Het leven van Liedewij, de maagd van Schiedam

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het leven van Liedewij, de maagd van Schiedam"

Transcriptie

1 Het leven van Liedewij, de maagd van Schiedam Editie Ludo Jongen en Cees Schotel bron. (Ed. Ludo Jongen en Cees Schotel). Verloren, Hilversum 1994 (tweede druk) Zie voor verantwoording: dbnl / Ludo Jongen en Cees Schotel

2 2

3 8 Afb. 2 Titelpagina van de 1490-druk Woord vooraf Het bestaan van het Middelnederlandse Leven van Liedewij, de maagd van Schiedam is al enkele eeuwen bekend. Tot onze verbazing bleek daarvan geen moderne editie voorhanden. Zelfs de Liedewij-jaren 1890 (het jaar van haar canonisatie) en 1933 (het jaar van haar vijfhonderdste sterfdag) hebben ondanks een stroom publicaties geen uitgave van deze - in historisch en literair opzicht - belangrijke tekst opgeleverd. De viering van het eeuwfeest van Liedewijs canonisatie in 1990 was een geschikte aanleiding ons te verdiepen in dit Middelnederlandse leven. Daarin werden we gesteund door de stichting Fonds Historische Publikaties Schiedam. Met ons was zij van mening dat het Leven van Liedewij toegankelijk gemaakt diende te worden voor een brede kring belangstellenden: zij zorgde ervoor dat de verschijning van dit boek financieel mogelijk werd gemaakt. Bij het samenstellen van deze uitgave hebben we van verschillende kanten hulp en steun mogen ontvangen. Allereerst van de instellingen waar de handschriften en drukken van het Leven van Liedewij berusten. Voor de ons verleende gastvrijheid en/of voor het toesturen van fotografisch materiaal zeggen we de medewerkers van de Koninklijke Bibliotheek

4 Albert I te Brussel, de Bibliotheek van de Rijksuniversiteit te Gent, de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag en het Rijksmuseum Het Catharijneconvent te Utrecht van harte dank. Een groot deel van het voorbereidende werk werd verricht door de deelnemers aan een doctoraalwerkgroep die in het voorjaar van 1988 aan de Vakgroep Nederlands van de Rijksuniversiteit Leiden werd gewijd aan het Leven van Liedewij. We danken Carina van Agten, Chris van Amstel, Petra Berendrecht, Petra van Biezen, Ronald van den Eijnden, Terry Goud, Johan Koppenol, Olga van Marion, Edith Meijer, Ria van Oosterhout, Judy Paauwe, Hanneke Plevoets, Bert Thiel en Linda Vermeulen voor het vele materiaal dat zij bijeen hebben gebracht. In het bijzonder gaat onze dank uit naar Dick van der Mark en Ton van

5 10 Orsouw die de vertaling kritisch hebben doorgenomen. Josephine Franken verdient aparte vermelding: in het najaar van 1988 zette zij zich enthousiast in voor en werkte ze onvermoeibaar mee aan de totstandkoming van de transscriptie en de vertaling. Voor zijn opbouwende kritiek op de vertaling en haar aanvullingen op een eerdere versie van het register bedanken we drs. J.Ph. van Oostrom en mevrouw drs. G. de Moor. Ellen van den Berg, Jos Biemans, Karel Bostoen, Greet Kettenis en Norbert en Anneke Voorwinden zijn we dank verschuldigd voor hun stimulerende op- en aanmerkingen en voor hun onmisbare morele steun. Ten slotte willen we Patrick van der Sande en Arno van der Plank bedanken. De eerste leverde ons - op zeer korte termijn - foto's van de 1505-druk; de laatste herschiep onze op floppies vastgelegde tekstbestanden in een typografisch verantwoord geheel. Leiden/Maassluis, 14 juni 1989

6 11 Inleiding Onder de rook van Rotterdam ligt de stad Schiedam. Ondanks haar gunstige ligging werd zij al vroeg overschaduwd door haar buur en heeft zij nooit kunnen uitgroeien tot een havenplaats van betekenis. Behalve vanwege jeneverstokerijen geniet de stad enige landelijke bekendheid doordat één van de weinige Noordnederlandse heiligen, Liedewij (of Lidwina), er geboren, getogen en gestorven is. Liedewijs levensgeschiedenis ziet er in het kort als volgt uit. Liedewij aanschouwde het levenslicht op 18 maart Toen ze bijna 15 jaar oud was, kwam ze ongelukkig ten val op het ijs. Deze gebeurtenis vormde het begin van een ziekbed van ruim 38 jaar. Door zich te concentreren op het Lijden van Christus leerde Liedewij haar afgrijselijke kwalen lijdzaam en vreugdevol te doorstaan. Zij stierf op 14 april De heiligheid van Liedewij Al tijdens haar leven werd Liedewij omgeven door een geur van heiligheid. Tijdgenoten laten daar geen enkele twijfel over bestaan: in 1421 getuigden de magistraten van Schiedam van haar lijden in een oorkonde, bekrachtigd door Jan van Beieren die van 1420 tot zijn dood (1425) het bewind over het graafschap Holland en Zeeland voerde. In dit document wordt onder meer melding gemaakt van Liedewijs langdurig ziekbed, haar koortsaanvallen, haar lichamelijke aftakeling en het opmerkelijke feit dat zij - ondanks de aanwezigheid van wormen in haar lichaam - in het geheel geen stank verspreidde. Ook haar directe omgeving moet diep onder de indruk zijn geraakt. Immers, volgens de Middelnederlandse levensbeschrijving vonden er verschillende wonderen plaats, zoals een verschijning van Christus en het wonder van de nooit leegrakende geldbuidel. Zulke wonderen zullen hun uitwerking niet hebben gemist en ertoe hebben bijgedragen dat Liedewij beschouwd werd als een heilige.

7 12 De bijzondere verhalen over Liedewij genoten niet alleen bekendheid in een kleine kring van bewonderaars te Schiedam. De verhalen raakten op ruimere schaal verspreid en drongen blijkens haar biografieën ook door tot de Orde der Dominicanen, destijds gevreesde ketterbestrijders. Een Utrechtse predikheer besloot Liedewij stevig aan de tand te voelen omtrent het mysterie van de Drieëenheid; zij doorstond het onderzoek echter glorieus. Zoals de heiligheid van Liedewij duidelijk was voor haar naaste omgeving, zo hebben ook haar biografen die onomstotelijk willen vaststellen voor ingewijden in de wereld van de mystiek. Gelijk vele andere heiligen, zoals Catharina van Siena ( ) en met name Franciscus van Assisi ( ), doorliep ook Liedewij de vijf stadia van de via mystica, de mystieke weg naar heiligheid. Illustratief daarvoor is het volgende. Nog maar kort aan bed gekluisterd, gaf Liedewij tekenen van wanhoop. Haar biechtvader leerde haar hoe zich volkomen over te geven aan de verheerlijking van God en zich te concentreren op het Lijden van Christus. Na een aanvankelijke inzinking slaagde Liedewij hierin (de ommekeer of conversio). Dit schonk haar zoveel geestelijke vrede en troost, dat zij in staat was een deugdzaam, lijdzaam, geduldig en vooral offervaardig leven te leiden (de loutering of purgatio). Danzij Gods genade trad zij vervolgens veelvuldig buiten zichzelf en bleek zij de beschikking te hebben gekregen over bijzondere gaven. Vaak ook werd zij omgeven door een zoete, aangename geur en een hemelse lichtglans. Kortom, gelukzaligheid viel haar ten deel (de verlichting of illuminatio). Toch was haar lijdensweg nog niet ten einde. Om het laatste restje eigenliefde te laten verdwijnen onderging Liedewij een nieuwe beproeving. Zo werd zij geconfronteerd met het verlies van haar broer en van haar nicht. Op dat moment werd duidelijk dat ze nog te veel aan het leven hing (de inzinking of ariditas). Toen zij geleerd had het aardse geheel los te laten, bereikte ze het eindstadium, gesymboliseerd in de volgroeiing van de rozenboom (de eenwording met God of unio mystica). Ook is een opvallende gelijkenis met andere heiligen, met name vrouwen, te constateren waar het gaat om de manier waarop zij zich voedden. Zoals vele andere vrouwelijke heiligen was Liedewij na verloop van tijd niet langer in staat eten of drinken tot zich te nemen, terwijl zij haar arme stadgenoten in alle vrijgevigheid van voedsel voorzag. Zij wordt steeds minder de nemende, steeds meer de gevende. Naarmate Liedewij minder eet en drinkt, verlangt zij meer naar geestelijk voedsel, de Heilige Hostie. Hoe zeer lichaam en geest in elkaar opgaan blijkt, wanneer Liedewij kokhalzend reageert op een niet gewijde hostie. De geleidelijke vervanging van lichamelijk voedsel door geestelijk voedsel is geen uitzondering: andere heiligen waren Liedewij daarin voorgegaan. Het be-

8 13 Afb. 3 Titelpagina van 1496-druk

9 14 hoeft geen betoog dat het vrijwillig weigeren van lichamelijk voedsel gepaard gaat met sterke lichamelijke verzwakking en verlies aan gewicht. Dit verschijnsel dat wel aangeduid wordt met anorexia sacra of heilige vastenzucht, is regelmatig onderwerp van onderzoek geweest. Vergelijking met het bekendere anorexia nervosa laat onder meer zien, dat wat slank inhoudt voor de één, heilig betekent voor de ander. In dit kader moet ook een nimmer aflatende ontevredenheid over het niet te bereiken ideaal geplaatst worden. Voor heiligen betekent voedsel aardse en lichamelijke betrokkenheid; en hoe meer het lichamelijke kan worden losgelaten, des te groter zal de geestelijke groei zijn. Vastenzucht is immers nooit doel op zich, maar middel. Versterving is dan een van de weinige middelen om te komen tot het enige doel: de eenwording met God. Liedewij en de geestelijke stromingen van haar tijd De periode waarin Liedewij leefde, kenmerkt zich op religieus gebied door kritiek op de geestelijkheid en kerkelijke instellingen. Met Franciscus van Assisi als belichaming van het vroeg-christelijke armoede-ideaal, streefde men naar een verdieping van het geloof en een intensivering van de devotie vanuit de mensen zelf; velen streefden naar een gemeenschappelijk bestaan voor leken en geestelijken, gebaseerd op kuisheid, armoede en gehoorzaamheid. Deze geestelijke stroming - de Moderne Devotie - werd hier te lande vooral geïnspireerd door Geert Grote ( ). Liedewij moet op de hoogte zijn geweest van de ideeën van de Moderne Devotie. Daarop wijst de manier waarop zij mediteerde over de Passie van Christus. Bovendien heeft ze contact gehad met Wermbold van Boskoop. In kringen van de Moderne Devotie was hij geen onbekende. Aan het eind van de veertiende eeuw trad hij op als verdediger van de leefwijze van de broeders en zusters van het Gemene Leven; hij verwierf zelfs de bijnaam gemeenschappelijke vader der Devoten in Holland. Hij stichtte verschillende gemeenschappen van devote vrouwen, die later merendeels werden omgezet in tertiarissenkloosters. Met Liedewij onderhield hij persoonlijke contacten, zowel tijdens geestelijke uittredingen als bezoeken. Heiligenlevens: waarheid en verdichting Religieuze geschriften maken nagenoeg het grootste deel uit van de middeleeuwse boekenerfenis. Een niet onaanzienlijk deel daarvan wordt gevormd door heiligenlevens. In de eerste plaats zijn deze biografieën van heiligen bedoeld om

