training: Coachend begeleiden

Transcriptie

1 training:

2 >Inhoud > Over deze training 3 > Stabiele basis 5 > Op weg 9 > Obstakels 13 > Stap terug 17 > Op naar de toekomst 21 > Theoriebron 1: Hoe word ik een goede coach? 24 > Theoriebron 2: Mogelijkheden niet onmogelijkheden 27 > Theoriebron 3: Weerstand 29 > Theoriebron 4: Verschillende methodieken 30 > Werkmodel: Actief luisteren observatielijst 33 > Werkmodel: Observatielijst vaardigheden coaching 35 > Werkmodel: Stappenplan coachgesprek 36 > Werkmodel: Verschillende interventies 37 > Werkmodel: Vragenlijst 38 > Beoordeling 39 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Anne-Marie Klaassen en ROC Mondriaan Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

3 >Over deze training Tijdens deze training leer je de theorie over coachend begeleiden toepassen in de praktijk. Daarin komen jouw rol als coach en verschillende vaardigheden en methodieken aan bod, evenals weerstand en valkuilen. Doelstellingen Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met coachend begeleiden. Je kunt benoemen wat jouw rol is als coach. Je kunt aangeven wat belangrijk is om een goede start te maken in een coachtraject. Je kunt gesprekstechnieken en intervisietechnieken toepassen in een coachgesprek. Je kunt een coachgesprek houden volgens de verschillende fasen. Je kunt verschillende methodieken toepassen tijdens een coachgesprek. Je kunt omgaan met weerstand tijdens een coachtraject. Je toekomstige collega: Naam: Leeftijd: Werkzaam als: Sjors van der Laan 29 jaar Straatcoach Medewerkers: 23 Soort werkzaamheden: Belangrijkste tool in zijn werk: Uitdaging in zijn werk: Grootste moeilijkheid: Wat er moet veranderen: Grootste blunder: Waaraan wil je werken: Straathoekwerker en het runnen van het buurthuis Aansluiten bij de jongeren. Diezelfde aansluiting vinden bij de jongeren. De kleine stapjes vooruit en soms evenveel stappen weer achteruit moeten. De mentaliteit van de ouders en jongeren. De ouders zijn medeverantwoordelijk voor hun kroost. Samen met de politie een groepje jongeren thuisbrengen die betrapt waren op het stelen van een pakje sigaretten. Ik wilde de vader aanspreken op het gedrag van zijn zoon, maar kwam er twee weken later achter dat het een oudere broer was. Het accepteren van de keuzes van de jongeren, maar hen toch zo zien te motiveren dat ze wat van hun leven willen maken. Beoordeling Je oefent tijdens de training veel. In welke mate je vooruit bent gegaan en hoe je meer inzicht hebt verworven in de theorie en praktijk, wordt als volgt beoordeeld: 1. je actieve deelname tijdens de lessen 2. een persoonlijk verslag: het trainingslogboek een reflectie van de training volgens de STARR-methode. 3. een demonstratie van een coachgesprek. Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

