappelijk voldoende communicatief zijn in normale en functionele situaties en met ondersteuning van gepaste hulpmiddelen. Taalvaardigheid beoogt steeds de gewenste effecten van de communicatie. functionele rekenvaardigheid De jongeren kunnen schatten, meten en rekenen in diverse situaties die in het dagelijkse leven voorkomen en met ondersteuning van gepaste hulpmiddelen. Ze kunnen logisch denken ten aanzien van reële problemen en de resultaten van bewerkingen en van hun wiskundig denken evalueren om effectief te handelen. functionele informatieverwerving en verwerking Jongeren kunnen hun informatiebehoefte omschrijven om daarna gericht te zoeken via diverse kanalen. Hierbij leren ze zinvol selecteren, zodat de gevonden informatie in dienst staat van hun behoefte. organisatiebekwaamheid Jongeren leren hun leven en zichzelf organiseren, ze leren hun activiteiten plannen. Hierbij moeten ze rekening houden met tijdgebruik, beschikbare ruimte, noden en eisen van anderen, materiële vereisten en hun persoonlijke mogelijkheden. tijd- en ruimtebewustzijn Ons menselijk handelen wordt beïnvloed door het verleden en het hypothekeert op zijn beurt de toekomst. Om maatschappelijke gebeurtenissen te begrijpen, te situeren, is inzicht in de ons omgevende wereld noodzakelijk. 6 Visietekst Project algemene vakken

9 maatschappelijk bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid Leerlingen zijn zich bewust van de maatschappelijke realiteit. Daartoe verwerven zij inzicht in maatschappelijke structuren en organisaties. Daarnaast hebben leerlingen nood aan vaardigheden die hen weerbaar maken, zodat zij hun verantwoordelijkheid durven en kunnen opnemen. 2.3 Leerlingnabij handelen Voor de leraar BSO is het belangrijk dat hij de beginsituatie en de sociale cohesie van de klasgroep inschat: het doen en laten, de aanleg en interesses, de onderlinge relaties en gevoeligheden, de geschreven en ongeschreven wetten en regels, de verschillende levenservaringen en inzichten. Dit geeft hem de kans om kritisch te reflecteren over de eigen instelling tegenover de leerlingen. De leraar stelt haalbare en duidelijke doelen voorop en bespreekt die met de leerlingen. Daarbij hanteert hij een respectvolle en voor de leerlingen begrijpelijke taal en geeft hij de lesbetrokkenheid van iedere leerling alle kansen waardoor zijn leer- en weetgierigheid wordt gestimuleerd. Hij kiest een pedagogische en didactische benadering die zo dicht mogelijk aansluit bij de verwachtingen en mogelijkheden van de jongeren en nodigt hen uit om samen op zoek te gaan. Dit betekent ook dat de leraar vooral zal fungeren als coach. De leraar PAV is niet alleen "hij die iets aanleert", maar veeleer iemand die aanzet tot reflectie en bijsturing. 2.4 PAV kiest voor een activerende didactiek Een actieve didactiek geeft het lesgebeuren een krachtige dynamiek. De leraar ondersteunt constructieve leerprocessen waarbij hij de leerlingen begeleidt in hun weg naar zelfstandigheid. Dit betekent dat de lessen ingebed liggen in contexten die rijk zijn aan hulpbronnen en leermaterialen, die ruimte bieden aan sociale interactie, zowel tussen de leraar en de leerlingen als tussen de leerlingen onderling. Interactie stimuleert het probleemoplossend denken van de leerlingen. Een probleem dient in deze context ruim geïnterpreteerd: een zelfstandig werk/groepswerk uitvoeren, een klasuitstap voorbereiden, een project uitwerken, een conflictsituatie aanpakken, Bredere maatschappelijke problemen worden bij voorkeur gesitueerd in tijd en ruimte en in verband gebracht met de actualiteit. De leraar begeleidt de leerlingen om gepaste strategieën (stappenplannen, werkschema s, handelingsstrategieën) te kiezen en toe te passen. Zo krijgen leerlingen voldoende kansen en mogelijkheden om zelf oplossingen te zoeken en zelfstandig te handelen. Reflectie op het eigen leerproces is inherent aan deze zelfstandigheidsdidactiek en aan het sociale leren. Dit betekent dat leerlingen leren nadenken over wat, hoe en waartoe zij geleerd hebben. De leraar stuurt bij waar nodig, geeft feedback, zet het denkproces bij de leerlingen op gang. Hij geeft geen pasklaar antwoord op vragen, maar tips om nieuwe stappen te zetten zodat de leerlingen zelf het antwoord vinden. Zo krijgen zij een grotere verantwoordelijkheid voor hun eigen leerproces. De leerling leert niet alleen handelen door de verworven strategieën toe te passen, maar wordt leerbekwaam door deze bewust aan te aanwenden om een vooropgesteld doel te bereiken. Deze leerbekwaamheid is noodzakelijk in functie van een houding gericht op levenslang leren, een houding die aanzet om zich de nieuwe dingen die zich aandienen eigen te maken waardoor de maatschappelijke en economische positie wordt verstevigd. Levenslang leren kan dus betrekking hebben op maatschappelijke ontwikkelingen, omscholing, vervolmaking i.v.m. beroepsmogelijkheden,... Van de jongeren wordt dan ook concrete inbreng en actieve betrokkenheid gevraagd. Via groepswerk wordt de confrontatie met de medeleerlingen groter. Jongeren leren hun problemen niet te isoleren en respect op te brengen voor elkaar. Zij leren omgaan met diversiteit, met de klasgroep als weerspiegeling van de maatschappij. Leerlingen leren hun verantwoordelijkheid als teamlid opnemen, hun taak consequent uitvoeren en volhouden. Het proces dat leerlingen hierbij doormaken, is belangrijker dan het eindproduct. Een actieve didactiek veronderstelt ook dat de leraar met de jongeren stappen zet in de maatschappij. Zo maken zij daadwerkelijk kennis met instanties die zij nodig hebben in hun latere leven, met sociale voorzieningen, met cultuur en natuur. Zij komen los van de eigen veilige omgeving en ontwikkelen een brede persoonlijkheid en een ruime kijk op de wereld. Visietekst Project algemene vakken 7