10 15 Afb. 4 Titelpagina van de 1505-druk: rechts boven de monnik staat Brugman

11 16 gelovigen te sterken in hun overtuiging, kracht te verlenen in momenten van twijfel en inspiratie te geven in overpeinzingen door de mensen aan te sporen een deugdzaam leven te leiden. Om de heilige niet als wereldvreemd, maar juist als een herkenbaar mens te laten overkomen en om twijfel aan het waarheidsgehalte van het heiligenleven geen kans te geven, lassen auteurs veelal historische gebeurtenissen in hun verhaal in en maken zij gebruik van historische plaatsen en personen. Ook het Leven van Liedewij bevat tal van historische aanwijzingen. De geschiedenis van Liedewij speelt zich af op een plaats die al in het begin van het verhaal wordt bekendgemaakt: Schiedam. Ook in de tijd ligt het heiligenleven vast: de regeerperiode van Albrecht van Beieren ( ). Met een voorzichtige verwijzing naar haar adellijke afkomst worden Liedewijs - ter stede ongetwijfeld bekende - ouders voorgesteld. In de loop van het verhaal passeert een aantal meer of minder bekende personen de revue: Margaretha van Bourgondië (de echtgenote van de Hollandse graaf Willem VI), Govaart Sonderdanc (lijfarts van de Hollandse graven) en Matthias van Bethuanië (hulpbisschop van Utrecht). Iemand die weliswaar niet direkt in contact treedt met Liedewij, maar eerder als figurant in de tekst voorkomt, is Philips van Bourgondië. Vermeld wordt, dat hij enkele malen in Schiedam is geweest. Tijdens zijn eerste bezoek aan de stad maken enkele soldaten van de gelegenheid gebruik om Liedewij te bezoeken. Na een serie bespottingen, vernederingen en handtastelijkheden vertrekken de soldaten. Liedewij zegt te weten dat de soldaten gestraft worden door ingrijpen van God. En inderdaad vinden zij enige tijd later de dood tijdens oorlogsvoeringen van Philips, waarvan vaststaat dat ze hebben plaatsgevonden. Dit laatste voorbeeld is illustratief voor de wijze waarop historisch aanwijsbare gebeurtenissen en personen dienstbaar gemaakt (kunnen) worden aan het feitelijke oogmerk van het heiligenleven: bekendheid geven aan de heilige, het bevorderen van de verering, het aansporen tot een deugdzaam leven, maar bovenal het bewerkstelligen van een onbetwistbaar vertrouwen in Gods werkzaamheid op aarde middels een uitverkoren mens, in dit geval de heilige maagd van Schiedam. Al snel na Liedewijs dood in 1433 is een aanvang gemaakt met het beschrijven van haar heilige leven. Nog vóór 1440 verschenen zowel een Middelnederlandse als een Latijnse biografie. Over het algemeen is men van mening, dat de Middelnederlandse tekst van het Leven van Liedewij moet worden toegeschreven aan Jan Gerlachsz. Helaas is van hem weinig meer bekend dan dat hij familie van Liedewij was en dat hij lange tijd bij haar in huis heeft gewoond. De auteur van de oudste Latijnse versie van Liedewijs leven, van wie we alleen weten dat hij Hugo heette, noemt Jan Gerlachsz uitsluitend als één van zijn zegslieden. Behalve die verwijzing wijst niets in

12 17 de richting van Jan Gerlachsz. Wie de auteur van het Middelnederlandse Leven van Liedewij ook geweest is, hij moet op zijn minst op de hoogte zijn geweest van politieke zaken, bekend zijn geweest met de bij naam genoemde personen en inzicht hebben gehad in het verschijnsel mystiek. Men zou ook kunnen zeggen dat hij geweten moet hebben aan welke criteria een succesvol heiligenleven moest voldoen. Dat geldt in nog hogere mate voor - tot over de landsgrenzen bekende - personen als Thomas a Kempis (1379/ ) en Jan Brugman (ca ). Zij baseerden zich op het oudste Latijnse leven, maar structureerden Liedewijs leven naar de op dat moment geldende regels voor heiligenlevens. Ze voegden vele wonderen toe. Eén van de toevoegingen in het Latijnse leven van de franciscaan Jan Brugman betreft de stigmata, de wondetekenen van Christus. Volgens Brugman werd Liedewij gestigmatiseerd bij de verschijning van Christus in de vorm van een hostie. Ongetwijfeld wilde Brugman een parallel trekken met het leven van de stichter van zijn orde, Franciscus van Assissi. De stigmatisering past immers heel goed in de via mystica als verschijnsel bij het laatste stadium, de eenwording met God. Het verhaal over het wonderbaarlijke leven van Liedewij keerde tot in de negentiende eeuw met grote regelmaat terug. Vanaf het moment dat paus Leo XIII ( ) op 14 maart 1890 de eeuwenlange verering van Liedewij officieel toestond, is er sprake van een hausse in de aandacht voor en verering van Liedewij, met een piek rond 1933, het jaar van het vijfde eeuwfeest van haar overlijden. Vele boeken en geschriften over deze - voor Nederland unieke - heilige verschenen in de jaren daarvoor en daarna, niet alleen in het Nederlands, maar ook in andere talen. Het verhaal over Liedewijs lijden heeft ook beeldend kunstenaars geïnspireerd. Vooral de afbeelding van Liedewijs val op het ijs heeft de tand des tijds glorieus doorstaan: tot op heden is daarvan veelvuldig en dankbaar gebruik gemaakt. Zoals vele heiligen - om hen herkenbaar te maken - voorzien zijn van vaste attributen, wordt ook Liedewij steevast op dezelfde manier afgebeeld: het hoofd omgeven door een krans van rozen, in de rechterhand een crucifix en in de linker een bloesemtak.

13 18 Afb. 5 Het begin van het Leven van Liedewij in het Gentse handschrift

14 19 Tleven van Liedwy, die maghet van Sciedam *

15 20 [origineel] Hier beghint der maget Liedwy van Scyedam haer leven. Van haer wonderlike gheboerte. Dat eerste capitel DOe hertoech Aelbrecht uut Beyeren grave van Hollant ende van Zeelant was, doe was in die stede van Sciedam een goet kersten man gheheeten Peeter Jans sone, gheboren van ridders gheslechte, maer also verarmt, dat hi bi hertoech Willems tyde - die hertoechs Aelbrechts soen was ende na hem grave van Hollant - sijn nootdorst moeste winnen met des nachts te wakene binnen der stede van Sciedam. Dese Peeters vader was gheheeten Jan Peeters sone. Ende dese was also eerbaer ende also reckelijc van leven, dat hi na sijns wijfs doot bat dan vijftich jaer levede; omtrent tot sinen neghentichsten toe daer hi in sterf, nye wijf en bekende. Ende twee daghe in de weke vastede hij te water ende te broode ende niet dan sondaechs vleesch en at. Dese Peeter Jans sone oudevaer * leydde sijn leven na den loop der werelt slechtelijc ende in vele arbeydens om sijn nootdorst te winnen, ende nam uut den * dorpe van Ketel (dat by Sciedam gheleghen es) een wijf gheheeten Peeternelle. Daer hy eerst by wan vier sonen ende daer [217Rb] na een dochter, ende na die dochter weder vier sonen. In welke baringhe deser kinderen leet die moeder also grooten last, dat sij in * tween of in drien daghen qualike conste verlost gheworden, uutghenomen die dochter, die sij sonder groote pine ghebaerde. Want doe sij opten heileghen Palmsondach was in die kerke ghegaen om den dienst Gods te hooren, ghevoelde si onversienlike haren tijt nakende. Ende doe men die Passie Ons Heeren sanc inder hoomessen Sijns Heileghen Lijdens, soe ghinc sij haestelijc thuusweert ende baerde dese dochter sonder grooten last ende pine als int jaer Ons Heeren MCCC ende LXXX in die vijftienste kalende * van april, ende hiet haren name Liedewy, * tot enen teeken dat sij noch wijt soude worden * in liden. Dat es, dat sij veel om Gods wille soude lijden.

16 21 [vertaling] 1. Hier begint het Leven van Liedewij, de maagd van Schiedam. Haar wonderbaarlijke geboorte Toen hertog Albrecht van Beieren graaf van Holland en Zeeland was, leefde in Schiedam een goed christen, Peter Janszoon genaamd. Hij was van ridderlijke afkomst maar zo verarmd dat hij ten tijde van hertog Willem - de zoon en opvolger van Albrecht - als nachtwaker in de stad Schiedam moest voorzien in zijn levensonderhoud. De vader van deze Peter heette Jan Peterszoon. Deze was zo'n deugdzaam en rechtschapen man, dat hij ná de dood van zijn echtgenote ruim vijftig jaar - tot rond zijn negentigste, toen hij stierf - nooit meer met een vrouw sliep. Twee dagen in de week leefde hij slechts op water en brood en alleen op zondag at hij vlees. Peter, de zoon van Jan, leidde een heel gewoon, eenvoudig leven en moest hard werken om de kost te verdienen. Hij trouwde Pieternel, een vrouw uit Kethel (een dorp vlakbij Schiedam). Bij haar verwekte hij eerst vier zonen, daarna een dochter en vervolgens nog vier zonen. Bij het ter wereld brengen van haar zonen verkeerde zijn vrouw in zulke barensnood dat elke bevalling wel twee of drie dagen duurde, maar de dochter baarde zij zonder problemen. Want toen zij op Palmzondag in de kerk zat, voelde zij plotseling dat de bevalling inzette. Terwijl men het Lijdensverhaal [volgens Mattheüs 26:36-27:59] zong tijdens de hoogmis, ging zij snel naar huis en bracht haar dochter zonder veel pijn en moeite ter wereld. Dit gebeurde op 18 maart van het jaar Zij noemde het meisje Liedewij. Dit bleek een voorteken te zijn. Haar naam betekent immers dat zij ter wille van God nog intens zou lijden.

17 22 [origineel] Afb. 6 De beeldsnijder verkoopt het wonderbaarlijke Mariabeeld; op de achtergrond bidt Liedewij Van Onser Vrouwen beelt ende wat devociën Liedwy daer toe hadde. Ca II Eer o dese maecht gheboren wert, quam een beeldemaker te Sciedam met eender beelden van Onser Liever Vrouwen, ende woude dat voeren in die Antworpsche marct om te vercoepen. Maer doe dat beelde * int scip was ende die scipliede dat scip wouden van den lande stieren, soe was dat scip also swaer ende onberoerlijc om die teghewordicheit [217Va] des beelden dat een man wel draghen mochte, dat doen * XX sterke mannen of meer met allen haren crachten dat scip van den lande niet af en consten ghebringhen. Soe dat sij ten lesten dachten, dat dat beelde een sake was, dat sij dat scip niet en consten vanden lande ghebringhen, rechte of Onse Lieve Vrouwe woude segghen, dat sij haer beelde in die kerke van Sciedam een stede ende een woeninghe hadde vercoren. Doe nam die beeldemaker eenen corten raet met den kercmeesters van Sciedam ende vercochtet * hem om min ghelts dant wel weert was. Ende dese kercmeesters gaven * desen beelden een sonderlinghe stede inder kerken, ende vergaderden namaels een broederscap van mannen ende van vrouwen, die den voerseyden beelde inder eeren Onser Liever Vrouwen groote reverencie bewijsden. Doe Liedewy * VII of VIII jaer out was, hadde sij * dit beelde in grooter weerdicheit. Ende als sij haren bruederen plach teten te * draghen inder scolen, so plach sij inder kerken te gane ende te spreken haer ghebet daervoer als sij best conste. Ende als si van haerer moeder versproken wert * [217Vb] dat sij te laet thuus quam, so seide sij, dat sij