4 Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag inleveren voor: In het persoonlijk verslag houd je bij wat je hebt gedaan en hebt geleerd. Het persoonlijk verslag bestaat uit een trainingslogboek en reflectie volgens de STARR-methode. Het trainingslogboek bestaat uit een schrift of snelhechter waarin je notities bewaart. Voor elke opdracht of oefening noteer je de antwoorden op de vragen. Na elke oefening leg je ook de reflecties vast op papier. Het trainingslogboek werk je netjes uit. De reflectie volgens de STARR-methode doe je aan het eind van de training. Je kiest, met behulp van je trainingslogboek, een aantal voor jou belangrijke opdrachten en oefeningen uit. Deze verwerk je in een STARR. Hieronder staat de opzet van een STARR. Werkmodel: Logboek op Situatie en Taak Omschrijf de situatie en geef daarbij aan welke taak/rol jij had. Actie en Resultaat Omschrijf welke acties/handelingen je op dat moment hebt ondernomen en wat hiervan het resultaat was. Werkmodel: Studieplanning op Reflectie Beschrijf hoe jij je op dat moment in de situatie voelde. Beschrijf waarom je op deze manier hebt gehandeld. Beschrijf hoe je het de volgende keer anders zou aanpakken. Demonstratie: een coachgesprek Deze demonstratie doe je op: 1. casus In overleg met je docent houd je een coachgesprek met een eerstejaarsleerling. Het gesprek zal gaan over hoe deze eerstejaarsleerling aankijkt tegen de opleiding, wat hij moeilijk vindt en waar hij uiteindelijk hoopt te gaan werken. Werkmodel: Stappenplan coachgesprek 2. bijzonderheden Het coachgesprek is een gesprek tussen de eerstejaarsleerling en jou en wordt op video vastgelegd. Het doel van dit gesprek is de vaardigheden van begeleidend coachen in de praktijk te brengen en de eerstejaarsleerling een aantal (leer)doelen mee te geven. 3. voorbereiding Je bereidt het coachgesprek voor. Daarvoor volg je de vier stappen van een coachgesprek en verzin je alvast een aantal vragen. Ook leid je het gesprek in door te bespreken wat het doel is van het gesprek en maak je gebruik van een metafoor om jouw rol als coach te verduidelijken. 4. Uitvoering Het gesprek wordt gevoerd aan de hand van de vier stappen (zie theoriebron 1). Aan het eind van het gesprek evalueer je met de eerstejaarsleerling het gesprek. Hoe vond hij het gesprek gaan en kan hij wat met de opgestelde doelen? Vervolgens wordt het gesprek op video bekeken en besproken met je medestudent, met wie je ook oefening 10 hebt gedaan. Reflecteer welke vaardigheden je terugziet in het gesprek en welke vaardigheden je helemaal niet ziet. Schrijf de uitkomsten op en geef de ander minimaal drie leerdoelen mee aan de hand van dit gesprek. 5. Beoordeling De punten waarop je wordt beoordeeld tijdens je demonstratie, kun je achter in dit boek vinden in het hoofdstuk Beoordeling. 4

5 >Stabiele basis Een goede coach staat met beide benen stevig in de maatschappij en heeft verschillende vaardigheden onder de knie. Doelstellingen Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met coachend begeleiden. Je kunt benoemen wat jouw rol is als coach. Je kunt verschillende vaardigheden toepassen in een coachgesprek. Je kunt analyseren hoe coaching in de praktijk wordt toegepast. Je kunt een coachplan opstellen en doelen formuleren. Een stabiele basis. Taal Taal Taal Taal Neem deze training door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe onbekende woorden die je tegenkomt tijdens deze training, voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de training neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst op 1. Opdracht: Coachen naar kracht Het coachen wordt vandaag de dag veel toegepast in allerlei settings en organisaties. Er zijn coaches voor managementteams, voor werknemers, voor vrijwilligers en voor jongeren. En er zijn zelfs straatcoaches voor risicojongeren. Zie voor meer informatie Ga naar en bekijk het volgende filmfragment: Coachen naar Kracht visie film. Beschrijf welke uitspraken (minimaal drie) of opvattingen je aanspreken en waarom. Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

6 Wat denk je als je het woord coach hoort? Hoe kijk je naar jezelf als toekomstige coach? Wat lijkt je leuk en wat lijkt je lastig? 2. Oefening: Motiveren Een coach beschikt over een aantal vaardigheden, waaronder het motiveren tot leren leren. Motiveren kan op verschillende manieren. Theoriebron 1: Hoe word ik een goede coach? Voorbereiding Ga voor jezelf na wat je lastig vindt als je ergens nieuw komt. Welke gedachten gaan er door je heen en wat voel je? Welke situaties vind je lastiger dan andere situaties? Verdeel de rollen van coach en gecoachte. Uitvoering In tweetallen ga je in gesprek over de situatie. De coach inventariseert de bezwaren en weerstanden. De coach probeert de eigenwaarde van de gecoachte te vergroten (complimenteren). Controle De coach vat de situatie samen. Daarbij benoemt hij het gevoel van de gecoachte. De gecoachte bevestigt of verbetert de coach. Reflectie Bespreek het gesprek en geef de ander een welgemeend compliment. En wissel de rollen om. Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. 3. Oefening: Communiceren LSD staat voor: Luisteren, Samenvatten, Doorvragen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Maar oefening baart kunst. Werkmodel: Actief luisteren - observatielijst Voorbereiding Verdeel de volgende situaties. Ieder verplaatst zich in een van de geschetste situaties. 1. Jasper is 16 jaar. Bij hem is de diagnose ADHD vastgesteld. Hij was als kind erg dwars. Nu heeft hij dankzij het medicijn Ritalin iets meer grip op zijn situatie. Hij is onzeker over een vervolgopleiding. Werkmodel: Observatielijst vaardigheden coaching 2. Marianne heeft door de ziekte van Crohn een stoma gekregen. Ze is nog maar 15 jaar. Ze heeft erg veel moeite met het accepteren van haar ziekte. 6