10 3 De curriculumopbouw van PAV 3.1 In de lessentabellen en de leerplannen Vanaf de 2de graad BSO opteert het VVKSO voor PAV: 6 uur per week in de 2de graad, 4 uur per week in de 3de graad, 4, 6 of 8 uur per week in het 3de leerjaar van de 3de graad. De leraren realiseren PAV vanuit de volgende leerplannen: 2de graad: VVKSO - D/2001/0279/005 3de graad: VVKSO - D/2003/0279/001 3de leerjaar 3de graad: VVKSO - D/2005/0279/001 DBSO VVKSO - D/2004/0279/060 PAV biedt een integraal en samenhangend curriculum aan. Dit curriculum wordt het best gerealiseerd indien één leraar het geheel aantal uren PAV in een klasgroep opneemt zodat geïntegreerd en projectmatig werken optimaal kansen krijgen. De uren PAV komen op de lessenrooster bij voorkeur zinvol gegroepeerd voor om aan een opdracht te kunnen doorwerken en om allerlei activiteiten gemakkelijker te laten verlopen. Blokken van 2 lesuren worden als het meest zinvol ervaren. Overleg tussen de PAV-collega's is van kapitaal belang. Een goed georganiseerde PAV-vakwerkgroep is noodzakelijk. 3.2 Een verticale opbouw Zowel in de 2de als in de 3de graad staan leer- en leefcompetenties centraal. Deze competenties worden opgebouwd in een verticale leerlijn. (zie bijlage) Concreet betekent dit dat jongeren evolueren van begeleid handelen en denken naar zelfstandig werken; de moeilijkheidsgraad en de complexiteit van de opdrachten toenemen; onderwerpen verder worden uitgediept. 3.3 PAV en het studierichtingsprofiel PAV omvat basisdoelen en basisinhouden voor alle studierichtingen. Deze kunnen didactisch worden ingekleurd naar de leef- en leersituatie van de leerlingen. Dit kan gaan van eenvoudige voorbeelden uit de beroepswereld tot procesmatige ondersteuning van de vaardigheden die jongeren aanwenden in alle facetten van de opleiding PAV en vakoverschrijdende eindtermen De vakoverschrijdende eindtermen hebben voor een groot deel betrekking op maatschappelijke doelen en op vaardigheden die ook in PAV centraal staan. De leraar PAV draagt dus automatisch bij aan de realisatie ervan. Bovendien biedt PAV mogelijkheden om te participeren aan schoolprojecten en aan buitenschoolse activiteiten die de vakoverschrijdende eindtermen helpen realiseren. 8 Visietekst Project algemene vakken