18 23 [vertaling] Afb. 7 Liedewijs val op het ijs 2. Het Onze-Lieve-Vrouwebeeld en de verering die Liedewij daarvoor had Voordat dit meisje geboren werd, kwam een beeldsnijder in Schiedam met een Onze-Lieve-Vrouwebeeld, dat hij op de Antwerpse markt wilde verkopen. Maar toen het beeld op een schip was geladen, konden de scheepslieden het vaartuig niet van de wal af duwen. Er was geen beweging in te krijgen door de aanwezigheid van het beeld: één man kon dat makkelijk dragen, maar toch konden meer dan twintig sterke kerels het schip onmogelijk van de kade krijgen. Uiteindelijk begrepen ze dat het beeld daar de oorzaak van was, net alsof Onze Lieve Vrouw wilde aangeven dat zij voor dat beeld een plaats in de kerk van Schiedam wilde hebben. De beeldsnijder overlegde daarop korte tijd met de kerkmeesters en verkocht hun het beeld onder de waarde. De kerkmeesters gaven het een speciale plaats in de kerk. Later richtten ze een genootschap van mannen en vrouwen op ter ere van dit Mariabeeld. Toen Liedewij zeven of acht jaar oud was [ ], vereerde zij dit beeld zeer. Wanneer zij haar broers op school eten bracht, liep zij altijd even de kerk binnen om voor dit beeld - zo goed als ze kon - een Ave-Maria te bidden. Als haar moeder haar dan een standje gaf omdat ze te laat thuiskwam, antwoordde Liedewij telkens dat zij Maria was gaan groeten en dat Onze Lieve Vrouw haar had toegelachen. Zo stelde zij haar moeder gerust. Toen Liedewij ongeveer twaalf jaar oud was [1392], wilden vele mannen met haar trouwen: ze was immers mooi en bevallig en door de natuur en God begiftigd met nog

19 24 [origineel] Onser Liever Vrouwen ghegruet hadde, ende Onse Vrouwe haer weder toe lachede. * Ende also sette si harer moeder te vreden. Daerna doe sij ontrent XII jaer out was, soe wert si om hare scoonheit ende abelheit ende andere natuerlijke ende godlijke gaven van vele menschen begheert te huwelike ende haren vader * gheraden aen te gane. Maer haer * moeder riet ende bat haren vader, datmense om haer kijntscheit noch sparen soude. Ende Liedewy * seide dat sij gheenen man hebben en woude, ende en mochte sij gheen verdrach hebben, si soude haer selven also handelen, dat se negheen man begheeren en soude. Ende daeromme bat si Onsen Lieven Heere daghelijx, dat Hij alle scadelijke * dinghen ende weerlike minnen * van haerer herten wilde trecken, opdat si allene haren God ende Heere met reynder herten ende lichame soude moghen minnen. Vanden beghin haerre siecten ende haer drie eerste jaeren daer aen. Ende daer in een manslacht bi haer ghehindert wort. Capitel III ONse Lieve Heere verhoorde haer * ghebet ende visenteerde se met eenre onsprekeliker siecten, dat sij vleeschelijc allen menschen daer mede onminlijc wert ende Gode alleene minlic. Want doen sij opt leste was van haren XV jaren, soe [218Ra] ghinc si op * scoloedsen met haer evenoude o maechden op dijs spelen omtrent Onser Vrouwen Lichtmesse. Ende daer quam een van haren ghespelinnen rijdende op dat ijs ende sij gheraecte haestelic o Liedewy also, dat Liedewy viel op eenen hoep scossen van ijse ende brac een corte rebbe in haer rechte sijde. Ende cort daer na so ghecreech sij bijder selver side een groote aposteem datmen met gheenre manieren der medecinen en mochte ghenesen, alst oec voersproken hadde meester Andries, medicus van Delft. Daerna op Sent Jans avont in midden den somer in haer XVI jaer, quam haer vader by haer sitten om haer te troosten. Maer Liedwy, * van grooter last der siecten die sij leet, so vloech sij vander stede daer sij lach ende viel op haers vader knyën. * Ende te hants barst die aposteeme ende die vuulnesse die daer uutliep, keerde sij te monde uut ende was van dien keeren also cranc gheworden, datmense voer doot hielt. Van deser tijt was sij voert sonder aflaten also siec, dat sij in tween jaren op die hoochtijt van Paeschen om dat Heileghe Sacrament te ontfanghen [218Rb] ter kerken woert gheleit of ghedraghen. Ende in die yerste drie jaren plach sij cranckelijc te gaen sonder stoc of met eenen stoc crupende, ende met enen stockelken somwile te comen op die grachte ende daer te drincken vuul water, ende somwile biden viere, als daer water in eenen ketel warmde, ende dranc daer af na haren lust. Ende dat gaf sij te hants weder * over. Ende aldus nam sij haer voetsel. Binnen desen drie jaren ghevielt, dat een man met eenen blooten messe in tornighen moede eenen anderen man vervolchde. Ende hij vraechde o Peternellen, Liedewijs * moeder, of hij daer in ghecomen waere. Peternelle seide:

20 - Neen, hij, want sij woude des mans lijf bescudden. Doe ghinc hij in Liedwys camer ende vraechde haer, of hij daer in ghecomen ware. Ende Liedwy seide: - Ja, hi. * Doe wert haer moeder tornich ende gaf haer enen kinnebacslach, want si hadde anxt, dat

21 25 [vertaling] andere voortreffelijke eigenschappen. Men ried haar vader haar uit te huwelijken. Maar haar moeder smeekte haar man dat niet te doen, omdat Liedewij nog zo jong was. Liedewij zelf zei dat zij geen man wilde hebben. Mocht ze toch tot een huwelijk verplicht worden, dan zou ze zichzelf zó mismaken, dat geen man haar meer zou begeren. Daarom vroeg ze Onze Lieve Heer dagelijks of Hij haar begeerte naar de verderfelijke wereld en de zinnelijke liefde uit haar hart wilde wegnemen, opdat zij alleen Hem met een zuiver gemoed en rein lichaam zou kunnen liefhebben. 3. Het begin en de eerste drie jaren van Liedewijs ziekte. Hoe zij een moord voorkwam Onze Lieve Heer verhoorde haar gebed en bezocht haar met een onbeschrijflijke ziekte, zodat zij alle mensen lichamelijk afkeer inboezemde en alleen God behaagde. Toen zij bijna vijftien jaar was [1395], ging zij rond Maria-Lichtmis [2 februari] met leeftijdgenootjes schaatsen. Een van haar vriendinnen botste onstuimig tegen Liedewij op, zodat zij op een stapel ijsschotsen viel en een korte rib in haar rechterzij brak. Vlak daarna ontstond in diezelfde zij een groot gezwel, dat men op geen enkele manier wist te genezen. Dit had de Delftse geneesheer meester Andries al voorzegd. Op Sint-Jansavond [23 juni] van dat jaar kwam haar vader bij haar zitten om haar te troosten. Maar ze had zo'n pijn dat ze plotseling uit bed schoot en op haar vaders knieën viel. Onmiddellijk barstte het gezwel: de pus braakte ze uit. Ze was van het overgeven zo zwak geworden, dat men dacht dat ze doodging. Vanaf dat moment was Liedewij voortdurend ziek. De eerste twee jaar werd ze met Pasen naar de kerk gedragen om de communie te ontvangen. Tijdens de eerste drie jaar kon zij zich - met of zonder stok - slechts met grote moeite voortbewegen. Soms strompelde ze met een klein stokje naar de gracht om het gore water te drinken, soms sleepte ze zich naar de haard en leste haar dorst met het water dat in een ketel boven het vuur hing; maar ze braakte dat direct weer uit. Zo voedde ze zich. In dezelfde periode [ ] zat eens een woedende man een ander achterna met een getrokken mes. De achtervolger vroeg Pieternel of die ander daar binnen was. Liedewijs moeder ontkende dat, want zij wilde de vluchteling beschermen. Vervolgens stapte hij Liedewijs kamer binnen en vroeg haar of zij iemand gezien had. Liedewij zei: - Ja. Daarop werd haar moeder zo kwaad, dat ze Liedewij een klap in het gezicht gaf, want ze was bang dat de een de ander zou doodsteken. Liedewij hoopte echter dat de waarheid

22 26 [origineel] die man soude van den * anderen doot gheslaghen worden. Doe seide Liedwy, dat sij daer om de warheit seide, want sij hoepte dat die waerheit den man bedecken soude, alst oec ghesciede. Want die man die daer in gheloopen was, stont voer [218Va] des anders mans ooghen, ende hi en wort van hem niet ghesien. Doen dat de moeder hoorde ende sach, soe lovedese Gode ende dancte Onsen Heere ende prijsde * harer dochter gheloove, want sij sach, dat also groot quaet met eenen teeken der waerheit benomen ende ghehindert wort. * Van haer lichamelike voetsel in die navolghende sestien jaren. Dat IIII capitel HIerna wort sij also seere belast met menigherande siecten, dat sij altoes te bedde lach, ende in XXXIII jaren voer haer doot en rakede sij nye eerde. Hier en tuschen * tot haren neghentiensten jare * van beghinne haerer siecten, at sij een wile tijts een stuc van eenen appel also groot als een cleyn ostie, daer men die menschen mede pleecht te monighen, ende dat moeste in een tanghe ghewarmt sijn op dat vier. Sy nam occ by wilen een luttel broots met een soepken * biers of een lettel soets melcs. Doe sij dese dinghen niet meer nemen en mochte, * doen * nam si een deel jaren ter weken een half pinte wijns daer niet toe ghemenghet en was, ende daer na somighe jaren gheminghet met water. Som * wilen at sij een luttel sukers, kaneels of een dadel * of notemuscate. Hier na, doe si * dese dinghen niet meer en mochte nemen, so plach [218Vb] sij ter weken een half pinte Maeswaters te nemen dat haer overmids sonderlingher gracie Gods smakelijker ende soeter was dan wijn. Ende daerom danckede si Onsen Lieven Heere grootelijc. Dit was haer lichamelike voetsel na die drie yerste jaren tot dat XIXste jare harer siecten toe van beghin. Ende van danen voert tot harrer doot toe in XIX jaren en nam sij gheen spijse * noch dranc, als si selve plach te segghen. Sy seyde op eenen tijt sommighen gheesteliken personen, dat si op die tijt in XXXIII jaren nye sonne noch mane en hadde ghesien, noch met haren voeten die eerde gheraect. Ende daerna levedesi also langhe, dat die yerste ende die leste jaren te samen maken meer dan XXXIII jaren. Van haer siecte nae die drie eerste jaren totten jare Ons Heren MCCCC ende XXI. Capitel V VAnden jare Ons Heeren MCCCC ende XIIII * tot XXIghen toe so en hadde si gheen lichamelike voetsel ontfanghen ende sij en hadde gheen twee nachte gheslapen in die voerseyde jaren. Ende sij lach also jammerlijc ende in also grooter allenden, dat sij haer darmen verloes. Ende in * haer lijf groyden vele grauwer wormen ende die waren vol graus waters. Ende die wormen waren grof als dende van eender * spillen

23 ende alsoe lanc als * een let van [219Ra] eenen cleenen * vingher. Ende die aten haer vleesch, datter nochtan gheen stanc noch quaden roke uut en ghinc. Ende alsmense roerren of verlegghen soude, * so plachmen haer scouderen te * binden te * samen * met saechten dweelen, want anders souden haer leden van malkanderen ghevallen hebben. Maer vanden voerseyden XIIII jaren en mochtmense niet porren. Ende

