DIT IS EEN BIJLAGE VAN RHIJNVIS MEDIA. DE INHOUD VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE TELEGRAAF. SMART CITY

Transcriptie

1 DIT IS EEN BIJLAGE VAN RHIJNVIS MEDIA. DE INHOUD VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE TELEGRAAF. SMART CITY BEZOEK OOK SEPTEMBER 2015 ECOMOBIEL PROEFTUIN VOOR DUURZAAM RIJDEN Het is een algemene trend: gebruik wint het steeds vaker van bezit. Waarom zelf boeken en cd s in de kast hebben als je die ook gemakkelijk met elkaar kunt delen via bijvoorbeeld je smartphone of tablet? Dit geldt niet alleen voor muziek en boeken, maar ook steeds meer voor mobiliteit. BMW i3 als deelauto In dit kader presenteren BMW en Alphabet, tijdens de Vakbeurs Ecomobiel op 6 en 7 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch, Alpha- City. Het is een totaalconcept voor het delen van auto s, in dit geval de 100 % elektrische BMW i3. De nadruk ligt in eerste instantie op zakelijk gebruik, maar nodigt juist ook uit tot privégebruik. Waarom zouden werknemers een bedrijfsauto in het weekend bijvoorbeeld ook niet privé kunnen gebruiken? Over duurzaam gesproken. Trends en innovaties Ecomobiel is het jaarlijkse ijkpunt als het gaat om de laatste trends, innovaties en ontwikkelingen op het gebied van duurzame mobiliteit en richt zich daarbij op de zakelijke markt. Hoe richt je een wagenpark zo efficiënt en duurzaam mogelijk in? Wat is de laatste stand van za- ken als het gaat om laadpunten? Uiteraard kunnen de nieuwste modellen groene denk naast elektrisch rijden ook aan rijden op gas of waterstof auto s getest worden. Dit jaar wordt Ecomobiel tegelijkertijd georganiseerd met de vakbeurs Energie, wat zorgt voor een mooie kruisbestuiving wat bezoekers en deelnemers betreft. Expertise EMOSS Aan expertise en ervaring geen gebrek op Ecomobiel. Zo is Kennisplatform Laadinfrastructuur aanwezig, hét centrale aanspreekpunt voor innovatie van publieke laadinfrastructuur. Onder de deelnemers het Oosterhoutse EMOSS, met ruim tien jaar ervaring in het leveren van elektrische bussen en vrachtwagens met recht een kenner te noemen. Zijn deze vrachtwagens inderdaad een volwaardig alternatief als het aankomt op stedelijke distributie? Acht transporteurs, waaronder Heineken, gingen de afgelopen anderhalf jaar de uitdaging aan en lieten EMOSS acht emmissievrije vrachtwagens, ook wel Hytrucks genoemd, bouwen. Uiteraard waren er de nodige kinderziektes, maar de algemene conclusie is dat deze vorm van duurzame mobiliteit inderdaad de toekomst heeft. MEER WETEN? KIJK OP ECOMOBIEL.NL ENENERGIEVAKBEURS.NL SLIMME STAD DANKZIJ INTERNET SNEL DICHTERBIJ INHOUD VOORWOORD Europa heeft slimme stedelijkheid nodig, geen slimme steden Pagina 2 DUURZAME LEEFOMGEVING Steden hebben een brein Pagina 4 Opschaling van Living labs brengt smart cities sneller dichterbij Pagina 4 Mensen én technologie geven leegstaande kantoren nieuwe functie Pagina 6 ENERGY TECHNOLOGY Slim opvangen van duurzaam opgewekte energie kan nu al thuis Pagina 6 Arnhem wil stad van de Duurzame Elektriciteit worden Pagina 7 MOBILITEIT Slim systeem maakt Londense Underground veiliger Pagina 11 Slimme auto s zorgen voor sneller, veiliger en schoner verkeer Pagina 10 Elektrisch rijden wordt snel volwassen Pagina 11 Big Data zal het vervoer in steden slim regelen Pagina 12 Makkelijker een parkeerplaats vinden, een korting binnenhalen, meer info over bezienswaardigheden: het leven in onze steden wordt steeds makkelijker dankzij slimme applicaties en een goed netwerk van wifi. En omdat bijna iedereen in het bezit is van een smartphone is alles in handomdraai te raadplegen. Enkele voorbeelden laten zien hoe snel zo n Smart City dichterbij komt. In een slimme stad kom je allereerst veel makkelijker binnen. Denk daarbij aan het regelen van de verkeerslichten of de bewegwijzering naar parkeerplaatsen waar nog ruimte is. Maar dat kan nog vele malen slimmer, vertelt Carlo van de Weijer, hoofd van de afdeling Smart Mobility aan de Technische Universiteit Eindhoven. Op dit moment besteden veel steden geld aan geleidingsborden om bezoekers naar parkeerplaatsen rondom de binnenstad te begeleiden. Nergens voor nodig, want bestuurders gebruiken navigatiesystemen. Dáár moet de informatie aan doorgegeven worden. Hetzelfde geldt voor de verkeerslichten, zodat je makkelijker door de stad kunt rijden, aldus Van de Weijer. Beacons Eenmaal in de stad wil je als bezoeker informatie ontvangen bijvoorbeeld over restaurants, maar ook van winkels of musea. Dat kan via zogeheten ibeacons: kleine zendertjes, die gericht informatie naar mobiele telefoons kunnen sturen als je in de buurt bent. In een museum kunnen ibeacons meer informatie sturen over een kunstwerk waar je naar kijkt. Op een muziekfestival kunnen ibeacons de weg wijzen naar het juiste podium of vermelden wanneer het bier extra goedkoop is. Het Friese Sneek is de eerste stad in Europa met een volledige ibeacon-dekking. De stad maakt gebruik van het platform Lightcurb van het Nederlandse bedrijf Snakeware. Na Friesland volgt de rest van Nederland, zo verwacht Ate van der Meer van Snakeware. Eind dit jaar verwachten we al tienduizend aanbieders te hebben die informatie via de app verspreiden. Wij zien beacons echt als de volgende stap in mobiele marketing, zegt Van der Meer. Lange afstand Nog een stap verder is het zogeheten LoRa-netwerk, dat staat voor Long Range, dat KPN dit jaar in Nederland uitrolt. Via LoRa kunnen bijvoorbeeld sensoren hun data gemakkelijk op lange afstand naar het internet verzenden of kunnen apparaten vanaf het internet opdrachten krijgen. Zo geven sensoren in afvalbakken draadloos een seintje wanneer die vol zijn, maar ook lantaarnpalen met led-verlichting kunnen op deze wijze op afstand in- en uitgeschakeld worden. Dit najaar wordt het in Rotterdam en Den Haag voor het eerst toegepast. SMART-ICT De volgende stap in mobiele marketing Pagina 13 Big data pas echt interessant als ze open zijn Pagina 13 SLIMME GEBOUWEN Warmtepompen kunnen overtollige duurzame energie slim opslaan Pagina 14 Gedrag van bewoners belangrijk bij energiebesparing Pagina 14 Laat huizen zich slim aanpassen aan seizoenen en gebruikers Pagina 15 Duurzaam isoleren met schelpen Pagina 15 Het nationale platform voor wegtransport en logistieke dienstverlening