11 4 Slot Het werk is niet af. De visie zal voortdurend verfijnd moeten worden onder invloed van de maatschappelijke evolutie, de praktijkervaring van leraren en de reflectie hierop. Hopelijk kunnen de leraren PAV zich inspireren op de huidige visie en er een fundering vinden voor hun geëngageerd werken met de leerlingen. 5 Bibliografie De Maeyer, S., Rymenans,R., Daems, Fr., Van Petegem, P., Van den Bergh, H. Effectiviteit van TSO- en BSO-scholen. Leuven: Acco Van Damme, D., e.a. Hoe geletterd en gecijferd is Vlaanderen? Functionele taal- en rekenvaardigheid van Vlamingen in een internationaal perspectief Leuven: Garant, Van Looy, L. Zelfstandig leren in het secundair onderwijs. Een geleidelijk proces. Brussel: VUB, Van Petegem, P., Vanhoof, J. Een alternatieve kijk op evaluatie. Mechelen: Wolters-Plantyn, Van Petegem, P. Begeleid zelfstandig leren. Mechelen: Wolters Plantyn, Van Petegem, P., Vanhoof, J. Evaluatie op de testbank: een handboek voor het ontwikkelen van alternatieve evaluatievormen. Mechelen: Wolters Plantyn, Vlaamse Onderwijsraad - Eindtermen PAV - Vlor, afdeling TSO-BSO, Vlaamse Onderwijsraad Inspiratiehandboek zelfgestuurd leren Antwerpen: uitgeverij Garant, VVKSO, Raamplan ASPV in het DBSO, Licap, Brussel. Visietekst Project algemene vakken 9

12 10 Visietekst Project algemene vakken Leerplandoel PAV 3de leerjaar van de 3de graad PAV 3de graad PAV 2de graad Omschrijving Leer- Leer- Omschrijving plandoel plandoel Omschrijving Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk relevante informatie vinden en selecteren Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk relevante informatie kritisch beoordelen Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk 1 Zelfstandig en in concrete situaties relevante en toegankelijke informatie vinden Onder begeleiding relevante en toegankelijke informatie vinden, selecteren en gebruiken Relevante informatie halen uit tabellen, grafieken en diagrammen Mondeling informatie inwinnen Informatie halen uit geschreven teksten Informatie halen uit beelden relevante informatie vergelijken en integreren 2 Zelfstandig en in concrete situatie relevante en toegankelijke 1 Onder begeleiding relevante en toegankelijke informatie selecteren informatie vinden, selecteren, gebruiken Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk 37 Kritisch omgaan met mondelinge informatie relevante informatie praktisch aanwenden 45 Kritisch omgaan met gelezen informatie Beknopt en duidelijk rapporteren 50 Kritisch omgaan met beelden 3 Zelfstandig en in concrete situaties relevante en 1 Onder begeleiding relevante informatie vinden, toegankelijke informatie mondeling en schriftelijk selecteren, gebruiken aanwenden 35 Informatie halen uit gesproken teksten 39 Gespreksconventies toepassen 41 Mondelinge informatie meedelen 43 Spreekdurf ontwikkelen 47 Functioneel schrijven 48 Taalschat uitbreiden Zelfstandig een probleem onderkennen en omschrijven 4 Opdrachten van beperkte omvang individueel realiseredrachten 4 Onder begeleiding eenvoudige zakelijke op- Zelfstandig een probleem analyseren van beperkte omvang organiseren, Een gepaste oplossingsstrategie hanteren uitvoeren, evalueren De gevolgde oplossingsstrategie evalueren, bijsturen en optimaliseren