24 27 [vertaling] de vluchteling aan het oog zou onttrekken. En dat gebeurde ook. Immers, terwijl die vlak voor zijn belager stond, zag deze hem niet. Toen Liedewijs moeder dat aanschouwde, loofde en dankte zij God en prees het geloof van haar dochter: Pieternel zag in dat groot onheil voorkomen was door de waarheid te spreken. 4. Liedewijs voedsel in de volgende zestien jaar Hierna leed Liedewij aan zoveel verschillende kwalen, dat zij voortdurend het bed moest houden en in de drieëndertig jaar vóór haar dood nooit meer een voet op de grond zette. Van het vierde tot en met het negentiende jaar [ ] van haar ziekbed at zij af en toe een partje appel ter grootte van de kleine hostie die leken bij de communie ontvangen. Zo'n stukje appel werd met een tang in het vuur warm gemaakt. Nu en dan nam ze ook wat brood gedoopt in bier of melk. Toen zij deze dingen niet meer nuttigen kon, dronk zij een paar jaar lang iedere week een halve pint wijn, eerst onverdund, later aangelengd met water. Soms at zij wat suiker of kaneel, een dadel of muskaatnoot. Toen zij ook deze dingen niet meer kon verdragen, dronk ze een halve pint Maaswater per week, dat haar - dankzij de buitengewone genade Gods - aangenamer en zoeter smaakte dan wijn. Zij dankte Onze Lieve Heer daarvoor met hart en ziel. Op de eerste drie jaar na voedde ze zich hiermee tot in het negentiende jaar van haar ziekte. Naar eigen zeggen at of dronk zij de volgende negentien jaar tot haar dood toe in het geheel niet. Ooit vertelde ze enkele vrome mensen, dat zij drieëndertig jaar geen zon of maan gezien had, en evenmin de grond met haar voeten had aangeraakt. Uiteindelijk leefde zij zó lang, dat haar ziekbed meer dan drieëndertig jaar duurde. 5. Liedewijs kwalen tot 1421 Van 1414 tot 1421 at Liedewij helemaal niets en sliep ze nauwelijks twee nachten. Zij leed ontzettend veel pijn; ze verloor zelfs haar darmen. Bovendien leefden veel grauwe, slijmerige wormen in haar lichaam. Ze waren zo dik als het uiteinde van de spil van een weefgetouw en zo lang als het kootje van een pink. Die teerden op haar lichaam. Desondanks stonk het niet. Als men Liedewij verleggen moest, bond men zachte doeken om haar schouders, want anders zouden haar armen eraf gevallen zijn. Vanaf 1414 was verleggen niet meer mogelijk: zij lag voortdurend op haar rug en kon slechts haar hoofd en haar linkerarm en -schouder bewegen. Vanaf het moment dat zij weinig of niets at, gaf zij dikwijls bloed op. Als zij dat bloed niet uit kon braken, liep het overvloedig uit haar neus, oren of andere plaatsen van haar lichaam, zodat haar bed met bloed doordrenkt was.

25 28 [origineel] van dier tijt voert tot harer doot toe, lach si altoes op haren rugghe * ende sij en mochte negheen van haren leden roerren dan haer hooft ende haren slinken arm metter scouder. Ende van dier tijt dat sij so luttel spise nam, ende na dat sij gheen spise en besichde, * so gaf si dicwile vele bloets over ten monde ende ten nase ende toten ooren ende tot anderen steden haers lichaems. Ende als si dat bloet ten monde niet en mochte overgheven, so plaecht tot anderen steden haers lichaems overvloyedelike uutteloopen, dat haer bedde scheen begoten met bloede. Dese voerseyden VII jaren leet sij groote corts over den derden * dach ende quam haer yerst aen met grooter hitten, ende daer na volchde groote coude, ende dan weder hette ende daer na coude. Ende dese verwandelinghe duerde omtrent een halft jaer. [219Rb] Daer na hadsi die selve corts yerst met grooter couden ende daer na volghede groote hitte. Ende die hitte duerde tot dat die storm over was. Ende als si over was, so lach si alsoe onberoerlijc, dat sij haer selven niet en verwiste * ende dat sij noch hooren noch spreken en mochte. Want als haer die corts aen quam, so scickede si haer te oefenen in de Passie Ons Liefs Heeren ende beval Sinen Lijden ende Sijnre Passiën haer lijden. Ende daer wert si also seere uut haer selven ghetoghen, dat si haer lichamelike pine niet en ghevoelde. Ende als sij die corts hadde, so plach si eenrande root water ten monde over te gheven ende des also vele, datter in tween jaren twee vate mede ghevult waren. Doemen screef MCCCC ende XII, van grooten laste haerer siecten gaf si over groote stucken van haerer longhen, lever ende dermen, die also wel roken oft costelike crude hadden gheweest. Sy hadde in haer lichaem drie gaten, elc by na also groot als een palm van eender hant, daer dat een af stont by haren * buuc. Ende daer liepen uut veel van die voerseyden wormen. Ende op dat gat plach men te legghen een * plaester dat ghe[219va]maect was van honich ende van wytmeel, ghemenghet met roem ende met smeer van palinghe oft van capoen smeer. Ende daer plach men op te stroyen aschen die ghemaect was van ouden rentvleesche, in eenen oven ghedroecht ende dante pulfere * ghewreven. Ende dan leyde men * dat plaester op dat gat, ende die wormen soghen daer an, anders so souden die wormen haer gheten hebben toter doot. Ende alsmen dat plaester om te verwandelen af trac, so bleven daer aen clevende cleene, * grauwe wormen met swarten hoofden, ende waren lanc als eenen naghel van eens smenschen vingher. Ende dese wormen metten plaesteren en * stoncken niet, maer sij roken seer soetelijc. Dat nederste van haren lichame toten buke toe dat was al verrot, ende daer plachmen op te legghen een sacskin van saechter wollen, also breet als een hant, want anders so souden haer haer darmen uutgheloepen hebben.

26 29 [vertaling] Tussen 1414 en 1421 leed zij ook aan de derdendaagse koorts. Afwisselend had zij het eerst gloeiend heet en vervolgens ijskoud. Dit duurde ongeveer een half jaar. Daarna had ze soortgelijke koortsaanvallen, maar nu volgde de hitte op de kou, waarbij de hitte aanhield tot de aanval over was. Na zo'n aanval lag zij roerloos en was zich van niets meer bewust: ze hoorde niets, ze zei niets. Immers, wanneer ze een dergelijke koortsaanval voelde opkomen, probeerde ze zich te concentreren op de Passie van Onze Lieve Heer en stelde haar lijden in dienst van het Zijne. Daarin ging ze zo volledig op, dat ze in het geheel geen pijn voelde. Als zij koorts had, braakte ze meestal een soort rood water en wel zoveel dat men daar in twee jaar twee vaten mee kon vullen. In 1412 gaf ze grote stukken van haar longen, lever en darmen over, die een geur van kostbare kruiden verspreidden. In haar lichaam had ze drie gaten, elk bijna zo groot als de palm van een hand. Eén daarvan zat in haar buik en daaruit kropen de eerder genoemde wormen. Voor deze wond maakte men een pleister van honing, tarwemeel, room en vet van paling of gesneden haan, waar men het poeder van oud, in een oven gedroogd rundvlees overheen strooide. De pleister legde men op het gat, opdat de wormen die haar anders opgevreten zouden hebben, zich erin zogen. Wanneer men de oude pleister verving, zaten er kleine grauwe maden met zwarte koppen in. Deze maden waren zo lang als een vingernagel en riekten aangenaam. Haar onderlijf was helemaal verrot; daarop legde men een zakje van zachte wol ter breedte van een hand, omdat haar darmen uit haar buik dreigden te komen. Afb. 8 Govaart Sonderdanc onderzoekt Liedewij

27 30 [origineel] Hoe dat meester o Goedevaert haer darmen uut haelde. Capitel ses IN dien tijden dat Liedwy noch een luttel waters plach te nemen, so quam tot haer Vrouwe Mergriet van Hollant met meester Govaert Sonderdanc om te besiene of hij haer yet hulpen * mochte. Ende also verre alst hem behoorlijc was haer aen te tasten, [219Vb] quam hi bij haer ende trac haer darmen uut haren lichame ende leydtse in een becken. Ende hij besach haer lichaem binnen ende hi seide dat in haer lichaem die wormen groyden vanden verrotten merch uut haren rugghebeen; ende dat dat merch also verrotte, dat was, om dat si gheen sout en besichde. * Want hi sach, dat hij * haer niet ghehelpen en mochte, soe leyde hij haer darmen weder in haren lichaem. Ende die verrotte darmen die sij overghegheven hadde ende die uut haren lichame waren ghetoghen ende die si bij haer hadde ghehanghen op eenen reck, die waren menich jaer voer haer * doot op dat kerchof ghegraven. Dese selve meester Govaert seide haer, dat sij binnen een half jaer soude dat water laden. Ende alsi dat water ten monde loesde, dan en soude si niet meer drincken. Ende dat ghesciede also. Ende dese siecte vanden water leet sij omtrent XIX jaer voer haer doot, in welken si niet en at, noch en dranc, noch beneden natuerlijke overvloedicheit uut en gaf. In deser selver tijt en sliep sij niet, ende dat quam aldus toe. Alsmen die hoemesse in der kerken sanc, of alsi by daghe in haer gheestelike oefeninghe was becommert, wort [220Ra] si by wilen slapende, maer si en dorste die becoringhe niet volghen. Ende want si in dien tijde seer lettel plach te slapen, so riet haer die biechtvader, dat si slapen soude op wat tijde dat sij haer ghevoelde gheneycht te slapen, want hi hadde anxt, dat si haer sinnen soude verliesen. Daer na wort si opten heyleghen Paesdach onder de hoomesse seere becoert te slapen, maer wederstont manlijke die becoringhen. Ende van dier tijt voert wort * si overmits die gracie Gods also ghesterket, dat sij totter doot toe niet en sliep, noch van slape niet en wert becoert. Van haer ander siechten. Dat sevende capitel DEse maghet leet vele ander siecten als grooten hoofsweere toter doot toe, ende menichwerf menegherande tantsweer ende cortsse toter doot * toe, ende dat water daer hiervoer af gheseit es, ende die siecte van die bule of die blare welker sij op eenen tijt twee hadde, ende om dat derde Onsen Lieven Heere bat inder eeren der Heilegher Drievoldicheit, ende si creech een in haer wanghe. Ende ontrent drie jaer voer haer doot creech si dat vierde in haer liesche ende behielt * toter doot toe, ende scoerde dicke daer [220Rb] uut groote stucken van * vleesch. Sij hadde oec mede eenen grooten steen in haer lijf daer sij mede sterf. In haer voerhooft hadde sij een scoere totter helft van haren nase. Ende in haer nederste lippe ende kinne hadde sij een scoere daer sij dicke niet af ghespreken en mochte, alst bloet daer in verharde. In haer rechte ooghe was sij te male blint, ende dat slincke ooghe was also teeder

28 ende cranc, dat sij noch by daghe noch by nachte negheen natuerlijc licht * sien en mochte. Ende daerom lach sij altoes in een doncker camer. Omtrent XVIII jaer voer haer doot hadde sij gheleden die corts een jaer lanc over den derden dach. Ende doe ghevielt, dat haer dinghel vraechde, of sij den corts noch meer

29 31 [vertaling] 6. Hoe meester Govaart de darmen uit Liedewijs lichaam haalde In de tijd dat Liedewij nog wel eens wat water dronk, kwam Margaretha, gravin van Holland, naar haar toe, in gezelschap van meester Govaart Sonderdanc die wilde kijken of hij haar hulp kon bieden. Zover het betamelijk was betastte hij haar, haalde haar darmen uit haar lichaam en legde die in een waskom. Nadat hij haar van binnen onderzocht had, deelde hij mee dat de wormen vanuit het verrotte merg van haar wervelkolom groeiden. Verder zei hij dat het merg rotte, omdat Liedewij geen zout gebruikte. Omdat hij haar niet kon helpen, legde hij haar darmen terug op hun plaats. De verrotte darmen die zij had overgegeven of die uit haar lichaam waren gehaald, hingen op een rek naast haar en werden vele jaren vóór haar dood op het kerkhof begraven. Meester Govaart vertelde haar ook dat zij binnen een half jaar aan waterzucht zou gaan lijden. Zodra zij water zou opgeven, zou zij niet meer drinken. Deze ziekte begon inderdaad zo'n negentien jaar vóór haar dood [1414]: vanaf die tijd at noch dronk zij, en evenmin plaste ze. Ook kon ze toen niet meer slapen. Als men de hoogmis zong, of als zij overdag met haar geestelijke oefeningen bezigwas, kreeg zij soms slaap, maar zij dorst aan die verleiding niet toe te geven. Omdat zij zeer weinig sliep, ried haar biechtvader haar een dutje te doen wanneer ze er behoefte aan had. Hij was namelijk bang dat zij buiten zinnen zou raken. Toen ze met Pasen tijdens de hoogmis hevig slaap kreeg, bood ze moedig weerstand aan deze bekoring. Van die tijd af werd zij door Gods genade gesterkt; tot haar dood sliep ze helemaal niet meer en kreeg ze zelfs geen slaapneiging. 7. Liedewijs andere kwalen Deze maagd had veel andere kwalen: grote zweren op haar hoofd, kiespijn, koorts, waterzucht en puisten. Toen ze twee puisten had, bad ze Onze Lieve Heer om een derde ter ere van de Heilige Drievuldigheid. Ze kreeg er één op haar wang. Ongeveer drie jaar vóór haar dood [1430] kreeg zij er in haar lies een vierde bij die ze tot haar dood behield. Daar krabde ze grote stukken huid af. Ook had ze een grote steen in haar blaas, die ze nog had toen ze stierf. Van haar voorhoofd tot het midden van haar neus liep een kloof. In haar onderlip en kin zat er eveneens een, zodat ze vaak niet praten kon als het bloed daarin gestold was. Haar rechter oog was helemaal blind en haar linker was zo gevoelig, dat ze geen enkel natuurlijk licht kon verdragen; daarom lag ze altijd in een verduisterde kamer. Zo'n achttien jaar vóór haar sterfdag [1415] had zij een jaar de derdendaagse koorts. Toen de engel haar vroeg of zij nog langer koorts wilde verduren om haar vrienden te verlossen uit het vagevuur, antwoordde ze dat zij dat graag deed. De engel voorspelde dat zij daaraan tot haar dood toe zou lijden. Zodoende zou ze haar