2 2 VOORWOORD SMART CITY EUROPA HEEFT SLIMME STEDELIJKHEID NODIG, GEEN SLIMME STEDEN S limme stedelijkheid staat voor een strategische benadering met als doel: bouwen aan blijvend leef bare, prettige steden. Slimme stedelijkheid heeft onder meer tot taak het vinden van oplossingen voor problemen waarmee men tot nu toe weinig rekening hield. Denk aan het probleem van de stofwisseling van steden, dat onder de aandacht is gebracht tijdens de Architectuur Biënnale Rotterdam van afgelopen jaar. De grote variëteit aan stromen tussen stad en natuur: water, afval, energie, voedsel, mensen en materialen. Wereldwijd gezien hebben Europese steden een geweldig goede positie. Ze zijn relatief compact, deels als gevolg van hun ontstaansgeschiedenis denk aan de traditioneel ommuurde steden uit de middeleeuwen. Weelderige parken en leven- Wie bepaalt wanneer een probleem naar wens is opgelost, oftewel wanneer een stad leefbaar en prettig is? Niet de (lokale) overheid, maar de stedelingen zelf. Steden worden immers gevormd door mensen, elk met eigen gevoelens en zorgen. Zij alleen kunnen uiteindelijk bepalen of de gekozen strategische oplossingen slim zijn of niet. dige pleinen, vriendelijke rivierbanken, goed-beschermde voet- en fietspaden: veel Europese steden worden als prettig ervaren door hun bewoners en bezoekers. 'Steden zijn genoodzaakt strategieën te ontwikkelen om leefbaar te blijven en efficiënter te worden' Die hoge dichtheid maakt het mogelijk deze hoge stedelijke kwaliteit te behouden en tegelijkertijd relatief weinig grondstoffen te verbruiken. De uitdaging voor slim- BOB BRONSHOFF De term smart cities kom je tegenwoordig overal tegen. De term houdt een belofte in van innovatieve stedelijke planning, voortgestuwd door slimme technologieën, die weer moeten leiden tot veiligere, schonere en vooral meer efficiënte steden. Maar worden steden wel beter door het gebruik van slimme technologieën alleen? Ik betwijfel het en pleit persoonlijk liever voor het gebruik van de term smart urbanism, slimme stedelijkheid, in plaats van het kritiekloze gebruik van slimme steden. me stedelijkheid is dus om voort te bouwen op basis van deze traditie en tegelijkertijd de veerkracht van onze steden te vergroten. Daarvoor is het een en ander nodig. Allereerst moet de plek waar men werkt door goede planning bereisbaar blijven. Het economische succes van steden als London en Parijs heeft namelijk als neveneffect gehad dat lagere en middeninkomens van de binnenstedelijke huizenmarkt zijn verdreven. Dit is terug te zien in de toename van de reistijd voor woon-werkverkeer van bijvoorbeeld verpleegkundigen, politieagenten en docenten. Een tweede vereiste is dat we onze welvaart kunnen behouden terwijl we het gebruik van fossiele bronnen met negentig procent terugbrengen. Alleen zo kunnen we een schone economie bereiken in Stedelijke planning in de 21e eeuw wordt echter niet Dit is een bijlage bij De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van De Telegraaf. Projectmanager: Anouk Zoet Auteurs: Tijdo van der Zee Harmen Weijer Eindredactie: Frits Mulder Vormgeving: Leon Mooijer Drukkerij: Drukkerij Noordholland Rhijnvis Media ontwikkelt themabijlagen voor nationale dagbladen en magazines. Onze themabijlagen geven informatie over een specifieke branche of specifiek onderwerp. Copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Rhijnvis Media BV. Maarten Hajer langer van bovenaf opgelegd, maar is een zaak van iedereen geworden. Publieke partijen werken samen met private partijen, maatschappelijke organisaties en individuele burgers. Het gaat immers óók om het isoleren van woningen en het verminderen van de emissies van onze auto s en scooters. Steden zijn, kortom, genoodzaakt strategieën te ontwikkelen om leef baar te blijven en efficiënter te worden. Nieuwe stedelijke data zijn daarbij van enorm belang: dankzij deze data hebben we inzicht in welke ontwikkelingen wenselijk en mogelijk zijn. Slimme stedelijkheid verbindt tenslotte nieuwe technologieën aan sociale innovaties. MAARTEN HAJER IS TOT 1 OKTOBER DIRECTEUR VAN HET PLANBUREAU VOOR DE LEEFOMGEVING (PBL). PER 1 NOVEMBER WORDT HIJ OPGEVOLGD DOOR HANS MOMMAAS Slimme steden zijn veilige steden De vier grote steden, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, zijn samen goed voor een derde van de Nederlandse bevolkingsgroei tot Onze steden zullen daarom ook een steeds grotere rol gaan spelen in onze economie. Maar de bevolkingstoename zorgt tegelijk voor grote uitdagingen op het gebied van werk, gezondheid, onderwijs, energie, lucht- en waterkwaliteit, voedselvoorziening en afvalverwerking. Steeds meer steden willen dit aanpakken met behulp van slimme technologische toepassingen, om zo volwaardige smart cities te worden. Wat betekent dit nu concreet? Rob de Wildt, Directeur Publieke Sector Cisco Nederland: Steden kunnen bijvoorbeeld met behulp van slimme toepassingen grip krijgen op verkeersstromen, kosten besparen op het ophalen van vuilnis, efficiënte parkeerbegeleiding aanbieden of de lucht- en waterkwaliteit verbeteren. Maar zij kunnen ook een Wi-Fi-infrastructuur in de gehele stad aanbieden voor alle inwoners en bezoekers. CISCO COLOFON Slimme lantarenpalen Een concreet voorbeeld van hoe een slimme toepassing het stadsbeeld kan verfraaien en zowel de veiligheid als de duurzaamheid bevordert, zijn de meedenkende lantarenpalen rond het druk bezochte Hoekenrodeplein in Amsterdam Zuid-Oost. Zowel de bewoners als de bezoekers van dit plein wilden graag de duurzaamheid én veiligheid verhogen en dat heeft geleid tot het Smart Square-project. De lantarenpalen zijn voorzien van camera s en wifi én verlichting waarvan de intensi- teit en de kleur automatisch kan worden aangepast aan bijvoorbeeld het weer, een evenement of het aantal mensen op het plein. Samen met de camera s vergroten deze slimme lantarenpalen het woonplezier en de veiligheid van de mensen op het plein. Innovatief ondernemerschap Een smart city kan nog veel meer. Amsterdam wil graag innovatieve ondernemers stimuleren door de gegevens waarover de gemeente dankzij slimme toepassingen beschikt toegankelijk maken. Dat leidt tot weer meer slimme toepassingen die goed zijn voor de economie en de dynamiek in de stad. In Eindhoven worden gemeentelijke diensten en zorginstellingen op een slimme manier verbonden, met het doel beter te communiceren met de inwoners en patiënten. Privacy, security en vertrouwen Al die slimme toepassingen en de nieuwe gegevens die deze toepassingen opleveren zullen nieuwe inzichten bieden die de gemeente zullen helpen om stad nog veiliger, leefbaarder en aantrekkelijker te maken. Al die gegevens en inzichten ontstaan door mensen, processen, data en dingen met behulp van technologie te verbinden. Dit is het Internet of Everything. Fred Noordam, Area Manager BeNeLux Security bij Cisco: Het netwerk speelt daarbij een centrale rol, het verbindt immers alles met elkaar. Dat betekent ook dat alles over dit netwerk loopt: alle verkeer van en naar datacenters, de cloud, mobiele apparaten en sensoren. Vanzelfsprekend moet dan de digitale veiligheid van dit Inter- net of Everything gegarandeerd zijn om de burgers het vertrouwen te geven dat de smart city verantwoordelijk met hun persoonlijke