7 3. Kyana is als baby geadopteerd uit Colombia. En nu is ze eigenlijk op zoek naar haar roots. 4. Arend is een nakomertje in een gezin van acht kinderen. Hij woont als enige nog thuis bij zijn ouders. Zijn moeder heeft verschijnselen van beginnende dementie. Hierdoor is Arend erg veranderd, van een spontane jongen tot een stille, teruggetrokken jongen. Uitvoering Verdeel de rollen: observator actief luisteren, observator vaardigheden, coach, gecoachte. De rollen worden gewisseld, zodat iedereen elke rol een keer heeft. De situaties worden uitgespeeld. En de gesprekjes duren maximaal acht minuten. Controle Per situatie worden de observatielijsten gebruikt. Reflectie Elke situatie wordt gereflecteerd aan de hand van de observatielijsten. De observatoren geven inhoudelijk feedback aan de coach. De coach en de gecoachte reflecteren op hun eigen aandeel in het gesprek. Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. 4. Oefening: Straatcoach in Utrecht Hangjongeren die overlast bezorgen. Buurtbewoners die klagen bij de politie en de gemeente. In Utrecht hebben ze in de wijk Kanaleneiland een aantal straatcoaches aangesteld. Zie voor meer informatie Voorbereiding Lees theoriebron 1. Ga naar en bekijk het filmpje Straatcoaches voor Kanaleneiland. Uitvoering Bespreek in tweetallen het project van de straatcoaches. Welke eigenschappen komen in dit fragment naar voren? Controle Wat zijn de positieve kanten in dit project? Welke doelen zijn er? Reflectie Geef feedback aan de straatcoach uit het filmfragment. Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. 5. Oefening: Coach in een buurthuis Ga naar en bekijk het filmpje Serie Kanaleneiland, afl 3: buurthuis Galecop. Dit project is geflopt omdat uiteindelijk het gebouwtje in de fik is gevlogen. Zie voor meer informatie Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

8 Stel, de gemeente Utrecht wil dit project een nieuwe kans geven. Jij mag dit project gedurende een jaar gaan runnen met drie medestudenten. In dit project gaan jullie contact leggen met de jongeren die verantwoordelijk worden gehouden voor het mislukken van het project. Voorbereiding Bespreek vooraf hoe je dit project vorm wilt gaan geven. Welke doelen wil je bereiken na een jaar? Dit moeten wel realistische doelen zijn. Uitvoering Maak een plan voor hoe jullie de eigenschappen van coaching gaan inzetten in dit project: motiveren, communiceren, confronteren en problemen aanpakken. Controle Verdeel de taken twee coaches en twee jongeren en speel de situatie uit zoals jullie het je hebben voorgesteld. Tegen welke weerstanden lopen de coaches aan? Reflectie Bespreek met elkaar hoe dit project uiteindelijk zou kunnen slagen. Vermeld de haalbare doelen en hoe de vaardigheden van een coach ingezet moeten worden. Beschrijf het proces en jouw ervaringen in je trainingslogboek. 8

9 >Theoriebron 1: Hoe word ik een goede coach? De vaardigheden waarover je als coach moet beschikken: 1. Motiveren Motieven vormen de drijfveren waarom iemand iets wil doen. Het is noodzakelijk dat de gecoachte gemotiveerd is. Per slot van rekening zal hij zelf zijn eigen doelen moeten bereiken. 2. Communiceren Hieronder verstaan we alle verbale en non-verbale competenties die je inzet in het coachproces: luisteren, vragen stellen (verschillende soorten vragen: open en gesloten), observeren, analyseren, samenvatten en doorvragen. 3. Confronteren Door feedback te geven (een spiegel voor te houden) wordt de gecoachte zich bewust van zijn gedrag. 4. Problemen aanpakken Als coach help je je gecoachte door hem te leren zelf zijn problemen op te lossen. Doelen stellen en afspraken maken zijn onderdeel van dit proces. Houd jezelf een spiegel voor. Motivatie stimuleren Je kunt op twee manieren gemotiveerd worden: Je kunt van binnenuit gemotiveerd worden tot bepaald gedrag (intrinsieke motivatie). Bijvoorbeeld: heel hard trainen omdat je de marathon wilt lopen. Je kunt ook door wat van buitenaf komt, gemotiveerd worden (extrinsieke motivatie). Bijvoorbeeld: iemand helpen, omdat je dan gewaardeerd wordt. 24