30 verwanten tot in de negende graad, alsook ontelbare andere zielen uit het vagevuur bevrijden. Ze had zo'n

31 32 [origineel] woude lijden om haer vriende te verlossen uuten vagheviere. Sy antworde dat sijt gheerne woude lijden. Doe seyde dinghel, dat sij die corts totter doot soude lijden. Ende daermede soude sij verlossen vanden vagheviere alle die haer aen ghinghen toten neghende lede toe, ende oec mede ander ontallijke * zielen. Ende dese corts leet sij also swaerlijc, dathet gheen mensche en soude moghen dincken of spreken, ende bi wijlen die quarteyn. [220Va] Van haer seer been. Capitel VIII Het ghesciede op eenen dijsendach des vastelavents, * dat sij besijden haer hoerde o veel menschen wildelijc spelen, als dat * ghewoenlijc es. Doe bat sij Onsen Lieven Heere om een nieuwe siecte tot eenen teecken dat Hem in haer behaghede ende dat Hi een werker ware dier dinghen die in haer ghescieden. Onse Lieve Heere verhoorde haer ghebet * ende gaf haer een seer been, daer si totten naesten Paeschen also seere mede ghequelt was, dat si niet meer bidden en wilde Onsen Lieven Heere om nieuwe siecten. Nochtan plach sij * te segghen, dat sij haer voergheleden siecten gheerne wilde lijden. Van haers moeders doot ende vanden haren bande die si ter doot toe droech. Capitel IX DOemen screef MCCCC ende III hadde Lyedwy * VIII jaer * siec gheweest. Ende inden selven jare wort Peternelle, haer moeder, seer siec, ende beclaechdet voer haer dochter, dat si niet also reckelijc gheleeft en hadde, als si met recht soude * hebben ghedaen. Ende si bat haerer dochter, dat si haer hulpelijc soude wesen met haren ghebede, ende gaf haer selven also volcomelijke * over inden handen Gods, dat si haer doot of haer leven niet ver[220vb]linct en woude hebben om die doot des alre snootste wormkins dat men hadde moghen vinden. Doe creech si groot medelijden met harer moeder, ende bat haer dat si verduldelijc * soude lijden die siecte ende die doot, ende gaf haer over te hulpen al dat sij tot dier tijt toe Onsen Lieven o Heere behaghelijc hadde ghedaen. Ende daer na starf haer moeder. Ende na haer doot began sij te dincken, dat si om haerer moeder te helpen haer selven hadde berooft van allen doechdeliken werken die sij te voren * ghedaen hadde. Ende op dat si die scade soude moghen verhalen, so liet si copen een haren bant ende bant die om haer lijf om nieuwe penitencie te doene. Ende doe desen bant versleten was om die vochticheit * die uut haren lijve toech, doe verleyde sy den yersten ende nam eenen nieuwen, ende also dede si toter doot toe. Si besichde * een wijle linen * hemden die haer plaghen te maken die susteren te Scyedam, in welken mouwen plachmen die armen te steken ende metten voerlijf

32 plachmen haer lijf te decken, ende tachter lijf plachmen over haer in haer nacke te legghen. * [221Ra]

33 33 [vertaling] last van koortsaanvallen (en soms van de derdendaagse koorts), dat geen mens zich daarvan een voorstelling kan maken, laat staan het beschrijven. 8. Liedewijs zieke been Op een vastenavond hoorde ze in haar buurt veel mensen zoals gebruikelijk te keer gaan. Toen smeekte zij Onze Lieve Heer om een nieuwe ziekte ten teken dat zij Hem welgevallig was en dat Hij de veroorzaker was van alles wat haar overkwam. God verhoorde haar gebed en gaf haar een vreselijke pijn in haar been, waarvan ze tot Pasen zo'n last had, dat zij Hem niet meer om nieuwe kwalen wilde verzoeken. Toch vertelde ze, dat ze haar eerdere leed graag had gedragen. 9. Over de dood van Liedewijs moeder en over de haren boetegordel die Liedewij tot haar dood toe droeg In toen Liedewij acht jaar ziek was - werd Pieternel ziek. Ze betreurde tegenover haar dochter dat ze niet zo deugdzaam had geleefd als ze had moeten doen, en vroeg haar dochter haar te helpen met gebeden. Pieternel gaf zich volledig over in Gods handen: nog niet om de dood van de allernietigste aardworm wilde ze langer leven. Liedewij had met haar moeder te doen, drong erop aan ziekte en dood lijdzaam te ondergaan en beloofde haar te helpen met alles waarmee ze tot dan toe Onze Lieve Heer had behaagd. Nadat haar moeder overleden was, besefte Liedewij dat ze door haar moeder te helpen zichzelf beroofd had van alle deugdzame werken die ze voordien verricht had. Om de schade te herstellen liet ze een haren gordel kopen en bond die om haar lichaam als een nieuwe boetedoening. Toen deze versleten was door het vocht dat uit haar lichaam kwam, verving ze hem. Zo'n boetegordel droeg ze tot haar dood. Ze droeg een poosje linnen hemden die de zusters van Schiedam voor haar vervaardigden. In de mouwen daarvan stak men haar armen, met het voorpand bedekte men haar lichaam en het achterpand trok men over haar hoofd en dat rolde men in haar nek.

34 34 [origineel] Van haren staet haer moeders doot ende van heer Waermbout. Capitel tien DOe haer moeder doot was, vercochte sij die selveren cleynoden ende andere dinghen die haer haer moeder ghelaten hadde, om vele min ghelts danse weerdich waren. Ende dat ghelt gaf sij voert also minlijc den armen, dat si selve groot ghebrec leet. Sy lach een wile op een plume bedde, maer doe die tijcke versleten was, verherden die plumen in haer wonden, dat haer pijnlijc was. Ende daeromme was haer dat bedde ghenomen, ende lach een wile opdat bloote betstroe, ende wel drie jaer lanc op eenen bodem * van eender scrinen met haren rugghe. Inden herden winter doemen * screef MCCCC ende VIII, soe waertsij van grooter couden ende naectheit menichwerf stijf ende haer lede waren te male swert. Ende haer tranen vervorssen * also seere op haer ooghen, dat sij niet en mochte sien. Sy en moesten yerst met viere ontdooyt * worden, ende leet anders so vele onghemaecs dat sij sonder twivel * natuerlijc ghestorven soude hebben, en o hadde haer van boven die godlijke gracie niet sonderlinghe behouden. Sij halp na haer vermoghen alle den ghenen die hulpe aen haer * begheerden. Ende die rijke liede vergaten haer ende en holpen haer niet. In dien [221Rb] tijde was te Utrecht een gheestelijc vader die die overste was van den bruederen ende susteren der Derder Ordenen van Sinte * Franciscus der Stichten van Utrecht, die gheheeten was Warembout, daer si kennesse mede creech omtrent die half tijt van haerer siecten op die hoochtijt van Onser Vrouwen Boetscap in die vasten, op welken dach sij te samen waren op ghetoghen in hemelscher * bescouwinghe. Dese heere Warembout quam corts daer na voer Paeschen tot haer, ende sachse aen met grooten medelijden harer alleynden, ende gaf haer XXX groote om twee linen slaeplaken * mede te coopen; ende clam op die predicstoel ende versprac scarpelijc * des volcs vrecheit. Want sij met haren overvloedeghen goede sulken armen creatuerre Gods niet en hulpen. Op die selve tijt sprac hij met der maghet ende seide, dathem van Gods weghen ware ghecondicht dat hi voer Paeschen soude sterven. Maer si antworde, dat hij soude moeten wachten die hoochtijt van Sincsenen. Ende dat ghesciede also. Doe openbaerde Lyedwy den heileghen vader hoe dat si seere beswaert was van dier grooter, langher siecten die sij hadde. Ende hij antworde, dat sij haer setten moeste te lijden, want [221Va] sij en hadde nauwe * de helft van harrer siecten over gheleden. Ende dat ghesciede also. Hy seyde mede, dat si een groot fundament * hadde gheleydt welke na volghende timmeringhe en mocht in corten jaren niet worden volmaect. Doe dese heere Warembout siec lach, quamen die susteren van Sciedam tot Liedwy ende seiden, dat si wilden tutrecht trecken om hem te vanden. Doe seide Liedwy dat si seere moesten haesten, of si en souden niet levende sien. Des selven daghes quamen die susteren laet tutrecht ende hoorden die clocken feestelijc over hem luden, dien si noch hoepten levende te vinden.

V- ^ f i I I I i i C Vier Maria Legenden 5* Vier Maria Legenden De Ivoren Toren Apeldoorn J Van een heilich vader / Daer was een heilich vader in eenre vergaderinghe ende dese was coster ende diende

Nadere informatie

(Deel van) Zijn Lichaam

(Deel van) Zijn Lichaam (Deel van) Zijn Lichaam 1 December 2013 I. Wedergeboren Leven II. Levende stenen 1 Petrus 2:4-5 Voeg u bij hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn

Nadere informatie

Als wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt.

Als wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt. Huwelijk Eucharistische gebeden 2. Eucharistisch Gebed XII-b Jezus, onze Weg. Brengen wij dank aan de Heer, onze God. Heilige Vader, machtige eeuwige God, om recht te doen aan uw heerlijkheid, om heil

Nadere informatie

[C5v] Hoe Floris metten korve vol bloemen opten toren ghedraghen wert. [6]

[C5v] Hoe Floris metten korve vol bloemen opten toren ghedraghen wert. [6] [C5v] Hoe Floris metten korve vol bloemen opten toren ghedraghen wert. [6] Nu is ghecomen den meydach, ende doen quam Floris in root purper gecleed[t], om dat hi den rooden roose gelijken soude, ende dat

Nadere informatie

Wat gebeurde er met de beek Krith?

Wat gebeurde er met de beek Krith? Elia bij de weduwe in Zarfath. Wat gebeurde er met de beek Krith? 1 Koningen 17:7 7 En het gebeurde na verloop van vele dagen dat de beek uitdroogde, want er was geen regen in het land gevallen Welke opdracht

Nadere informatie

Maria verscheen in Lourdes aan een meisje. Wat was haar naam? Op wat voor plaats verscheen Maria aan Bernadette?