gegevens omgaat. In Nederland zijn de afgelopen tijd allerlei afzonderlijke initiatieven van de grond gekomen om onze steden slimmer te maken. Daarom wordt er nu gewerkt aan een smart city platform als fundament voor dergelijke projecten. Zo n platform zorgt er voor dat steden niet opnieuw het wiel hoeven uitvinden, het zorgt voor kostenbesparingen én voor beveiliging van de gegevens. Meer dan technologie Er is meer nodig dan technologie om echt waarde te creëren voor de stad. Rob de Wildt: De medewerking van burgers (denk aan het gratis The Things Network in Amsterdam), bedrijven, stadsbestuur én politiek is nodig. Dat vergt leiderschap en investeringsbereidheid. Technologie zal wel het verschil maken tussen falen en succes. Maar alleen als we als burgers kunnen vertrouwen dat al die slimme processen goed beveiligd zijn. Frederiksplein XK Amsterdam ONLINE Wilt u deze special online nalezen? Dat kan! Kijk dan op Benieuwd naar onze andere website's? Ga dan naar Smart City-oplossingen van Bosch: op weg naar de geconnecteerde stad Klimaatneutraliteit, multimodaliteit, duurzaamheid: als het om de toekomst van steden gaat, zijn er veel gebieden die nood hebben aan optimalisatie. Bosch heeft de nodige deskundigheid opgebouwd in technologieën die een stad slimmer kunnen maken. Zo werd de afgelopen jaren veel aandacht besteed aan connectiviteit, onder meer op het gebied van intelligente sensoren en het internet der dingen. Dit resulteerde in het Bosch City Platform, een softwareoplossing die data en diensten uit verschillende bronnen met elkaar verbindt om zo nieuwe diensten mogelijk te maken. Smart City kan niet zonder slim parkeermanagement In een Smart City wordt en maakt het de parkeerder gemakkelijker. Wat dat betreft loopt informatietechnologie optimaal gemeente Amsterdam voorop: ingezet om de leefbaarheid te verbeteren en de kwaliteit van de parkeerders betalen via belparkeren of bij de parkeerautomaat door het gemeentelijke dienstverlening te verhogen. De leefbaarheid van kenteken in te voeren. En inwoners beheren eenvoudig een stad wordt deels via het internet hun bepaald door de bereikbaarheid en de parkeervergunning en bezoekerskaarten. parkeermogelijkheden. De toenemende mobiliteit van Het invoeren van het kenteken en de mensen maakt een effectief en efficiënt effectieve handhaving met behulp van parkeermanagement Collectie Ben van Meerendonk, IISG (A dam) scanauto s mag dan dus steeds urgenter. door parkeerders Dergelijk parkeermanagement soms als ergerlijk worden ervaren, vraagt om goed werkende het grote voordeel is dat volledig geautomatiseerd en zeer efficiënt systemen met oog voor service aan gehandhaafd kan worden. Dit parkeerders. Leuker kunnen we het niet maken, dient uiteindelijk een hoger doel waar iedereen, ook de inwoner wel makkelijker, de bekende slogan van de Belastingdienst past zonder auto, wat aan heeft. Slim minstens zo goed op parkeerbeheer. parkeerhandhaven slokt immers minder belastinggeld op, wat de Want het inzetten van innovatieve informatietechnologie voor parkeren stad kan gebruiken voor verdere verbetering van de leefbaarheid. biedt voordelen voor een gemeente Voor meer informatie over hoe digitaal handhaven werkt: BOSCH-ADV De Telegraaf.indd 1 23/07/15 14:49

3 4 DUURZAME LEEFOMGEVING SMART CITY OPSCHALING VAN LIVING LABS BRENGT SMART CITIES SNELLER DICHTERBIJ Wereldwijd worden steden steeds drukker. Het gevolg is dat we op een slimmere manier moeten nadenken over bouwen, wonen, reizen en recreëren. Nederland is al decennialang een klein land met veel mensen op de vierkante kilometer. Daardoor zijn veel dingen die we hier hebben uitgedacht en nog uitdenken heel goed te kopiëren in andere landen. Wat zijn de belangrijkste stappen die we moeten doen om deze Smart Cities tot een succes te laten worden? Wie denkt aan een Smart City denkt algauw aan een stad met veel innovatieve snufjes, zoals slimmere smartphones, 3d-printers, e-health. Mensen in die stad kunnen dankzij gratis wifi continu met elkaar in verbinding zijn, zodat ze bijvoorbeeld al etende op een terras een taxi kunnen bestellen voor hun volgende afspraak. Het Smart City-concept gaat echter verder dan alleen de beschikbaarheid van wifi en apps, zo blijkt uit een verkenning door architectenbureau Venhoeven cs in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Het ʻIn smart cities hebben mensen meer invloed op hun omgevingʼ concept kan de mogelijkheden van innovatieve technologie en nieuwe vormen van maatschappelijk zelforganisatie verbinden met de ruimtelijke opgaven om stromen en ketens duurzaam te beheren, stelt de verkenning vast. Want duurzaam is waar we in die Smart Cities naartoe gaan. In smart cities hebben mensen meer invloed op hun omgeving en worden steden efficiënter gebruikt, zeggen de verkenners. Smart cities zijn daarom in potentie schoner, veiliger, beter bereikbaar en attractiever. Een echte smart city is dus een combinatie van slim omgaan met infrastructuur, bebouwing en openbare ruimte én nieuwe informatietechnologie. En veel Nederlandse steden kennen die combinatie al. Dankzij camera s, sensoren, smartphones, gps en internetverbindingen leven we nu al in slimme steden. Een smart city is ook in de ruimte volop te zien: Denk aan stadslandbouw en zonnepanelen van collectieven. Echter, om steden daadwerkelijk duurzaam te krijgen, zeker met het oog op snel groeiende steden in ontwikkelende landen en de klimaatdoelen in eigen land, moet de smart city opgeschaald worden. In enkele steden zijn dan ook plannen voor zo n smart Een smart city is ook in de ruimte volop te zien: Denk aan stadslandbouw van collectieven. city. Amsterdam Zuid-Oost is een van de casestudies in de verkenning. Het stadsdeel heeft goede verbindingen met grote steden in en buiten de Randstad en kent bovendien een mix van woningen, goede voorzieningen en een veilige openbare ruimte. Desondanks is het een stadsdeel waar weinig waarde blijft hangen. Mensen rijden er vooral doorheen en de meeste bewoners zijn voornamelijk bezig met hun eigen directe omgeving, en minder die van de wijk. Hoe die waarde wel vast te houden werd besproken in een tafelsessie eind vorig jaar. Door de aanwezigheid van IKEA, woonwinkels in VillaArena en andere homeretailers zijn enkele business cases in een circulaire economie mogelijk. Mensen die een nieuwe bank kopen, leveren een tweedehands bankaf. De tweedehandsbank kan lokaal worden geupcycled en de nieuwe IKEAbank kan worden gecustomized door startende designers, die gebruik maken van gedeelde voorzieningen zoals 3D-printers, werkplaatsen, showrooms en logistiek. Marktplaats Om zo veel mogelijk ideeën en innovaties rondom smart cities in heel Europa te delen heeft de EU in 2012 het European Innovation Partnership on