10 De coach kan de gecoachte stimuleren om gemotiveerd te blijven door: bezwaren en weerstanden te inventariseren gevoelens van eigenwaarde bij de gecoachte te vergroten gebruik te maken van beloningen (zoals complimenten) het goede voorbeeld te geven doelgericht te werken een beroep te doen op het verantwoordelijkheidsgevoel van de gecoachte. Vragen stellen De basis van een goed coachgesprek is een mentor die luistert en de juiste vragen stelt. Er zijn verschillende typen vragen: open vragen en gesloten vragen. Open vragen geven de gecoachte de ruimte om zich te uiten maken de gecoachte duidelijk dat je geïnteresseerd bent stel je als je meer wilt weten om te begrijpen wat de gecoachte bedoelt beginnen vaak met 'Kun je me iets vertellen over?' of 'Wat denk je van?' waaromvragen leiden vrijwel altijd tot veel overbodige informatie moet je positief formuleren moeten leiden naar mogelijkheden, dus wat iemand wél kan of wél wil, of wat iemand nodig heeft om iets wél te kunnen: Wat wil je? Gesloten vragen zijn vragen waarop de gecoachte bijna alleen korte antwoorden kan geven, zoals een naam, een plaats, ja of nee stel je om precieze en concrete antwoorden te krijgen van de gecoachte kunnen ervoor zorgen dat een gesprek (te) snel afgelopen kan zijn. Bedenk welke vraag op welk moment de beste is. Feedback geven Persoonlijke feedback geven is een krachtige manier om te reflecteren op gedrag of ervaringen van de gecoachte. Tips bij persoonlijke feedback geven: Houd rekening met de gevoelens van de gecoachte. De gecoachte kan gespannen zijn omdat hij de coach ervaart als iemand die alles al weet of kan. Begin met 'Ik ' in plaats van met 'Jij '. Benoem het gedrag van de gecoachte en zeg wat je van dat gedrag vindt. Geef nauwkeurig aan waarom je iets vindt: 'Dat heb je goed gedaan' is niet voldoende. Wijs op het effect van het gedrag van de gecoachte op anderen. Samenvattend bevat de feedback altijd drie aspecten: gedrag, gevoel en gevolg. Bijvoorbeeld: 'Ik merk dat je elke keer te laat komt, dat geeft mij een rotgevoel. Hoe zullen we daarmee omgaan?' Check of de boodschap overkomt. Gebruik je gezichtsuitdrukking, de intonatie van je stem en lichaamstaal ter ondersteuning van je boodschap. Vermijd woorden als onvoldoende of verkeerd. Persoonlijke feedback is altijd een dialoog. Vraag wat de gecoachte zelf vindt en sta ook open voor feedback van de gecoachte zelf. Eindig altijd met een positieve opmerking. Laat complimenten niet wegwuiven door de gecoachte. Laat de gecoachte ook zelf onder woorden brengen wat hij geleerd heeft en misschien anders had kunnen doen. Uitgeverij Edu Actief b.v. 25