Maria verscheen in Lourdes aan een meisje. Wat was haar naam? Op wat voor plaats verscheen Maria aan Bernadette? Maria verscheen in Lourdes aan een meisje. Wat was haar naam? Op wat voor plaats verscheen Maria aan Bernadette? Waarmee vullen bedevaarders hun flessen aan de grot van Lourdes? Welke twee gebeden bid

Nadere informatie

Orde voor de voortzetting van het heilig Avondmaal

Orde voor de voortzetting van het heilig Avondmaal Orde voor de voortzetting van het heilig Avondmaal Na Lied of Klein Gloria verloopt de dienst als volgt: Apostolische geloofsbelijdenis (gezongen, of gelezen en beantwoord met een lied) Nodiging De Heer

Nadere informatie

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief 1 Tessalonicenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Tessalonica 1 Dit is een brief van Paulus, Silvanus en Timoteüs, aan de christenen in de stad Tessalonica. Jullie horen bij God, de

Nadere informatie

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters.

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Over dit boek De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Dit boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over een man die vlucht naar Europa.

Nadere informatie

Wat is de betekenis van urbi et orbi? Door wie is Jezus verraden? Wat vieren we op Pasen? Wanneer herdenken we het laatste avondmaal?

Wat is de betekenis van urbi et orbi? Door wie is Jezus verraden? Wat vieren we op Pasen? Wanneer herdenken we het laatste avondmaal? Wat is de betekenis van urbi et orbi? Door wie is Jezus verraden? Wat vieren we op Pasen? Wanneer herdenken we het laatste avondmaal? Wanneer herdenken we de kruisiging en dood van Jezus? Welke liturgische

Nadere informatie

n de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. AMEN

n de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. AMEN GEBEDEN n de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. AMEN nze Vader, die in de hemelen zijt, geheiligd zij Uw naam. Uw Rijk Kome, Uw wil geschiede op aarde als in de hemel. Geef ons heden

Nadere informatie

Wij zingen voor de dienst: Lied 412: 1 en 3

Wij zingen voor de dienst: Lied 412: 1 en 3 Wij zingen voor de dienst: Lied 412: 1 en 3 Wij zingen als intochtslied: Psalm 98: 1 Stil gebed, bemoediging en groet Wij zingen: Psalm 98: 2 Kyriëgebed Wij zingen: Lied 158a: 1 Gebed 1 e Schriftlezing

Nadere informatie

U wordt verzocht in het middenvak plaats te nemen. Stilte. Gebed van de witte donderdag

U wordt verzocht in het middenvak plaats te nemen. Stilte. Gebed van de witte donderdag -1- U wordt verzocht in het middenvak plaats te nemen Stilte Welkom en bemoediging V: Onze hulp is de Naam van de Heer, die hemel en aarde gemaakt heeft A: Amen Zingen: psalm 116: 1, 2, 3, 4 2 Toen de

Nadere informatie

Jezus hield veel van Marta en haar zuster, en van Lazarus. Maar toen hij gehoord had dat Lazarus ziek was, bleef hij toch nog twee dagen waar hij

Jezus hield veel van Marta en haar zuster, en van Lazarus. Maar toen hij gehoord had dat Lazarus ziek was, bleef hij toch nog twee dagen waar hij Johannes 11:1-45 Er was iemand ziek, een zekere Lazarus uit Betanië, het dorp waar Maria en haar zuster Marta woonden dat was de Maria die Jezus met olie gezalfd heeft en zijn voeten met haar haar heeft

Nadere informatie

VIERENDE GEMEENSCHAP...

VIERENDE GEMEENSCHAP... ... IN EEN BIDDENDE EN VIERENDE GEMEENSCHAP... KEN JIJ DE EN? 7 is al eeuwenlang een heilig getal. De zevende dag bijvoorbeeld is een rustdag. Zo zijn er ook zeven sacramenten, zeven belangrijke momenten

Nadere informatie

Zondagmorgen 10 januari

Zondagmorgen 10 januari Zondagmorgen 10 januari 1 e zondag na Epifanie, kleur wit, viering HA, Voorganger: Ds. J.E. Schelling Organist: Dhr. Bastiaan van der Pijl Dienst van de Voorbereiding Orgelspel Mededelingen door de kerkenraad

Nadere informatie

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur. Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het

Nadere informatie

Liturgie dienst van Schrift en Tafel op zondag 2 september 2018

Liturgie dienst van Schrift en Tafel op zondag 2 september 2018 Liturgie dienst van Schrift en Tafel op zondag 2 september 2018 Voorganger: ds. Piet Schelling Organist: Ron van Halen Verwelkoming - door ouderling van dienst Zingen van morgenlied: Lied 215:1 en 7 (hierbij

Nadere informatie

Filippenzen 1. Begin van de brief

Filippenzen 1. Begin van de brief Filippenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Filippi 1 Dit is een brief van Paulus, aan alle mensen in de stad Filippi die dankzij Jezus Christus bij God horen. De brief is ook voor de

Nadere informatie

Liturgie avondgebed in de Stille Week in de Michaëlskerk. Aanvang uur dinsdag 11 april Sterk en dapper

Liturgie avondgebed in de Stille Week in de Michaëlskerk. Aanvang uur dinsdag 11 april Sterk en dapper Liturgie avondgebed in de Stille Week in de Michaëlskerk Voorbereid door gemeenteleden Aanvang 19.30 uur dinsdag 11 april 2017 Sterk en dapper Sterk en dapper is jezelf, anderen en situaties accepteren.

Nadere informatie

GEBEDEN AMEN. beland. zodat ik niet in moeilijkheid. Leid mij veilig aan Uw hand, vandaan. gaan, haal me daar dan vlug. Mocht ik verkeerde wegen

GEBEDEN AMEN. beland. zodat ik niet in moeilijkheid. Leid mij veilig aan Uw hand, vandaan. gaan, haal me daar dan vlug. Mocht ik verkeerde wegen ijn lieve engel, bewaar en help mij altijd goed. God heeft U aan mij gegeven, als een helper in dit leven. Mocht ik verkeerde wegen gaan, haal me daar dan vlug vandaan. Leid mij veilig aan Uw hand, zodat

Nadere informatie

Wie heerste er over Israël en hoelang? Wat was er aan de hand met de echtgenote van Manoach?

Wie heerste er over Israël en hoelang? Wat was er aan de hand met de echtgenote van Manoach? De geboorte van Simson. Wie heerste er over Israël en hoelang? Wat was er aan de hand met de echtgenote van Manoach? Richteren 13:1-2 1 Maar de Israëlieten deden opnieuw wat slecht was in de ogen van de

Nadere informatie

Viering voor de 1e zondag van de missiemaand 7 oktober e zondag doorheen het jaar B

Viering voor de 1e zondag van de missiemaand 7 oktober e zondag doorheen het jaar B Viering voor de 1e zondag van de missiemaand 27 e zondag doorheen het jaar B Alle Bijbelteksten werden genomen uit de Bijbel in Gewone Taal. Deze viering is een uitgave van Missio vzw: Vorstlaan 199, 1160

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Zondag 26 maart 2017 zondag Laetare verheugt u

Zondag 26 maart 2017 zondag Laetare verheugt u Zondag 26 maart 2017 zondag Laetare verheugt u Evangelielezing: Johannes 6 : 1-15 Vorige week ging het om de vraag naar een glas water en van daag gaat het om de vraag naar een brood. Weer een wonderlijk

Nadere informatie

Samen houden we de website up-to-date!

Samen houden we de website up-to-date! Organiseer je een nieuwe (eenmalige of vaker terugkerende) activiteit binnen BOEI 90? Valt er een door jou georganiseerde activiteit uit of verandert er iets in de data hiervan? Laat het weten aan communicatie@boei90.nl!

Nadere informatie

Wat zei Elia tegen koning Achab en wat ging Elia vervolgens doen?

Wat zei Elia tegen koning Achab en wat ging Elia vervolgens doen? Regen op komst. Wat zei Elia tegen koning Achab en wat ging Elia vervolgens doen? 1 Koningen 18:41-42 41 Daarna zei Elia tegen Achab: Ga op weg, eet en drink, want er is een gedruis van een overvloedige

Nadere informatie

Daar juicht een toon, daar klinkt een stem, Die galmt door heel Jeruzalem; Een heerlijk morgenlicht breekt aan; De Zoon van God is opgestaan!

Daar juicht een toon, daar klinkt een stem, Die galmt door heel Jeruzalem; Een heerlijk morgenlicht breekt aan; De Zoon van God is opgestaan! Pasen 2016 Daar juicht een toon, daar klinkt een stem, Die galmt door heel Jeruzalem; Een heerlijk morgenlicht breekt aan; De Zoon van God is opgestaan! Geen graf hield Davids Zoon omkneld, Hij overwon,

Nadere informatie

Heer ik kom tot u Heer, ik kom tot U, hoor naar mijn gebed. Vergeef mijn zonden nu, en reinig mijn hart.

Heer ik kom tot u Heer, ik kom tot U, hoor naar mijn gebed. Vergeef mijn zonden nu, en reinig mijn hart. Toon mijn liefde Aan de maaltijd wordt het stil, als de meester knielen wil, en vol liefde als een knecht, elk apart de voeten wast en zegt: Dit is wat Ik wil dat jullie doen, dit is waarom Ik bij jullie

Nadere informatie

Lied voor de dienst, uit de bundel van Johannes de Heer, 94: 1,2,3,4 Heer ik kom tot u

Lied voor de dienst, uit de bundel van Johannes de Heer, 94: 1,2,3,4 Heer ik kom tot u De morgendienst in de Hoeksteen Leek op 16 sep. 2018 Lied voor de dienst, uit de bundel van Johannes de Heer, 94: 1,2,3,4 Heer ik kom tot u Heer, ik kom tot U hoor naar mijn gebed Vergeef mijn zonden nu

Nadere informatie

Lucas 22,39-46 Jezus bidt

Lucas 22,39-46 Jezus bidt Lucas 22,39-46 Jezus bidt Tweede zondag van de Lijdenstijd Gezinsdienst Liturgie Lied: opwekking 489 Lied: opwekking 430 Votum / groet Lied: psalm 22:1,5 Gebed Wet Lied: E&R bundel 245: 1,2,3 Lezing: Lucas

Nadere informatie

Wie is de Heilige Geest?

Wie is de Heilige Geest? Wie is de Heilige Geest? De Heilige Geest is God, net als God de Vader en God de Zoon. Soms lijkt het of we over drie personen praten, maar het is allemaal dezelfde God. Hij is één. Net als water dat er

Nadere informatie

weetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje

weetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht van geestelijken en gelovigen. Een processie zorgt voor een gevoel van samen horen omdat ze mensen verenigt. 1 4 Rond Sint-Macharius

Nadere informatie

Groot Nieuws meditatie zondag 23 april, verzorgd door Ds. Folkert de Jong van de Gereformeerde Kerk in Andel.

Groot Nieuws meditatie zondag 23 april, verzorgd door Ds. Folkert de Jong van de Gereformeerde Kerk in Andel. Groot Nieuws meditatie zondag 23 april, verzorgd door Ds. Folkert de Jong van de Gereformeerde Kerk in Andel. 36 Vervolgens ging Jezus met zijn leerlingen naar een plek die Getsemane genoemd werd. Hij

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Zondag 28 en 29 Ochtenddienst / H. Avondmaal. Broeders en zusters,

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Zondag 28 en 29 Ochtenddienst / H. Avondmaal. Broeders en zusters, Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: Zondag 28 en 29 Ochtenddienst / H. Avondmaal Broeders en zusters, 1 Votum 2 Zegengroet 3 Zingen: Psalm 106 : 1 en 2 4 Lezing van de wet 5 Zingen: Psalm 106 : 3 en

Nadere informatie

Openluchtdienst! speelruimte om te leven!