Smart Cities and Communities opgericht. Dat heeft ertoe geleid dat in 31 landen projecten zijn gestart op het gebied van het slimmer maken van de stad. Dat kunnen ook producten zijn die de stad schoner maken. Tiocem is zo n product, dat door Heidelberg Cement (het moederbedrijf van ENCI) in Nederland is ontwikkeld en in Wolfsburg wordt gebruikt in een proefproject. Dit is cement dat gebruikt kan worden in gebouwen, maar ook als wegoppervlak. Dankzij de toevoeging van deeltjes titaandioxide krijgt het cement luchtzuiverende eigenschappen. Bij zonnig weer kan de lucht door fotokatalyse voor 90% gezuiverd worden van stikstofoxiden, aldehyde, benzol en chlooraromaten. Bij bewolkt weer bedraagt dit percentage 70%. Zo wordt een drukke stad weer een gezonde plek om te wonen en leven. Cool: de koele stad PREMIUM ZAKLAMP HIGH OPTICS ZAKLAMPEN Zeer geavanceerde zaklampen met - Krachtige 3 of 4 Watt LED - Dim- en focusbare lichtbundel - Kras-, water- en schokbestendig - Meer informatie op varta-consumer.nl STEDEN HEBBEN EEN BREIN Steden kunnen nog veel slimmer worden dan ze nu al zijn, maar dan moet de manier waarop bewoners besluiten nemen en van elkaar leren wel drastisch op de schop. We moeten ontrafelen hoe sociale media werken en die beginselen dan toepassen op de stedelijke realiteit. Universiteiten, gemeenteraden, vakbonden; het zijn instituten uit het verleden, niet meer in staat om de snelle ontwikkelingen in het moderne leven bij te benen. Ze zijn te traag, hebben nauwelijks lerend vermogen om adequaat te reageren op veranderingen. Je ziet ze dan ook een voor een afbrokke-len. Dat zegt Zef Hemel, hoogleraar Grootstedelijke Vraagstukken aan de Universiteit van Amsterdam. De toekomst is aan stedelijke platforms die flexibel zijn en snel kunnen leren. Hemel is geen doorsneeacademicus. Hij blijft niet zitten denken achter zijn bureau, maar bedrijft action research. Al enkele jaren organiseert de hoogleraar bijeenkomsten, debatten en lezingenreeksen waarin hij gestalte probeert te geven aan flexibele en tijdelijke platforms, bestaande uit Amsterdammers van heel divers pluimage, die samen oplossingen voor stedelijke problemen bedenken. Vanaf 12 april volgend jaar komt al dit voorwerk samen in de expositie en congressenreeks Volksvlijt2016 in de openbare bibliotheek op het Oosterdok in Amsterdam: een glimp van de stedelijke toekomst. Technologie is een dominante component geworden in het denken over smart cities, ziet Hemel. Rond het jaar 2000 woonde al meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. Daarmee kwam een enorme afzetmarkt in beeld en bedrijven als IBM, Cisco en Google doken daarom op de stad, met de belofte dat zij steden slim zouden maken. Europese steden konden dienen als proeftuin en de opgedane kennis kon dan worden geëxporteerd naar megasteden in de Perzische Golf en Azië, zegt Hemel. Sinds die tijd draait smart city om technologie. Vergeten wordt dat steden van nature al bijzonder intelligent zijn, ook zonder technologie. Steden werken als een brein, met collectieve intelligentie. Steden verzinnen fantastische oplossingen voor alles. Maar hoe die stedelijke intelligentie te organiseren als de oude overlegstructuren niet meer voldoen? Creëer nieuwe structuren, is Zef Hemels antwoord. Maak platforms waar van elkaar leren centraal ZEF HEMEL Hoogleraar Grootstedelijke Vraagstukken Universiteit van Amsterdam Jeroen Oerlemans staat. En kijk goed naar internet en sociale media. Hemel: Platforms op sociale media zijn interactief, open en tijdelijk. Mensen leren er van elkaar. En dat gaat heel snel. Die platforms werken zolang ze door de mensen zelf zinvol gevonden worden, daarna vallen ze weer uiteen. Dat principe wil ik gebruiken. Ik ontrafel sociale media, de software, en die kennis gebruik ik dan offline, in de realiteit. Ik keer het om. De Amsterdamse hoogleraar ziet zijn experimenten niet als een spelletje. Verandering is hard nodig, meent hij. We zullen met z n allen een nieuw Groot Verhaal moeten schrijven over de toekomstige economie van onze stad en daarin gaan geloven. Een alternatief voor het grote verhaal van het kapitalisme, want dat lijkt op zijn eind te lopen. Samen met een aantal kunstenaars doet Hemel momenteel een eerste aanzet voor zo n verhaal. Kunstenaars hebben verbeeldingskracht, zijn open minded. Die kunnen ons helpen. Heel wat steden in de wereld zijn echt cool, maar hoe houd je een stad koel? Mooi klusje voor slimme verf van AkzoNobel. Wij hebben een buitenverf ontwikkeld die de warmte van de zon terugkaatst én het milieu spaart. Zo is er minder energie nodig voor het koelen van gebouwen. Het draait allemaal om méér doen met minder en om het leefbaarder maken van steden in de hele wereld. over_ons/human_cities AN_201666_050615

4 6 DUURZAME LEEFOMGEVING SMART CITY SMART CITY ENERGY TECHNOLOGY 7 MENSEN ÉN TECHNOLOGIE GEVEN LEEGSTAANDE KANTOREN NIEUWE FUNCTIE Steeds meer steden in Nederland kampen met leegstaande vierkante kilometers vastgoed. Tegelijkertijd zijn kantoren steeds minder belangrijk omdat werken vanuit huis of andere locaties dankzij eenvoudige internetverbindingen een stuk flexibeler is geworden. Is het mogelijk twee vliegen in een klap te slaan: het realiseren van smart cities en leegstand oplossen? Tijdens een expertmeeting in het voormalige CBS-gebouw in Heerlen kwamen verschillende kansen voor bedrijven, overheden en onderzoekspartijen bovendrijven. De experts waren uitgenodigd door Platform 31 en Lerend Netwerk om kansen en valkuilen in kaart te brengen. Want door allerlei oorzaken hebben vele kantoren hun functie zien veranderen. Het lijkt wel of locatie en activiteit minder strikt aan elkaar gelinkt worden: als je in een ruimte kan zitten, en je laptop open kan klappen, dan is die ruimte op dat moment geschikt als kantoor, zegt zelfstandig ondernemer Tessa Steenkamp. Daar is overigens niks mis mee, misschien kunnen we zelfs wel wat leren van het hergebruik. Want, stel dat we een gebouw moeten her-ontwerpen: hoe ziet dat gebouw in smart cities er dan uit? Blijven we het oude framework voor het nieuwe systeem gebruiken? Of kunnen we ook fysiek anders ontwerpen en plannen? CBS-kantoor Heerlen Bovenstaande lijkt op het eerste gezicht uit te nodigen tot branding van je leegstaande kantoorgebouw. Zo ook dat voormalige CBS-kantoor in Heerlen dat nu Carbon3 heet. De ruimten waar vroeger de eerste digitale databank van Nederland stond zijn nu grotendeels gevuld met kleine ondernemingen. Van creatieven tot kleine kantoortjes. Natuurlijk zit achter deze invulling een concept, maar tegelijkertijd zijn de eerste partijen gevonden met de boodschap: er is ruimte. Maar, stelt Frits Oevering van de Rabobank, de stad is meer dan een verzameling gebouwen. En smart city is meer dan