13 Visietekst Project algemene vakken Met een team overleggen en onderhandelen om een doel te bereiken 14 Als teamlid de eigen taken volgens afspraak opnemen 15 Over eigen bijdrage, teamwerking en groepsresultaat verslag uitbrengen 16 Over eigen bijdrage, teamwerking, groepsresultaat en interactievaardigheden reflecteren 17 Bij het werken in team empathie, loyauteit en wederzijds respect tonen 6 Bij het verwerven en verwerken van informatie rekening houden met ethische en deontologische principes 11 Bij het oplossen van een probleem rekening houden met maatschappelijke en ethische normen 11 Bij het oplossen van een probleem rekening houden met maatschappelijke en ethische normen 16 Bij het werken in team empathie, loyauteit en wederzijds respect tonen 5 Opdrachten van beperkte omvang in groep realiseren 5 Onder begeleiding groepsopdrachten uitvoeren 6 Reflecteren om maatschappelijke weerbaarheid te verhogen: bewust en verantwoord consumentengedrag verantwoorde seksualiteit verkennen verschillende relatievormen eigen gezondheid en veiligheid, en die van anderen verkeersverantwoordelijkheid kritische benadering van de media 7 Gepast ageren: sociale en maatschappelijke leefregels, normen en gedrag conflicthantering, omgaan met emoties hulpvraag 8 Inzien dat er verbanden bestaan tussen verleden, heden, toekomst Reflecteren om het leerproces en het leerresultaat te evalueren de maatschappelijke weerbaarheid te verhogen Verantwoord omgaan met seksualiteit Bewust worden van elementen van gezond en ongezond leven De basisregels als weggebruiker kennen Invloed van de media op het eigen en op het maatschappelijke leven verkennen 7 Gepast ageren sociale en maatschappelijke leefregels, normen en gedrag conflicthantering hulpvraag 8 Illustreren dat het leven ingebed ligt tussen verleden en toekomst 9 Leren omgaan met culturele verschillen 9 Onder begeleiding aspecten van het dagelijks leven van mensen op een andere plaats met het eigen leven vergelijken

14 12 Visietekst Project algemene vakken 10 Het eigen wereldburgerschap inzien 10 Belangrijke wereldproblemen bondig omschrijven 11 Geld leren beheren: verantwoord consumentengedrag, bankieren, gezinsbudget Geld beheren Met geld rekenen 12 De grote lijnen van de democratische besluitvorming kennen 15 De grote lijnen kennen van maatschappelijke structuren en mechanismen die het leven beheersen of beïnvloeden 13 De dienstverlening van de belangrijkste maatschappelijke voorzieningen verkennen (niveau volwassenen) 16 In de eigen regio de belangrijkste maatschappelijke voorzieningen situeren (niveau jongeren) 10 Een gepaste oplossingsstrategie hanteren 14 Leren gebruik maken van enkele belangrijke maatschappelijke voorzieningen 18 Cultuur leren waarderen 15 De mogelijkheden van culturele vrijetijdsbesteding verkennen Vormen van creatieve expressie in de eigen leefomgeving verkennen De mogelijkheden van vrijetijdsbesteding verkennen 1 Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk relevante informatie vinden en selecteren 16 Wiskundige denkmethoden zelfstandig toepassen in praktische situaties 22 Wiskundige denkmethoden verwerven 2 Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk 17 In praktische situaties kwantitatieve gegevens verwerken 25 Met eenvoudige getallen schriftelijk rekenen 24 Met eenvoudige getallen hoofdrekenen relevante informatie kritisch beoordelen 3 Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk 26 Doelgericht een rekenmachine gebruiken relevante informatie vergelijken en integreren 27 Het gemiddelde berekenen 4 Zelfstandig en in concrete situaties maatschappelijk 28 Inzicht hebben in de relatie breuk, kommagetal, procent relevante informatie praktisch aanwenden Procent rekenen Met geld rekenen Grootheden schatten, meten, berekenen en herleiden 32 De schaal gebruiken 18 In praktische situaties kwantitatieve gegevens controleren 23 Resultaten schatten, en bewerkingen en resultaten controleren

15 Visietekst Project algemene vakken Over eigen bijdrage, teamwerking en groepsresultaat verslag uitbrengen 19 De eigen mening duidelijk uiten De eigen mening uiten in een gesprek Spreekdurf ontwikkelen 7 Een eigen standpunt innemen, nuanceren en beargumenteren 5 Beknopt en duidelijk rapporteren 20 Functioneel schrijven 47 Functioneel schrijven 15 Over eigen bijdrage, teamwerking en groepsresultaat verslag uitbrengen 21 Kunnen solliciteren 19 Het belang van levenslang leren inzien 22 Het belang van levenslang leren inzien