Openluchtdienst! speelruimte om te leven! Openluchtdienst speelruimte om te leven liturgie bij de openluchtdienst op zondag 15 juni 2014 in de tuin van het Wooldhuis uitgaande van de Protestantse Gemeente Heino-Laag Zuthem voorganger: ds. Hans

Nadere informatie

Homilie Zo. 21 A 2017 Opening studiejaar Ariënsinstituut Maarssen, H. Hartkerk

Homilie Zo. 21 A 2017 Opening studiejaar Ariënsinstituut Maarssen, H. Hartkerk Homilie Zo. 21 A 2017 Opening studiejaar Ariënsinstituut Maarssen, H. Hartkerk Als je zijn of haar foto ziet, zijn of haar stem weer hoort, dan kan het je ziel diep beroeren, je diep raken, zelfs jaren

Nadere informatie

God houdt zijn belofte Genesis 21:1-6. De berg op Genesis 22:1-8. God heeft me heel gelukkig gemaakt! Ze noemden hun zoon Izak. Dat betekent: lachen.

God houdt zijn belofte Genesis 21:1-6. De berg op Genesis 22:1-8. God heeft me heel gelukkig gemaakt! Ze noemden hun zoon Izak. Dat betekent: lachen. 35 God houdt zijn belofte Genesis 21:1-6 Abraham wist dat God zich met Sodom en Gomorra aan Zijn woord gehouden had. Hij vertrouwde erop dat God Zijn belofte aan hem en Sara ook zou houden. Ze zouden een

Nadere informatie

EEN MAN DOOR GOD GESTUURD

EEN MAN DOOR GOD GESTUURD Bijbel voor Kinderen presenteert EEN MAN DOOR GOD GESTUURD Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul

Nadere informatie

Liturgie 19 maart 2017

Liturgie 19 maart 2017 Liturgie 19 maart 2017 Votum en Groet Zingen Psalm 42: 1, 3 Evenals een moede hinde naar het klare water smacht, schreeuwt mijn ziel om God te vinden, die ik ademloos verwacht. Ja, ik zoek zijn aangezicht,

Nadere informatie

EEN PRINS WORDT EEN HERDER

EEN PRINS WORDT EEN HERDER Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

TENT VOL TALENT JAARTHEMAVIERING

TENT VOL TALENT JAARTHEMAVIERING TENT VOL TALENT JAARTHEMAVIERING 2014 2015 WELKOM Iemand: Welkom in deze viering waarin wij met elkaar gaan luisteren naar woorden. Woorden die ons aanzetten tot nadenken over onszelf, wat wij kunnen en

Nadere informatie

Kolossenzen 1. Begin van de brief

Kolossenzen 1. Begin van de brief Kolossenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Kolosse 1-2 Dit is een brief van Paulus aan de christenen in de stad Kolosse. Ik ben een apostel van Jezus Christus. Dat is Gods wil. Ik schrijf

Nadere informatie

Zingen: Op Toonhoogte 275 (Joh.de Heer, lied 569) Heer, wees mijn Gids

Zingen: Op Toonhoogte 275 (Joh.de Heer, lied 569) Heer, wees mijn Gids 22 juli 2018 10.00 uur SM Alserda orgel: Geert Burgler schriftlezing: Marina de Vries Votum & Zegengroet Zingen: GK 99:1, 6, 8 Wet: Lev 19:1-4, 9-18 Zingen: GK 56:4 Schriftlezing 1: Numeri 9:15-23 Zingen:

Nadere informatie

Welke oplossing zochten

Welke oplossing zochten Welke oplossing zochten Een baby in de Nijl deze ouders in de tijd van farao? Exodus 2:1-4 Een man uit het geslacht van Levi ging en nam een dochter van Levi tot vrouw. 2 De vrouw werd zwanger en baarde

Nadere informatie

2 U geeft mij moed, God! Ik wil muziek maken en zingen, met heel mijn hart.

2 U geeft mij moed, God! Ik wil muziek maken en zingen, met heel mijn hart. 108 1 Een lied van David. God geeft mij moed 2 U geeft mij moed, God! Ik wil muziek maken en zingen, met heel mijn hart. 3 Ik wil mijn harp laten klinken, ik wil de zon wakker maken met mijn lied. 4 Heer,

Nadere informatie

2 Zo sprak Abraham tot zijn knecht, den oudste van zijn huis, regerende over alles, wat hij had:

2 Zo sprak Abraham tot zijn knecht, den oudste van zijn huis, regerende over alles, wat hij had: 1 Abraham nu was oud en wel bedaagd; en de HEERE had Abraham in alles gezegend. 2 Zo sprak Abraham tot zijn knecht, den oudste van zijn huis, regerende over alles, wat hij had: Leg toch uw hand onder mijn

Nadere informatie

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december 2016 Kerstverhaal Heel lang geleden was er een jonge vrouw, Maria. Zij woonde in het dorpje Nazareth. Maria was een heel gewone vrouw, net zo gewoon

Nadere informatie

De steen die verhalen vertelt.

De steen die verhalen vertelt. De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,

Nadere informatie

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen

Nadere informatie

Liturgie voor de ochtenddienst op zondag 16 juni 2019, in de Hervormde gemeente te Den Ham, aanvang uur.

Liturgie voor de ochtenddienst op zondag 16 juni 2019, in de Hervormde gemeente te Den Ham, aanvang uur. Liturgie voor de ochtenddienst op zondag 16 juni 2019, in de Hervormde gemeente te Den Ham, aanvang 10.00 uur. Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Ds. C.H. Bax Hans Bosch Bram Jaspers Aanvangslied:

Nadere informatie

Zondag 18 November 2018 Viering heilig Avondmaal/lopend

Zondag 18 November 2018 Viering heilig Avondmaal/lopend Protestantse Gemeente te Rijssen Open Hof Zondag 18 November 2018 Viering heilig Avondmaal/lopend Voorganger: Ds. J. Ek Ouderling van Dienst: Mevr. H. Nijhuis Organist: Dhr. P. van Blanken Na de dienst

Nadere informatie

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken)

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Doek achter de tafel Even kijken hoor. U en jullie hebben er al naar kunnen kijken, maar ik nog niet. Nu wil ik het goed zien. Ja, zo

Nadere informatie

Orde van de doopdienst. op zondag 19 juni in de Hervormde kerk te Sellingen. waarin. Léon Missche. gedoopt wordt

Orde van de doopdienst. op zondag 19 juni in de Hervormde kerk te Sellingen. waarin. Léon Missche. gedoopt wordt Orde van de doopdienst op zondag 19 juni 2016 in de Hervormde kerk te Sellingen waarin Léon Missche gedoopt wordt Voorganger : Ds. Bram Verduijn. Organist : Mevrouw M. Withaar-Boomsma. Medewerking : Kinderen

Nadere informatie

ORDE VAN DIENST Zondag 8 november 2015, 9.30 uur. Kerkelijk Centrum Het Anker. Viering Heilig Avondmaal. Voorganger: Ds. J.A.

ORDE VAN DIENST Zondag 8 november 2015, 9.30 uur. Kerkelijk Centrum Het Anker. Viering Heilig Avondmaal. Voorganger: Ds. J.A. ORDE VAN DIENST Zondag 8 november 2015, 9.30 uur. Kerkelijk Centrum Het Anker. Viering Heilig Avondmaal Voorganger: Ds. J.A. Antonides De Paaskaars brandt Lied voor de dienst: 577 geheel Welkom, afkondigingen.

Nadere informatie

EEN PRINS WORDT EEN HERDER

EEN PRINS WORDT EEN HERDER Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

Doopsel in een zondagse eucharistieviering

Doopsel in een zondagse eucharistieviering Doopsel in een zondagse eucharistieviering 1. OPENING VAN DE DIENST Intredeprocessie en intredelied Openingswoord met een bijzondere begroeting van de dopeling en zijn / haar familie. Ook de naamgeving

Nadere informatie

Groet Welkom in dit huis van ontmoeting en gebed.

Groet Welkom in dit huis van ontmoeting en gebed. Protestantse gemeente te Markelo, Martinuskerk Witte Donderdag, 3 april 07 Viering heilig avondmaal Organist: Henk Langenkamp Ouderling: Henk Bolink Voorganger: Marten Dijkstra Orgelspel Welkom Zingen:

Nadere informatie

Verloren grond. Murat Isik. in makkelijke taal

Verloren grond. Murat Isik. in makkelijke taal Verloren grond Murat Isik in makkelijke taal Moeilijke woorden zijn onderstreept en worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 84. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Mijn geboorte Mijn verhaal

Nadere informatie

Spreek jouw rechtvaardigheid uit en ontvang het goede

Spreek jouw rechtvaardigheid uit en ontvang het goede Spreek jouw rechtvaardigheid uit en ontvang het goede Mattheus 20:28 zoals ook de Zoon des mensen niet gekomen is om gediend te worden, maar om te dienen, en Zijn ziel te geven tot een losprijs voor velen.

Nadere informatie

GOD TEST ABRAHAMS LIEFDE

GOD TEST ABRAHAMS LIEFDE Bijbel voor Kinderen presenteert GOD TEST ABRAHAMS LIEFDE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Tammy S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd

Nadere informatie

Liturgie voor de afscheidsdienst die wordt gehouden voorafgaande aan de begrafenis van. Maasje van de Bunt. Maas

Liturgie voor de afscheidsdienst die wordt gehouden voorafgaande aan de begrafenis van. Maasje van de Bunt. Maas Liturgie voor de afscheidsdienst die wordt gehouden voorafgaande aan de begrafenis van Maasje van de Bunt Maas * Ede, 22 april 1935 - Lunteren, 19 december 2018 Op maandag 24 december 2018 om 11.30 uur

Nadere informatie

De sprookjesverzamelaar

De sprookjesverzamelaar De sprookjesverzamelaar Lieve ogen die dit boek lezen, lieve warme handen die het vasthebben. Sprookjes zijn de beste reizigers en de succesvolste migranten die ooit op onze prachtige planeet hebben bestaan.

Nadere informatie

Handelingen 2. Hand. 2: 36-eind HSV

Handelingen 2. Hand. 2: 36-eind HSV 36 Laat dan heel het huis van Israël zeker weten dat God Hem tot een Heere en Christus gemaakt heeft, namelijk deze Jezus, Die u gekruisigd hebt. 37 En toen zij dit hoorden, werden zij diep in het hart

Nadere informatie

Geschapen om te dienen

Geschapen om te dienen Bijbelstudie 1 Geschapen om te dienen Genesis 2:4-25 Welke zin heeft het leven? Je wordt geboren. Je leeft een aantal jaren op aarde. Daarna sterf je. Wat is de zin ervan? Op die vraag geeft de Bijbel

Nadere informatie

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk

Nadere informatie

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld!

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld! Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22 Abraham wordt door God op de proef gesteld! Wat verzoekt God aan Abraham? Genesis 22:2 2 En Hij zeide: Neem toch uw zoon, uw

Nadere informatie

17 maart :00 / 10:30

17 maart :00 / 10:30 17 maart 2019 9:00 / 10:30 Voorganger: ds. Werner Gugler Ouderling: Michiel Nieboer / Rick van Emous Organist: Rik Nijs Lector: Desiree van Meerveld / Thea Bos Koster: Evert van den Heuvel Beamer: Niels

Nadere informatie

Innerlijke genezing. Door medelijden bewogen stak Hij de hand uit, raakte hem aan en sprak tot hem: Ik wil, word rein.