ICT. Sociale verbanden zijn cruciaal. Dus: de wijze waarop deze verbanden vorm geven aan de stad en tijdelijk of permanent gebruik (kunnen) maken van de gebouwde omgeving is een essentieel onderdeel van de smart city. Communities Als eigenaar van een gebouw biedt het internet kansen om in contact te komen met nieuwe groepen gebruikers en nieuwe vormen van gebruik. Om te slagen moet het nieuwe gebruik wel een sterke lokale verankering hebben. Nieuwe kleine ondernemers begrijpen dit als geen ander. Waar traditionele winkeliers afhankelijk zijn van toevallige passanten en het eigen netwerk, breiden nieuwe ondernemers dit uit met de communities waar ze bij horen en online verkoopplatformen als Etsy, DaWanda of Ebay. Door de grote hoeveelheid leegstand in combinatie met een beperkt groeiende economie en verwachte bevolkingsdaling zullen niet alle gebouwen opnieuw een invulling krijgen. Het is daarom van groot belang om bij het zoeken naar oplossingen niet alleen de stenen, maar juist ook de financiële positie van het pand en haar eigenaar te betrekken, zegt Andre Verschoor, gebouwenadviseur. Er kan namelijk van niemand worden verwacht te investeren in een gebouw dat na verbouwing minder waard is in de boekhouding. De enige manier om leegstand te bestrijden is nauw overleg tussen de huidige eigenaren (aanbod) en de marketeers van het gebied (vraag). Daarom worden de meeste kansen gezien op het vlak van meerwaardecreatie en het verbinden van partijen. In combinatie met nieuwe, slimme regelgeving en financieringsvormen, nieuwe allianties en andere manieren van samenwerken. Is het mogelijk twee vliegen in een klap te slaan: het realiseren van smart cities en leegstand oplossen? ENERGY TECHNOLOGY SLIM OPVANGEN VAN DUURZAAM OPGEWEKTE ENERGIE KAN NU AL THUIS Steeds meer mensen kiezen voor het opwekken van hun eigen stroom via zonnepanelen op het dak. Dat is interessant, omdat de elektriciteitsrekening daardoor omlaag gaat en het is ook goed voor het milieu. Maar wat voor gevolgen heeft dat voor het elektriciteitsnet? Raakt dat te vol als er veel meer zonne- en windstroom verwerkt moet worden? Hoe kan dat slim worden opgevangen? Er zijn twee manieren voor het slim opslaan van te veel opgewekte, duurzame stroom: thuis of meer centraal, vertelt Rob Ross, bijzonder lector Reliable Power Supply aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Hij focust op de betrouwbaarheid van onze elektriciteitsvoorziening, niet alleen bij HAN maar ook als strateeg bij hoogspanningsnetbeheerder TenneT in Arnhem. Zonnepanelen overal neerleggen is één, maar ervoor zorgen dat in ons land de enorme energiestromen beheerst worden, is een andere complexe uitdaging. Zonne-energie opslaan thuis komt snel dichterbij. Tesla heeft zich onlangs op deze markt geroerd met hun nieuwe batterij, waarmee je de eigen opgewekte zonne-energie s avonds weer kan gebruiken. Je zou zelfs zo ver kunnen gaan dat je van het elektriciteitsnet af kan. Dat wakkert een gevoel van autonomie aan. Maar of dit voor iedereen geldt, waagt Ross te betwijfelen. Er zijn veel mensen die de zekerheid willen hebben dat als hun zonne-installatie ermee ophoudt, ze toch stroom hebben. En niet iedereen zal de verantwoordelijkheid voor de betrouwbaarheid van zijn eigen elektriciteit willen of kunnen nemen. Je kunt er ook voor kiezen duurzame elektriciteit te kopen. Buurtbatterij Een tweede manier is het op grotere schaal opslaan van energie. Dat kan bijvoorbeeld al op wijk- of dorpsniveau. Zo heeft netbeheerder Enexis een jaar geleden een proef in Etten-Leur afgerond, waar in de wijk De Keen een buurtbatterij niet gebruikte zonne-stroom opsloeg om s avonds weer gebruikt te worden door de buurt. De proef was technisch geslaagd maar bedrijfseconomisch niet voor herhaling vatbaar, >> zo heeft Enexis eerder al laten weten. Om voldoende zonne-energie voor de hele wijk op te slaan waren er meer dure lithium-ion accu s nodig. Ross: In dit geval zou een uitvinding van een ex- HAN-student met het bedrijf Elestor uitkomst kunnen bieden. Die batterij bestaat uit een flowcell met 2 tanks voor electrolyten (stoffen die ionen kunnen afgeven of opnemen). De grootte van de cel bepaalt het vermogen; die van de tanks de energie. Daar is wel meer ruimte voor nodig, maar Elestor claimt dat de opslag honderd keer zo goedkoop is als met lithium-ion accu s. Stuwmeren Op veel grotere schaal kun je energie opslaan in stuwmeren. Het Plan Lievense, genoemd naar de ingenieur die dit bedacht, ging daar van uit: gebruik duurzaam opgewekte energie om water op te pompen in een te bouwen stuwmeer in het IJsselmeer. Als je stroom nodig hebt laat je dit water weer vallen langs grote turbines. Dit plan is nooit uitgevoerd vanwege de hoge ARNHEM WIL STAD VAN DE DUURZAME ELEKTRICITEIT WORDEN Staat Groningen bekend om aardgas en nieuwe, duurzamere vormen van gas; Arnhem zet vol in op duurzame elektriciteit. De gemeente heeft in juni daarvoor het programmaplan New energy made in [Arnhem] opgesteld. Arnhem is de thuishaven van wereldspelers in de energiebranche, zoals de landelijke netbeheerder TenneT, de regionale netbeheerder Alliander, DEKRA, DNV GL, MTSA, Nedstack en Hygear. Met kennisinstituten als de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) binnen de gemeentegrenzen is ook onderzoek naar technologie gewaarborgd. Het plan moet ervoor zorgen dat in 2020 Arnhem in Nederland en erbuiten bekend staat als dé stad waar bedrijfsleven en onderwijs doorbraken creëren op het gebied van duurzame elektriciteit. Zo liggen in Arnhem in zonnepanelen op daken, die zo veel mogelijk gekoppeld zijn aan laadpalen voor elektrische auto's. Er zijn ook vijf zonnevelden en vier windturbines gebouwd. Grote energiegebruikers in Arnhem-Noord zijn aangesloten op het warmtenet en Arnhemse bedrijven tonen op grote schaal hun technologie voor bijvoorbeeld (waterstof-)elektrisch vervoer en 'smart grids' voor energieneutrale wijken. "Het doel is dat in Arnhem per jaar anderhalf procent energie wordt bespaard, de lucht tien procent schoner wordt, en in 2020 veertien procent van alle gebruikte energie duurzaam wordt opgewekt, zegt wethouder Henk Kok. Daarmee wil Arnhem invulling geven aan de landelijke doelstellingen zoals in het SER Energieakkoord is afgesproken. Zonnepanelen neerleggen is één, maar ervoor zorgen dat in ons land de enorme energiestromen beheerst worden, is een andere complexe uitdaging Daarnaast ziet Arnhem de energietransitie vooral als een kans om extra banen te creëren en nieuwe investeringen aan te trekken. De Arnhemse Ondernemer van het Jaar, MTSA, bouwt nu in China de grootste energiecentrale op waterstof ter wereld. Dat is geweldig. En symbolisch. De komende jaren gaan we met onze EMT-partners en andere betrokkenen focussen op de meest