11 Zelfvertrouwen geven Tips om het zelfvertrouwen te versterken: Besteed aandacht en tijd aan de successen van de gecoachte. Geef positieve feedback. Help de gecoachte sterke kanten van zichzelf te ontdekken. Help de gecoachte zich te herinneren waarin hij goed is. Help de gecoachte zwakheden te accepteren. Leg uit dat als de gecoachte nu iets nog niet kan, dat niet wil zeggen dat hij dat nooit kan. Leg uit dat zwakheden kansen zijn om te groeien: je bewust zijn van zwakheden is een sterk punt en een reden voor zelfvertrouwen. Maak duidelijk dat iedereen wel eens last heeft van weinig zelfvertrouwen: geef voorbeelden van je eigen gevoelens en aanpak in een periode waarin je weinig zelfvertrouwen had. Help de gecoachte te ontdekken wat hem bijzonder maakt. Geef de gecoachte een opdracht waarvan je zeker weet dat hij daarin slaagt. Structuur in een coachgesprek aan de hand van vier stappen Een coachgesprek heeft een duidelijke opbouw. Dit maakt het gesprek duidelijk, overzichtelijk en concreet. Datgene wat je dus wilt bereiken met een coachgesprek! 1. Ervaren: STARR-techniek toepassen om het gedrag en de ervaring duidelijk te krijgen. 2. Reflecteren: vragend in een richting sturen, actief luisteren, ik-boodschappen geven. 3. Willen: samen ontwikkeltips bedenken voor de te ontwikkelen en te vergroten competenties. 4. Handelen: feedback geven en waardering uitspreken. STARR: Wat gebeurde er precies? (S) Welke taak had jij? (T) Wat deed jij? (A) Hoe liep dat af? (R) Terugkoppeling naar gedrag: (R) 'Wat vond je ervan?' 'Zou je dat weer zo doen?' 'Is dit gedrag typerend voor jou? Je kunt adviezen in de vraagvorm stellen: Heb je gedacht aan? Willen: Concrete doelen werken als een magneet. Eigen doelen zijn motiverender dan opgelegde doelen. Denk als coach actief mee. Coach en gecoachte moeten het wel eens zijn over de gestelde doelen. Leg de doelen en afspraken vast. Handelen: Stap voor stap wennen aan het nieuwe gedrag (overwinnen van angst). Welke ondersteuning is nodig? Bespreek van tevoren dat je de resultaten gaat nabespreken. Geef feedback. Spreek je waardering uit. 26

12 >Werkmodel: Actief luisteren observatielijst Luisteren is: de gecoachte aanmoedigen om zijn verhaal te vertellen. Tips Kijk de gecoachte aan. Knik instemmend, zeg ja of mmm, probeer je in te leven in het gevoel van de gecoachte. Herhaal in eigen woorden wat de gecoachte heeft gezegd om te checken of je het goed begrepen hebt Stel voorzichtige vragen, zoals: 'Bedoel je dat?' 'Heb ik het goed begrepen dat?' Actief luisteren. Uitgeverij Edu Actief b.v. 33

13 Niet luisteren is: liever je eigen stem willen horen en jouw verhaal vertellen. Tips Vel geen oordeel ('Ik vind dat je...'), Spreek niet tegen ('Dat is niet waar'). Beschuldig niet ('Het ligt aan jezelf'). Val de gecoachte niet in de rede. Geef geen raad voordat het verhaal helemaal verteld is. Trek niet te snel conclusies. Betrek de informatie niet gelijk op jezelf. Vergelijk niet met je eigen gevoelens en een soortgelijke situatie. Preek niet. Blijf met je aandacht voortdurend bij de gecoachte en het onderwerp dat jullie bespreken. Selectief luisteren is: je hoort wat je wilt horen. Tips Tijdens het antwoord in gedachten al bezig zijn met de volgende vraag. Onbewust op zoek gaan naar signalen die het beeld van de ander bevestigen. Probleemoplossend luisteren: de coach hoort alleen die dingen waarop hij een antwoord heeft of waarvoor hij een oplossing heeft. 34

14 >Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsgenoten: Groep: Docent: Blok/periode: Onderwerp: Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Actieve deelname De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Persoonlijk verslag Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag bevat alle gevraagde onderdelen. Trainingslogboek Het trainingslogboek is goed bijgehouden. Het trainingslogboek is netjes en verzorgd. Uitgeverij Edu Actief b.v. 39

15 Onderdeel Criteria Voldoende On voldoende STARR Er is van meer opdrachten een reflectie volgens de STARRmethode gemaakt. De reflectie volgens de STARRmethode bevat de onderdelen situatie, taak, actie, resultaat en reflectie. De reflectie volgens de STARRmethode geeft aanleiding tot verbeterpunten. Demonstratie Mondeling en schriftelijk taalgebruik De student geeft blijk van voldoende theoretische achtergrond. Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De teksten zijn in correct Nederlands geschreven Overig Eindbeoordeling Onvoldoende Voldoende Goed > Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer: 40