Innerlijke genezing. Door medelijden bewogen stak Hij de hand uit, raakte hem aan en sprak tot hem: Ik wil, word rein. PAROCHIE HERZELE HOUTEM Zesde Zondag door het jaar (B) 10 en 11 februari 2018 Innerlijke genezing Door medelijden bewogen stak Hij de hand uit, raakte hem aan en sprak tot hem: Ik wil, word rein. [Marcus

Nadere informatie

VAN DE MAALTIJD VAN DE HEER

VAN DE MAALTIJD VAN DE HEER WITTE DONDERDAG 18 april 2019 Aanvang 19:00 uur VIERING VAN DE MAALTIJD VAN DE HEER Thema: Mens, wees dienstbaar Voorganger: ds. Elly Wisselink Organist/pianist: Willy Misker Werkgroep liturgisch bloemschikken

Nadere informatie

Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3)

Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3) Formulier om het heilig avondmaal te vieren (3) Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Instelling Het avondmaal is door onze verlosser zelf ingesteld. Want de apostel Paulus verklaart: Wat ik heb ontvangen

Nadere informatie

Geloven in Jezus Christus

Geloven in Jezus Christus Geloven in Jezus Christus Zoon van God Jezus krijgt God een menselijk gezicht. Immanuel wordt Hij genoemd: God met ons. Het is de naam die Hij bij zijn geboorte krijgt. ZIn Daar begint zijn bijzondere

Nadere informatie

Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1)

Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1) Zondag 28 Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1) Lees de tekst van Zondag 28 Vraag 75 : Hoe wordt gij in het Heilig Avondmaal vermaand en verzekerd, dat gij aan de enige offerande van Christus, aan

Nadere informatie

Zondag 29 Oktober Zondag. Voorganger : ds. Johan Meijer Organist : Theo van de wal Koster : Berthold Koops. Lectoren : Sarah Koops : Silke Wijnstok

Zondag 29 Oktober Zondag. Voorganger : ds. Johan Meijer Organist : Theo van de wal Koster : Berthold Koops. Lectoren : Sarah Koops : Silke Wijnstok Zondag 29 Oktober Zondag Voorganger : ds. Johan Meijer Organist : Theo van de wal Koster : Berthold Koops. Lectoren : Sarah Koops : Silke Wijnstok OM TE BEGINNEN Welkom Stil worden Zingen: Samen in de

Nadere informatie

Welkom in de Menorah

Welkom in de Menorah Voorganger Ouderling v. dienst Organist Lector : mw. C. de Poel : mw. W. Brinkhuis : dhr. H. Dorsman : mw.a. Dertien Welkom in de Menorah Lied 836: 1a, 2 en 5 Lied 836: 1b, 2 en 5 Lied 836: 1, 2a en 5

Nadere informatie

Liturgie voor de vierde zondag van Advent en bevestigingsdienst

Liturgie voor de vierde zondag van Advent en bevestigingsdienst Liturgie voor de vierde zondag van Advent en bevestigingsdienst 18-12-2016 Voorganger: Organist: Locatie: Bevestiging van: Thema: ds. Nita van der Horst - Kattenberg Marco 't Hart Dorpskerk te Oostvoorne

Nadere informatie

dinsdag uur Completen

dinsdag uur Completen dinsdag 19.00 uur Completen U bent van harte uitgenodigd deel te nemen aan deze gebedsdienst. Bij de zang van de monniken kunt u aansluiting zoeken op zachte toon. Completen De completen zijn het laatste

Nadere informatie

50 TINTEN HEMELSBLAUW Verhalen over de liefde van God, Bijbelteksten en teksten en tekeningen van Luus Verheijen. Deel 1 EEN WONDER!

50 TINTEN HEMELSBLAUW Verhalen over de liefde van God, Bijbelteksten en teksten en tekeningen van Luus Verheijen. Deel 1 EEN WONDER! 50 TINTEN HEMELSBLAUW Verhalen over de liefde van God, Bijbelteksten en teksten en tekeningen van Luus Verheijen Deel 1 EEN WONDER! 1 Vreugde Hoi, ik ben Joy. Dat is het Engels voor vreugde, blijdschap.

Nadere informatie

ZONDAG -voorbereiding op het Heilig Avondmaal- Heilig Avondmaal houden

ZONDAG -voorbereiding op het Heilig Avondmaal- Heilig Avondmaal houden COPYRIGHT: WWW.BIJBELSOPVOEDEN.NL ZONDAG -voorbereiding op het Heilig Avondmaal- Heilig Avondmaal houden Lees Lukas 22:15-20 Volgende week zondag wordt bij ons in de kerk het Heilig Avondmaal gehouden.

Nadere informatie

Grote of Sint Nicolaas Kerk Protestantse gemeente Muiden Witte Donderdag 18 april 2019 VOORBEREIDING

Grote of Sint Nicolaas Kerk Protestantse gemeente Muiden Witte Donderdag 18 april 2019 VOORBEREIDING Grote of Sint Nicolaas Kerk Protestantse gemeente Muiden Witte Donderdag 18 april 2019 VOORGANGER: ds. Gerben Hoogterp ORGANIST: Koos Damman KLOKGELUI VOORBEREIDING ORGELSPEL: S. Bach, Schmücke dich, o

Nadere informatie

De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht. (Deze gelijkenis kun je lezen in : Mattheüs 18:21-35 )

De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht. (Deze gelijkenis kun je lezen in : Mattheüs 18:21-35 ) De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht. (Deze gelijkenis kun je lezen in : Mattheüs 18:21-35 ) Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was,

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen. Broeders en zusters,

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen. Broeders en zusters, Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen Broeders en zusters, 1. Zingen : Gezang 25 : 1 en 3 2. Gebed voor de opening van het Woord 3. Bediening van de Heilige Doop

Nadere informatie

GOD TEST ABRAHAM S LIEFDE

GOD TEST ABRAHAM S LIEFDE Bijbel voor Kinderen presenteert GOD TEST ABRAHAM S LIEFDE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Tammy S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd

Nadere informatie

Liturgie 23 juni bevestiging ambtsdragers

Liturgie 23 juni bevestiging ambtsdragers Liturgie 23 juni 2019 bevestiging ambtsdragers Votum en groet Zingen Hemelhoog 475 God maakt vrij In de naam van de Vader, in de naam van de Zoon, in de naam van de Geest voor Uw troon, zijn wij hier gekomen

Nadere informatie

Liturgie in de dankdienst voor het leven van. Martinus Huistra. 3 augustus augustus 2015

Liturgie in de dankdienst voor het leven van. Martinus Huistra. 3 augustus augustus 2015 Liturgie in de dankdienst voor het leven van Martinus Huistra 3 augustus 1931 5 augustus 2015 Op maandag 10 augustus 2015 om 13.30 uur in de Gereformeerde kerk te Leek Voorganger: ds. L.G. van der Heide

Nadere informatie

Heilige Mis ter gelegenheid van de Eerste Heilige Communie in de St.Lambertuskerk te Swalmen

Heilige Mis ter gelegenheid van de Eerste Heilige Communie in de St.Lambertuskerk te Swalmen 2 Heilige Mis ter gelegenheid van de Eerste Heilige Communie in de St.Lambertuskerk te Swalmen Basisschool.. Basisschool.. Thema... 200. 3 Binnenkomst communicantjes Muziek door. Welkomstwoord Door pastoor

Nadere informatie

Gebedsdienst dinsdag 20 oktober 1987 Thema: Maria, moeder van liefde. Woord ter inleiding

Gebedsdienst dinsdag 20 oktober 1987 Thema: Maria, moeder van liefde. Woord ter inleiding Gebedsdienst dinsdag 20 oktober 1987 Thema: Maria, moeder van liefde Openingslied God groet u, zoals bloemen Woord ter inleiding De genade van onze Heer Jezus Christus, de liefde van God en de gemeenschap

Nadere informatie

Een nieuw lied, op de wonderlijke lotgevallen van een Haarlemsch weesmeisje in de Oost-Indiën.

Een nieuw lied, op de wonderlijke lotgevallen van een Haarlemsch weesmeisje in de Oost-Indiën. Een nieuw lied, op de wonderlijke lotgevallen van een Haarlemsch weesmeisje in de Oost-Indiën bron. T. C. Hoffers, Rotterdam 1826-1837 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_nie118nieu01_01/colofon.php

Nadere informatie

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Boekje over de kerk voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Over dit boekje Wij hebben op catechisatie wat geleerd over de kerk. Daar willen we je wat over vertellen.

Nadere informatie

Onze Vader. Amen. www.bisdomdenbosch.nl

Onze Vader. Amen. www.bisdomdenbosch.nl Onze Vader Onze Vader Onze Vader, die in de hemel zijt, Uw Naam worde geheiligd, Uw Rijk kome, Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel, Geef ons heden ons dagelijks brood, en vergeef ons onze schuld,

Nadere informatie

hertaling Albert Verwey (soms iets herschikt) [of een eigen variante] Hadewijch s 7e visioen

hertaling Albert Verwey (soms iets herschikt) [of een eigen variante] Hadewijch s 7e visioen Hadewijch s 7e visioen te enen cinxendage wart mi vertoont in de dageraat, ende men sanc mettenen in de kerke ende ic was daar; ende mijn herte ende mijn aderen ende alle mine leden schudden ende beveden

Nadere informatie

DE GEBOORTE VAN JEZUS

DE GEBOORTE VAN JEZUS Bijbel voor Kinderen presenteert DE GEBOORTE VAN JEZUS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door:

Nadere informatie

Uitvaart voorbede Voorbeeld 1.

Uitvaart voorbede Voorbeeld 1. Uitvaart voorbede Voorganger: Genadige en barmhartige God. U ziet ons hier bijeen in ons verdriet rond het sterven van N. Hij / zij was één van ons, wij zullen hem / haar missen. Geef ons de kracht samen

Nadere informatie

Op hun knieën blijven ze wachten op het antwoord van Maria. Maar het beeld zegt niets terug.

Op hun knieën blijven ze wachten op het antwoord van Maria. Maar het beeld zegt niets terug. 1950 Het huilende beeld De zon schijnt met hete stralen op het kleine dorpje. Niets beweegt in de hitte van de middag. De geiten en koeien slapen in de schaduw. De blaadjes hangen stil aan de bomen. Geen

Nadere informatie

Welkom in deze dienst Voorganger is ds. L.P. Blom

Welkom in deze dienst Voorganger is ds. L.P. Blom Welkom in deze dienst Voorganger is ds. L.P. Blom Psalm 2 vers 7 Schriftlezing Johannes 8:30-59 (Liedboek) Gezang 470 vers 1 t/m 4 Psalm 9 vers 9 en 10 Psalm 9 vers 11, 12, 14 en 20 Gezang 305 vers 1 en

Nadere informatie

Gezamenlijke Startdienst 18 september 2016

Gezamenlijke Startdienst 18 september 2016 Gezamenlijke Startdienst 18 september 2016 Gezamenlijke Startdienst 18 september 2016 Voorganger Organist : Ds. E. Bijl : Jaap Dekker Welkom Afkondigingen door ouderling Janie van Everdingen t Jong Voor

Nadere informatie

Hebreeën 5. Aäron was met zwakheid omvangen. Jezus was ook met zwakheid omvangen en kan met onze zwakheid meevoelen (Hb. 4:15).

Hebreeën 5. Aäron was met zwakheid omvangen. Jezus was ook met zwakheid omvangen en kan met onze zwakheid meevoelen (Hb. 4:15). - 1 - Hebreeën 5 1 Want elke hogepriester, die uit de mensen genomen wordt, treedt voor de mensen op bij God, om gaven en offers te brengen voor de zonden. De eerste hogepriester van Israël was Aäron.

Nadere informatie

Gemeente van Jezus Christus,

Gemeente van Jezus Christus, 1 Gemeente van Jezus Christus, Ons verhaal van vanmorgen speelt zich af nadat Jezus in Jeruzalem is aangekomen. Hij heeft daar meteen in de tempel orde op zaken gesteld en daardoor ook meteen de aandacht

Nadere informatie

E C C E H O M O. Weekoverweging. Ziet de mens *** in de oorsprong werd de mens twee om door lichamelijke eenwording nieuwe mensen voort te brengen

E C C E H O M O. Weekoverweging. Ziet de mens *** in de oorsprong werd de mens twee om door lichamelijke eenwording nieuwe mensen voort te brengen WEEK 18 1 Weekoverweging E C C E H O M O Ziet de mens *** in de oorsprong werd de mens twee om door lichamelijke eenwording nieuwe mensen voort te brengen in de ontplooiing worden mensen twee om door geestelijke

Nadere informatie

Pinksteren Handelingen 2 : 1 t/m 47

Pinksteren Handelingen 2 : 1 t/m 47 Pinksteren Handelingen 2 : 1 t/m 47 Muziek: Willem Datema Toelichting De tekst van Handelingen 2 : 1 t/m 47, is genomen uit de vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap. De rolverdeling is als volgt:

Nadere informatie