kansrijke projecten om internationaal furore te maken en thuis meters te maken bij het verduurzamen van onze energieconsumptie, aldus Kok. kosten van miljarden euro s. Maar eigenlijk doen we het alsnog, omdat we een elektriciteitskabel hebben liggen tussen Noorwegen en Nederland, de NorNed kabel. Met onze overtollige nachtstroom kan daar water naar het stuwmeer worden opgepompt, die overdag weer waterkrachtstroom oplevert. Dat is mogelijk dankzij de open grenzen voor stroom. Volgens Ross gaan deze zogenaamde interconnectoren een steeds grotere rol spelen. Trolley 2.0 Een van de opvallendste projecten is de in eigen stad ontwikkelde Trolley 2.0. Deze nieuwe soort trolleybus kan van de draad verder rijden op accu's. Als eerste is een prototype gebouwd door het Arnhemse bedrijf EL-KW, in een productielocatie op het industrieterrein Kleefse Waard. In december 2016 worden twee trolley 2.0 bussen ingezet in de dienstregeling. Deze bussen worden intensief onderzocht hoe ze functioneren. Een samenwerking van 12 partners (Duitse en Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen en overheden, ondersteund door de stad RIGA (LT)) ontwikkelt deze 2 bussen binnen het project E-bus Het voordeel van een dergelijke trolleybus is flink: het maakt het mogelijk een trolleyroute te verlengen waar de bovenleiding eindigt, of er kan een extra lus door een wijk of naar een bestemming worden toegevoegd. Dat vervoer is door de elektrische accu s ook schoon. De kosten voor het E-Bus 2020 project bedragen ongeveer vijf miljoen euro, die voor een groot deel door het bedrijfsleven worden opgehoest. Als de proef slaagt dan is de volgende stap om 15 bussen om te bouwen naar Trolley 2.0. Met deze bussen wordt ervaring opgedaan Er komt misschien een tweede kabel naar Noorwegen, NorNed2, maar in elk geval ook een naar Denemarken waar veel windenergie is, en de BritNed kabel is een verbinding met Groot-Brittannië die gebruikt wordt om verschillen in vraag en aanbod en dus in prijs te benutten. Deze verbindingen werken ook als buffers en in zekere zin slaan we op deze manier ook steeds meer duurzame energie slim op. om daarmee in 2023 de eerste zero-emissie openbaar vervoer concessie mogelijk te maken. Verschillende steden in binnenen buitenland hebben interesse in de nieuwe techniek. In januari 2014 vond een internationaal trolleycongres in Arnhem plaats dat druk werd bezocht door geïnteresseerden uit West-Europese landen. Steden en bedrijven uit Europa volgen de ontwikkelingen in Arnhem op de voet. Veel steden in Europa en in de wereld ( com) willen wel de voordelen van elektrisch vervoer, maar niet de nadelen van batterijbussen. Namelijk elke rit verplicht stoppen om bij te laden. Maar ook in eigen land is belangstelling: het Amsterdamse vervoersbedrijf GVB wil bij de eerstvolgende keer dat de busvloot wordt vervangen in 2017 elektrische trolleys serieus overwegen. Ook het slimmer gebruiken van trolley bovenleiding is in ontwikkeling in Arnhem. Binnen het E-bus 2020 project wordt remenergie van trolley's opgevangen in een accu. En deze accu's worden weer gebruikt voor het opladen van elektrische auto's. In Arnhem wordt deze techniek gebruikt bij trolley's. In Oberhausen is er belangstelling om de remenergie van trams op te vangen en her te gebruiken. K8 Plus een waardevolle investering voor het perfecte huis UNIVERSITY OF SMART MOBILITY. SELF-DRIVING CARS. PROTECTION OF DIGITAL AUTOMOTIVE SYSTEMS AGAINST HACKERS. ACCIDENT PREVENTION. SMART MOTORWAYS THAT COLLECT AND DISTRIBUTE DATA. THESE ARE JUST A FEW OF THE MANY EXCITING TECHNOLOGICAL DEVELOPMENTS GOING ON. IF YOU WANT TO CONTRIBUTE TO THE FUTURE OF MOBILITY, COME TO THE UNIVERSITY OF TWENTE. RACING TOWARD TOMORROW! UTWENTE.NL de Kingspan Kooltherm K8 plus spouwplaat behaalt een lambdawaarde van 0,020 w/m.k. dat is de beste lambdawaarde voor deze toepassing. ook beschikt deze isolatieplaat over een dubokeur, uitgegeven door het nibe. Bovendien scoort u met Kooltherm zeer goed op gebied van milieuvriendelijkheid. u bouwt dus gegarandeerd duurzaam. ook is de plaat makkelijk te verwerken en beschikt hij over uitstekende brandwerende eigenschappen. LBKG_150735_K8Plus_NL_260x130.indd :46

5 DRONE BEZORGD I ENST DAKTERRAS IN DE ZOMER, KAMER IN DE WINTER DAK GEÏNTEGREERDE ZON N E PAN E LE N JE EIGEN HUIS ALS ENERG I ECENTRALE DAKTUIN ISOLEERT WONING KOELKAST LAAT VI A APP WETEN DAT DE MELK OP IS TV SI GNA LEERT PEUTER EN STA RT TEKEN F I LM VA REN OP ZONNEENERG I E EN KRACHT I GE ELEKT ROMOTOR MET 3D TECHNOLOGIE ZELF VOEDING PRODUCEREN ARNHEM STAAT VOOR ENERGIE- EN MILIEUTECHNIEK ZELFRIJDENDE A UTO T R OLLEY 2.0, T ROLLEY DIE OOK ZONDER BOVENLEIDING KA N RIJDEN ELEKTRISCHE RACEMOTOR SLI M M E LAAD I N FRAST RUCT UUR GLOW-I N-THE-DARK-WEGEN I.P.V. STRAAT VERLI CHT I NG C ARROSSER I E VAN U LTRA L I CHTE COMPOS I ET energy made in Arnhem RIJDEN OP WATERSTOF, BIOD I ESEL UIT G IST, EN/OF ELEKTR ISCH HUIS GEBOUWD VAN DUURZAME MATERIALEN EN VOLLEDIG ENERGIENEUTRAAL

6 10 MOBILITEIT SMART CITY SMART CITY MOBILITEIT 11 SLIMME AUTO S ZORGEN VOOR SNELLER, VEILIGER EN SCHONER VERKEER Stel je eens voor: je stapt in je auto en eenmaal op de snelweg kun je gewoon een krantje lezen en je mail checken. Want de auto rijdt uit zichzelf dankzij sensoren in de auto en langs de snelweg. Wanneer wordt deze toekomstmuziek werkelijkheid? Volgens Frans Tillema, lector Intelligente Mobiliteit aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), is dit binnen vijf tot tien jaar mogelijk. Sterker nog: begin volgend jaar gaat een onbemand voertuig in Wageningen op de openbare weg rijden. De nabije toekomst van de slimme auto is gisteren al ingezet, zegt Tillema. Het gaat hierbij niet alleen om de slimme auto, SLIM SYSTEEM MAAKT LONDENSE UNDER- GROUND VEILIGER De elf lijnen van de metro van Londen, the Underground, krijgen elk jaar een miljard gebruikers te verwerken. Dat aantal blijft jaarlijks stijgen. Hoe houd je in de gaten of de doorstroming nog wel soepel verloopt, en wat te denken van het monitoren van onderhoud? De eigenaar van de Londense metro, Transport of London, zet sinds vorig jaar in op de Internet of Things. Transport of London heeft, samen met IT-dienstverlener Telent, sensoren geïnstalleerd in roltrappen, liften, aircosystemen en metrotunnels. Deze sensoren helpen de vervoersorganisatie veel beter in te schatten hoeveel mensen op welke plekken de metro instappen. Deze aanpassingen zijn een gevolg van meer metrotreinen op de lijnen van de wereldberoemde Londense Underground. Daardoor kan de Underground meer capaciteit aan, maar de stations moeten die toestroom ook aankunnen. Op de nieuwste, en direct al, een van de drukste lijnen, de Jubilee lijn, wordt het systeem uitgetest. Daarbij wordt gebruik gemaakt van Microsoft Azumaar ook om de slimme weg. Die twee gaan hand in hand. Grote automerken als Volvo, VW en BMW hebben nu al veel software in auto s ingebouwd, zodat je makkelijk kunt inparkeren, maar ook via navigatiesystemen veiliger, sneller en schoner kan rijden. Tillema wijst als voorbeeld op het project Spookfiles dat op de A58 wordt gehouden. Bestuurders op die snelweg krijgen via hun navigatie betere snelheidsinformatie door, zodat ze hun snelheid kunnen aanpassen aan de omstandigheden. Dat levert minder files op. Ook op andere plekken duikt steeds meer slimme technologie op in het verkeer, zoals bij verkeersre Intelligent Systems Services. Het helpt de vervoersorganisatie te zien hoeveel mensen er zijn. Dankzij een straalverbinding zijn ook machinisten van aankomende treinen op de hoogte van het aantal mensen op de perrons. Dat kan weer van belang zijn om rekening mee te houden bij het uitstappen. Maar het koppelen van dit soort informatie is ook handig voor gebruikers. De info wordt gebruikt in apps, zoals the Tube Map app die live reisinformatie laat zien. Bovendien is het sinds eind vorig jaar mogelijk dat klanten met een smartphone en NFC-chip (Near Field Communication) met hun telefoon betalen voor hun metroreis. Voor de vervoersorganisatie is vooral belangrijk dat de gegevens van de sensoren goed vertaald kunnen worden naar de staat van onderhoud van roltrappen, toegangshekjes, perrons en rails. Omdat al die gegevens realtime verzameld worden, loopt volgens Microsoft die besparing al naar dertig procent per jaar. En dat tikt hard aan bij s werelds beroemdste metro. lichten. Nu al kunnen lijnbussen verkeerslichten op afstand bedienen, zodat het busvervoer sneller de stad in en uit kan. Dat gaat ook gebeuren met personenauto s, vergelijkbaar met de groene golf die sommige steden nog kennen. Straks gebeurt dat veel slimmer doordat gebruik gemaakt wordt van bijvoorbeeld smartphones en navigatiesystemen. Die communiceren via wifi of het bestaande 4G- en aanstaande 5G-netwerk met verkeerslichten en andersom, zodat jij als bestuurder weet dat als je je snelheid aanpast je verderop groen licht krijgt. WEpod Maar gaat het echt zover komen dat we in een auto zonder chauffeur stappen en vervoerd worden? Ja, BEDRIJFSAUTORAI Schoner en efficiënter vervoeren centrale thema s BedrijfsautoRAI 2015 De markt van transport en logistieke dienstverlening is continu in beweging en vraagt om flexibiliteit en innovatiekracht. Ontwikkelingen op het gebied van nieuwe, nog schonere, zuinigere en stillere voertuigen volgen elkaar in hoog tempo op. Duurzaam en efficiënt wegtransport zijn dan ook belangrijke onderwerpen tijdens de BedrijfsautoRAI 2015, die van 20 tot en met 24 oktober plaatsvindt in RAI Amsterdam. Verwarmd fietsen, lopen en parkeren Hoe mooi kan het zijn. Het is hartje winter en het fietspad dat je dagelijks naar je school of je werk neemt is sneeuw- en ijsvrij. Stel je eens voor dat de looproute van en naar het busstation of ziekenhuis volledig vrij is van sneeuw en ijs. En niet omdat er gestrooid is maar omdat het fietspad en het voetpad verwarmd zijn. Geen droom, geen toekomst maar keiharde realiteit. Infrarood Het ontwikkelen van verwarmbare betonelementen is enige jaren geleden gestart met de introductie van infrarood technieken die afkomstig zijn uit de ruimtevaartwereld. Henk Jan Röfekamp, algemeen directeur van Leicon Verkeersgeleiding uit Steenwijk: Wij hebben deze technieken toegepast in prefab parkeerplaatsen. Door deze aan te sluiten op het lichtnet en door middel van een sensor die temperatuur en vochtigheid meet worden de parkeerplaatsen tijdig verwarmd waardoor sneeuw en ijs geen kans krijgen. Helaas is deze techniek erg kostbaar en dus vooral zeggen de provincie Gelderland en een consortium van bedrijven en kennisinstellingen, we gaan het gewoon testen tussen de campus van Wageningen Universiteit en Research (WUR) en het NS-station Ede-Wageningen. Vanaf volgend voorjaar rijdt deze zogeheten WEpod op de openbare weg en niet op een speciale baan, zoals andere tests als de Rotterdam Rivium shuttlebus. De WEpod zal buitenlandse ROELANT GROEN Organisator van de BedrijfsautoRAI Op de beursvloer is veel aandacht voor nieuwe voertuigtechnieken die bijdragen aan kostenbesparing en CO 2 -reductie. Zo zijn er schonere zware en lichte voertuigen te zien met onder andere Euro VI motoren en elektrische aandrijvingen en kunnen bezoekers zich laten adviseren over verschillende alternatieve brandstofopties. In het kader van samenwerking en efficiency in de logistieke keten zijn geschikt om toe te passen op kleinere schaal. Je moet daarbij denken aan parkeerplaatsen voor gehandicapten of een korte looproute van en naar openbare voorzieningen. Aardwarmte Het sneeuw- en ijsvrij houden van fietspaden is een heel ander vraagstuk. In samenwerking met Easypath Nederland, het bedrijf dat zich volledig toe heeft gelegd op de ontwikkeling van prefab gekoppelde fietspaden, zijn betonelementen ontwikkeld waarin leidingen zijn verwerkt waarmee warmte door de elementen kan bezoekers vervoeren tussen station Ede-Wageningen en de WUR. Hij zal niet harder rijden dan 25 kilometer per uur, vertelt Tillema, en hij zal uit veiligheidsoverwegingen behoorlijk vaak stoppen. Maar het is een ideale manier om te testen hoe dit in de praktijk werkt. Technisch kan het al, maar hoe zit het op juridisch en verzekeringsgebied. Want wie is verantwoordelijk als er wel een ongeluk mee gebeurt? En hoe slimme ICT-systemen onmisbaar. Zo tonen aanbieders van hard- en softwaresystemen hun innovaties ten behoeve van procesoptimalisatie, waaronder transport managementsystemen. Ook is er veel aandacht voor systemen die de chauffeur helpen bij het veilig, duurzaam en kostenbesparend rijden. Samenwerking binnen de keten waaronder data-uitwisseling wordt steeds belangrijker, vertelt Roelant Groen, organisator van de BedrijfsautoRAI. Steeds vaker werken transportbedrijven samen op het gebied van vrachtuitwisseling en -bundeling. Zo wordt voorkomen dat een vrachtwagen bijvoorbeeld vol naar Polen rijdt maar leeg terug. worden geleid. Deze elementen zijn reeds toegepast in een fietspad in Wageningen. Het systeem is volledig modulair, zodat de verwarmingsleidingen van twee aanliggende betonelementen onderling aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Door de leidingen vervolgens aan te sluiten op een warmtebron, zoals bijvoorbeeld aardwarmte, rioolwarmte of restwarmte, wordt het fietspad verwarmd, aldus Job van Roekel, directeur van Easypath. Zonnewarmte De ontwikkeling van duurzame infrastructuur is een hot item in Nederland. Samen met het Spaanse OTEM2000 komen duurzame prefab betonnen fietspadelementen met geïntegreerde zonne-energiepanelen op de markt: SolarPath. Het internationale samenwerkingsverband heeft zich ten doel gesteld actief een bijdrage te leveren aan de verduurzaming van fietspadinfrastructuren in de breedste zin van het woord. Het eerste SolarPath wordt begin 2016 gerealiseerd. zit het met de toelating op de weg? Want in de Wegen- en Verkeerswet staat dat ieder voertuig op de openbare weg een stuur en een bestuurder moet hebben. Dat soort dingen wordt hiermee getest. Technisch kan het al, maar hoe zit het op juridisch en verzekeringsgebied. Want wie is verantwoordelijk als er wel een ongeluk mee gebeurt? start met het project Intralog, Intelligent Truck Applications in Logistics, vertelt Joop Pauwelussen, directeur van Instituut HAN Automotive. Het gaat om een praktijkproef waarbij trucks in het havengebied autonoom rijden en autonoom koppelen aan de losplek. Het gaat niet alleen om een aanpassing in de trucks maar ook van de infrastructuur. Voor de logistieke sector is dit project interessant vanwege de kostenbesparingen. Want niet alleen hebben logistieke bedrijven minder kosten aan brandstof, chauffeurs kunnen ook efficiënter worden ingezet. En dan gaat het niet over een paar procenten, vult Tillema aan. Eerdere praktijkonderzoeken, zoals in Helmond, wijzen uit dat 13 procent brandstofbesparing mogelijk is door vrachtwagens te koppelen aan verkeerslichten. De totale kostenbesparing kan oplopen tot wel enkele tientallen procenten, aldus de Automotive-lector. Zorgeloos elektrisch laden Met duizenden oplaadpunten in binnen- en buitenland heeft ICU aantoonbaar verstand van opladen. Niet alleen oplossingen voor in de publieke ruimte en bij bedrijven, maar ook bij particulieren thuis. Hoogwaardige Nederlandse technologie en complete laadoplossingen, inclusief verrekening met de werkgever en met onafhankelijke keuze voor een serviceprovider. Meer weten? ELEKTRISCH RIJDEN WORDT SNEL VOLWASSEN De afgelopen jaren is het aantal volledig elektrische en plug-in hybride voertuigen in Nederland flink gestegen. Inmiddels rijden er bijna rond. Het doel is om elektrische auto s in 2020 op de Nederlandse weg te krijgen. De volgende stap komt steeds duidelijker in beeld: accu s van elektrische auto s inzetten om zonne- en windenergie tijdelijk op te slaan. Hoewel elektrisch rijden nog in de kinderschoenen staat, heeft het de afgelopen jaren in Nederland wel een flinke boost gekregen. Het vierjaren-actieplan uit 2011 van de Nederlandse overheid heeft daarbij zeker geholpen. Zo werd er een Formule E-team opgericht, onder leiding van prins Maurits, dat zich allereerst stortte op het realiseren van meer oplaadpunten. Dat heeft ervoor gezorgd dat het aantal laadpunten van circa 700 in 2011 is gestegen naar ruim halverwege De website oplaadpalen.nl geeft een prima overzicht van allerlei soorten laadpalen. Er zijn verschillende soorten aanbieders op de markt. Denk aan laadpalen bij bedrijven, campings of restaurants die door energiebedrijven worden geëxploiteerd. Een ander voorbeeld is de STEDELIJKE MOBILITEIT Geschikt voor ieder type elektrische auto Goedkoper: minder wegenbelasting en minder bijtelling. Bovendien is de brandstof (stroom) ook nog goedkoper, zeker als je die thuis duurzaam opwekt met zonnepanelen. Logistiek Uiteindelijk leidt dat tot onbemande voertuigen die het vervoer schoner, veiliger en bovendien minder kostbaar maken. Vooral in de logistiek wordt met veel interesse naar dat laatste aspect gekeken. In de haven van Rotterdam wordt dit najaar gespeciale mogelijkheid die Tesla-bezitters hebben hun auto op te laden bij een aantal Van der Valk restaurants, terwijl ze er vergaderen of lunchen. Langs de snelweg is Fastned begonnen met de aanleg van snellaadstations, die moet uitmonden in meer dan tweehonderd snelweg-laadstations. Terwijl het aantal laadpunten stijgt, werd de afgelopen jaren tevens fors gewerkt aan het vooral fiscaal interessant maken van het bezitten van elektrische en hybride Elektrische Nissan taxi s ingezet in Amsterdam Openbaar vervoerder Connexxion maakt sinds begin dit jaar in Amsterdam gebruik van honderd Nissans e-nv200 Evalia die het vervoer van ouderen in de hoofdstad verzorgen. Nergens in Nederland worden voor dit soort taxivervoer zo veel elektrische taxi s ingezet. Het AOV is Aanvullend Openbaar Vervoer De meest ZEKERE KEUS voor elektrische laden Laadstations voor thuis, bij het bedrijf en op openbaar terrein Gekeurd door onafhankelijke instanties en vooraanstaande automerken auto s. Allereerst door middel van de lage bijtelling voor zakelijke rijders in elektrische en zogeheten plug-in hybride auto s. Vooral die laatste groep is de laatste jaren fors gegroeid: in anderhalf jaar tijd van ruim naar bijna auto s, zo blijkt uit cijfers van RVO. Dat was vooral te danken aan de lage bijtelling van 0% voor zowel volledig elektrische als hybride auto s. Na 2014 werd het bijtellingspercentage van die laatste, meest populaire groep auto s opgetrokken naar 7%. voor Amsterdamse 75-plussers en mensen met een beperking voor wie reizen met OV niet of nauwelijks mogelijk is. Dagelijks worden ongeveer 900 ritten elektrisch gereden. Door de elektrische taxi s vermindert de uitstoot van CO 2 op jaarbasis met 417 ton. Ook de hoeveelheid fijnstof wordt aanzienlijk teruggedrongen. Daarmee wordt een grote bijdrage geleverd aan een schoner milieu en dus een grotere leefbaarheid in de stad. Bovendien betekent het SMART. ELECTRIC. FUN. FREE PARKING NAJAARSACTIE GRATIS IPAD MINI BIJ AANKOOP VAN EEN BIRÒ * Beter voor het milieu: elektrische auto s stoten geen CO 2, fijnstof of roet uit. Ze maken ook minder geluid. Actieradius wordt steeds beter: was de actieradius een paar jaar geleden nog maar 80 kilometer, nu is dat steeds vaker het dubbele. De Renault ZOE bijvoorbeeld kan volgens eigen zeggen 150 kilometer op 1 lading rijden, de Nissan Leaf zelfs 199 kilometer. Vanaf 2016 wordt dit nog verder aangescherpt: volledig elektrisch gaat naar 4%, maar de bijtelling voor plug-in hybride auto s stijgt naar 15%. Het is dan nog maar de vraag of daarmee het doel van elektrische auto s in 2020 wordt gehaald. Veel zal afhangen hoe de aankoopprijs zich ontwikkelt, want die is nu nog erg hoog. Een Nissan Leaf kost bijna euro, en een Tesla Model S zelfs euro. een besparing van liter brandstof per jaar. De Nissan e-nv200 is de tweede volledig elektrisch aangedreven auto die Nissan aanbiedt en is naast de Evalia ook beschikbaar als bestelwagen. Met de e-nv200 introduceert Nissan niet alleen de bekroonde emissievrije aandrijftechniek op de bedrijfsautomarkt, maar biedt het ook een praktisch alternatief voor dieselvoertuigen. Dit is de toekomst van stedelijke mobiliteit. W W W.BIRO.NL * DEZE NAJAARSACTIE IS GELDIG TOT 30 NOVEMBER 2015 EN OOK VAN TOEPASSING OP BOVENSTAANDE LIMITED EDITION BIRÒ